WIGILIA PASCHALNA

publikacja 12.04.2006 23:56

Komentarze biblijne do czytań liturgicznych.

WIGILIA PASCHALNA Roman Koszowski /Foto Gość Weselcie się już, zastępy Aniołów, w niebie: weselcie się, słudzy Boga. Niechaj zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo.

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

ŚWIĘTE TRIDUUM PASCHALNE

WIGILIA PASCHALNA

Na tę Wigilię, która jest matką wszystkich wigilii, lekcjonarz podaje dziewięć czytań z Pisma Świętego: siedem ze Starego Testamentu i dwa z Nowego (epistoła i ewangelia).
Jeśli wymagają tego okoliczności, można zmniejszyć liczbę czytań ze Starego Testamentu. Należy zawsze pamiętać o tym, że czytanie Słowa Bożego stanowi podstawową część Wigilii Paschalnej. Powinny więc być przynajmniej trzy czytania ze Starego Testamentu, a w przypadku naglącym, przynajmniej dwa. Nigdy jednak nie wolno opuścić czytania z 14 rozdziału Księgi Wyjścia (III czytanie).

 

Pierwsze czytanie  – Rdz 1, 1 - 2, 2 (i Psalm 104 lub 33)
Drugie czytanie – Rdz 22, 1-18 (i Psalm 16)
Trzecie czytanie – Wj 14, 15 - 15, 1 (i Psalm - Wj 15,1.2.4-5.17ab-18)
Czwarte czytanie – Iz 54, 4a. 5-14 (i Psalm 30)
Piąte czytanie – Iz 55, 1-11 (i Psalm - Iz 12,2.3-4b.4cd-5)
Szóste czytanie – Ba 3, 9-15. 32 - 4, 4 (i Psalm 19)
Siódme czytanie – Ez 36, 16-17a. 18-28 (i Psalm 42)
Epistoła – Rz 6, 3-11 (i Psalm 118)
Ewangelia w roku A - Mt 28,1-10
w roku B - Mk 16,1-7
w roku C - Łk 24,1-12

PIERWSZE CZYTANIE Z KSIĘGI RODZAJU

Stworzenie świata.

Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek, dzień pierwszy. A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich! » Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór, a po nim poranek, dzień drugi. A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!» A gdy tak się stało, Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, rzekł: «Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona». I stało się tak. Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że było dobre. I tak upłynął wieczór i poranek, dzień trzeci. A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią». I stało się tak. Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg że były dobre. I tak upłynął wieczór i poranek, dzień czwarty. Potem Bóg rzekł: «Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!» Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju. Bóg widząc, że były dobre, pobłogosławił je tymi słowami: «Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi» I tak upłynął wieczór i poranek, dzień piąty. Potem Bóg rzekł: «Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, płazy i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!» I stało się tak. Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich płazów. I widział Bóg, że były dobre. Wreszcie Bóg rzekł: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad całą ziemią i nad wszelkim płazem!» Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. Poczym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i czynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszelkim płazem». I rzekł Bóg: «Oto wam faję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą me pokarmem. A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co się rusza po niemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona». I stało się tak. A Bóg widział, że wszystko, co czynił, było bardzo dobre. I tak upłynął wieczór i poranek, dzień szósty. W ten sposób zostały ukończone niebo i ziemia oraz wszystkie zastępy stworzeń. A gdy Bóg ukończył w dniu szóstym swe dzieło, nad którym pracował, odpoczął dnia siódmego po całym swym trudzie, jaki podjął.

Rdz 1, 1 - 2, 2

Wstęp: stworzenie świata (1,1-2,3[B]).

Relacja ta stanowi najwyraźniej jedną całość, chociaż niektórzy naukowcy dopatrują się w niej różnych, pierwotnie odrębnych opowieści, np. ośmiu stwórczych dzieł (Tatbericht) i sześciu Bożych przykazań (Wortbericht), które zostały ze sobą połączone, tworząc obecny tekst. Formuła pojawiająca się w tradycji P (w 2,4a: "Oto są dzieje początków. .. ") stanowi wprowadzenie do fragmentu 2,4b-4,26; nie jest ona jednak podsumowaniem rozdziału 1 (wbrew opinii wielu komentatorów). W innych miejscach Księgi Rodzaju pełni ona rolę formuły wprowadzającej. We fragmencie 1,1-2,3 służy jako wielki wstęp do kilku bloków tekstu: poprzedza 2,4b-11,26, ukazujący powstanie narodów; oraz 11,27-50,26, ukazujący pochodzenie przodków Izraela i w istocie cały Pięcioksiąg. Pełniąc rolę wstępu, eksponuje dwa tematy, które zdominują wszystkie części księgi i całość utworu: zgodne z Bożą wolą rozmnażanie się ludzi i obejmowanie przez nich panowania nad całą ziemią.
Bóg stworzył świat dla człowieka w ciągu sześciu dni, po czym siódmego dnia odpoczął - był to pierwszy tydzień w ludzkiej historii; tydzień składający się z sześciu dni pracy zakończonych obchodzeniem szabatu został więc uznany za święty (Wj 31,17). Powtarzanie Bożego polecenia podczas stwórczego dzieła jest charakterystycznym rysem literatury starożytnego Bliskiego Wschodu; tutaj i w innych miejscach tradycja P posługuje się tą konwencją ("Niechaj powstanie ... " oraz "Bóg uczynił/stworzył..."), szczególnie w opisie budowania przybytku (zob. polecenia w Wj 25-31 oraz ich wykonanie w Wj 35-40).
Dni stworzenia zostały uporządkowane w następujący sposób:

Bezmiar wód i ciemność (w. 1-2)
1. Światłość (dzień/noc) 4. Ciała niebieskie
2. Oddzielenie wód
pod sklepieniem
od wód ponad nim
5. Ryby/ptaki z wody
3. a. Suchy ląd
(ziemia i morze)
b. Rośliny
6. a. Zwierzęta
b. Ludzie
7. Bóg odpoczywa


W listach zachodnio-semickich siódmy element pełni zwykle rolę punktu kulminacyjnego; Boży szabat jest zatem szczytowym momentem opowiadania: dotyczy przede wszystkim Boga, nie zaś ludzi. Dni 4, 5 i 6 odpowiadają l, 2 i 3 (elementy ruchome - nieruchomym): słońce i księżyc oddzielają dzień od nocy; z wody wyłaniają się ryby i ptaki; po dwie rzeczy zostały stworzone trzeciego i szóstego dnia - ziemia i rośliny oraz zwierzęta i ludzie.

1-3. ”Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość.” Tłumaczenie: "Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię" stało się tradycją, przynajmniej począwszy od III wieku przed Chr., gdy w- LXX w tak właśnie przełożono oryginalny tekst hebrajski - tłumaczenie to wydaje się jednak mało prawdopodobne. Pierwsze dwa hebrajskie słowa w. 1 z syntaktycznego punktu widzenia nie mogą zostać oddane w taki sposób: powinno być "Gdy Bóg zaczął stwarzać niebo i ziemię". W innych kosmogoniach biblijnych (oraz pochodzących z obszaru starożytnego Bliskiego Wschodu) używa się konstrukcji "gdy… wtedy", np. "Gdy Pan Bóg uczynił niebo i ziemię… - wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi... " (2,4-7); pochodzący z drugiego tysiąclecia przed Chr. akkadyjski poemat Enuma Elisz rozpoczyna się słowami: "Gdy niebiosa w górze nie zostały jeszcze nazwane, a ziemia nie miała jeszcze imienia ... mieszkali w nich bogowie" (ANET, 60-61, strofy 1-8).

2. ”była bezładem i pustkowiem”: Hebrajska fraza tōhû wābōhû. Pierwszy z wyrazów pojawia się 20 razy w ST i oznacza brak kształtu lub formy, tak więc chodzi o miejsce nie nadające się do zamieszkania przez ludzi - w znaczeniu metaforycznym pozbawione trwałych podstaw, nierealne. Drugie slowo bōhû występuje trzy razy, tworząc asonacyjny hendiadys z tōhû. Słowo tōhû jest być może etymologicznie spokrewnione z tĕhôm, "głębią" [BT: otchłanią], co sugerowało by, że cała ziemia była pokryta wodą; podobnie w Ps 104,6: „Jak szatą okryłeś ją Wielką Otchanią (tĕhôm)”; psalm przypomina Rdz 1 w swoim opisie ograniczenia najpierw zasięgu wód, następnie zaś ciemności, by na ziemi mogło się pojawić życie ludzkie.

”ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód”: Dwa elementy chaosu uniemożliwiały wyłonienie się zamieszkałego przez ludzi kosmosu - otchłań i ciemność przedwiecznej nocy. Ciemność została usunięta pierwszego dnia wraz ze stworzeniem światłości, zaś otchłań drugiego i trzeciego, poprzez oddzielenie wód ponad sklepieniem od wód znajdujących się pod nim i stworzenie morza.

”Duch Boży unosił się nad wodami”: Hebrajskie słowo rûah("poruszające się powietrze"; stąd "wiatr", "odech", "duch") tutaj oznacza wiatr. W poemacie Enuma Elisz Anu stwarza cztery wiatry (1.114), zaś Marduk wykorzystuje siedem dodatkowych wiatrów, tocząc bój z Tiamat (4,42-47); w tekstach ugaryckich podczas wojny Baal ma jednego ze swoich towarzyszy wiatr (ANET 139). Wiatr Boży, unoszący się nad wodami, skazuje, że chaos nigdy nie znajdował się poza zasięgiem Jego kontroli.


3-5. Dzień pierwszy. Werset 3 stanowi człon "gdy" w konstrukcji "wtedy-gdy", która już została omówiona w komentarzu do 1,1. Światłość była pierwszą z rzeczy stworzonych przez Boga. Bóg nadaje światłości i ciemności nazwę "dnia" i "nocy", podobnie jak nazywa sklepienie "niebem", suchy ląd "ziemią", zaś wody "morzem" - czynność nazywania wskazuje na Bożą dominację. Nie niszczy On ciemności, jednej z dwóch sił chaosu wymienionych ww. 2; przenosi ją jedynie w porę nocną, i ona więc staje się częścią dobrego świata. Dzień rozpoczyna się wraz z nadejściem światłości; następnie powraca noc ("tak upłynął wieczór"). (Żydowskie święta, w przeciwieństwie do zwyczajnych dni, rozpoczynały się wieczorem dnia poprzedniego.) Bóg oznajmia, że światłość jest dobra, piękna; słowa te powrócą sześć razy jako komentarz do elementów stworzonego przez Boga świata, osiągając punkt kulminacyjny w słowach odnoszących się do całego kosmosu (w. 31). Deklaracja ta nie jest wynikiem dedukcji przeprowadzonej na podstawie ludzkiego doświadczenia, lecz Boskim oznajmieniem, że całe stworzenie jest dobre.

6-8. Dzień drugi. Bóg umieszcza ogromne sklepienie pośrodku dotąd wszystko przykrywających wód - tworząc pustą przestrzeń pomiędzy wodami nad i pod sklepieniem. Użyte w Wulgacie słowo firmamentum”, "podparcie", jest dosłownym przekładem tekstu LXX; LXX i Wulgata nie oddają niuansu znaczeniowego hebrajskiego słowa. Oznacza ono "przedmiot, który za pomocą kucia przyjął płaski kształt", np. złota folia umieszczona na drewnianym posągu. Tutaj i w pozostałych dziełach stworzenia Bóg najpierw wydaje polecenie, następnie zaś wykonuje działanie.

9-13. Dzień trzeci. W pustej przestrzeni, oddzielającej wody pod sklepieniem od wód ponad nim, Bóg każe wodom zebrać się w jednym tylko miejscu - morzu; w ten sposób ukazuje się suchy ląd - ziemia. Drugie wydarzenie trzeciego dnia: na ziemi pojawia się roślinność. Znaczenie wersetu jest przypuszczalnie następujące: Niechaj ziemia pokryje się świeżą, zieloną roślinnością - trawami wydającymi nasiona i drzewami owocowymi, w których są nasiona.

11. ”według swego gatunku”: każda roślina i owoc zostały wyposażone w zdolność rozradzania się; fraza ta wskazuje zatem na pewien aspekt prokreacji. Zdolność każdego gatunku do rozradzania się wyjaśnia płciowe zróżnicowanie ludzi w w. 27b.

14-19. Dzień czwarty odpowiada pierwszemu. Światło zostało już stworzone; słońce i księżyc miały oddzielać dzień od nocy a także "wyznaczać pory roku, dni i lata" - co jest hendiadysem (dwa rzeczowniki zamiast jednego) oznaczającym mierzenie czasu.

20-23. Dzień piąty, odpowiadający drugiemu morze i niebo zostają zapełnione istotami żywymi. Morze zaroiło się żywymi stworzeniami, podobnie jak ziemia zazieleniła się roślinnością trzeciego dnia. Z morza wyłaniają się ptaki. Bóg stwarza (hebr. Bara) - słowo to pojawia się 50 razy w ST, jego podmiotem jest zawsze Bóg.

