publikacja 27.05.2006 22:24
w opracowaniu wykorzystano m.in. odpowiedzi uczestników Konkursu Biblijnego
Dwadzieścia lat po wprowadzeniu przekładu zwanego Biblią Króla Jakuba, pojawiło się w 1631 r. wydanie z błędem typograficznym uznawanym przez niektórych za najbardziej skandaliczny, jaki kiedykolwiek pojawił się w Biblii. W treści Dziesięciorga Przykazań zamiast "Nie będziesz cudzołożył" (Wj 20,14), na skutek opuszczenia przez brytyjskiego drukarza partykuły „nie”, można było przeczytać: "Będziesz cudzołożył" ("Thou shalt commit adultery").
Króla Karol I Stuart nakazał zniszczyć cały liczący 1000 sztuk nakład (do dzisiejszych czasów zachowało się podobno jedynie 11 egzemplarzy tej Biblii). Natomiast Robert Baker, właściciel drukarni ukarany został grzywną w wysokości 300 funtów. Była to mniej więcej kwota na którą rzemieślnik musiał pracować całe swoje życie. Można za nią było kupić gospodarstwo o powierzchni stu dwudziestu hektarów.
Irlandzka kopia Psalmów z VI w. (ok. 560-600 r.) zawierająca Psalmy od 30 (wers 10) do 105 (wers 13) z wyjaśnieniami bądź nagłówkiem do każdego z nich - razem 58 kart zachowanych ze wszystkich 110. Charakterystyczne komentarze liturgiczne pisane na czerwono, stanowią najwcześniejszy przykład języka staroirlandzkiego. Dekoracje psałterza stanowią jedynie wyróżnione pierwsze litery każdego psalmu (malowane czarnym tuszem, większe od pozostałego tekstu, ozdobione trąbkami i spiralami).Jest to jeden z najstarszych ocalałych rękopisów z Wysp Brytyjskich. Jego autorem był, jak się przyjmuje, św. Kolumban Starszy (irlandzkie imię - Colum Cille, Columcille czyli „Gołąb Kościoła”). Niektórzy jednak współcześni badacze tego Psałterza kwestionują zarówno czas jego powstania jak i autorstwo.
Trudno bowiem jednoznacznie stwierdzić co w zachowanych do dzisiaj przekazach jest faktem historycznym, a co legendą, zwłaszcza że występują w nich pewne rozbieżności.
Św. Kolumban Starszy, gdy był człowiekiem młodym kształcił się pod kierunkiem św. Finiana. Był znakomitym poetą niezwykle wrażliwym na piękno sztuki, kochał nie tylko wiersze, ale i piękne przedmioty, a szczególnie książki. Podczas nauki (niektóre źródła podają, że stało się to już w jakiś czas po jej zakończeniu), niezwykle spodobał mu się Psałterz (był to łaciński przekład św. Hieronima) przywieziony z Rzymu przez jego nauczyciela. Postanowił więc go skrycie skopiować. Ukradkiem, nocami zakradał się do kościoła w Moville (dzisiejsza Irlandia) i przepisywał go, a choć było ciemno, podobno blask wydobywał się z samych palców jego lewej ręki na podobieństwo płomyków. Po jakimś czasie rzecz się jednak wydała, a rozgniewany Finian zażądał wydania sporządzonej kopii.
(inna wersja mówi o tym, że Kolumba wykradł swojemu nauczycielowi Psałterz i przepisał go ręcznie w kościele w ciągu jednej nocy, wydany zaś został przez śledzącego go mnicha).
Nie pomogło tłumaczenie Kolumbana, że dokonał tego pod wpływem cudownego olśnienia. Sprawę rozsądził król Diarmait Mac Cerbhail przychylając się do prośby Finiana i stwierdzając: „Każdej krowie jej cielę, każdej książce jej kopię” (lub w innej wersji: "cielę należy do krowy, kopia do oryginału.") Nawiasem mówiąc był to chyba pierwszy wyrok dotyczący praw autorskich.
