Ziemia Biblii

publikacja 20.05.2005 16:50

Chociaż wydarzenia opisywane w Biblii rozgrywały się w rozmaitych rejonach starożytnego Bliskiego Wschodu, jednak tylko ziemia pomiędzy Pustynią Arabską i Morzem Śródziemnym w pełni zasługuje na miano Ziemi Biblii.

ZIEMIA PISMA ŚWIĘTEGO

Chociaż wydarzenia opisywane w Biblii rozgrywały się w rozmaitych rejonach starożytnego Bliskiego Wschodu, jednak tylko ziemia pomiędzy Pustynią Arabską i Morzem Śródziemnym w pełni zasługuje na miano Ziemi Biblii. Na tym terytorium przede wszystkim rozgrywały się losy biblijnych postaci i miały miejsce wydarzenia historiozbawcze. Ten niewielki pas ziemi ma kilka nazw: Kanaan, Palestyna, Izrael, Ziemia Święta.
Najstarsza nazwa terytorium, którego obszar pokrywa się z granicami współczesnego państwa Izrael, brzmi Kanaan. W Starym Testamencie Kanaan oznacza terytorium na zachód od Jordanu, którego mieszkańcy są konsekwentnie nazywani Kananejczykami. Na przełomie XIII i XII w. przed Chr. Kanaan przeżył dwie inwazje obcych i wrogich ludów: od wschodu napłynęli Hebrajczycy (Izraelici), a z południa Filistyni.
Izraelici rozpoczęli penetrację w okolicach Jerycha i stopniowo przejmowali w posiadanie coraz większe połacie kraju. Była to dla nich Ziemia Obiecana mocą zapewnień danych przez Boga Abrahamowi i jego potomstwu oraz potwierdzonych wobec narodu Izraela jako całości. Kiedy obietnice się urzeczywistniły, zyskała nazwę Ziemi Izraela (`erec Izrael) lub po prostu Izraela. W Biblii kilkakrotnie terytorium Izraela jest określone formułą „od Dan do Beer-Szeby”. Izraelici używali jej dość często, mimo że nie wyjaśniała wszystkiego. Czasami znajdujemy aluzje do „ziemi Kanaan w swoich granicach”. Wyrażenie to oznacza kraj niegdyś należący do Kananejczyków, który przejęli Izraelici. Natomiast przybyli z południa Filistyni osiedlili się na wybrzeżu Morza Sródziemnego w okolicy Gazy. Od nich wywodzi się słowo Palestyna.
Kanaan, Izrael, Palestyna są też określane mianem Ziemi Świętej. Jest to terytorium święte dla wyznawców trzech wielkich religii monoteistycznych: żydów, chrześcijan i muzułmanów. Żydzi uważają tę ziemię za świętą nie tylko ze względu na miejsca naznaczone obecnością wybitnych postaci Starego Testamentu oraz judaizmu rabinicznego. Jest to dla nich „ziemia ojców”, stanowiąca integralny składnik przymierza z Bogiem, a więc dar Boży.
Dla chrześcijan świętość tej ziemi jest wynikiem przede wszystkim wiary w Jezusa Chrystusa. Jedynie tam chrześcijanie mogą chodzić ziemskimi śladami swojego Nauczyciela, Jego Matki i apostołów. Ta ziemia jest częścią misterium wcielenia Syna Bożego, na niej wyłonił się i okrzepł Kościół.
Również muzułmanie podkreślają swoje związki z Palestyną uświęconą obecnością proroka Mahometa.

 