22. ”Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj rozmnaża się na ziemi”: Bóg błogosławi zwierzęta, udzielając im zdolności rozmnażania się. Werset ten stanowi zapowiedź stworzenia człowieka w w. 28.

24-31. Dzień szósty wypełniają dwa wydarzenia odpowiadające wydarzeniom dnia trzeciego. Pierwszym jest wydanie przez ziemię zwierząt (tutaj odróżnionych od ptaków, które wyłoniły się po rozdzieleniu wód dla zamieszkiwania powietrza pod sklepieniem): bydło, zwierzątka naziemne i dzikie zwierzęta. Drugim wydarzeniem jest stworzenie człowieka, które stanowi punkt kulminacyjny dzieła stworzenia, sądząc na podstawie umieszczenia go w dniu szóstym i liczby poświęconych mu wersetów.

26. Boski zamiar wyrażono słowami "uczyńmy człowieka", w których pobrzmiewa echo boskiego zgromadzenia - w literaturze starożytnej Bliskiego Wschodu bogowie decydują o losie ludzi. Biblia przejmuje tutaj obraz zgromadzenia, lecz Pan Bóg sam podejmuje ostateczną decyzję (Rdz 11,3.7; Pwt 32,8-9; 1 Krl 22,19-22; Iz 6; 40,1-11; Hi 1-2). Człowiek nie wyłonił się z pokrywającej ziemię wody, jak rośliny, ryby/ptaki i zwierzęta; Bóg uczynił go "na Nasz obraz, podobnego Nam". Człowiek jest obrazem Boga - nie w sensie statycznym, lecz w swym działaniu, polegającym na panowaniu nad wcześniej stworzonymi bytami (w. 26). Na obszarze starożytnego Bliskiego Wschodu król był często nazywany obrazem bóstwa i obdarzony boską władzą - tutaj ów język królewski został zastosowany do wszystkich ludzi. Mezopotamskie kosmogonie zwykle ukazywały ludzi jako niewolników. Werset 27a powtarza Boże polecenie wydane ww. 26a.

27b. ”stworzył mężczyznę i kobietę”: Miało to zapewnić pomnażanie się ludzkości, podobnie jak Bóg uczynił rośliny (w. 12), ryby/ptaki (w. 21) i zwierzęta (w. 25) "według ich gatunków", by zapewnić ich kontynuację. Zróżnicowanie płciowe jest ludzkim sposobem przedłużenia istnienia gatunku.
Werset 28 jest ściśle związany z w. 27b i powtarza polecenie wydane już rybom/ptakom w w. 22 ("bądźcie płodne i mnóżcie się").

”uczynili ją sobie poddaną”: znaczenie hebrajskiego czasownika zawiera w sobie "panowanie", "poddawanie pod czyjąś władzę za pomocą siły". Owa siła była na początku konieczna, by zmusić dziką ziemię do służenia człowiekowi. Mimo to ludzie mieli okazywać szacunek naturalnemu środowisku; nie wolno im było zabijać w celu zdobycia pożywienia i mieli traktować z szacunkiem wszystkie przejawy życia. Pozostała część w. 28 wskazuje, że ludzie są kulminacyjnym punktem stworzonego świata - świat został uczyniony dla mężczyzny i kobiety. Nakazy zawarte w w. 28 są biblijnym sposobem zdefiniowania istoty stworzenia, podobnie jak nakazy w Wj 20,2-17; Kpł 19,2; Pwt 16,18-20 itd. Rośliny mają dostarczać pożywienia dla ludzi i zwierząt; nie będzie żadnego przelewu krwi. Zakaz ten zostanie zmodyfikowany podczas odnowienia stworzenia po potopie (9,2-5), z powodu nieposłuszeństwa i przemocy - sił w tajemniczy sposób obecnych w ludzkim sercu.


31. Całe stworzenie ze wszystkimi częściami, nie zaś jedynie niektóre jego elementy, zostało uznane za "bardzo dobre" w kulminacyjnej, szóstej Bożej deklaracji. W świecie stworzonym przez Boga nie było żadnego zła, jedynie piękno.

2,1-3. Niebo i ziemia "oraz wszystkie jej zastępy [stworzeń]" - to ostatnie wyrażenie oznacza zwykle mieszkańców nieba, tutaj jednak obejmuje również mieszkańców ziemi - zostały teraz ukończone. Czasownik "ukończone" dopełnia "na początku Bóg stworzył" z 1,1. Bóg zachowuje szabat, ustanawiając Boski nakaz, by Izrael również go przestrzegał. Dzień ten jest święty, ponieważ Bóg go takim uczynił.

Relacja tradycji P odbiega od współczesnych koncepcji naukowych, które zwykle koncentrują się na powstaniu planety w ramach układu słonecznego, poza zasięgiem rozważań pozostawiając pojawienie się życia oraz kultury ludzkiej. Kosmogonie starożytnego Bliskiego Wschodu, przeciwnie, są przede wszystkim zainteresowane pochodzeniem narodów; "natura" stanowi jedynie środowisko dla istnienia ludzkiej wspólnoty. Starożytni często przedstawiali sobie stworzenie jako konflikt pomiędzy bytami obdarzonymi wolą (np. bogami) a kosmicznymi siłami, takimi jak morze czy przedwieczna ciemność. Opisy tego konfliktu mają zatem często, jak można się tego było spodziewać, formę narracji, żywo ukazującej bitwę i ostateczne zwycięstwo, z którego następnie wyłania się określona ludzka wspólnota. Fragment Rdz 1 pozostaje w obszarze kategorii ówczesnej "wiedzy", starając się odkryć Bożą moc i cel, oraz szczególne miejsce zajmowane przez ludzi. Konflikt między silami chaosu (otchłanią morską, ciemnością), który pojawia się w wielu innych relacjach biblijnych i pochodzących z obszaru starożytnego Bliskiego Wschodu, jest tutaj nieobecny. Tekst wydaje się nawet zawierać polemikę zwróconą przeciwko takiemu starciu. Stworzenie zostaje bez najmniejszego trudu powołane do bytu słowem Boga. Ponieważ Rdz 1 jest obrazem tej rzeczywistości, którą Bóg zaplanował, ma więc również charakter eschatologiczny. Ten spokojny, piękny świat, w którym wszystko jest podporządkowane człowiekowi, ten zaś Bogu, jest obrazem tego, jakim świat będzie także na końcu. Opowiadania o ludzkim grzechu, które następują po Rdz 1, nie mogą na trwałe wypaczyć pierwotnego Bożego zamiaru - Boży świat ostatecznie zatriumfuje. Fragment Ap 21-22, będący opisem nowego świata stworzonego przez Boga, najwyraźniej czerpie z tego rozdziału Księgi Rodzaju.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

1,1. Na początku. W egipskim tekście o stworzeniu z Tebes czytamy, że na początku (lub "najpierw") pojawił się bóg Amon. Egiptolodzy uważają, że nie jest to abstrakcyjna idea, lecz pierwszy okres w czasie. Także hebrajskie słowo tłumaczone "na początku" oznacza zwykle okres początkowy, nie zaś określony punkt w czasie. Sugeruje to, że siedem dni stworzenia z rozdziału pierwszego oznacza początkowy okres czasu.

1,2. Bezład i pustkowie. W egipskich wyobrażeniach początku pojawia się koncepcja "nieistniejącego", która może być pokrewna poglądowi wyrażonemu w tym fragmencie Księgi Rodzaju. Przez "nieistniejące" rozumiano to, co nie uległo jeszcze zróżnicowaniu i nie otrzymało swojej funkcji. Nie zostały wówczas określone żadne granice lub definicje. W poglądzie egipskim zawarta jest jednak idea potencjalności i absolutu.

1,2. Duch Boży. Niektórzy komentatorzy sądzą, że chodzi o nadprzyrodzony lub potężny wiatr (hebrajskie słowo, które przetłumaczono jako "Duch", w innych fragmentach oznacza "wiatr"), co ma odpowiedniki w babilońskim Enuma Elisz. W tym micie bóg nieba, Anu, stwarza cztery wiatry, które wzburzają otchłań/głębię i jej boginię, Tiamat. Jest to niszczycielski wiatr, który wywołuje zamęt i niepokój. To samo zjawisko pojawia się w wizji czterech bestii z Księgi Daniela. "Cztery wichry nieba wzburzyły wielkie morze" (Dn 7,2) i spowodowały, że wyszły z niego ogromne bestie. Jeśli przypuszczenie to jest słuszne, wiatr stanowiłby jeden z negatywnych elementów opisu, paralelny wobec ciemności.

1,1-5. Wieczór i poranek. Opowieść o stworzeniu nie ma na celu przedstawiania naukowego wyjaśnienia źródeł wszystkich zjawisk naturalnych, koncentruje się raczej na najbardziej praktycznych aspektach stworzenia, związanych z naszym życiem i przetrwaniem. W dalszej części tego rozdziału autor relacjonuje, w jaki sposób Bóg ustanowił przeplatające się ze sobą okresy światłości i ciemności - zjawiska stanowiące fundament czasu. W narracji pojawia się wzmianka o pierwszym wieczorze, bowiem po raz pierwszy dobiegł wówczas końca okres światła. Autor nie podejmuje próby analizy fizycznych właściwości światła, nie jest też zainteresowany jego źródłem ani pochodzeniem. Światłość ukazano jako czynnik regulujący czas.

1,6-8. Sklepienie. W podobny sposób, w drugim dniu stworzenia, Bóg ustanowił sklepienie (nazywane czasem "firmamentem") jako czynnik regulujący klimat. W starożytnych kulturach Bliskiego Wschodu Kosmos traktowano jako całość składającą się z trzech warstw: nieba, ziemi i świata podziemnego. Źródłem klimatu były niebiosa, zaś sklepienie postrzegano jako mechanizm regulujący poziom wilgotności oraz intensywność światła słonecznego. Chociaż w świecie antyku sklepienie postrzegano jako strukturę bardziej trwałą, niż to sobie dzisiaj wyobrażamy, ważna jest nie tyle jego fizyczna budowa, ile spełniana przez nie funkcja. W babilońskim eposie o stworzeniu, Enuma Elisz, bogini symbolizująca kosmiczny ocean, Tiamat, została rozpłatana na dwoje przez Marduka, który z jej ciała uczynił wody ponad sklepieniem i poniżej niego.

1,9-19. Funkcja Kosmosu. Wprawiwszy w ruch czas i ustanowiwszy klimat, Bóg powołał do istnienia wszystkie pozostałe elementy stanowiące tło człowieczej egzystencji. Stworzył źródła wody i obdarzył ziemię zdolnością wegetacji; ustanowił prawa rządzące uprawą roli i cyklicznymi zmianami pór roku. Każde z Bożych stworzeń, mające określoną rolę do spełnienia, zostało przez Niego powołane do istnienia i uznane za dobre, było też pozbawione elementu tyranii lub zagrożenia. Odzwierciedla to starożytny pogląd, że bogowie uruchomili system tego świata. Funkcjonowanie Kosmosu było dla ludzi antyku daleko ważniejsze od jego fizycznej budowy lub składu chemicznego. Opisywali to, co widzieli, i, co ważniejsze, w jaki sposób doświadczali świata jako stworzonego przez Boga. Fakt, że świat był "dobry", stanowi odzwierciedlenie Bożej mądrości i sprawiedliwości. Jednocześnie tekst biblijnej opowieści o stworzeniu w subtelny sposób zaznacza różnice, które odróżniają go od wyobrażeń funkcjonujących na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znamienny jest fakt, że autor nie posługuje się nazwami słońca i księżyca, które dla ludów sąsiadujących z Izraelitami były jednocześnie imionami odpowiadających im bóstw, zamiast tego używając określenia "większe" i "mniejsze ciało jaśniejące".

1,14. Pory roku. W prologu do sumeryjskiego traktatu astrologicznego główni bogowie - An, Enli i Enki - umieścili księżyc i gwiazdy na właściwym miejscu, aby regulowały upływ dni i miesięcy, oraz służyły jako znaki. W słynnym babilońskim Hymnie do Szamasza, boga słońca, wspomina się o roli tego ciała niebieskiego w wyznaczaniu kalendarzowego następstwa pór roku. Bóg ten był również patronem czarów i magii. Hebrajskie słowo, które przetłumaczono jako "znak", w języku akadyjskim oznacza "omen" (słowo to nie występuje w przekładzie BT; BW: "Niech powstaną światła na sklepieniu niebios, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata" - przyp. tłum.) Słowo hebrajskie ma jednak bardziej neutralne znaczenie; autor Księgi Rodzaju ponownie pozbawia ciało niebieskie rysów osobowych.