Dalszy przebieg wydarzeń również opisywany jest różnie. Według jednych przekazów Kolumban - człowiek o wysokiej pozycji społecznej (jako potomek Nialla od Dziewięciu Zakładników zaliczany był do najściślejszej arystokracji w znakomitym klanie Conaill i gdyby nie był mnichem, mógł zostać królem, a może nawet arcykrólem) przyjął ten wyrok z godnością. Natomiast powodem konfliktu było zabicie przez Diarmaita jednego z podległych Kolumbanowi mnichów. Inna zaś wersja mówi, że Kolumban doprowadził do wojny wyłącznie z powodu kopii Psałterza, którą chciał odzyskać.
W 561 r. doszło do bitwy pod Coll-Dreverny (Cul Dreimhme wg. innych wersji) gdzie Kolumban wraz ze swoimi współplemieńcami doszczętnie rozbił siły króla Diarmaita odzyskując przepisany przez siebie manuskrypt, od tej pory nazwany "Cathach", czyli "Wojownik". Jednakże zakonnikom nie wolno było nosić broni, ani tym bardziej na czele wojska dochodzić swoich praw. Dlatego też na Kolumbana nałożono typową wówczas dla takich przypadków karę, czyli czasową ekskomunikę i skazano go na wygnanie. Miało to mieć miejsce na synodzie w Teltdown (jednakże informacji tych nie potwierdzają Beda Czcigodny ani Adamnan). Ponieważ w zwycięskiej dla niego bitwie poległo 3001 wojowników, w ramach pokuty miał zbawić co najmniej tyle samo dusz, ile teraz za jego przyczyną zginęło ludzi. Udał się więc do Szkocji z dwunastką towarzyszy, gdzie podobno „z nawiązką odrobił grzechy młodości”.
Inna wersja tej historii mówi, że wyrok króla Dirmaita został obalony, a Psałterz przeszedł w ręce rodziny O'Donnellów (krewnych św. Kolumbana) po bitwie pod Cul Dreimhe. Później natomiast, gdy rozgorzała bitwa pomiędzy dwoma klanami w Irlandii, jacyś złoczyńcy schronili się w klasztorze. Król z żołnierzami wtargnął tam, a Kolumban bronił kościoła. W trakcie obrony zginęli ludzie i Kolumban poczuwał się do winy. Dlatego wraz z 12 towarzyszami wyemigrował na wyspę Iona (Holy Island) - w roku 563. Natomiast nazwa „Biblia Bitwy” według tego przekazu pochodzi stąd, że klan O’Donnellów trzy razy zabierał ją na wojenne potyczki, gdzie była obnoszono w prawą stronę wokół pola bitwy, by dodać ziomkom ducha zwycięstwa.
„Biblia Bitwy” od roku 561 (po bitwie pod Cul Dremhe) pozostawała w rękach rodziny O’Donnellów. W latach 1062 - 1098 za czasów Cathbara O'Donnell, głowy klanu O'Donnellich i Domnalla McGroarty Abbot z Kells wykonano specjalny pojemnik (ołtarzyk) dla ochrony rękopisu.
”Cathach” został wywieziony do Francji w 1691 roku i zwrócony Nealowi O’Donnell w 1802 roku. Rękopis odkryto w 1813 roku, kiedy to Sir William Betham ów pojemnik otworzył. W roku 1843 Sir Richard O'Donnell zdeponował rękopis w Royal Irish Academy (nazywany teraz również Codex Usserianus Primus), a pojemnik znajduje się w National Museum of Ireland w Dublinie.
Inne księgi mogące kojarzyć się z nazwą „Biblia bitwy”:
Kampfbibel (Biblia bitwy) - Biblia wydana przez kolońskiego drukarza Heinrich Quentel (około 1550 roku) – była to biblia kontrreformacyjna
Schlachter-Bibel – w dosłownym tłumaczeniu jest to właśnie Biblia bitwy. Jest to niemieckie tłumaczenie Biblii protestanckiej (ewangelickiej) dokonane przez Franza Eugena Schlachtera w 1905 r. Jest to Biblia miniaturowa, wydana w Szwajcarii (tak przynajmniej zrozumiałam tekst niemiecki).
Biblia wojenna – fiński przekład Nowego Testamentu opracowany przez Henrika Florinusa (Turku 1685).
