Głos Zwiastuna lepszych dni…

To jest problem, który zawsze mnie intrygował. Nie możemy sobie chyba wyobrażać, że Bóg słowo w słowo dyktował Izajaszowi to, co później zostało zapisane. Jak rozumieć natchnienie biblijne?

Bóg mówi przez historię, zaś człowiek z pomocą łaski Bożej jest zaproszony do tego, by czytać karty historii i odsłaniać ukryte w nich głębie sensu. Tekst świętych ksiąg jest świadkiem wydarzeń, poprzez które Bóg był obecny w dawnych czasach wraz ze swoim ludem. Wróćmy do tego, o czym już wspomnieliśmy. Izajasz pisał o czasach i problemach jemu współczesnych. Ale historia zbawienia nie skończyła się przecież na epoce Izajasza, trwała nadal. Stąd też, gdy po ośmiu wiekach św. Mateusz Ewangelista odniósł obietnicę Izajasza, że oto Panna pocznie i porodzi syna, do osoby Jezusa, wyznał tym samym swoją wiarę w to, że cała historia rozumiana jako jedność ma sens, i że wszystko ukierunkowane jest w niej na Jezusa Chrystusa. Św. Mateusz bez problemu mógł czytać wspomniany werset w kluczu tajemnicy dziewiczego poczęcia, bez konieczności wyobrażania sobie, że Izajasz przed ośmioma wiekami przewidział historię Jezusa. Stary Testament nie jest zbiorem wróżb, lecz drogą wiary, która wzrasta i umacnia się, im bardziej człowiek jednoczy się ze Słowem Boga. I to samo przekonanie jest dzisiaj dla nas uzasadnieniem czytania Starego Testamentu w świetle pism Nowego Przymierza. Jesteśmy w Kościele, we wspólnocie wiary. Dla historyka dzieje mogą być splotem przypadków, ale dla ludzi wierzących — mają głębszy sens. Odsłaniają Bożą obecność. Inaczej więc Księgę Izajasza będzie czytał historyk — w tym przypadku będzie to lektura analityczna weryfikująca każdy historyczny szczegół. Inaczej święty tekst zabrzmi w czasie liturgii — tu bliżej nam do syntezy, do całościowego ujęcia sensu dziejów. Problem, o którym mówimy, wspaniale ujął J. Ratzinger, mówiąc, że płaszczyzna, na jakiej postrzegamy Biblię jako Słowo Boże, jest płaszczyzną jedności historii Boga. Powtarzam jednak, jest to poziom wiary, a nie pewności. Do tego problemu wrócimy później, ale sygnalizuję go już teraz, gdyż w przeszłości zbyt wiele było interpretacji tego i innych proroctw Starego Testamentu, które próbowały dowieść identyczności intencji proroka Izajasza i św. Mateusza.

Struktura pierwszych dwunastu rozdziałów Księgi Proto-Izajasza.
E. Zenger, Einleitung in das Alte Testament, Stuttgart 2004.

Uważny czytelnik, czytając pierwsze dwa rozdziały Księgi Izajasza, stwierdzi, że są tam w zasadzie dwa tytuły. Pierwszy pojawia się na samym początku księgi („Widzenie Izajasza, syna Amosa, które miał w sprawie Judy i Jerozolimy, w czasach królów judzkich: Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza”; Iz 1,1), drugi — w pierwszym wersecie drugiego rozdziału ("Widzenie Izajasza, syna Amosa, dotyczące Judy i Jerozolimy”; Iz 2,1). W obydwu tytułach pojawia się imię proroka. Jak możemy to wytłumaczyć?

Prawdopodobnie cały pierwszy rozdział jest niejako wstępem do tego, co nastąpi później: do właściwej części proroctwa (2,1-4,5) i do całej Księgi Izajasza. A skoro jest wstęp, musi być także zakończenie; są nim wersety: 5,1-7. Wstęp i zakończenie mają wiele wspólnego. W obydwu częściach znajdujemy te same symbole i motywy, które będą podjęte i wyjaśnione w innych częściach księgi: imię ludu Izraela (1,3; 5,7), miłość rodziców do dzieci (1,2) miłość oblubieńca do swej umiłowanej (5,1-4); problem sprawiedliwości i poszanowania prawa (1,21.27; 5,7). Ponadto symbol nierządnicy pojawiający się w Iz 1,21 pobrzmiewa echem w zakończeniu jako motyw winnicy wydającej cierpkie owoce (5,2), zaś zeschłe drzewo terebint (1,30) zapowiada winnicę, z której uczyniono pustynię (5,6). Czasownik sądzić, choć w Starym Testamencie rzadko używany jest w trybie rozkazującym liczby mnogiej, to jednak pojawia się w tej właśnie formie we fragmentach 1,17 i 5,5; zaś winnica w sensie symbolicznym przywołana jest w 1,8 i później w 5,1-7. Jak widać, autor księgi dołożył wszelkich starań, by ustalić literacką poetycką ramę dla swego dzieła, jakby fundament, na którym wzniesie całą świetnie przemyślaną konstrukcję teologicznych symboli, motywów, refleksji i literackich metafor. Takie środki artystycznego wyrazu są typowe dla literatury starożytnego Wschodu, także dla Biblii.

W czym przyda nam się schemat, który przygotowałeś?

Aby zrozumieć poszczególne fragmenty tekstu, zawsze należy mieć na uwadze kompozycję całej księgi lub jej części. To jest istotne, by czytać Izajasza w sposób całościowy. Na ogół nie jesteśmy przyzwyczajeni do tego typu lektury, niemniej jednak dla starożytnych było to coś naturalnego. Dlatego proponuję, by omawiając teraz budowę dzieła czy później czytając różne teksty z Księgi Izajasza, mieć pod ręką schemat graficznie przedstawiający kompozycję księgi. W ten sposób będziemy mogli wnikać w szczegóły, nie gubiąc się w nich i nie tracąc z oczu perspektywy całości. Już pierwsze spojrzenie na wykres uświadamia nam, że dominującą formą kompozycji jest tutaj tzw. struktura koncentryczna powtórzona we fragmencie Iz 1-12 aż trzy razy.