1,20 [BT:1,21]. Wielkie potwory morskie. W babilońskim Hymnie do Szamasza, bóg słońca przyjmuje wyrazy uwielbienia i czci nawet od najgorszych stworzeń. Na ich czele pojawiają się przerażające potwory morskie. Autor hymnu wskazuje w ten sposób na całkowite podporządkowanie stworzeń Szamaszowi; podobnie Księga Rodzaju ukazuje wszystkie stworzenia jako dzieło Jahwe, a więc jako Jemu poddane. W micie Labbu czytamy o stworzeniu morskiego węża o długości 96 km.

1,20-25. Istoty żywe (kategorie zoologiczne). Kategorie zoologiczne obejmują różne gatunki: (1) stworzeń morskich, (2) ptaków, (3) zwierząt lądowych, które z kolei dzielą się na udomowione i dzikie; prócz tego "wszelkie zwierzęta pełzające po ziemi" (być może gady i/lub płazy) oraz (4) ludzi. Narracja Księgi Rodzaju nie wspomina o owadach i mikroorganizmach, jednak podane kategorie są wystarczająco szerokie, by je w sobie pomieścić.

1,26-31. Człowiek. Chociaż skoncentrowanie uwagi na porządkującym i funkcjonalnym elemencie relacji wydaje się pokrewne sposobowi postrzegania typowemu dla kultur Bliskiego Wschodu, powód takiego stanu rzeczy jest całkiem odmienny. W świecie wyobraźni starożytnej bogowie stwarzali samych siebie, zaś świat był miejscem, w którym doznawali radości i istnieli. Ludzie zostali stworzeni dopiero po pewnym namyśle, gdy bogowie uznali, że potrzebują niewolników, którzy zapewniliby im wygodne życie (np. budując kanały irygacyjne). W Piśmie Świętym Kosmos został tak stworzony i uporządkowany, by służył ludziom jako koronie Bożego stworzenia.

1,26-31. Stworzenie człowieka w mitach Bliskiego Wschodu. W opowieściach o stworzeniu pochodzących z obszaru Mezopotamii bogowie od razu stworzyli ludzką populację - wspólnotę istot cywilizowanych - z mieszaniny gliny i krwi zbuntowanych bogów, którzy zostali zgładzeni. Stworzenie człowieka było rezultatem konfliktu, który wybuchł między bogami. Bóg, który nadał ład Kosmosowi, musiał pokonać siły Chaosu, by wprowadzić porządek do świata stworzonego. Relacja Księgi Rodzaju ukazuje Boże stworzenie nie jako element konfliktu z wrogimi Mu siłami, lecz jako proces nacechowany spokojem i poddany pełnej Bożej kontroli.

1,26-27. Obraz Boży. Po stworzeniu człowieka Bóg uczynił go odpowiedzialnym za całe swoje stworzenie. Został stworzony na Jego obraz. W świecie antyku panowało przekonanie, że owo podobieństwo zawiera istotę tego, co przedstawia. Obraz pogańskiego bóstwa (opisywany za pomocą tej samej terminologii) był wykorzystywany podczas kultu, ponieważ zawierał jego istotę. Nie oznaczało to, że obraz mógł czynić to samo, co bóstwo, ani że był traktowany jak ono samo. Sądzono raczej, że dzieła bóstwa dokonywane były za pośrednictwem jego obrazu. W podobny sposób panowanie Boże miało się dokonywać za pośrednictwem ludzi. W pojęciu obrazu Boga zawarte jest jednak coś jeszcze. W Rdz 5,1-3 porównano Boga w Adamie do Adama w Secie. Wykracza to poza stwierdzenie o roślinach i zwierzętach wydających owoc/potomstwo według swojego rodzaju, chociaż dzieci z pewnością posiadają cechy fizyczne i podstawową naturę (genetyczną) swoich rodziców. Obraz bóstwa i obraz dziecka splatają się ze sobą w koncepcji, że stworzenie na obraz Boga wiąże się nie tylko ze zdolnością reprezentowania Go, lecz również bycia i działania jak On. Narzędzia, którymi Bóg nas obdarzył, abyśmy mogli wykonać powierzone nam zadanie, obejmują sumienie, świadomość i zdolność dokonywania duchowego osądu. W tradycjach mezopotamskich czytamy o synach, którzy zostali stworzeni na podobieństwo swoich ojców (Enuma Elisz), nie ma jednak ani jednej wzmianki o ludziach stworzonych na obraz Boga. W egipskich Pouczeniach Merikare ludzie są obrazem boga, który wyłonił się z jego ciała. W Mezopotamii znaczenie podobieństwa znajduje odzwierciedlenie w zwyczaju królów, którzy umieszczali własne podobizny na obszarach, na których pragnęli ustanowić swoją władzę. Poza tym na obraz bogów stworzeni byli jedynie inni bogowie (zob. komentarz do Rdz 5,3).

2,1-3. Odpoczął dnia siódmego. W egipskiej opowieści o stworzeniu, pochodzącej z Memfis, bóg-stwórca, Ptah, odpoczywa po dokonaniu swojego dzieła. Podobnie po stworzeniu ludzi odpoczywają mezopotamscy bogowie. Jednak w micie mezopotamskim odpoczynek wynika z faktu, że do wykonywania pracy, która znużyła bogów, stworzono człowieka. Pragnienie odpoczynku jest jednym z czynników motywacyjnych, które nadają kierunek starożytnym narracjom o stworzeniu. Ujarzmienie lub zniszczenie kosmicznych sił Chaosu, będące często jednym z centralnych elementów starożytnych relacji o stworzeniu, prowadzi do odpoczynku, pokoju lub spoczynku bogów. Podobnie niemożność odpoczynku od zgiełku i zamętu wywoływanego przez ludzi skłania bogów do spuszczenia na ziemię potopu. Faktem niepodważalnym jest to, że starożytne mity upatrują w odpoczynku jeden z głównych celów działania bogów. W teologii Izraela Bóg nie potrzebuje odpoczynku od kosmicznych lub ludzkich "zakłóceń", lecz pragnie przebywać w miejscu swego "odpocznienia" (zob. szczególnie Ps 132,7-8.13-14).

2,1. Podział czasu na okresy szabatowe. Dzielenie czasu na okresy siedmiodniowe jest praktyką słabo potwierdzoną w innych kulturach Bliskiego Wschodu, chociaż w Mezopotamii pewne dni miesiąca, uważane za pechowe, były zwykle oddzielone od siebie okresem siedmiu dni (np. siódmy dzień miesiąca, czternasty dzień miesiąca itd.) W Izraelu szabat nie był obchodzony w określone dni, nie był też związany z cyklem księżyca lub innym cyklicznym procesem naturalnym; obchodzono go zwyczajnie co siedem dni.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Niech stąpi Duch Twój i odnowi ziemię

Błogosław duszo moja, Pana, *
o Boże mój, Panie, Ty jesteś bardzo wielki!
Odziany w majestat i piękno, *
światłem okryty jak płaszczem.
Refren.
Umocniłeś ziemię w jej podstawach, *
nie zachwieje się na wieki wieków
Jak szatą okryłeś ją Wielką Głębią *
ponad górami stanęły wody.
Refren.
Ty zdroje kierujesz do strumieni, *
co pośród gór się sączą.
Nad nimi mieszka ptactwo niebieskie *
i śpiewa wśród gałęzi.
Refren.
Z Twoich komnat nawadniasz góry, *
I owocem Twoich dzieł syci się ziemia.
Każesz rosnąć trawie dla bydła, *
i roślinom, by człowiekowi służyły.
Refren.
Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! *
Tyś wszystko mądrze uczynił,
ziemia jest pełna Twych stworzeń. *
Błogosław, duszo moja, Pana.
Refren.

Ps 104(103),1-2a. 5-6.10 i 12,13-14. 24 i 35c

Ps 104. Hymn chwały na cześć Jahwe, który stworzył i w swej Opatrzności podtrzymuje zamieszkany świat Psalm jest pierwszym z trylogii (Ps 104-106), a jego pozycja jako psalmu na cześć Stwórcy jest właściwa, po nim bowiem następują dwa psalmy podkreślające historię zbawienia.

Struktura:
ww. 1-9 (stworzenie świata);
ww. 10-18 (zabezpieczenie w wodę);
ww. 19-26 (stworzenie księżyca i słońca, dostępność pokarmu w nocy i w dzień);
ww. 27-35 (modlitwa o deszcz).

1. ”Błogosław, duszo moja, Panu!”: Inkluzja z w. 35.

1b-2a. ”wspaniałość ... majestat ... światłem”: Aureola światła jest charakterystyczna dla bogów na starożytnym Bliskim Wschodzie.

2b-3a. Psalmista opisuje stworzenie przez Boga jego niebiańskiego mieszkania, wzniesionego na wodach chaosu (Ps 29,10).

3b-4. ”obłoki ... na skrzydłach wiatru”: Chmury deszczowe, gnane przez zach. wiatr od morza.

”wichry ... ogień i płomienie”: Poetycki opis sirocco, gorącego wiatru ze wsch.


6.6. ”stanęły wody ponad górami”: Nawet szczyty gór są pod wodą (Rdz 7,19-20).

9. Ten fragment psalmu, mówiący o Wielkiej Otchłani (w. 6), kończy stwierdzenie, iż Bóg zapobiegł ponownemu zalaniu ziemi (Jr 5,27; Prz 8,29).

13-14. Deszcz zimowy i jego skutki. Pierwszym skutkiem jest wzrost trawy jako pożywienia dla bydła (Ps 147,8-9).

14c-15. ”z roli dobywał chleb ... wino ... oliwę”: Zwięzłe ukazanie rocznych plonów.

19-23.19-23. Stworzenie księżyca i słońca oraz ich rola: sprowadzania nocy (kiedy to polują drapieżniki) i dnia (kiedy człowiek pracuje w celu zdobycia pożywienia).

27-35. Końcowy fragment opisuje, co się dzieje, gdy Jahwe w swej Opatrzności troszczy się o swoje stworzenie (ww. 27-28.30), a co wówczas, gdy tego nie czyni (w. 29).

29. Bez rolnictwa i produkcji pożywienia - które umożliwiają deszcze ludzie umierają (tutaj hebr. rûah oznacza "oddech").

30. ”Odnawiasz oblicze ziemi”: Zachodni wiatr przynoszący deszcz, który ponownie stworzy czy "odnowi" ziemię wraz z roślinnością. Z nastaniem jesieni i zimowych deszczy (Iz 32,15-20; 44,2-4) powraca początek cyklu rolnego, który rozpoczął się w w. 13 (por. Rdz 8,22).

31. "Chwała" (hebr. kābôd) przypuszczalnie odnosi się tutaj do wspaniałości stworzonego świata, widzialnego objawienia chwały Jahwe (Ps 19,2). Radość Jahwe wyraża się w stworzeniu przez regularne posyłanie deszczu, który niesie radość Izraelitom, których rolnictwo zależy od niego.

32. Istnieje możliwość, że deszcze nie nadejdą, a pojawi się gorący, suchy wiatr ze wsch.

35. Ponieważ obecność grzeszników mogłaby sprawić, że Bóg na znak swej kary nie ześle deszczów jesiennych, dlatego psalm kończy się modlitwą o wyginięcie grzeszników.


Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

104,1-35. Porównanie z Hymnem do Atona. Istnieje znany utwór z okresu panowania faraona Echnatona (XIV w. przed Chr.), w którym występuje wiele podobieństw do Ps 104, głównie w warstwie słownej i pojęciowej. Hymn ten wielbi Atona, boga słońca, za jego troskę o stworzenie. Podobne motywy i analogie odnaleźć można w innych hymnach, napisanych na cześć innych bogów słońca. Skoro Psalmista zdecydował się już wykorzystać motyw solarny w hymnie na cześć Jahwe, pewne paralele stały się nieuchronne. Kult słońca stanowił jedną z synkretycznych dewiacji charakteryzujących wyobrażenia religijne przedwygnaniowego Izraela (zob. komentarz do 2 Krl 23,11 oraz Ez 8,16), poświadczone jest też (w Starym Testamencie zob. też Ps 84,11-12; Hi 3,4; Ml 4,2) przejęcie motywu słońca (w literaturze i ikonografii). Mimo to nie ma niczego synkretycznego w wierze wyrażonej w tym psalmie. Opisuje on jedynie Jahwe w kategoriach solarnych i wydobywa podobieństwa.

104,2. Światłem okryty jak płaszczem. W egipskim kulcie boga Atona tarcza słoneczna uważana była za obraz bóstwa. W rezultacie obraz okrycia światłem był szczególnie typowy dla kultu Atona, nie zaś dla innych bóstw słońca. Mimo to fraza ta nie pojawia się w Hymnie do Atona. Literatura akadyjska opowiada o niebiańskich bogach okrytych szatą nieba, oznacza tam ona jednak obłoki. Inne fragmenty mogą być bardziej adekwatne, np. te, w których Marduk zostaje przez inne bóstwa okryty blaskiem.