Księga wojen Pana cytowana w Starym Testamencie w Lb 21,14. Księga zaginiona, niekanoniczna, nigdzie więcej nie cytowana. Zawierała najprawdopodobniej opowieści o wojnach prowadzonych przez Izrael.
Codex Gigas - w bardzo luźny sposób kojarzy się z bitwą; jeden z największych rękopisów na świecie (50x90 cm). Przechowywano go w Pradze, gdy jako łup wojenny w 1648 r. został wywieziony do Sztokholmu. Zawiera całą Biblię w wersji łacińskiej.
Reguła Wojny – jeden z niebiblijnych tekstów, jakie znalazły się wśród zwojów z Qumran; mówi o bitwie, jaka rozegra się w przyszłości, między „synami światłości” a „synami ciemności”.
Poza tym niektórym Uczestnikom konkursu określenie „Biblia bitwy” kojarzyło się z tekstem dziennikarskim relacjonującym przebieg pracy nad dokumentem o źródłach Objawienia. Gdy powstał pierwszy schemat tego dokumentu, podniosły się głosy "przeciw". Zarzucano, że jest on scholastyczny, apologetyczny, nieekumeniczny i tak dalej. Po kilku dniach dyskusji Jan XXIII zdjął dokument z obrad i powołał specjalną komisję, z udziałem m.in. kard. Augustyna Bea, której polecono opracowanie na nowo dokumentu. Właśnie te pierwsze dni burzliwej dyskusji prasa określała jako "bitwę o Biblię".
Biblie takie to rodzaj ksiąg zawierających typologiczne zestawienie scen ze Starego i Nowego Testamentu, po cztery pary obrazów na każdej stronie. Do każdego obrazu dołączony był tekst, najczęściej pochodzący z Biblii, komentujący te sceny. Całość dobrana w ten sposób, aby mieć wydźwięk moralizujący. Biblie moralizujące były pierwotnie wykonane dla członków francuskiej rodziny królewskiej w XIII wieku.
Tak więc Biblii umoralniających, czy też moralizatorskich było więcej. Niektóre zostały napisane tylko po francusku, inne po francusku i łacinie. Zmieniał się też sposób pisania: w XIII wieku stosowano metodę zwaną dyptyk, polegającą na tym, że najpierw były obok siebie 2 strony zapełnione, a potem 2 strony czyste. W XIV wieku mieliśmy kartkę zapisaną (czyli tekst i ilustracje po obydwu stronach kartki) na przemian z kartką czystą.
XIII – wieczne Biblie umoralniające wyróżniały 2 sposoby pokazywania tekstu na stronie:
- zastosowany w Biblii „ Wiedeńskiej” , unikalny, przedstawiający jedną dużą przestrzeń z rysunkami otoczoną tekstem,
- zastosowany w pozostałych rękopisach, gdzie ilustracje są podzielone na 2 kolumny.
W XIV wieku razem z Biblią de Jean le Bon ( Jana Dobrego ) pojawił się nowy rodzaj Biblii umoralniających – 2 wersje: łacińska i francuska były kopiowane jedna pod drugą , co podwajało objętość. Tekst i obrazki zajmowały tyle samo miejsca i została osiągnięta równowaga między pismem a ilustracją.
Pierwsza, najbardziej znana, okazała Bibie moralisee, była bogatą księgą urywków biblijnych i komentarzy z pięcioma tysiącami iluminacji. Każdą stronę pokrywało złoto. Praca nad oryginalną księgą, która potem została skopiowana dla innych królewskich patronów, trwała wiele lat, prawdopodobnie od 1226 do 1240 r. Jej wykonanie zleciła najprawdopodobniej Blanche z Castylii, regentka Francji, która ofiarowała ten rękopis swojemu synowi Ludwikowi IX dla upamiętnienia jego małżeństwa z Marguerite z Prowancji w 1234. Ludwik natomiast ofiarował go Alfonsowi z Castylii, prawdopodobnie również z okazji zawarcia małżeństwa w 1255r. przez najstarszego syna Ludwika (również Ludwika) i córki Alfonsa, Berenguelę; lub też w związku ze ślubem (uzgodnionym 1266, a zawartym w 1269) córki Ludwika, Blanche i syna Alfonsa, Fernando.