Tekst i mapy ze strony ks. Kazimierza Kuczaja - za zgodą jej autora

POŁOŻENIE PALESTYNY

Palestyna obejmuje terytorium położone między Pustynią Arabską od wschodu a Morzem Śródziemnym od zachodu oraz Libanem i Syrią od północy a pustynią Synaj od południa. O ile wschodnie i zachodnie granice Palestyny są naturalne, granice północne i południowe mają bardziej umowny charakter. Granica północna przebiega wzdłuż linii od morza w okolice miasta Dan, nieco na południe od Hermonu. Południową stanowi pustynny, górzysty, pozbawiony wody i prawie bezludny Synaj. Izraelici nigdy nie uważali go za swoją własność, gdyż kojarzył się im z długą i uciążliwą wędrówką po wyjściu z niewoli egipskiej. Jednakże zawsze interesował ich dostęp do Morza Czerwonego, a dokładniej do zatoki Akaba. Ważną rolę pełnił tam i nadal pełni port Ejlat (Elat). Południowa granica izraelskich wpływów sięgała w przybliżeniu do miejscowości Beer-Szeba.
Obszar Palestyny wynosi ok. 26 300 km2, z czego ok. 8500 km2 przypada na bezludny Negeb. Zamieszkane terytorium liczy zatem tylko ok. 18 000 km2. Najdłuższe odległości biegną na linii północ-południe (z Dan do Beer-Szeby jest ok. 240 km). Szerokość kraju, mierzona od Jordanu do Morza Sródziemnego, nie przekracza 70-80 km, przy czym im dalej posuwamy się na północ, tym bardziej się zmniejsza.
Chociaż Palestyna leży nad Morzem śródziemnym, co potencjalnie ułatwia kontakty z innymi obszarami i narodami, jej mieszkańcy nie wykazywali raczej zainteresowania pożytkami, jakie daje sąsiedztwo morza.
W dziejach Palestyny zawsze zaznaczała się odrębność między poszczególnymi rejonami kraju. Mieszkańcy Pasma Centralnego, żyjąc na wzgórzach i pagórkach, byli bardziej zamknięci w sobie i nieufni wobec obcych. Także między sobą byli bardziej podzieleni niż sąsiedzi znad morza. Region nadmorski był na ogół lepiej rozwinięty. Chociaż porty Ziemi Świętej były małe i ubogie, w nich nawiązywano kontakty z podróżnymi z odległych stron świata, kwitł handel i wymiana rozmaitych dóbr. Miasta na wybrzeżu były często burzone, ale zawsze dźwigały się z gruzów i z otwartością zwracały się ku przybyszom. Archeologia świadczy, że obce wpływy architektoniczne i zapożyczenia kulturowe były tu silniejsze niż w głębi kraju. Mieszkańcy wybrzeża byli podatniejsi na zmiany, elastyczniejsi w przyswajaniu nowości i przejmowaniu wynalazków, nie stronili też od nowinek i prądów duchowych z dalekich krajów. Tylko wtedy, gdy okoliczności były bardzo nie sprzyjające (wojna, zaraza itp.), ludność z wybrzeża chroniła się w trudno dostępne rejony górskie. Kiedy niebezpieczeństwo mijało, znowu wracała do siebie.


Wzgórza Pasma Centralnego znajdowały się na uboczu wielkich wydarzeń starożytności. Chociaż nie osiągają wielkich wysokości (dochodzą do 1200 m n.p.m.) ani nie są zbytnio niedostępne, obce wpływy docierały tam powoli, zaś wrogie potęgi rzadko się w nie zapuszczały. Jerozolima, stolica zjednoczonej monarchii za rządów Dawida i Salomona, zaś po podziale w 930 r. przed Chr. stolica Państwa Południowego, oraz Samaria, stolica Państwa Północnego, leżą właśnie w tym rejonie, dzięki czemu mogły się spokojnie rozwijać. Położenie Jerozolimy na wzgórzach środkowej Palestyny miało jeszcze inną konsekwencję: jej mieszkańcy, „patrząc z góry”, odczuwali pokusę zejścia i zaatakowania obozujących niżej przybyszów. Z drugiej strony Jerozolima, mimo swego położenia, nie raz padała łupem najeźdźców. Nie następowało to jednak łatwo ani szybko, zaś zwycięzcy płacili za sukces ciężkimi stratami.
Ukształtowanie Palestyny przydaje znaczenia dolinie Ezdrelon, która łączy wybrzeże z Doliną Jordanu i Górną Transjordanią. Tędy maszerowały ku militarnej konfrontacji wielkie armie Mezopotamii i Egiptu. Od posiadania Ezdrelonu zależały wpływy w całej Palestynie i kontrola nad handlem międzynarodowym. Jest to jeden z najbardziej urodzajnych regionów kraju, z żyzną ziemią i obfitymi zasobami wody. Zawsze był otwarty na wpływy zewnętrzne, zaś jego mieszkańcy przyzwyczaili się do widoku przemieszczających się karawan i wojsk. Sami raczej nie angażowali się po żadnej stronie, bo doświadczenie nauczyło ich cierpliwości i ostrożności.

 

Tekst i mapy ze strony ks. Kazimierza Kuczaja - za zgodą jej autora

SZLAKI KOMUNIKACYJNE PALESTYNY

Topografia i geografia Palestyny wywarła olbrzymi wpływ na dzieje, mentalność i osiągnięcia jej mieszkańców. Izraelici, będąc „ludźmi pustyni”, kierowali niemal całą swoją uwagę na ziemię, w której mieszkali.
 