104,6-9. Wielka Otchłań. Nie chodzi tutaj o potop, lecz o pierwotną narrację o stworzeniu, w której wyznaczono miejsce suchemu lądowi i wodzie. Pokonanie sił chaosu, ukazanego jako pramorze, było jednym z najbardziej rozpowszechnionych elementów starożytnej kosmologii Bliskiego Wschodu (w tekstach ugaryckich Baal pokonuje Jamma; w Enuma Elisz Marduk zwycięża Tiamat).

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

albo:

Refren: Pełna jest ziemia łaskawości Pana

Pana Słowo Pana jest prawe, *
a każde Jego dzieło godne zaufania.
On miłuje prawo i sprawiedliwość, *
ziemia jest pełna Jego łaski.
Refren.
Przez słowo Pana powstały niebiosa, *
wszystkie gwiazdy przez tchnienie ust Jego.
On morskie wody gromadzi jak w bukłaku, *
otchłanie oceanu w zbiornikach.
Refren.
Błogosławiony lud, którego Pan jest Bogiem, *
naród, który On wybrał na dziedzictwo dla siebie.
Pan spogląda z nieba, *
widzi wszystkich ludzi.
Refren.
Dusza nasza oczekuje Pana, *
On jest naszą pomocą i tarczą.
Panie, niech nas ogarnie Twoja łaska *
według nadziei, jaką pokładamy w Tobie.
Refren.

Ps 33(32), 4-5. 6-7.12-13. 20 i 22

Ps 33 - Hymn.
Struktura: ww. 1-3 (wstępna zachęta do wielbienia Boga)
ww. 4-9 (stwórcze słowo Boże)
ww. 10-15 (Bóg jest Władcą narodów na ziemi)
ww. 16-19 (tylko Bóg jest Zbawcą)
ww. 20-22 (zakończenie).


1. Wstęp przypomina Ps 32,11.

3. "pieśń nową": Pewne ryty określały, że trzeba używać „nowych" rzeczy (por. 1 Sm 6,7; 2 Sm 6,3); analogicznie należałoby ofiarować Bogu „nową pieśń" chwały (por. Ps 96,1; 98,1; Ap 14,3).

13-19. Znikomość istot ludzkich widoczna z miejsca, gdzie przebywa Bóg (por. Iz 40,22). Tylko Bóg jest obiektem godnym ludzkiego zaufania.

17. "W koniu": Nie chodzi o środek komunikacji, lecz wykorzystanie go w czasie wojny.

18. Por. Ps 34,16. Temat wszechwidzącego Boga został wprowadzony w ww. 13-15. Ten sam Bóg, którego „oczy są nad" wszystkimi ludźmi, jako ich najwyższy sędzia, patrzy na swoich wiernych również ze współczuciem.
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

DRUGIE CZYTANIE Z KSIĘGI RODZAJU
Ofiara Abrahama.

Bóg wystawił Abrahama na próbę i rzekł do niego: «Abrahamie!» A gdy on odpowiedział: «Oto jestem», powiedział: «Weź twego syna jedynego, którego miłujesz, Izaaka, idź do kraju Moria i tam złóż go w ofierze na jednym z pagórków, jaki ci wskażę». Nazajutrz rano Abraham osiodłał swego osiołka, zabrał ze sobą dwóch swych ludzi i syna Izaaka, narąbał drzewa do spalenia ofiary i ruszył w drogę do miejscowości, o której mu Bóg powiedział. Na trzeci dzień Abraham spojrzawszy, dostrzegł z daleka ową miejscowość. I wtedy rzekł do swych sług: «Zostańcie tu z osiołkiem, ja zaś i chłopiec pójdziemy tam, aby oddać pokłon Bogu, a potem wrócimy do was». Abraham zabrawszy drwa do spalenia ofiary włożył je na syna swego Izaaka, wziął do ręki ogień i nóż, po czym obaj się oddalili. Izaak odezwał się do swego ojca: «Ojcze mój!» A gdy ten rzekł: «Oto jestem, mój synu», zapytał: «Oto ogień i drwa, gdzież jest jagnię na całopalenie»? Abraham odpowiedział: «Bóg upatrzy sobie jagnię na całopalenie, synu mój». I szli obydwaj dalej. A gdy przyszli na to miejsce, które Bóg wskazał, Abraham zbudował tam ołtarz, ułożył na nim drwa i związawszy syna swego Izaaka położył go na tych drwach na ołtarzu. Potem sięgnął ręką po nóż, aby zabić syna swego. Ale wtedy anioł Pana zawołał na niego z nieba: «Abrahamie, Abrahamie!» A on rzekł: «Oto jestem». Powiedział mu: «Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna». Abraham, obejrzawszy się poza siebie, spostrzegł barana uwikłanego rogami w zaroślach. Poszedł więc, wziął barana i złożył go w ofierze całopalnej zamiast swego syna. I dał Abraham miejscu temu nazwę «Pan widzi». Stąd to mówi się dzisiaj: «Na wzgórzu Pan się ukazuje». Po czym anioł Pana przemówił głośno z nieba do Abrahama po raz drugi: «Przysięgam na siebie, mówi Pan, że ponieważ uczyniłeś to, iż nie oszczędziłeś syna swego jedynego, będę ci błogosławił i dam ci potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie i jak ziarnka piasku na wybrzeżu morza; potomkowie twoi zdobędą warownie swych nieprzyjaciół. Wszystkie ludy ziemi będą sobie życzyć szczęścia na wzór twego potomstwa, dlatego że usłuchałeś mego rozkazu».

Rdz 22, 1-18

1-3. Bóg nakazuje Abrahamowi złożyć Izaaka w ofierze.

1. A po tych wydarzeniach: zwyczajowe wprowadzenie do nowej części (15,1; 22,20; 39,7; 40,11). Bóg wystawił Abrahama na próbę: Tylko w tym miejscu Rdz i w całym pięcioksięgu próba dotyczy jednostki; w innych fragmentach Bóg poddaje próbie naród Izraela (Wj 15,25; 16,4; Pwt 8,2.16; 13,4; 33,8). Typowym kontekstem Bożych prób jest sytuacja Izraela na pustyni, poddawanego sprawdzianom mającym ujawnić jego prawdziwą postawę. Portret poddawanego próbie Abrahama stał się charakterystycznym rysem opowiadania o praojcu do tego stopnia, że tradycja rabiniczna uważała cały ten cykl narracyjny za dziesięć sprawdzianów czy prób (→ 18 wyżej); Abraham jako protoplasta Izraela musiał całe swoje życie i przyszłość powierzyć Bogu. Podobnie jak w przypadku Hioba, czytelnik wie o czymś, o czym główny bohater opowiadania nie ma najmniejszego pojęcia, tj. że Bóg poddaje go jedynie próbie.

Oto jestem: wyraz całkowitej dyspozycyjności (por. Iz 6,8).

2. Określenie “Syna jedynego” nie jest precyzyjne, bowiem Abraham będzie miał również innych synów, już użyte w LXX określenie ton agapeon właściwie oddaje hebrajskie słowo oznaczające “umiłowanego” przez Boga. W każdym słowie Bóg podkreśla wartość, jaką Abraham przywiązuje do tego syna.

Moria: 2 Krn 3,1 jest jedynym innym tekstem, w którym pojawia się wzmianka o tym miejscu; jest jedynym innym tekstem, w którym się w nim Moria z jednym ze wzgórz Jerozolimy, na którym Salomon zbudował świątynię; Abraham był zatem pierwszym, który oddawał tam Bogu cześć. Moria jest nazwą opartą na grze hebrajskich słów „widzieć" (ra' a); w. 8: „Bóg upatrzy sobie jagnię na całopalenie"; w w. 8 czasownik został użyty dwukrotnie „Pan dogląda", „Pan zaopatruje" [ BT: Pan się ukazuje] - co stanowi kontynuacje poprzedniej gry słów. Abraham okazuje posłuszeństwo natychmiast i w milczeniu. Wyobrażenie sobie uczuć ojca pozostawiono czytelnikowi.

4-8. Ojciec i syn podróżują na wyznaczone miejsce.

4. Na trzeci dzień: Być może w połowie trwającej siedem dni wędrówki Abraham odprawia sługi, by samotnie stanąć przed Bogiem. Izaak niesie drwa do spalenia ofiary, Abraham nóż i ogień.

7-8. W odpowiedzi na pytanie Izaaka o zwierzę ofiarne, Abraham odpowiada, że Bóg „upatrzy sobie" (hebr. yir' eh) jagnię - nie jest to wybieg, lecz dowód, iż Abraham powierzył wszystko Bogu.

9-14. Bóg znajduje sobie ofiarę.

11. Anioł Pański przemówił z nieba i otworzył oczy Hagar, by mogła ujrzeć studnię (21,17-19). Ten sam anioł teraz powstrzymuje Abrahama przed zabiciem Izaaka; pośredniczy on w przekazywaniu Bożego słowa i działania.

12. Boży sąd, który rozległ się w głosie anioła, potwierdza całkowite posłuszeństwo Abrahama. Abraham naprawdę lęka się Boga, nie zawahał się bowiem ofiarować Mu swego umiłowanego syna. Ostatecznie nauczył się przekazania kontroli nad własnym życiem, by w ten sposób móc otrzymać je z powrotem jako łaskę.

13. Znalazł się baran ofiarny. To odczytanie zastępuje hebrajskim 'ahad,, „jeden”, bezsensowne masoreckie 'ahar, „poza siebie” (hebr. resh [r] i daleth [d] często mylono w rękopisach). Składanie ofiar z dzieci było szeroko rozpowszechnione w Kanaanie i fenickich koloniach w Afryce Północnej. Obrzęd ten praktykowano nawet w Izraelu, na co wskazują słowa potępienia ofiar z dzieci (2 Krl 16,3; Mi 6,7) składanych w czasach kryzysu, jako sposób na odwrócenie Bożego gniewu. Izraelici uważali, że pierworodne dzieci należą do Jahwe (Wj 13,11-16; 34,19-20), lecz „odkupywali" je składając inne ofiary. Opowieść ukazuje, w jaki sposób Bóg pokierował założycielem narodu, by „odkupił" swojego pierworodnego, składając ofiarę ze zwierzęcia. Sposób, w jaki Izrael różni się od swych sąsiadów w tym względzie, jest tylko jednym z aspektów bogatej w treści narracji, nie jest też jej głównym przesłaniem.

14. Motyw Boga „widzącego" wszystko został podwójnie podkreślony - za pomocą nazwy, jaką Abraham nadaje górze, Jahwe [BT: Pan] widzi".

15-19. Ten sam Anioł Pański powtarza teraz po raz siódmy wielkie obietnice (por. 12,2-3.7; 13,14-17; 15; 17; 18) - co wskazuje na punkt kulminacyjny narracji w ich najbardziej szczodrobliwej formie.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

22,2. Kraj Moria. Jedyną informacją na temat położenia kraju Moria, podaną w tym tekście, jest to, że znajdował się on w odległości trzech dni drogi od Beer-Szeby. Liczba ta może być jednak zwyczajnie tradycyjną miarą oznaczającą czas pełnej podróży. W każdym razie nie podano, w jakim kierunku udał się Abraham. Druga i ostatnia biblijna wzmianka o [BT: górze] Moria pojawia się w 2 Krn 3,1, gdzie odnosi się do miejsca lokalizacji świątyni w Jerozolimie. Nie ma tam jednak żadnej aluzji na temat Abrahama lub epizodu opisanego w tym rozdziale. Ponieważ wzgórza okalające Jerozolimę są zalesione, Abraham nie musiałby zabierać drzewa do spalenia ofiary. Jest to zatem przypuszczalnie zwykła zbieżność nazw, nie zaś odnośnik dotyczący tego samego miejsca.

22,1-2. Ofiary z dzieci. Na Bliskim Wschodzie bóg, który obdarzał ludzi płodnością (El), był uprawniony do domagania się swojej części. Przekonanie to znajdowało wyraz w składaniu ofiar ze zwierząt, zboża i dzieci. Teksty pochodzące z kolonii fenickich i punickich (np. Kartagina z Afryki Północnej), ukazują rytuał składania ofiar z dzieci jako sposób zapewnienia nieprzerwanej płodności. Biblijni prorocy oraz przepisy zawarte w Księdze Powtórzonego Prawa i Księdze Kapłańskiej wyraźnie zakazują tej praktyki; z drugiej jednak strony wskazuje to, że gdzieniegdzie była ona nadal stosowana. W istocie, opowieść o "ofierze", którą Abraham złożył z Izaaka, wskazuje, że patriarcha wiedział o ofiarach z ludzi i nie był zaskoczony żądaniem Jahwe. Jednak biblijna narracja dostarcza również przykładu zastąpienia ofiary ludzkiej ofiarą zwierzęcą, co wyraźnie odróżnia praktyki Izraela od praktyk stosowanych w innych kulturach.

22,3. Udomowienie osła. Dziki osioł został udomowiony około 3500 przed Chr. Od początku wykorzystywany był jako zwierzę pociągowe z powodu wytrzymałości, zdolności do przenoszenia ciężkich ładunków i obywania się przez długi czas bez wody. Dlatego często używano go do długich podróży i transportu.