Każda z pokrytych złotem stron tej Biblii jest wykonana według tego samego wzoru. Znajduje się na niej tekst i zwięzły komentarz do czterech fragmentów z Biblii. Towarzyszą im ilustracja wstawione w okrągłe ramki, czyi medaliony. Cały materiał jest ułożony w dwóch kolumnach Pierwszy urywek biblijny pojawia się w górnym lewym rogu strony, obok jest umieszczona ilustracja, tuż poniżej komentarz również z ilustracją. Drugi fragment biblijny z komentarzem i ilustracją zapełnia dół pierwszej kolumny. Kolumna z prawej strony zawiera dwa dalsze urywki biblijne z komentarzami i ilustracjami w takiej samej kolejności jak pierwsza.
Charakter komentarzy i ilustracje do nich czynią tę Biblię niespotykaną w owym czasie. Na ogół w średniowiecznych komentarzach fragmenty Starego i Nowego Testamentu są ze sobą powiązane, ukazując, jak Nowy Testament dopełnia Stary. Proroctwa przedstawia się jako zapowiadające nadejście Jezusa albo jakieś wydarzenie z Jego życia. Innym razem postaci czy opowiadania starotestamentowe są postrzegane jako wcześniejsze wersje czy typy Jezusa, Jego słów i czynów. Na przykład gotowość Abrahama na złożenie w ofierze syna, Izaaka, jest widziana jako typ ofiary Jezusa za nasze grzechy.
Jednak komentarze w Bibie moralisee ignorują wszelkie paralele do Nowego Testamentui są ukierunkowane na współczesność. Zamiast skupiać się wyłącznie na czasach biblijnych, wskazują, jak Biblia zapowiada sytuacje bliskie ludziom średniowiecza, i w ten sposób dają czytelnikowi stosowne pouczenia moralne. Dokonują tego przez wykorzystanie alegorii. Postaci i sytuacje Starego Testamentu mają pokazać, jak ludzie średniowiecza wypełniają albo lekceważą swoje obowiązki chrześcijańskie.
Choć sporo postaci przedstawiających na ilustracjach cechy negatywne to chrześcijanie, wiele wad symbolizują postaci Żydów z brodami i charakterystycznymi kapeluszami. Bibie moralisee zdaje się sugerować, że metody i kultura żydowska są dla chrześcijan atrakcyjne i dlatego niebezpieczne, gdyż odwodzą ich od wiary w Chrystusa. Jednak przewaga żydowskich łotrów w tej książce mogła doprowadzić do wzrostu antysemityzmu, stawiając pod znakiem zapytania jej moralność.
Kiedy na początku XV w. przez Hiszpanię przetoczyła się fala nastrojów antyżydowskich, pewien dostojnik kościelny wysunął koncepcję sprzyjającą zbliżeniu pomiędzy chrześcijanami i wyznawcami judaizmu. Don Louis de Guzman w 1422 r. zwrócił się do rabina Mojżesza Arragela z Guadalajara, aby ten przetłumaczył hebrajski Stary Testament na język kastylijski, wówczas powszechny w Hiszpanii. Wcześniejsze, XII-wieczne tłumaczenie na hiszpański było trudne do zrozumienia, istniała zatem prawdziwa potrzeba nowego przekładu. Jednocześnie konieczne wydawało się złagodzenie napięć religijnych między wyznawcami judaizmu a chrześcijanami. Guzman uważał, że jego projekt może się do tego przyczynić, jeśli rabin dołączy komentarz pomagający chrześcijanom zrozumieć żydowskie spojrzenie na życie wiary.