W Palestynie, ze względu na ukształtowanie terenu, najłatwiej jest się przemieszczać po linii północ-południe. Taki też jest kierunek dwóch najważniejszych szlaków komunikacyjnych. Pierwszy to Droga Morska łącząca Egipt – przez Gazę, dolinę Ezdrelon i Chasor – z Ugarit i Damaszkiem w Syrii, a następnie z Mezopotamią oraz Anatolią i Europą. Drugi to Szlak Królewski, prowadzący z Egiptu przez pustynię na wschód od Morza Martwego do Damaszku, z odgałęzieniem do Arabii.
Od najdawniejszych czasów najbardziej uczęszczana była Droga Morska. Tędy przechodziły wojska i karawany oraz wysłannicy władców Egiptu, Mezopotamii i Anatolii. Kilka miast wzdłuż tej trasy ustawicznie zasiedlano, bo pełniły ważne funkcje strażnic i stanic. Najważniejsze z nich to Megiddo, miejsce krzyżowania się wpływów politycznych, kulturalnych, religijnych oraz niezliczonych konfliktów zbrojnych.
Szlak Królewski zazwyczaj wykorzystywali koczownicy. Nie budowano tam silnych fortyfikacji. Niewielkie miejscowości były zasiedlone na stałe w końcu III tysiąclecia i między XIII a VI w. przed Chr., to znaczy w okresach wzmożonych kontaktów z Arabią. Korzystanie z tego szlaku było utrudnione z powodu band napadających na kupców i podróżnych.
Na terenie Palestyny istniały również drogi wewnętrzne, z których największą rolę odgrywały dwie przebiegające wzdłuż linii północ–południe: Droga Górska, prowadząca z Hebronu do Sychem, oraz usytuowana po obu stronach rzeki droga wzdłuż Jordanu, łącząca Jerycho z Bet Szean. Pierwsza droga odgrywała ważną rolę w czasach przedizraelskich i to po niej przemieszczali się patriarchowie. Jej znaczenie wzrosło w okresie podzielonej monarchii (930-722 r. przed Chr.), a zwłaszcza wtedy, gdy nasiliły się kontakty między Jerozolimą i Samarią. W późniejszych stuleciach była rzadziej uczęszczana, przede wszystkim z powodu wrogości pomiędzy Żydami a Samarytanami.
Drogi biegnące wzdłuż linii wschód-zachód miały charakter lokalny i tylko sporadycznie były uczęszczane przez obcych. Pozostawały w całkowitej zależności od głównych szlaków handlowych i istniały nie tyle po to, aby je łączyć, lecz aby umożliwić dostęp do miast i osad położonych w środkowej Palestynie. Podróżowanie po nich było męczące i niebezpieczne. Przemieszczanie się z wybrzeża do doliny Jordanu wymagało pokonywania dużych różnic wysokości (trzeba było wspiąć się na grzbiet Pasma Centralnego, a następnie zejść z niego).
Mimo trudnych warunków geograficznych utrudniających przemieszczanie się mieszkańcy Palestyny dużo podróżowali i dobrze znali okoliczne ziemie. Świadczy o tym np. znajdujący się w Księdze Hioba opis hipopotama czy krokodyla – zwierząt żyjących w Egipcie.

 

Tekst i mapy ze strony ks. Kazimierza Kuczaja - za zgodą jej autora

ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE PALESTYNY

W Palestynie można wyróżnić cztery, biegnące z północy na południe krainy geograficzne o odmiennym klimacie, ukształtowaniu powierzchni i krajobrazie.

Posuwając się z zachodu na wschód są to:

1. Żyzna i gęsto zaludniona Nizina Nadmorska, w której skład wchodzi dolina Akko, dolina Ezdrelon, Szaron, Wybrzeże Filistyńskie, Szefela i zachodni Negeb.

2. Wyżynno-górskie Pasmo Centralne na zachód od Jordanu, obejmujące Galileę, Góry Efraima, Judeę i wschodni Negeb.

3. Wąska i głęboka Dolina Jordanu, którą z północy na południe płynie rzeka Jordan tworząca w pobliżu źródeł jezioro Genezaret, a kończąca swój bieg w bezodpływowym Morzu Martwym.