22,13-18. Ofiara zastępcza. W tym fragmencie baran został złożony w ofierze zamiast Izaaka. Pojęcie ofiary zastępczej nie było tak rozpowszechnione, jak można by się spodziewać. Na Bliskim Wschodzie rytuały magii sympatycznej wymagały często zabicia zwierzęcia w celu usunięcia groźby wiszącej nad człowiekiem. Jednak z instytucją regularnej ofiary łączyło się raczej wyobrażenie daru składanego bogom lub wspólnoty z bóstwem. Nawet w Izraelu niewiele wskazuje na to, że instytucja ofiar była pojmowana głównie jako czynność zastępcza, zawierająca element substytutu. Odkupienie pierworodnych podczas pierwszej Paschy byłoby ważnym wyjątkiem pojawiającym się jednak na marginesie instytucji ofiar.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.


PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Strzeż mnie, o Boże, Tobie zaufałem

Pan moim dziedzictwem i przeznaczeniem, *
to On mój los zabezpiecza.
Zawsze stawiam sobie Pana przed oczy, *
On jest po mojej prawicy, nic mną nie zachwieje.
Refren.
Dlatego cieszy się moje serce i dusza raduje, *
a ciało moje będzie spoczywać bezpiecznie,
bo w kraju zmarłych duszy mej nie zostawisz *
i nie dopuścisz, bym pozostał w grobie.
Refren.
Ty ścieżkę życia mi ukażesz, *
pełnię Twej radości
i wieczną rozkosz, *
po Twojej prawicy.
Refren.

Ps 16 (15) 5 i 8. 9-10. 11

Ps 16. Pieśń ufności.
Struktura:
ww. 1-6 (wyznanie wary w jedynego Boga Jahwe);
ww. 7--11 (wyrażenie ufności).

Każda część kończy się opisem Bożej opatrzności, obecnej (ww. 5-6) i przyszłej (ww. 10-11).


1-2. Idea całego psalmu.

”chronię się”: Odniesienie do ww. 7-11; „Tyś jest Panem moim" pasuje doskonale do ww. 3-6.


3. ”świętym”: Tekst nadal trudny; przypuszczalnie odnosi się do pogańskich bożków, a nie do pobożnych Izraelitów. Psalmista przysięga, że nie chce mieć nic wspólnego z pogańskimi bożkami.

5. ”częścią dziedzictwa i kielicha mego”: Por. Ps 142,6.

6. Odniesienie do podziału Ziemi Obiecanej między Izraelitów (por. Joz 18,8.10; Ps 78,55). „Częścią" lewitów nie było terytorium, lecz sam Bóg (Lb 18,20).

8. ”nie zachwieję się”: Por. Ps 15. 5.

10. ”grobu”: Hebr. šahat znaczy „jama” (tj. grób lub podziemie). LXX (cytowany w Dz 2,25-31; 13,35) tłumaczy to słowo jako ..zepsucie".

11. Prawdopodobnie motyw doświadczenia Bożej obecności w świątyni (por. Ps 36,9: 63,6).

”ścieżkę życia”: W literaturze mądrościowej ST to wyrażenie odnosi się do właściwego sposobu życia (Prz 2,19; 5,6; 6,23; 15.24). Jednak tutaj może być aluzją do pełni „życia" doświadczanego w Bożej obecności w świątyni.

 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

16,8. On jest po mojej prawicy. W pełni uzbrojony wojownik trzymał oręż w prawej dłoni, zaś tarczę w lewej. Osoba stojąca po prawej stronie króla miała przywilej chronienia go. Umieszczenie kogoś po prawej stronie wyrażało zaufanie, było więc wyróżnieniem. Gdy Pan staje po czyjejś prawicy, jak to ma miejsce tutaj, może bronić go swoją tarczą (zob. Ps 109,31). Metafora płynnie przesuwa się z pola walki do sali sądowej. W języku akadyjskim w tekstach paralelnych często zamiennie używa się prawicy i lewicy, są jednak również fragmenty, w których bóstwo staje po czyjejś prawicy podczas bitwy.

16,10. Nie dozwolisz, by wierny Tobie zaznał grobu. Z kontekstu wynika, że chodzi o niedopuszczenie, by ktoś poległ z ręki żywiących złe zamiary nieprzyjaciół. Psalmista nie zostanie pozostawiony w Szeolu; jego ciało nie doświadczy też śmierci, bowiem zostanie on ocalony (zob. Ps 30,2-3). W starożytnym tekście sumeryjskim zapisano opowieść o człowieku, który może zostać skazany za zbrodnie, ponieważ o ich popełnienie właśnie go oskarżono. Wymyka się jednak ze szponów prawa i wielbi boginię Nungal za ocalenie.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

TRZECIE CZYTANIE Z KSIĘGI WYJŚCIA
Przejście Izraela przez Morze Czerwone.

Pan rzekł do Mojżesza: «Czemu głośno wołasz do Mnie? Powiedz synom Izraela, niech ruszają w drogę. Ty zaś podnieś swą laskę i wyciągnij rękę nad morzem i rozdziel je na dwoje, a wejdą synowie Izraela w środek na suchą ziemię. Ja natomiast uczynię upartymi serca Egipcjan, że pójdą za nimi. Wtedy okażę moją potęgę wobec faraona, całego wojska jego, rydwanów i wszystkich jego jeźdźców. A gdy okażę moją potęgę wobec faraona, jego rydwanów i jeźdźców, wtedy poznają Egipcjanie, że Ja jestem Pan». Anioł Boży, który szedł na przedzie wojsk izraelskich, zmienił miejsce i szedł na ich tyłach. Słup obłoku również przeszedł z przodu i zajął ich tyły, stając między wojskiem egipskim a wojskiem izraelskimi. I tam był obłok ciemnością, tu zaś oświecał noc. I nie zbliżyli się jedni do drugich przez całą noc. Mojżesz wyciągnął rękę nad morze, a Pan cofnął wtedy gwałtownym wiatrem wschodnim, który wiał przez całą noc, i uczynił morze suchą ziemią. Wody się rozstąpiły, a synowie Izraela szli przez środek morza po suchej ziemi, mając mur z wód po prawej i po lewej stronie. Egipcjanie ścigali ich. Wszystkie konie faraona, jego rydwany i jeźdźcy ciągnęli za nimi w środek morza. O świcie spojrzał Pan ze słupa ognia i ze słupa obłoku na wojsko egipskie i zmusił je do ucieczki. I zatrzymał koła ich rydwanów, tak że z wielką trudnością mogli się naprzód posuwać. Egipcjanie krzyknęli: «Uciekajmy przed Izraelem, bo w jego obronie Pan walczy z Egipcjanami». A Pan rzekł do Mojżesza: «Wyciągnij rękę nad morze, aby wody zalały Egipcjan, ich rydwany i jeźdźców». Wyciągnął Mojżesz rękę nad morze, które o brzasku dnia wróciło na swoje miejsce. Egipcjanie uciekając biegli naprzeciw falom, i pogrążył ich Pan w pośrodku morza. Powracające fale zatopiły rydwany i jeźdźców całego wojska faraona, które weszło w morze ścigając synów Izraela. Nie ocalał z nich ani jeden. Synowie zaś Izraela szli po suchym dnie morskim, mając mur z wód po prawej i po lewej stronie. W tym to dniu wybawił Pan Izraela z rąk Egipcjan. I widzieli Izraelici martwych Egipcjan na brzegu morza. Gdy Izraelici widzieli wielkie dzieło, którego dokonał Pan wobec Egipcjan, ulękli się Pana i uwierzyli Jemu oraz Jego słudze Mojżeszowi. Wtedy Mojżesz i synowie Izraela razem z nim śpiewali taką pieśń ku czci Pana.

Wj 14, 15 - 15, 1

14,15-31. Każde źródło w inny sposób przedstawia przebieg bitwy. W tradycji P Mojżesz rozdzielił wody morza laską, Izrael przeszedł przez nie po suchej ziemi, zaś wody utworzyły mur po jego lewej i prawej stronie. Gdy Izrael dotarł na drugi brzeg, Mojżesz wzniósł rękę i ściany wody runęły na wojska Egiptu, zmywając je z powierzchni ziemi. Według tradycji J, Jahwe - Bóg burzy sprawił, że wody morza cofnęły się na tyle, by Izraelici mogli przebyć je nocą, rano zaś powróciły na swoje dawne miejsce. Język tego fragmentu przypomina Ps 48,5-8 gdzie Jahwe pokonuje królów, sprawiając, że uciekają w popłochu ("zmusił je do ucieczki", w. 24); Bóg posługuje się wichrem jako bronią. W każdym razie zwycięstwo należy przypisać wyłącznie Jahwe.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

14,19-20. Ukryci przez obłok. Annały z czasów panowania chetyckiego króla Murszili donoszą, że bóg burzy ukrył ich przed oczami nieprzyjaciół; podobne słowa wypowiedział również Priam, król Troi.

14,21-22. Cofnął wody gwałtownym wiatrem wschodnim. Na płytkich wodach, które cofnęłyby się pod naporem wschodniego wiatru, nie mogłyby powstać fale, potrzebne do zatopienia Egipcjan ani do tego, by powstała ściana wody. Trudno zatem wskazać jakiś naturalny scenariusz dla wytłumaczenia faktów, o których czytamy w biblijnym tekście. Wiatr ten nie mógł być chamsinem (sirocco), który niektórzy uczeni łączą z dziewiątą plagą. Fenomen chamsinu był wywoływany przez silny układ niskiego ciśnienia powstały nad obszarem Afryki Północnej, któremu zwykle towarzyszy zjawisko inwersji temperatury. Wschodni wiatr, o którym tutaj mowa, powstał w wyniku silnego układu wysokiego ciśnienia nad Mezopotamią - w przeciwieństwie do zjawiska trąby powietrznej, w którym masy powietrza wirują wokół środka niskiego ciśnienia, powodującego silny wzrost ciśnienia barometrycznego.

14,24-25. Pora rannej straży [BT: "o świcie"]. Pora rannej straży trwała od godz. 2 do 6 rano. Obraz bóstwa jaśniejącego we wnętrzu obłoku jest powszechnie spotykany na Bliskim Wschodzie oraz w greckiej mitologii (już w Homerowej Iliadzie, w której Zeus posyła błyskawice i powoduje, że konie się potykają, zaś rydwany łamią). Mezopotamski bóg wojny Nergal oraz kananejski bóg Baal mieli przewagę w bitwie, wynikającą z oślepiającego blasku i ognia.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Śpiewajmy Panu, który moc okazał

Będę śpiewał na cześć Pana, *
który wspaniale swą potęgę okazał,
gdy konia i jeźdźca *
pogrążył w morskiej przepaści.
Refren.
Pan jest moją mocą i źródłem męstwa, *
Jemu zawdzięczam moje ocalenie.
On Bogiem moim, uwielbiać Go będę; *
On Bogiem ojca mego, będę Go wywyższał.
Refren.
Rzucił w morze rydwany faraona i jego wojsko. *
Wybrani wodzowie jego zginęli w Morzu Czerwonym.
Przepaści ich ogarnęły, *
Jak głaz runęli w głębinę.
Refren.
Wyprowadziłeś lud swój
i osadziłeś na górze Twego dziedzictwa, *
w miejscu, które uczyniłeś swym mieszkaniem.
Pan Bóg jest Królem *
na zawsze, na wieki.
Refren.

Ps Wj 15,1.2.4-5.17ab-18

Pieśń morza [BT: Pieśń dziękczynna] (15,1-18) jest starożytnym dziękczynieniem. W Biblii składa się dziękczynienie poprzez publiczne wymienienie tego, co Bóg uczynił; publiczna relacja o wybawieniu powoduje, że cała ziemia poznaje chwalę, którą Bóg jest otoczony w niebie (por. Ps 18; 30; 118; 139). Hymn wysławia Jahwe za wzbudzenie burzy, która powywracała łodzie faraona oraz za doprowadzenie ludu na Jego świętą górę. Pieśń podaje wersję wyjścia-podboju różną od relacji prozą, zawartej w Pięcioksięgu i Księdze Jozuego: burza zesłana przez Jahwe wywraca łodzie Egipcjan, On zaś niezwłocznie prowadzi lud na swoją świętą górę w Kanaanie; krocząc na czele pochodu, sprawia, że mieszkańców Kanaanu ogarnia paniczny lęk. Pieśń dziękczynna składa się z dwóch części: opisującej zagładę Egipcjan (ww. 4-12) oraz przejście na świętą górę (ww. 13-18).


1-3. Werset 21 przypisuje tę pieśń raczej Miriam niż Mojżeszowi - co jest pierwotniejszym połączeniem, bowiem znanym postaciom tradycji literackiej często przypisywane są przekazy związane z innymi osobami.