Rabin, lojalny wobec swoich przodków i wspólnoty żydowskiej, miał wielkie opory przed przygotowaniem takiego tekstu, który w jego uznaniu mógł się kłócić z katolicka doktryną i w ten sposób wystawić hiszpańskich Żydów na atak ze strony chrześcijan. Swoją odmowę umotywował tym, że Żydom nie wolno ilustrować biblijnych rękopisów. Presja wywierana przez kościelnego dostojnika ostatecznie skłoniła go do ustępstwa. Pierwsze dwadzieścia pięć stron rękopisu zawiera transkrypcje korespondencji pomiędzy rabinem i Guzmanem, dokumentując ich negocjacje aż do momentu, gdy rabin, wbrew sobie, zgodził się podjąć zadanie. Całostronicowa ilustracja przedstawia Don Luisa de Guzman, zasiadającego na tronie jak król Salomon i rabina na kolanach trzymającego przed Guzmanem ukończony rękopis. Dwóch zakonników, franciszkanin i dominikanin, było przydzielonych rabinowi do pomocy i zapewne również do nadzorowania jego pracy. Niezliczona liczba chrześcijańskich artystów była zatrudniona do ilustrowania i zdobienia rękopisu (zawiera 334 ilustracji na 513 stronach o wymiarach 405 na 291 mm i waży 28 kilo).
Tekstowi w Biblii Alba towarzyszą rozległe komentarze, w których obfitość odwołań do źródeł żydowskich i mądrości starożytnych rabinów idzie za komentarzami Ojców Kościoła wszędzie tam, gdzie są rozbieżności w kwestiach dogmatów. Rabin Mojżesz pokazał wielką niezależność i odwagę, i jego tłumaczenie oraz komentarze spowodowały kilka ustępstw w myśleniu chrześcijan. Rabin prawdopodobnie udzielał też dokładnych instrukcji artystom wykonującym ilustracje, zawierając w nich specyficzne dla żydowskiej interpretacji elementy. Powstałe w ten sposób ilustracje są bardzo ważne również jako zapis kulturowy, ukazujący ówczesną broń, instrumenty muzyczne, sprzęty i stroje. Współpraca pomiędzy chrześcijańskim klientem a żydowskim autorem – tłumaczem uczyniły z Biblii Alby istotny element w wiekowej i burzliwej tradycji chrześcijańsko – żydowskiej.
Niestety, Biblia ta nie spełniła nadziei Guzmana. Ukończona w 1430 r., przez kilka lat, prawdopodobnie do 1433, była poddawana szczegółowej kontroli przez uczonych kościelnych, a potem przekazano ją do badania następnym uczonym, co doprowadziło do publicznej debaty. W 1492 r. Żydom hiszpańskim nakazano nawrócić się na chrześcijaństwo albo opuścić kraj. Nazwisko rabina Arragela nie pojawiło się na liście nawróconych. Biblia Alba zniknęła, by pojawić się na nowo dopiero w 1622 r. w hiszpańskiej bibliotece pałacowej wielkiego księcia Alby. W 1922 r. książę Alby zamówił pięćset kopii tej Biblii i przekazał je królowi w uznaniu zasług Żydów dla Hiszpanii.
Nazwa ta w terminologii naukowej księgoznawstwa i historii sztuki odnosi się do dwu różnych typów ksiąg późnośredniowiecznych:
1. Rękopiśmiennej księgi zawierającej wyciąg z Pisma świętego, przede wszystkim ze Starego Testamentu, przedstawiający w skrócony i przystępny sposób wydarzenia biblijne. Tego rodzaju książki przeznaczone były dla studentów i niższego kleru. Określenie „ubogi" odnosiło się tu raczej do „duchowego ubóstwa" czy „prostoty" czytelników, ich niepełnego wykształcenia, niż do ich statusu materialnego. Ten rodzaj ksiąg nie zawierał zwykle żadnych ilustracji.
2. W najczęściej używanym obecnie znaczeniu termin Biblia pauperum odnosi się do jednego z rodzajów ksiąg (obok Speculum Humane Salvationis, Bible moralisée i Concordantia Caritatis) zawierających typologiczne zestawienia obrazów ze Starego i Nowego Testamentu. Najwcześniejsze rękopiśmienne przykłady pochodzą z ok. połowy XIV wieku, później pojawiają się inkunabuły i egzemplarze blokowe (Zanim książki zaczęto drukować za pomocą ruchomej czcionki, posługiwano się blokami wielkości strony, z twardego drobnoziarnistego drewna. Słowa i ilustracje były delikatnie wycinane w drewnie, którego używano jako szablonu do powielania. W ten sposób powstawały tzw. książki blokowe, które były znacznie tańsze od rękopisów - z każdego drzeworytu mogło powstać dziesiątki tysięcy kopii. Pewnym mankamentem było natomiast to, że druk taki powodował głębokie odciski i nie można go było stosować go dwustronnie – dlatego też sklejano karty tworząc tzw. kartę podwójną).