4. Pasmo Wschodnie, nazywane również Transjordanią, ciągnące się od Baszanu przez Gilead, Moab, po Edom.

Palestyna, mimo niewielkiej powierzchni, jest bardzo zróżnicowana geograficznie i topograficznie. Różnice w rzeźbie terenu są ogromne: od gór Hermonu wznoszących się na wysokość ponad 2000 m n.p.m. (najwyższe wzniesienie ma 2814 m) po depresję Morza Martwego sięgającą ponad 400 m p.p.m.).
Podobnie duże zróżnicowanie występuje, jeśli chodzi o klimat. Położenie Palestyny w strefie śródziemnomorskiej oznacza deszcz w zimie, a suszę latem. Klimat tego terenu jest wynikiem ścierania się dwóch żywiołów: morza i pustyni. Ich bliskość sprawia, że wiatry z zachodu są łagodne, natomiast z południa i wchodu – gorące i suche. Wywierają one wielki wpływ na ludzi oraz faunę i florę. Duże zróżnicowanie ukształtowania terenu wzmaga różnice klimatyczne: gdy na znajdującym się na północy Hermonie leży śnieg, w środkowej Palestynie temperatura wynosi 23-30 oC. Jeszcze cieplej jest nad Morzem Martwym. Podobnie jest, jeśli chodzi o opady: więcej deszczu notuje się na wybrzeżu, znacznie mniej w pobliżu pustyni – na wschodzie i południu kraju. Rytm życia mieszkańców jest wyznaczany opadami deszczu. Większość rzek i strumyków (zwanych wadi) w porze letniej całkowicie wysycha, zatem mieszkańcy Palestyny nauczyli się gromadzić wodę w sadzawkach i cysternach, aby móc przetrwać letnią suszę.

 

Tekst i mapy ze strony ks. Kazimierza Kuczaja - za zgodą jej autora

NA STYKU KONTYNENTÓW I W TYGLU NARODÓW

Ziemia Biblii leży na Bliskim Wschodzie, którego rejony zamieszkane w starożytności określa się mianem żyznego Półksiężyca (taki bowiem kształt ma pas żyznej ziemi nadającej się pod uprawę i sprzyjającej hodowli, wciśnięty między morze a pustynię). W jego górnym i dolnym rogu usytuowane były dwa ośrodki stanowiące kolebkę cywilizacji: Mezopotamia, będąca widownią rozkwitu i ścierania się kolejnych kultur – Sumerów, Babilończyków, Asyryjczyków, Akadyjczyków, a później Medów i Persów, oraz Egipt, gdzie powstało potężne państwo faraonów.
To właśnie z Mezopotamii i Egiptu przybywali zazwyczaj potężni najeźdźcy. Jeżeli jedna z potęg położonych na przeciwległych krańcach żyznego Półksiężyca zdobywała wyraźną przewagę, odbijało się to natychmiast na położeniu mieszkańców Palestyny, stanowiącej jedyny „most lądowy” między Europą, Azją i Afryką. Tylko wtedy, gdy oba mocarstwa były jednakowo osłabione, Izraelici mogli złapać dłuższy oddech i przez jakiś czas żyć we względnym pokoju (np. w czasach Dawida i Salomona na przełomie XI i X w. przed Chr.)
Ziemia Biblii była jednocześnie terenem ścierania się wielkich kultur. Wiodły przez nią szlaki handlowe prowadzące z Europy i Anatolii oraz Mezopotamii do Arabii i Egiptu. Czyniło to z Palestyny niezwykle ważne terytorium, jakby „środek świata”, gdzie spotykali się kupcy i handlarze z różnych rejonów starożytnego świata.
W wyniku podbojów Aleksandra Macedońskiego (IV w. przed Chr.) Palestyna, pozostająca dotychczas pod wpływem Egiptu i Mezopotamii, została wciągnięta w sferę oddziaływania wywodzącej się z Grecji kultury hellenistycznej, która na wiele wieków zdominowała kraje we wschodniej części basenu Morza Sródziemnego. Sytuacja ta nie zmieniła się, gdy cały region znalazł się pod panowaniem rzymskim.
Położenie geograficzne Palestyny sprawiło, że była zamieszkana przez wiele ludów i współistniały w niej różne języki, kultury i religie. Wzmianki o Asyryjczykach, Babilończykach i Egipcjanach pojawiają się na kartach Starego Testamentu bardzo często, co wskazuje na trwałe uwarunkowania międzynarodowe dziejów biblijnego Izraela. Równie często spotykamy aluzje do jego najbliższych sąsiadów: mieszkających na wschód od Jordanu i Morza Martwego Ammonitów, Moabitów i Edomitów. Wprawdzie nigdy nie byli oni tak potężni jak mocarstwa dokonujące szybkich i bezwzględnych podbojów, lecz również odegrali znaczącą rolę w historii Izraela.