4-10. Jahwe, podobnie jak Baal w tekstach ugaryckich, jest ukazany jako Bóg burzy, walczący ze swoimi nieprzyjaciółmi za pomocą wichru, błyskawic i grzmotów. Werset 8 nie powinien być odczytywany jako paralela relacji 14,22-28 pochodzącej z tradycji P; zawarty w nim obraz przypomina raczej Ps 107,25-27 - burzy spiętrzającej zwały wód.

11-12. Zwycięstwo odniesione przez Jahwe nad Egipcjanami dowodzi, że przewyższa On ich bogów w niebie; On panuje nad niebem, ziemią i światem podziemnym. "Ziemia" w w. 12b oznacza świat podziemny.

13-18. Wędrówka ludu została ukazana jako pochód zwycięskiej armii, nieustraszonej, ponieważ kroczy pod przewodnictwem Boga. Strach okolicznych mieszkańców, powoduje, że lud maszerujący ku świętej górze ("świętemu mieszkaniu [Boga]") nie napotyka na żaden opór. Określenia "święte Twe mieszkanie" (w. 13), "góra Twego dziedzictwa" i "świątynia" (w. 17) były rozumiane przez następne pokolenia jako odnoszące się do Jerozolimy, miejsca, w którym na Górze Syjon wznosiła się świątynia. Poemat ten jest jednak znacznie starszy - poprzedza podbój Jerozolimy przez Dawida na początku X wieku przed Chr. Wyrażenie "na górze Twego dziedzictwa, w miejscu, które uczyniłeś swym mieszkaniem" w świątyni, którą założyły Twoje ręce" musi odnosić się do całej ziemi jako góry Jahwe, zob. Pwt 32,13; Ez 39,4.17 itd. W Ps 78,54 ta sama nazwa oznacza Szilo, świątynię wcześniejszą od jerozolimskiej. Czasowniki użyte w ww 16-17 mają formę czasu przeszłego, nie zaś przyszłego (dosł. „gdy Twój lud, o Jahwe, przekroczył wody i wszedł do Kanaanu”). Ostatni werset jest modlitwą, by królewskie panowanie Jahwe, objawione w zniszczeniu Egiptu i osobistym prowadzeniu przez Niego ludu, było zawsze dostępne dla Izraela.
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

15,4. Morze Czerwone. Wzmianka dotycząca Morza Trzcin nie łączy się z żadnymi informacjami na temat jego położenia (zob. Wj 13,18), może się jednak opierać na grze słów. Hebrajskie słowo suph oznacza nie tylko "trzcinę", lecz również "koniec" (w znaczeniu rzeczownikowym) oraz "strawić" (w znaczeniu czasownikowym) (zob. Ps 73 (72),19).

15,17-18. Na górze twego dziedzictwa. Połączenie góry, dziedzictwa, mieszkania i świątyni sugeruje, że chodzi tutaj o górę Syjon (Jerozolima).

15,18. Pan jest królem. Jahwe nie został tutaj ukazany jako mitologiczny król, król bogów, który poddaje sobie kosmos i panuje nad niższymi bogami panteonu. Jego władza rozciąga się raczej w sferze historycznej i obejmuje lud, który wybawił za pomocą sił przyrody pozostających pod Jego panowaniem; w hymnie tym nie wysławia się Jego zwycięstwa nad innymi bogami lub kosmicznymi siłami chaosu, lecz raczej Jego władzę nad historycznymi ludami.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

CZWARTE CZYTANIE Z KSIĘGI PROROKA IZAJASZA
Trwałość przymierza

Nie lękaj się, Jerozolimo, bo małżonkiem ci jest twój Stworzyciel, któremu na imię: Pan Zastępów; Odkupicielem twoim Święty Izraela, nazywają Go Bogiem całej ziemi. Zaiste, jak niewiastę porzuconą zgnębioną na duchu, wezwał cię Pan. I jakby do porzuconej żony młodości twój Bóg mówi: Na krótką chwilę porzuciłem ciebie, ale z ogromną miłością cię przygarnę. W przystępie gniewu ukryłem przed tobą na krótko swe oblicze, ale w miłości wieczystej nad tobą się ulitowałem, mówi Pan, twój Odkupiciel. Dzieje się ze Mną tak, jak za dni Noego, kiedy przysiągłem, że wody Noego nie spadną już nigdy na ziemię; tak teraz przysięgam, że się nie rozjątrzę na ciebie ani cię gromić nie będę. Bo góry mogą ustąpić i pagórki się zachwiać, ale miłość moja nie odstąpi od ciebie i nie zachwieje się moje przymierze pokoju, mówi Pan, który ma litość nad tobą. O nieszczęśliwa, wichrami smagana, niepocieszona! Oto Ja osadzę twoje kamienie na malachicie i fundamenty twoje na szafirach. Uczynię blanki twych murów z rubinów, bramy twoje z górskiego kryształu, a z drogich kamieni cały obwód twych murów. Wszyscy twoi synowie będą uczniami Pana. Wielka będzie szczęśliwość twych dzieci. Będziesz mocno osadzona na sprawiedliwości. Daleka bądź od trwogi, bo nie masz się czego obawiać, i od przestrachu, bo nie ma on przystępu do ciebie.

Iz 54, 4a. 5-14

4. ”Nie lękaj się”: Po uroczystym wprowadzeniu do mowy zbawczej (Iz 41,10.13-14; 43,1.5) Izrael zostaje zapewniony, że może zapomnieć o „wstydzie" swojej młodości, o odstępstwie, jakiego dopuścił się w okresie poprzedzającym niewolę babilońską (Iz 50,1).

5. Boża stwórcza moc została oddana do dyspozycji Jego odkupicielskiej miłości (Stuhlmueller, Creative Redemption 115-122).

7-8. Znajdujemy tu tajemniczą teologię nawiązującą do Rdz 6,6; 8,21-22, w którym Bóg żałuje tego, co uczynił, lub do Oz 2,19-25; 11,1-12, w którym nie może On wygnać swojej umiłowanej, mimo że ta stale dopuszcza się cudzołóstwa.

7. Tekst hebrajski przeciwstawia „małą" chwilkę wygnania w Babilonie „ogromnemu" miłosierdziu Jahwe (Clifford, Fair Spoken 183).

8. Ostatni strofa rozbrzmiewa wiecznym hesed z Jr 31,3; por. TDOT 5 44-64.

9-10. Nawiązując do tradycji kapłańskiej (P), Deutero-Izajasz przyrównuje wygnanie do potopu; obydwa wydarzenia były katastrofami spowodowanymi nieposłuszeństwem Bożemu słowu. Chociaż Bóg obiecał Noemu, że nie zniszczy ziemi w równie potworny sposób (Rdz 9,11-17), coś porównywalnego miało miejsce w czasie wygnania do Babilonu!

10. „Przymierze pokoju” (Lb 26,12; Ez 34,25; 37,26; Ml 2,5) silnie zjednoczy cały wszechświat w harmonii i szczęściu (Iz 44,28), stosownie do „pełni” zawartej w słowie šālôm. W przeciwieństwie do Ez 37,26, Deutero-Izajasz nie łączy tej frazy z odbudową świątyni.

11-17. Rozdział zamykają dwie zapowiedzi zbawienia (ww. 11-15; 16-17).

11. ”wichrami smagana”: Literackie ogniwo łączące tekst z potopem Noego w w. 10. Bóg pociesza ofiary potopu wizją niebieskiej Jerozolimy. Deutero-Izajasz bierze obrazy i myśli z opisu mitologicznego raju i wyjaśnia jaśniejącą chwałę obecnością Jahwe, odbiegając w ten sposób zasadniczo od wszystkich mitologii,

”nieszczęśliwa”: zob. Iz 51,21.


12. Trudno jest określić wszystkie wymienione w tekście szlachetne metale (w BT: minerały, kamienie szlachetne) ozdabiające nową Jerozolimę. Jej fundamenty są odbiciem zieleni i głębokiego błękitu nieba; złote bramy skrzą się ognistym blaskiem słonecznych promieni (Za 2,6-9; Ap 21,18-21).

13. ”twoi synowie”: Dokonując niewielkiej zmiany samogłosek, 1 QIsaa proponuje interesujące odczytanie hebrajskiego tekstu: „twoi budowniczowie". Słowo Boże emanuje z chwały Bożej obecności. Deutero-Izajasz nie usuwa nauczycieli - w jakim celu sam miałby wówczas nauczać! - podkreśla jednak, że przed Bogiem wszyscy nauczyciele winni zmienić się w posłusznych uczniów (Iz 50,4; Jr 31,34; J 6,45).

14. ”sprawiedliwości”: Słowo to stanowi re-kapitulację chwalebnego zwycięstwa Jahwe na Syjonie (Iz 40,14). 15. Fragment trudny pod względem tekstowym. Ostatni wielki okrzyk nienawiści skierowany przeciwko Bogu i Jego ludowi okazuje się pozbawiony mocy.

17b. Być może późniejsza uwaga redakcyjna dodana przez Trito-Izajasza. „Słudzy" zostaną w pełni uniewinnieni (lub osiągną zwycięstwo).
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

54,11. Osadzę twoje kamienie na turkusach [BT: "na malachicie"] i fundamenty twoje na szafirach. Hebrajski tekst można też przetłumaczyć "na antymonitach/malachitach", z których wykonywano zaprawę stosowaną szczególnie w przypadku mozaik. Wyraz przetłumaczony jako "szafir" jest powszechnie uważany za określenie lapis lazuli - pięknego, błękitnego, wysoko cenionego minerału. Droga procesji wiodąca przez sławną bramę Isztar w Babilonie ozdobiona była misternymi mozaikami ułożonymi na tle cegieł o niebieskiej barwie, co nadawało jej wygląd lapisu. W starożytnej kompozycji nazywanej Proroctwem Uruk czytamy, że przyszły władca zbuduje mu bramy z lapis lazuli.

54,12. Opis bramy. Opis zbliżającego się pochodu w wersecie 11 prowadzi do części poświęconej bramie. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako "blanki" znaczy dosłownie "słońca" i najprawdopodobniej odnosi się do okrągłych, wypolerowanych tarcz używanych jako krenelaże (zwieńczenia murów obronnych) na szczycie wież stojących obok bramy. Widać owe tarcze na całej długości muru przedstawiającego umocnienia Lakisz na reliefie Sennacheryba (zob. też Ps 84,11 na temat słońca i tarczy). Użyte w niektórych przekładach słowo "rubinowe" [BT: "z rubinów"] jest czystym domysłem; inni badacze opowiadają się za jaspisem. Ten hebrajski wyraz pojawia się jedynie tutaj i w Ez 27,16, gdzie oznacza jeden z towarów sprowadzanych z Aramu. Polerowana czerwonawa miedź była popularnym materiałem używanym do zdobienia starożytnych bram, nadawałaby się też na przypominające słońce tarcze. Elementy kamienne wchodzące w skład kompleksu bram były wykonane z jakiegoś lśniącego kamienia. Słowo przetłumaczone jako "mury" jest terminem technicznym oznaczającym niskie mury okalające wewnętrzne przejście przez kompleks bram (zob. Ez 40,12). Opisano je tutaj jako wykonane "z drogich kamieni" - misternie rzeźbionych bloków zawierających, być może, elementy mozaiki.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.


PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Sławię Cię, Panie, bo mnie wybawiłeś

Sławię Cię, Panie, bo mnie wybawiłeś *
i nie pozwoliłeś mym wrogom naśmiewać się ze mnie.
Panie, mój Boże, z krainy umarłych wywołałeś moją duszę *
i ocaliłeś mi życie spośród schodzących do grobu.
Refren.
Śpiewajcie psalm wszyscy miłujący Pana *
i pamiętajcie o Jego świętości.
Gniew Jego bowiem trwa tylko przez chwilę, *
a Jego łaska przez całe życie.
Refren.
Wysłuchaj mnie, Panie, zmiłuj się nade mną *
Panie, bądź moją pomocą.
Zamieniłeś w taniec mój żałobny lament, *
Boże mój i Panie, będę Cię sławił na wieki.
Refren.

Ps 30(29), 2 i 4. 5-6a. 11 i 12a i 13b

Ps 30. Dziękczynienie jednostki za wybawienie od śmiertelnej choroby.
Struktura:
w. 2 (wstęp hymniczny)
ww. 3-4 (wybawienie psalmisty od śmierci)
ww. 5-6 (zaproszenie do przyłączenia się do uwielbienia)
ww. 7-11 (lamentacja zagrożonego śmiercią)
ww. 12-13 (odrodzenie psalmisty oraz chwała i dziękczynienie złożone Bogu).


2. ”Wysławiam Ciebie”: Dosł. „wywyższam”. Wyrażenie dobrze pasuje w tym miejscu, gdyż psalmista „wywyższa" Jahwe, który go „wywyższył (wyniósł)” z Szeolu.