Oprócz tego powszechnie spotykane jest stosowanie określenia „Biblia pauperum” w odniesieniu do innych średniowiecznych ksiąg ilustrowanych, lub innych dzieł sztuk obrazowych z okresu średniowiecza (malowideł ściennych, tablicowych, rzeźb kościelnych), którym przypisuje się funkcje dydaktyczne, albo też do całości sztuki średniowiecznej, której podstawowym zadaniem miałoby być przekazywanie treści religijnych ludziom nie znającym pisma. Takie pojmowanie słów „Biblia pauperum” wiąże się jednak z przestarzałymi poglądami na rolę ksiąg w średniowieczu, na dydaktyczne funkcje sztuki średniowiecznej, oraz na średniowieczne metody nauki
Była cała seria Biblii dla Ubogich. Jedna seria składała się z 40 – 50 stron. Strona była podzielona na 9 sekcji. Cztery rogi były zarezerwowane dla tekstów wyjaśniających. Centralne miejsce zajmowała ilustracja przedstawiająca scenę z życia Jezusa (na kolejnych kartach te sceny były w miarę chronologicznie uporządkowane). Nad i pod tą ilustracją znajdowały się obrazy przedstawiające proroctwa, natomiast po prawej i po lewej stronie – przedstawiające wydarzenia ze Starego Testamentu. W ten sposób analogie Starego i Nowego Testamentu zebrane razem zgodnie z tradycją Kościoła, mogły zostać w prosty sposób ukazane osobom, które nie umiały czytać i nie posiadały odpowiedniej wiedzy.
Biblia Ubogich to dzieło teologiczne o przemyślanym układzie. Jego celem było wykazanie powiązań pomiędzy wydarzeniami Starego i Nowego Testamentu, za pomocą tzw. typologii, gdzie scenę lub wydarzenie z NT objaśniano dwiema scenami ze ST.
Dowód przeprowadzano w oparciu o harmonię i zgodność Starego i Nowego Testamentu. Dwie sceny ze ST- "typy" zwykle ukazane są jako prefiguracje, czyli przepowiednie lub zapowiedzi wydarzeń z NT - "antytypów". Przeważnie jedna scena ze ST prezentowała czasy przed Mojżeszem, druga natomiast wydarzenia po Mojżeszu.
Dla przykładu:
Zwiastowanie zapowiedziane jest przez Ewę i Węża oraz Gedeona: Ewa przyjmuje jabłko, Gedeon cud - natomiast Maryja przyjmuje "słowo", za którego sprawą pocznie dziecko. Maryja Dziewica często ukazywana jest jako przeciwieństwo Ewy. Podczas gdy Ewa sprowadza na świat grzech przez swoje nieposłuszeństwo, Maryja daje Chrystusa, odkupiciela grzechów poprzez swe dziewictwo. Znaczenie tak zestawionych obrazów tłumaczy tekst z Księgi Genesis, umieszczony powyżej: Bóg mówi Wężowi, że kobieta nogą zmiażdży mu głowę - wiemy, że tą kobietą będzie Maryja. Gedeon ukazany jest klęczący na kolanach - tekst przypomina, że Gedeon, przed bitwą z Madianitami, pyta Boga, czy będzie zwycięzcą. I jakby niedowierzając słowom Boga prosi Go o osuszenie ziemi wokół runa wełny, tak aby tylko ono nazajutrz było mokre od rosy. Drugiego dnia Bóg dokonuje cudu, będącego echem niepojętego cudu Maryi uwydatniającym potęgę Boga w świecie. Istota dowodu Gedeona leży w uwierzeniu w rzecz niemożliwą, podczas gdy dowodem Bożej miłości jest ciąża dziewicy.
