Chetyci – co było o nich wiadomo?

W Piśmie Świętym Chetyci wspominani są rzadko – po raz pierwszy w chwili, gdy Bóg zawiera przymierze z Abrahamem (Rdz 15, 18-21), kolejny gdy umiera Sara i Abraham kupuje od nich ziemię w Hebronie, by ją pochować (Rdz 23, 1-20). Kolejne wspomnienia mówią o ziemi Chetytów (m.in.), którą Bóg da Narodowi Wybranemu.
W II tysiącleciu przed Chr. Chetyci zamieszkiwali obecną Anatolię (Turcja), a ich państwo u szczytu potęgi sięgało Hebronu:
 

dla porównania trasa wędrówki Abrahama:
 

Upadek stolicy państwa (Hattusas) około 1190 r. przed Chr. (podbój Kanaanu przez Jozuego, Joz 12) zakończył istnienie królestwa. Nigdy już nie stworzyli kolejnego organizmu państwowego. Po klęsce żyli zasymilowani wraz z innymi narodami, a ostatni cios zadała około 700 r. Asyria (czas upadku Królestwa Północnego).

Pierwsze wzmianki dotyczące tego narodu pochodzące z odkryć archeologicznych to znalezione w Kultepe (Asyria) tabliczki, stanowiące zapiski z handlu z „krajem z Khatti” . Kolejne – to odkrycie w Tel el-Amarna w Egipcie (1887 r.) korespondencji faraona Amenhotepa III i jego syna Akhenatona (więcej o Tel el-Amarna TUTAJ :. - wersja angielskojęzyczna). Dwie tabliczki pochodzące z „królestwa Kheta” były zapisane nie w standardowym języku akadyjskim, ale w innym – nieznanym. Kilka lat później pojawiły się supozycje, że ów kraj z Khatti – królestwo Kheta i wspominani w Biblii Chetyci, to jedna cywilizacja.
Tyle było wiadomo do czasu odkrycia archiwum królewskiego w Hattusas.

Hattusas

Wykopaliska w Hattusas:



Ruiny miasta w tym miejscu odkrył Charles Texier już w 1834 r., ani on jednak, ani kolejni badacze nie wiedzieli, co odnaleźli. Założone na wzgórzu miasto zostało przez archeologów opisane i naszkicowane. Zawierało wewnętrzną cytadelę, z budynkami królewskimi i świątyniami otaczało właściwe miasto i potężne mury obronne (zobacz TUTAJ :. oraz TUTAJ :.)
Pierwsze tabliczki zapisane pismem klinowym opublikował - Ernest Chantre po krótkich badaniach prowadzonych w latach 1893-1894. Dopiero odkrycia z 1906 i 1907 r. (Hugo Wincklera i Theodore’a Makridy), pozwoliły z całą pewnością zidentyfikować odnalezione miasto jako stolicę królestwa Chetytów. Znaleziono wówczas bardzo liczne tabliczki zapisane pismem klinowym, nieznanym – ale tym samym, co tabliczki z Tel el-Amarna, co potwierdziło zidentyfikowanie kilku imion.
Do 1970 r. w trakcie prac wykopaliskowych znaleziono około 25 000 tabliczek.
 

Odkrycie Bedricha Hroznego

Pozostało spróbować odczytać język. Dokonał tego czeski orientalista i lingwista, Bedrich Hrozny. Przez lata studiował języki Bliskiego Wschodu – znał hebrajski, arabski, akadyjski, aramejski, etopski, sumeryjski i sanskryt. W 1915 roku udało mu się na podstawie tabliczek znalezionych w Hattusas (obecnie Bogazkoy) odczytać język hetycki. 24 listopada ogłosił on swoje odkrycie na posiedzeniu Towarzystwa Bliskowschodniego w Berlinie, a dwa lata później wydał w formie książkowej.

Języki tabliczek

Dokładna analiza tabliczek pozwoliła stwierdzić, że były one zapisane w 8 językach, niemniej tylko dwa z nich były używane w oficjalnych dokumentach królewskich. Były to: język akadyjski, najstarszy z rodziny języków semickich, oraz język hetycki, jeden z języków indoeuropejskich. Język akadyjski był używany w Mezopotamii od III do I tysiąclecia przed Chr., a jego dwa podstawowe dialekty to babiloński i asyryjski. Jest to również język tekstów sumeryjskich i – m.in. – „Gilgamesza”. Tabliczka zapisana pismem akadyjskim, z pieczęcią, treść handlowa:
 

Więcej o języku akadyjskim TUTAJ :. (wersja angielskojęzyczna).
Język hetycki był ich własnym. W wersji zapisanej pismem klinowym był to starohetycki (18-16 w. przed Chr.) – obecnie najstarszy przykład języka indoeuropejskiego (zobacz TUTAJ :.). W kolejnych stuleciach język ewoluował, również pod względem zapisu, początkowo hieroglificznego, a w końcu alfabetem greckim. Na przełomie er przestał być używany.

Co zapisano na tabliczkach?

Zawierały one treści dotyczące wszelkich sfer ówczesnego życia. Wiele z dokumentów zawierało treści polityczne, wojskowe, społeczne i handlowe Chetytów i państw sąsiednich, znaleziono zapisy zasad prawnych, traktaty narodowe i międzynarodowe. Do tych ostatnich należy słynny Qadesh Treaty – pierwszy mający formę pisemną, 9spisany po akadyjsku) traktat kończący wojnę z Egiptem:

.

Znajdowały się tam informacje dotyczące religijnego i artystycznego. Znaleziono wiele tekstów literackich, głównie o charakterze epickim lub mitologicznym – te ostatnie, opisujące dzieła i spory bogów, są dla nas najważniejsze, gdyż różnią się one nieco od wierzeń pozostałych narodów zamieszkujących w tym czasie Ziemię Świętą.

Wielkość odkrytego archiwum i świadomość, że jedynie w trzech miejscach znaleziono jeszcze niewielkie ilości tekstów pisanych, wskazywałyby, że gromadzono w tym miejscu szczególnie ważne dokumenty.

Co wobec tego wiemy o królestwie Chetytów w tej chwili? Rządził król, który skupiał w swoich rękach władzę wojskową, sądowniczą i był jednocześnie najwyższym kapłanem. Nie przypisywano mu natomiast cech boskich. Niezwykła wydaje się rola królowej – która, jak widać z zapisów, współuczestniczyła w zarządzaniu krajem. Oficjalne języki – jak wspomniano wyżej – były dwa: hetycki i akadyjski, ten drugi stosowany szczególnie w korespondencji międzynarodowej. Państwo posiadało własną armię – zdyscyplinowaną, dobrze wyposażoną i wytrenowaną. Religia była politeistyczna – nazywano ich wręcz krajem tysiąca bogów, bo czcili nie tylko własnych, ale i bogów krajów sąsiednich - hurriańskich i mezopotamskich. Królestwo Chetytów trwało przez około 600 lat, do upadku stolicy około 1200 roku przed Chr.

Informacje te pochodzą z odnalezionych tabliczek. Odczytane i zaklasyfikowane, są one obecnie przechowywane w Anatolian Civilisations Museum w Ankarze.