5. Radosny powrót do wspólnoty osoby, która stała w obliczu śmierci (Ps 22,23-24).

9-11. Z „grobu" (-» § 17) psalmista nie może dziękować Jahwe (Ps 115,17).
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

30,4. Wydobyć z Szeolu, przywrócić do życia. W babilońskim utworze zatytułowanym Ludlul Bel Nemeqi bóg Marduk daje wytchnienie jednemu ze swych czcicieli, który cierpiał z nieznanych powodów: "Pan pochwycił mnie, Pan mnie postawił na nogi; Pan udzielił mi życia, wybawił mnie [z otchłani], wyzwolił od zniszczenia, [...] wyciągnął z rzeki Habur [...] ujął mnie za rękę" (z książki W. G. Lamberta, Babylonian Wisdom Literature), s. 59.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

 

PIĄTE CZYTANIE Z KSIĘGI PROROKA IZAJASZA
Nowe i wieczne przymierze.

To mówi Pan: «Wszyscy spragnieni, przyjdźcie do wody, przyjdźcie, choć nie macie pieniędzy. Kupujcie i spożywajcie bez pieniędzy i bez płacenia za wino i mleko. Czemu wydajecie pieniądze na to, co nie jest chlebem? I waszą pracę na to, co nie nasyci? Słuchajcie Mnie, a będziecie jeść przysmaki, i dusza wasza zakosztuje tłustych potraw. Nakłońcie wasze ucho i przyjdźcie do Mnie, posłuchajcie Mnie, a dusza wasza żyć będzie. Zawrę z wami wieczyste przymierze: są to niezawodne łaski dla Dawida. Oto ustanowiłem cię świadkiem dla ludów, dla ludów wodzem i rozkazodawcą. Oto zawezwiesz naród, którego nie znasz, i ci, którzy cię nie znają, przybiegną do ciebie ze względu na Pana, twojego Boga, przez wzgląd na Świętego Izraela, bo On cię przyozdobi. Szukajcie Pana, gdy się pozwała znaleźć, wzywajcie Go, dopóki jest blisko. Niechaj bezbożny porzuci swą drogę i człowiek nieprawy swoje knowania. Niech się nawróci do Pana, a Pan się nad nim zmiłuje, i do Boga naszego, gdyż hojny jest w przebaczaniu. Bo myśli moje nie są myślami waszymi ani wasze drogi moimi drogami. Bo jak niebiosa górują nad ziemią, tak drogi moje nad waszymi drogami i myśli moje nad myślami waszymi. Zaiste, podobnie jak ulewa i śnieg spadają z nieba i tam nie powracają, dopóki nie nawodnią ziemi, nie użyźnią jej i nie zapewnią urodzaju, tak iż wydaje nasienie dla siewcy i chleb dla jedzącego, tak słowo, które wychodzi z ust moich: nie wraca do Mnie bezowocne, zanim wpierw nie dokona tego, co chciałem, i nie spełni pomyślnie swego posłannictwa».

Iz 55, 1-11

Zakończenie Księgi Pocieszenia (55,1-13).
We wspaniałym finale pojawia się prawie każdy z głównych tematów, przewijających się w rozdziałach 40-54. Rozdział 55 tworzy inkluzję z rozdziałem 40, powtarzając wiele kluczowych słów i motywów: nowe Wyjście (Iz 40,1-11; 55,12-13); droga (Iz 40,3.27; 55,7-9); wezwanie, by się paść lub jeść (Iz 40,11; 55,1-2); słowo Pańskie (Iz 40,8; 55,11); król (Jahwe, Iz 40,10.23; Dawid, Iz 55,3-5); niebo i ziemia (Iz 40,12; 55,8-11); spór z Izraelem (Iz 40,12-31; 55,6-11); przebaczenie (Iz 40,2; 55,6-7); przybycie narodów (Iz 40,4; 55,12). Wersety 1-5 naśladują styl mądrościowego pouczenia; ww. 6-7 imitują nauczanie kapłańskie, wsparte stwierdzeniami zwartymi w ww. 8-9 i 10-11; ww. 10-11 stanowią końcowe oznajmienie zbawienia.


1-2. W długiej serii nakazów Deutero-Izajasz zaprasza ubogich, by przyłączyli się do radosnej uczty. Charakter fragmentu nawiązuje do stylu literatury mądrościowej (Prz 9,1-5; Syr 24,18-20; por. Begrich, Studien 59-61; Melugin, Formation 26). Posiłek rytualny traci sakralny charakter i staje się częścią codziennego ludzkiego życia. Jedynym warunkiem jest pragnienie Boga (Iz 41,17; 51,21). Prorok nie nalega na jakiś konkretny duchowy substytut materialnego chleba, podkreśla raczej znaczenie właściwej postawy religijnej lub społecznej, w której pokarm powinien być dzielony. Biblia często posługuje się obrazem uczty jako symbolu Bożej troski o Izraela: Paschy (Wj 12) i przymierza zawartego na Synaju (Wj 24,5.11). W późniejszych proroctwach obfitość nowego wieku zostanie ukazana za pomocą obrazu uczty (Iz 25,6; 65,11-15).

3-5. Pominąwszy przymierze Mojżeszowe i powróciwszy do dawniejszych przymierzy (Iz 51,2; 54,9-10), Deutero-Izajasz znosi przymierzowe przywileje królewskiego rodu Dawida (2 Sm 7,8-16; 23,5; 1 Krl 8,23-25; Ps 89,2-38). Prorok już przeniósł na cały lud Izraela takie królewskie tytuły jak „mój sługa" i „mój wybrany" (Iz 44,1; por. Ps 89,4.21).

”wieczyste przymierze”: Nie chodzi o przymierze, które zostanie teraz zawarte i będzie trwać wiecznie, lecz o doprowadzenie obietnic z zamierzchłej przeszłości do stanu wiecznie aktualnego spełnienia (por. Mi 5,1; 7,20). Fraza ta pojawia się w Iz 24,5; 59,21; 61,8; Ez 37,26-28; Mt 26,28; Łk 22,20. Deutero-Izajasz nie zapowiada tutaj nadejścia pozbawionego przywódców i rządów społeczeństwa, lecz nawiązuje do dawnego północnego królestwa Izraela i opowiada się za systemem władzy mniej scentralizowanym od tego, jaki panował wówczas w Jerozolimie (por. Iz 54,13); podobnie odchodzi od koncepcji jednego przybytku do systemu wielu przybytków w dawnej północnej części kraju; por. O. Eissfeldt, „The Promises of Grace to David", IsraelsPropheticHeritage (Fest. J. Muilenburg; red. B.W. Andersona i in.; Nowy Jork, 1962) 196-207.


6. ”Szukajcie Pana”: Zwrot ten, pełniący zwykle rolę zaproszenia do świątyni, zachęca ludzi, by szukali Boga gdzie indziej. W warstwie dosłownej dostrzec można zależność od Jr 29,10-14 (Clifford, FairSpoken 193), co podkreśla ruch od sanktuarium.

8-9. Bóg jest transcendentny i ukryty (45,15), mimo to na tyle bliski, by mógł czuć się obciążony ludzkimi grzechami (Iz 43,24); jesteśmy jak dzieci (Iz 43,1-7), mimo to wymaga się od nas, abyśmy działali energicznie jak dorośli! Oto Boże paradoksy!

10-11. Słowo przychodzi delikatnie od Boga; nie powinno pozostać zawieszone w powietrzu jak chmury, lecz wsiąknąć w ziemię i ponownie wznieść się ku Bogu w roślinach i drzewach. Duch Boży napełnia ludzi, gdzie wydaje Boże owoce. Deutero-Izajasz wyjaśnia historię świata, szczególnie tę, w której uczestniczył Izrael, wskazując na wszechmocną obecność słowa (por. Mdr 8,1; 2 Kor 9,10; J 6,32-35). Podobnie jak w innych fragmentach Deutero-Izajasza, Boże słowo jest nie tyle przesłaniem, co wydarzeniem umieszczonym w kontekście tajemnicy zbawienia Izraela (Iz 44,24-45,8)
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

55,8-9. Rozróżnienie pomiędzy drogami bogów i śmiertelników. W mitologii Bliskiego Wschodu istniała ciągłość pomiędzy światem bogów i światem ludzi. Istniała też hierarchia boskości. Na przykład, na szczycie mezopotamskiego panteonu znajdowała się rada złożona z siedmiu bogów, później zaś byli bogowie prywatni, aniołowie, demony, herosi (ludzie, którzy dostąpili pozycji półbogów) i, na koniec, istoty ludzkie. Nawet najwyższe bóstwa charakterem i sposobem postępowania przypominały ludzi, podlegały też wielu prawom i ograniczeniom, które dotyczyły ich ziemskich odpowiedników. Nie byli bogowie wyniesieni ponad świat naturalny ani transcendentni wobec niego, tak jak pojmowano Jahwe. Byli raczej elementem porządku naturalnego. Mimo to stwierdzenia podobne do padającego w tym fragmencie pojawiają się w literaturze mezopotamskiej. Literatura mądrościowa ukazuje drogi bogów jako niezbadane. W Enuma Elisz ogłoszenie pięćdziesięciu imion Marduka służy opisaniu jego dróg.

55,11. Słowo, które wychodzi z ust moich, nie wraca do Mnie bezowocne. Suwerenne panowanie znajdowało odzwierciedlenie również w poleceniach i rozkazach bogów, którym nie można się było oprzeć, które zawsze były skuteczne. Już w sumeryjskim mieście Lugal-e Ninurta wysławiany jest jako ten, którego rozkazy są niezmienne, zaś decyzje - wiernie wypełniane.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.


PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Będziecie czerpać ze zdrojów zbawienia

Oto Bóg jest moim zbawieniem, *
będę miał ufność i bać się nie będę.
Bo Pan jest moją mocą i pieśnią *
On stał się dla mnie zbawieniem.
Refren.
Wy zaś z weselem czerpać będziecie wodę *
ze zdrojów zbawienia.
Chwalcie Pana, *
wzywajcie Jego imienia.
Refren.
Dajcie poznać Jego dzieła między narodami, *
przypominajcie, że wspaniale jest imię Jego.
Śpiewajcie Panu, bo uczynił wzniosie rzeczy, *
niech to będzie wiadome po całej ziemi.
Refren.

Iz 12,2.3-4b.4cd-5

Końcowa pieśń dziękczynna (12,1-6).
Ta późna kompozycja zamyka rozdz. 2-12 stosownym akcentem. Język i forma przypominają nie tyle literaturę prorocką, ile raczej osobiste psalmy dziękczynne jednostki. Pomimo tego fragment ten zakłada istnienie zbioru wyroczni Izajasza, gróźb i obietnic; groźby zostały zrealizowane (albo są aktualne - w. 1), a czas wybawienia jest bliski.


2. ”zbawieniem moim”: Hebr. yěšû'â powtarza się trzykrotnie w tym krótkim fragmencie.

3-4. ”Czerpać będziecie... Powiedzcie”: przejście od lp. do lmn. wskazuje być może na nowe źródło; ogólny ton nie ulega zmianie.

”Jego dzieła” ('ălîlōtāyw): Izajasz mówił już o „dziele" Jahwe (zob. 5,12.19), ale posługiwał się bardziej precyzyjnymi terminami.

 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

12,1-6. Pieśń zwycięstwa. Wyobrażenie rozgniewanego bóstwa, które wymierza sprawiedliwą karę jakiemuś narodowi, pojawi się ponownie w Iz 40,1-2. Wezwanie do chwalenia Bożego imienia znaleźć można również w wielu psalmach, m.in. Ps 22,23-26 i 116,13-14. Owa teodycea Bożego gniewu, uzupełniona motywem przywrócenia pomyślności, pojawia się również w inskrypcji króla Moabitów, Meszy. Król opisuje jak ich bóg, Kemosz, zezwolił na tymczasowe podbicie kraju, w końcu jednak udzielił zwycięstwa nad wrogami. Podobnie asyryjskie roczniki Assarhaddona, Salmanassara I i Tukulti-Ninurty I wielbią ich tryumfującego boga Aszura, który sprawuje "uniwersalne panowanie" i udziela im władzy ujarzmiania i poddawania sobie wszystkich narodów.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

SZÓSTE CZYTANIE Z KSIĘGI PROROKA BARUCHA
Mądrością jest księga przykazań Boga.

