Pochodzenie św. Pawła

1. Obywatelstwo rzymskie

Dz informują o obywatelstwie rzymskim Pawła w dwóch scenach. Pierwszy raz dowiadujemy się, że apostoł jest Rzymianinem w momencie zwolnienia go z więzienia w Filippi (16, 37-38) -po uprzednim biczowaniu i spędzonej tam nocy bez wcześniejszego procesu. W drugiej scenie, rozgrywającej się w Jerozolimie, apostoł powołuje się na swe rzymskie obywatelstwo przed biczo­waniem, kiedy w ten sposób zamierzano wydobyć z niego zeznanie (22, 24n); wówczas wyznaje: civis Romanus sum. Prawo rzymskie lex Julia de vi publica (z ok. 50 r. p.n.e.) zabraniało biczowania Rzymianina. Tekst Dz 22, 24n informuje jeszcze o czymś ważnym. Wyznanie Pawła kontrastuje ze stwierdzeniem trybuna, który mówi: „Ja za wielką sumę nabyłem to obywatelstwo"; apostoł na­tomiast: „A ja mam je od urodzenia". Paweł jest Rzymianinem od urodzenia. To wyznanie wprawiło trybuna w zakłopotanie, przestraszył się nawet, że kazał go związać.

1.1. Sposoby uzyskiwania przez Żydów diaspory obywatelstwa rzymskiego
Sprawa posiadania przez Żydów obywatelstwa rzymskiego jest mniej problematyczna niż posiadanie obywatelstwa greckiego miasta. Wobec obywateli rzymskich, żyjących poza Rzymem, by­ły nieliczne zobowiązania; jednocześnie status społeczny związany z obywatelstwem dawał nieliczne praktyczne korzyści. Za cza­sów Klaudiusza, kiedy Paweł prowadził znaczną część swej mi­syjnej działalności, obywatelstwo rzymskie było przedmiotem handlu, przez co znacznie obniżyło się jego znaczenie. Dio Kassjusz (155-235 r. n.e.) wspomina, że w późniejszym okresie panowa­nia Klaudiusza każdy, kto przyniósł nawet „kawałek stłuczonego szklanego wyrobu"^[3] mógł otrzymać obywatelstwo. Kassjusz stwier­dza to oczywiście z przekąsem, ale dowodzi to, jak bardzo oby­watelstwo rzymskie straciło na znaczeniu. Jest prawdopodobne, że trybun nabył swe obywatelstwo za czasów Klaudiusza (nawet jeżeli tekst mówi o wielkiej sumie), gdyż nosi imię Klaudiusz Lizjasz (23, 26). Było zwyczajem oddanie honoru temu, dzieją ko­mu otrzymywało się obywatelstwo, przez przyjęcie jego imienia, podobnie jak wyzwolony niewolnik przejmował imię swego dotych­czasowego pana.
Autor Dz nie mówi, w jaki sposób przodkowie Pawła uzyskali obywatelstwo rzymskie. Są nam znane trzy prawnie uznane drogi prowadzące do uzyskania przez Żydów diaspory takiego obywa­telstwa. Pierwsza: przodkowie Pawła mogli otrzymać je za służbę w rzymskiej armii; druga: jeden z bezpośrednich przodków apo­stoła był wyzwolonym niewolnikiem i stał się obywatelem w mo­mencie odzyskania wolności; trzecia: jeden z jego przodków lub krewnych otrzymał obywatelstwo jako wynagrodzenie za szcze­gólne zasługi dla Rzymu.
Najmniej prawdopodobne wydaje się, że któryś z przodków Pawła otrzymał obywatelstwo za służbę w armii. Żydzi byli zwol­nieni ze służby w armii^[4]. Znane są jednak przypadki, kiedy za­ciągali się dobrowolnie. Bardziej prawdopodobnym sposobem uzyskania obywatelstwa rzymskiego przez rodzinę Pawła było wyzwolenie z niewolnictwa. W czasach Augusta było tylu nie­wolników, którzy odzyskali wolność, że wydał on dekret mający na celu ograniczenie tego zjawiska. Jeżeli Paweł faktycznie po­siadał obywatelstwo rzymskie, jest bardzo prawdopodobne, że odziedziczył je po swych przodkach, którzy najpierw byli niewol­nikami, a następnie odzyskali wolność.
Hieronim^[5] pisze, że słyszał o pochodzeniu rodziny Pawła z Judei. Kiedy region został zniszczony przez Rzymian, a Żydzi zostali rozproszeni, jego przodkowie osiedli w Tarsie w Cylicji. Mogło to nastąpić po r. 63 p.n.e., kiedy w latach 61, 55, 52, 4 p.n.e. i w 6 r. n.e. wielu Żydów stało się niewolnikami i zostało deportowanych z Judei^[6]. Wielu z nich było deportowanych do Rzymu jako jeńcy wojenni, jak donosi Filon^[7]. Zasiedlono nimi część Rzymu po drugiej stronie Tybru (Zatybrze); następnie ich właściciele nadawali im wolność i obywatelstwo. Jest możliwe, że w podobny sposób przodkowie Pawła uzyskali wolność i obywatelstwo w Tarsie. Jak wytłumaczyć w takim razie obywatelstwo greckiego miasta Tarsu w przypadku wyzwolonego niewolnika? Nie był to wystarczający status społeczny do tego, aby być oby­watelem tak znacznego miasta. Jeżeli nie przyjmiemy, że w szyb­kim czasie uzyskali w bliżej nieznany sposób wysoką pozycję spo­łeczną, trzeba szukać innej drogi do rzymskiego obywatelstwa.
Rodzina Pawła mogła również otrzymać obywatelstwo rzym­skie za szczególne zasługi dla Rzymu. Nie jesteśmy w stanie okre­ślić, jakie to mogły być zasługi. Taki sposób otrzymania obywatel­stwa zakłada, że jego rodzina należała do bardziej znamienitych. Rzym pragnąc pozyskać sobie lojalność rządzących w prowin­cjach klas, nadawał im prawa i przywileje. Rodzinę Pawła musiał­by też cechować wysoki stopień zamożności. Taki status społecz­ny pozwala założyć, że Paweł był również obywatelem Tarsu. Czy nie stanowi trudności pogodzenie wysokiej pozycji z faktem, że zajmował się wyrobem namiotów (Dz 18, 3)? Otóż nie. Rzemiosła mógł się wyuczyć jako faryzeusz (zob. punkt 3).

-----------------------------------------------------

[3] „Halina tis skeuē syntetrimmena" (Hist. LX, 17, 5-6).
[4] F l a w i u s z, Staroż. XIV, 228. 232. 234. 237. 240.
[5] De vir. ill. 5: „Paulus apostolus, qui ante Saulus, [...] de tribu Beniamin et oppido ludaeae Giscalis fuit, quo a Romanis capto, cum parentibus suis Tarsum Ciliciae commigravit". Pochodze­nie z pokolenia Beniamina potwierdza Rz 11,1b i Flp 3,5. Apostoł pochodził z tego samego po­kolenia co król Saul i przed nawróceniem nosił jego imię.
[6] F l a w i u s z, W. Żyd. I, 157-157. 177. 180; II, 68.
[7] Legatio ad Gaium 155.