Starotestamentowe obrazy są dodatkowo powiązane poprzez ukazanie dwóch bardzo różnych postaci, jednak podobnie zuchwałych, otwarcie prowokujących Boga w celu poznania prawdy, czyli tego, co wie sam Bóg. Maryja, czytająca książkę w momencie zwiastowania, przyrzeka odpowiedź wszystkim grzesznikom, wydając na świat prawdę w ciele Chrystusa.
Uzupełniając niejako scenę centralną, inne elementy znajdujące się na tej karcie Biblii również uwydatniają powiązania znaczeniowe pomiędzy obrazami: zwoje z zapowiedziami powtarzają kształt Węża, natomiast Bóg, Duch Święty lub anioł otoczeni aureolami przyglądają się lub komentują sceny. Czterech proroków objaśnia wydarzenia, uzupełnia tekst pokazując znaczeniowe związki pomiędzy obrazami, które na innych kartach również łączą się poprzez podobne kompozycje, motywy lub powtórzenia elementów pejzażu.
Typologie staro- i nowotestamentowe obecne były we wczesnej sztuce chrześcijańskiej w rzymskich katakumbach. Te użyte w Biblii Pauperum są podobne do wyobrażeń stworzonych przez Mikołaja z Verdun na ołtarzu w Klosterneuberg w 1181 r. Ale podczas gdy XII wieczne obrazy pełnią rolę "odpowiedzi" na współczesne ruchy heretyków (sekta katarów, nazywając siebie "ubogimi Chrystusa" odrzucała autorytet Kościoła i ST; mnisi katoliccy, nazywający siebie "prawdziwymi ubogimi Chrystusa" stworzyli Biblię Ubogich i posługiwali się nią dla obalenia twierdzeń błędnowierców), tutaj nacisk położono nie tyle na nawrócenie, ile zaangażowanie czytelnika w kontemplację i próbę zrozumienia powiązanych ze sobą wydarzeń. Wydaje się, że takie też było założenie całej średniowiecznej sztuki figuratywnej - pod warunkiem wszakże, że odbiorca rozumiał co ogląda - wtedy obrazy te były przypomnieniem znanej prawdy - jak bowiem inaczej mógłby on odkryć powiązania pomiędzy człowiekiem taszczącym dwoje drzwi na kraniec miasta, a wielkością Chrystusa?
Wśród zachowanych do dzisiaj 80 (100 czy nawet 120 według innych źródeł) egzemplarzy tego typu Biblii wyróżnia się kilka pięknie kolorowanych kodeksów, miedzy innymi pierwszy druk ruchomymi czcionkami dokonany przez Alberta Pfistera w Bambergu w 1462r., a także Codex Palatinus Germanu i Codex Palatinus Latinus - ręcznie pisane w pierwszej poł. XV w., podobnie jak egzemplarz przechowywany w Watykanie. Bardzo cenna, kompletna, utrzymana w tonacji szarości i błękitów Biblia Pauperum, znajduje się w Koninklijke Bibliotheek. Natomiast Bodleian Library przechowuje fragmenty XV w. druku.
Prawdziwym ewenementem jest przepięknie dekorowana złotem i srebrem w Hadze za czasów hrabiego Alberta Bawarskiego i jego żony Małgorzaty, Biblia Pauperum zwana "Złotą". Oprócz 93 miniatur, fascynujących intensywnymi kolorami i nowoczesną techniką malarską, zwraca uwagę również jej nietypowy, podłużny kształt - czytający rozkładał bowiem złożone na pół karty wypełnione trzema imponującymi miniaturami. Przepych i luksus właściwy temu kodeksowi przeczą nazwie "Biblia dla Ubogich"- jednak nazwa ta została nadana bibliom zupełnie przypadkowo, z piętnastowiecznego dopisku: „Biblia pauperum”, naniesionego na ilustrowany pochodzący z 1360 r. rękopis z Wolfenbuttell II. Ponieważ nazwa ta przyjęła się i funkcjonuje do dziś, często jest powodem niewłaściwego rozumienia sensu i znaczenia dzieła, które obok Ars moriendi (Sztuki umierania) i Speculum humanae salvationis (Zwierciadła ludzkiego zbawienia) było najchętniej oglądane i czytane w średniowieczu - świeckiego odbiorcę pobudzało do kontemplacji i rozwijało jego wyobraźnię, dla kaznodziei było zaś inspiracją do kazań, w których w zależności od poziomu intelektualnego swego i słuchaczy mógł umieścić nawet skomplikowane treści filozoficzne.