 

Tekst i mapy ze strony ks. Kazimierza Kuczaja - za zgodą jej autora


KRAJE BIBLII DZISIAJ

Przedstawione na kartach Pisma Świętego wydarzenia miały miejsce na bardzo rozległym obszarze wschodniej części basenu Morza śródziemnego. Aczkolwiek większość rozegrała się na terytorium Palestyny, w Starym Testamencie spotykamy również liczne wzmianki o Mezopotamii, Syrii, Anatolii i Egipcie. Nowy Testament opisuje z kolei długie podróże misyjne św. Pawła Apostoła oraz powstawanie pierwszych wspólnot chrześcijańskich na Cyprze, w Anatolii, Grecji, a nawet w Rzymie.

W centrum wydarzeń biblijnych znajduje się Palestyna. Ziemia opisywana w Biblii pokrywa się w przybliżeniu z terytorium współczesnego państwa Izrael, utworzonego 15 maja 1948 r., wraz z zajętymi przez nie w rezultacie konfliktów żydowsko-arabskich terytoriami okupowanymi, które obejmują tzw. Zachodni Brzeg Jordanu, wschodnią część Jerozolimy, Wzgórza Golan i strefę Gazy. Cały ten obszar zamieszkuje ok. 6 milionów mieszkańców (1998), z czego 83% stanowią Żydzi, a resztę Arabowie oraz inne mniejszości etniczne i religijne.
Państwo Izrael rozciąga się od wybrzeża Morza śródziemnego po Zatokę Akaba na Morzu Czerwonym i graniczy od południa i południowego-zachodu z Egiptem, od wschodu z Jordanią, od północnego-wchodu z Syrią, zaś od północy z Libanem. Najwięcej biblijnych wzmianek o Egipcie znajdujemy w Pięcioksięgu, w związku z epopeją wyjścia Izraelitów z kraju faraonów i ich wędrówki przez Synaj do Ziemi Obiecanej. Na terytorium współczesnej Jordanii mieszkali w czasach biblijnych Edomici, Moabici i Ammonici, zaś na krańcach północnych plemiona aramejskie. One też dominowały na obszarze współczesnej Syrii, której stolicę Damaszek uważa się za najstarszą ze stolic współczesnych państw na świecie. Z kolei terytorium dzisiejszego Libanu było zamieszkiwane przez Fenicjan, którzy nawiązywali liczne i częste kontakty z Izraelitami, zwłaszcza w okresie podzielonej monarchii, czyli w IX i VIII w. przed Chr. Wyspy Morza śródziemnego, które stanowi naturalną zachodnią granicę Izraela, takie jak Cypr i Kreta są wielokrotnie wzmiankowane w Biblii. W księgach pojawia się też tajemnicze Tarszisz, utożsamiane przez niektórych komentatorów z odległym Gibraltarem
. Na wschód od Syro-Palestyny rozciągała się Mezopotamia i Persja podzielona dzisiaj między Irak i Iran. Obszary te stanowiły w czasach biblijnych szlak wędrówek patriarchów oraz były ośrodkami państwowości Asyryjczyków (północna Mezopotamia) i Babilończyków (południowa Mezopotamia), a następnie Persów. Wszystkie te narody odcisnęły trwałe piętno na dziejach biblijnego Izraela, zaś świadectwa ich potęgi odkrywa archeologia, która w Iranie i Iraku ma jeszcze ogromną przyszłość. Położoną bardziej na północy Anatolię (Azję Mniejszą) zajmuje współczesna Turcja, na terenie której znajduje się wiele pamiątek wczesnochrześcijańskich związanych z obecnością i pracą misyjną św. Pawła i św. Jana. Stolica dzisiejszej Turcji Ankara leży w krainie, która niegdyś nosiła nazwę Galacji.
W ostatnich stuleciach ery przedchrześcijańskiej oraz w czasach Jezusa Chrystusa i powstawania pism Nowego Testamentu ogromną rolę odgrywał obszar pokrywający się z terytorium nowożytnej Grecji. Do dzisiaj chlubi się ona wieloma pamiątkami z czasów apostolskich i wczesnochrześcijańskich, w czym rywalizuje z Turcją. W skład Grecji wchodzi także Kreta. Natomiast wyspa Cypr, znana m.in. z podróży św. Pawła, podzielona jest na część grecką i turecką.
Na peryferiach wydarzeń biblijnych znajdowały się z jednej strony obszary zajmowane dzisiaj przez Arabię Saudyjską (Stary Testament), a z drugiej terytorium Italii (Nowy Testament) czyli współczesnych Włoch.

 

Tekst i mapy ze strony ks. Kazimierza Kuczaja - za zgodą jej autora