W wydaniu Biblii z roku około 1702 w Psalmie 119,161 można przeczytać: „printers" (drukarze) [zamiast „princes" (książęta, władcy)] „have persecuted me without cause". Wersetowi nadało to znaczenie: „Drukarze prześladowali mnie bez powodu” - w sposób nie zamierzony świetnie odzwierciedlając krzywdy zadane Biblii przez zecerów. „Biblia cudzołożnika” już została wspomniana, o niektórych zaś mowa poniżej.
Zawiera literówkę w Jud 1,16. Powinno być: „These are murmurers, complainers, ..." (to są ludzie marudzący, narzekający...) a wydrukowano: „These are murderers, complainers, ...."(to są mordercy, ludzie narzekający...).
Mk 7,27 wydrukowano: „Let the children first be killed" (pozwól wpierw zabić się dzieciom) zamiast: „Let the children first be filled" (pozwól wpierw nasycić się dzieciom).
Mówiła mężom, by nie nawidzili swoich własnych żon: „If any man come to me, and hate not his father, and mother, and wife, and children, and brethren, and sisters, yea, and his own wife (żona) also, he cannot be my disciple." (powinno być life – życie). „Jeśli kto przychodzi do Mnie, a nie ma w nienawiści swego ojca i matki, żony i dzieci, braci i sióstr, nadto i siebie samego (swojego życia), nie może być moim uczniem." Ale żeby nienawiść do żony podkreślać podwójnie?
Pierwsza edycja Biblii Króla Jakuba zawierała poprawny tekst Mt 26,36: „Then cometh Jesus with them unto a place called Gethsemane, and saith unto the disciples, Sit ye here, while I go and pray yonder." (Wtedy przyszedł Jezus z nimi do ogrodu, zwanego Getsemani, i rzekł do uczniów: «Usiądźcie tu, Ja tymczasem odejdę tam i będę się modlił».) Natomiast w drugiej edycji czytamy już: „Then cometh Judas with them unto a place called Gethsemane, and saith unto the disciples, Sit ye here, while I go and pray yonder."
Oksfordzkie wydanie z 1717r. nazwane tak ponieważ Ewangelia Łukasza (rozdział 20) zawiera słowo vinegar (ocet), zamiast vineyard (winnica) w tytule: „The Parable of the Vineyard"(przypowieść o winnicy).
Wydanie Biblii Króla Jakuba z 1716r. zawierające istotny błąd typograficzny spowodowany przestawieniem liter. I zamiast czytać w J 8,11 „Go, and sin no more" (Idź i nie grzesz więcej), czytamy „Go, and sin on more" (Idź i grzesz jeszcze więcej).
Wydanie z czasów Karola I, w którym początek Psalmu 14 brzmi: "Rzekł głupiec w sercu swoim: Jest Bóg”.
- W Biblii z 1580 r. wydanej w Niemczech słowo "Herr" zamieniono na "Narr" co spowodowało, iż zamiast stwierdzenia Boga, po grzechu Ewy, że mąż będzie "jej panem" można było przeczytać, iż będzie on "jej głupcem". Niektórzy historycy podejrzewają, że zmianę tę wprowadziła żona drukarza.
- Pewien misjonarz z Papui Nowej Gwinei opowiadał o małym potknięciu w tłumaczeniu Biblii na język Papuasów - pidgin. Otóż z tekstu Łk 1,26 wynika tam, że Bóg posłał anioła Gabriela do Maryi, gdy ona była w szóstym miesiącu.
W Papui Nowej Gwinei nikogo nie stać na takie rozwiązanie sprawy jak w przypadku "Biblii cudzołożnika", więc to Pismo Święte normalnie jest w użyciu i nikt kary nie płacił, tylko ludzie zostali od razu poinformowani o tym, że w tłumaczeniu tkwi błąd i że anioł na pewno nie spóźnił sie pół roku. Zresztą, ludzie mieli już wcześniej w pidgin sam Nowy Testament, który był dobrze przetłumaczony.