Bądź posłuszny, Izraelu, przykazaniom życiodajnym, nakłoń ucha, by poznać mądrość. Cóż się to stało, Izraelu, że jesteś w kraju nieprzyjaciół, wynędzniały w ziemi obcej, uważany za nieczystego na równi z umarłymi, zaliczony do tych, co schodzą do Szeolu? Opuściłeś źródło mądrości. Gdybyś chodził po drodze Bożej, mieszkałbyś w pokoju na wieki. Naucz się, gdzie jest mądrość, gdzie jest siła i rozum, a poznasz równocześnie, gdzie jest długie i szczęśliwe życie, gdzie jest światłość dla oczu i pokój. Lecz któż znalazł jej miejsce lub kto wszedł do jej skarbców? Lecz zna ją Wszechwiedzący i wynajdzie ją swoją mądrością. Ten, który przygotował ziemię na wieczysty czas i napełnił j ą stworzeniami czworonożnymi, wysłał światło i poszło, wezwał je, a ino posłuchało Go ze drżeniem. Gwiazdy radośnie świecą na swoich strażnicach. Wezwał je. Odpowiedziały: «Jesteśmy». radością świecą swemu Stwórcy. On jest Bogiem naszym. I żaden inny nie może się z Nim równać. Zbadał wszystkie drogi mądrości i dał je słudze swemu, Jakubowi, i Izraelowi, umiłowanemu swojemu. Potem na ziemi była widziana i zaczęła przebywać wśród ludzi. Tą mądrością jest księga przykazań Boga i Prawo trwające na wieki. Wszyscy, którzy się go trzymają, żyć będą. Którzy go zaniedbują, pomrą. Nawróć się, Jakubie, trzymaj się go, chodź w blasku jego światła. Nie dawaj chwały swojej obcemu ani innemu narodowi twych przywilejów. Szczęśliwi jesteśmy, o Izraelu, że znamy to, co się logu podoba.

Ba 3, 9-15. 32 - 4, 4

3,9. ”przykazaniom życiodajnym”: Przykazaniom, które dają życie (wszelkiego rodzaju pomyślność), gdy są zachowywane (Pwt 50,15-20).

”przykazaniom … mądrość”: Paralelizm w otwierającym wersie utożsamia mądrość z prawem.


3,10. ”wynędzniały w ziemi obcej”: Diaspora jest skalana przez łączenie się z poganami, którzy są umarli i gotowi, by przejść do krainy cieni, gdyż nie znają i nie przestrzegają prawa, źródła życia. Jeśli chodzi o ideę kontaktu z martwym ciałem, które czyni człowieka nieczystym, zob. Kpł 21,1-4; 22,4; Lb 19,11-16.

3,12. ”źródło mądrości”: Bóg, który daje mądrość (Jr 2,13; J 4,13-14).

3,33. ”światło”: Słońce. Zachód i wschód słońca są przedstawione jako personifikowane słońce, posłuszne Bożym przykazaniom.

3,34. ”na swoich strażnicach”: Gwiazdy są opisane jako strażnicy na nocnej wachcie.

3,27. ”drogi mądrości”: Droga do mądrości.

4,2. ”jego światła”: Mądrość ukazana jest jako słońce.

4,3. Pogląd, że jeśli Izrael nie będzie przestrzegał prawa, Bóg go opuści i przekaże prawo innemu narodowi (Wj 32,10; Lb 14,12; Pwt 9,14). Chwała i przywileje Izraela są darami prawa Mojżeszowego.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.


PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Słowa Twe, Panie, dają życie wieczne

Prawo Pańskie jest doskonale i pokrzepia duszę, *
świadectwo Pana niezawodne, uczy prostaczka mądrości.
Jego duszne nakazy radują serce, *
jaśnieje przykazanie Pana i olśniewa oczy.
Refren.
Bojaźń Pana jest szczera i trwa na wieki, *
idy Pana prawdziwe, a wszystkie razem duszne.
Cenniejsze nad złoto, nad złoto najczystsze, *
słodsze od miodu płynącego z plastra.
Refren.

Ps 19 (18) 8-9. 10-11

Ps 19. Psalm dzieli się na trzy odrębne części: ww. 2-7 (hymn o stworzeniu) i ww. 8-15 (hymn mądrościowy). Drugą część można podzielić na ww. 8-11 (hymn na cześć Tory) i ww. 11-15 (wyznanie grzechów i modlitwa o przebaczenie). Chociaż wielu komentatorów twierdzi, że Ps 19 składa się z dwóch pierwotnie odrębnych poematów, sprzeciwia się temu poglądowi połączenie tematyczne. Połączenie teologii stworzenia i teologii mądrości jest dobrze znane.


2. Przypisywanie chwały El („Bogu”), zob. Ps 24,7.10 („król chwały”) i 29,3 („ Bóg [El] majestatu”). „Chwała” sugeruje zarówno aureolę światła otaczającą bóstwo, jak i obłok (Wj 40,34; Ps 18,12-13).

3. Przypuszczalne tłumaczenie: „Dzień po dniu, one [niebiosa] wydają Jego słowo; noc za nocą [firmament] przekazuje Jego wiedzę”.

5-7. Uwaga kieruje się teraz na słońce, boga prawa i sprawiedliwości tutaj demitologizowanego: słońce jest jednym z dzieł Bożych.

8. Perspektywa psalmu przechodzi od Bożego dzieła stworzenia do daru prawa Jahwe (Tora) dla Izraela (odzwierciedlone w zmianie Bożego imienia). O mądrości i Torze, zob. Ps 1,2.

9. ”oświeca oczy”: Por. Ps 4,7.

14. Inkluzja, zaczynająca się od hymnu o Torze w w. 8. Doskonałość czy niewinność Prawa jest wyrażona w modlitwie psalmisty o pozostanie bez skazy
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

19,8. Prawo i słońce. W świecie starożytnym bóg słońca był często również bogiem sprawiedliwości. Dla Psalmisty naturalne było więc przejście od związku łączącego Jahwe ze słońcem do zapewniania przez Jahwe sprawiedliwości za pomocą Prawa. W wielu obrazach używanych do opisu Prawa można odnaleźć podobieństwa do opisów boga słońca rozpowszechnionych w całym świecie starożytnym.

19,9. Oświeca oczy. Światło oczu oznacza życie, dlatego, w pewnym sensie, udzielane jest wszystkim (Prz 29,13). Prawo zdolne jest jednak przedłużyć życie tym, którzy je wypełniają. Kiedy w oczach gaśnie światło, śmierć jest bliska (Ps 13,3-4; 38,11).

19,11. Złoto najczystsze. Obraz "czystego złota" pojawia się również w innych kulturach Bliskiego Wschodu. Na przykład znana jest pewna liczba inskrypcji na drzwiach świątyni w Edfu (pochodzących z okresu Ptolemeuszów), które głoszą: "Każdy, kto przekracza te drzwi, powinien się wystrzegać nieczystości, Bóg bowiem miłuje czystość znacznie bardziej od mnóstwa posiadłości i setek tysięcy sztuk czystego złota". Hebrajskie słowo przetłumaczone jako "czyste złoto" jest nieco niejasne (to jeden wyraz, nie zaś rzeczownik z przymiotnikiem). Może więc odnosić się do konkretnego gatunku złota lub próby kruszcu, na przykład zwykłego lub białego złota.

19,11. Syrop z daktyli i miód pszczeli. Miód oznacza bogactwo naturalne, zwykle raczej syrop z daktyli niż miód pszczeli. Ponieważ starożytni nie znali cukru, miód był substancją najczęściej używaną do słodzenia potraw. Nie ma dowodów potwierdzających, że Izraelici hodowali pszczoły, chociaż pszczelarstwo znane było Chetytom, którzy używali miodu podczas składania ofiar (podobnie jak to czynili Kananejczycy). W Biblii miód pojawia się na listach płodów rolnych (zob. 2 Krn 31,5). Możliwe, że we wzmiance na temat miodu w trzecim wierszu tego wersetu chodzi o syrop z daktyli; w ostatnim wierszu jest jednak z pewnością mowa o miodzie, ponieważ wspomina się tam o plastrze miodu.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

SIÓDME CZYTANIE Z KSIĘGI PROROKA EZECHIELA
Pokropię was czystą wodą i dam wam serce nowe.

Pokropię was czystą wodą i dam wam serce nowe.
Pan skierował do mnie te słowa: «Synu człowieczy, kiedy dom Izraela mieszkał w swojej ziemi, wówczas splugawili ją swym postępowaniem swymi czynami. Wtedy wylałem na nich swe oburzenie z powodu krwi, którą w kraju przelali, i z powodu bożków, którymi go splugawili. I rozproszyłem ich pomiędzy pogańskie ludy, i rozsypali się po krajach, osądziłem ich według postępowania i czynów. W ten sposób przyszli do ludów pogańskich i dokąd przybyli, bezcześcili święte imię moje, podczas gdy mówiono o nich: "To jest lud Pana, musieli się oni wyprowadzić ze swego kraju". Wtedy zatroszczyłem się o święte me imię, które oni, Izraelici, zbezcześcili wśród ludów pogańskich, do których przybyli. Dlatego mów do domu Izraela: Tak mówi Pan Bóg: "Nie z waszego powodu to czynię, domu Izraela, ale dla świętego imienia mojego, które zbezcześciliście wśród ludów pogańskich, do których przyszliście. Chcę uświęcić wielkie imię moje, które zbezczeszone jest pośród ludów, zbezczeszczone przez was pośród nich i poznają ludy, że Ja jestem Pan, mówi Pan Bóg, gdy okaże się Świętym względem was przed ich oczami. Zabiorę was spośród ludów, zbiorę was ze wszystkich krajów i przyprowadzę wasz powrotem do waszego kraju, pokropię was czystą wodą, abyście się stali czystymi, i oczyszczę was od wszelkiej zmazy i od wszystkich waszych bożków. I dam wam serce nowe i ducha nowego tchnę do waszego wnętrza, odbiorę wam serce kamienne, a dam wam serce z ciała. Ducha mojego chcę tchnąć w was i sprawić, byście żyli według mych nakazów i przestrzegali przykazań, i według nich postępowali. Wtedy będziecie mieszkać w kraju, który dałem waszym przodkom, i będziecie moim ludem, a Ja będę waszym Bogiem"».

Ez 36, 16-17a. 18-28

Świętość Boża i odnowienie Izraela (36,16-38).
Kontynuacja obietnicy błogosławieństwa; tym razem prorok odwraca oskarżenia o profanację postawione w rozdz. 15-24. Cześć ta ma wyraźnie przymierzowy charakter, nawiązujący do tradycji. Przez przymierze rozumie się tutaj święty lud mieszkający w kultowo i moralnie czystym kraju (por. Kpł 19; 26). Trzecia część (ww. 33-38) opisuje uznanie Jahwe przez lud będące rezultatem jego błogosławienia kraju. Cały ten fragment stanowi podsumowanie Ezechielowej teologii, zaś jego złożony charakter może wskazywać na liczne dodatki wprowadzone przez redaktora. Obietnica nowego serca i nowego ducha (ww. 26-27), przypominająca Jr 31,31-34, wyznacza punkt kulminacyjny Ezechielowej teologii zbawienia i usprawiedliwienia opartego całkowicie na łasce Bożej.


20. ”bezcześcili święte imię moje”: Czy można szanować boga, który nie potrafi obronić własnego ludu na jego ziemi! Jednak Bóg działa, by zapobiec szyderstwom kpiących z jego imienia (w. 21). Argument przypomina ten użyty przez Mojżesza w rozmowie z Bogiem (Lb 14,13-19).

26. ”serce nowe i ducha nowego”: Serce było uważane za ośrodek myśli i miłości, chodzi zatem o patrzenie na życie z Bożej perspektywy. Nowy duch uzdolni do życia cały naród, nie zaś jedynie jednostki (zob. omówienie tego w Ez 34,25 i 37,26).

28. ”będziecie moim ludem”: Formuła przymierzowa, z tradycji, występująca w Wj 6,7 i u proroków (Jr 7,23; 11,4; 24,7; 31,33; Ez 14,11; 37,23.27; Oz 2,23; Za 8,8).
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

36,25. Pokropienie czystą wodą. Chociaż pokropienie wodą w celu dokonania oczyszczenia i odnowienia było stałym elementem rytualnych ablucji wykonywanych przez kapłanów, termin "czysta woda" nie jest używany nigdzie indziej w Starym Testamencie.

36,26. Metafory. Serce było uważane przez starożytnych za ośrodek umysłu i woli lub powodujących człowiekiem skłonności. Na temat dodatkowych informacji dotyczących kamiennego lub ciężkiego serca zob. komentarz do Ez 11,19; Iz 6,9-10 i Wj 8,11.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.


PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Boga żywego pragnie dusza moja

Jak łania pragnie wody ze strumieni, *
tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże.
Dusza moja Boga pragnie, Boga żywego, *
kiedyż więc przyjdę i ujrzę oblicze Boże?
Refren.
Ześlij światłość i wierność swoją, *
niech one mnie wiodą.
Niech mnie zaprowadzą na Twoją górę świętą *
i do Twoich przybytków
Refren.I przystąpię do ołtarza Bożego, *
do Boga, który jest moim weselem i radością.
będę Cię chwalił przy dźwiękach lutni, *
Boże, mój Boże!
Refren.

Ps 42 (41), 2-3; Ps 43 (42), 3. 4

Ps 42-43 Lamentacja jednostki. Refren (42.6.12; 43,5) i inne połączenia (np. 42,10; 43,2) prowadzą do wniosku, że Ps 42-43 tworzą jeden utwór (niesłusznie podzielony, podobnie jak Ps 9-10).


2-3. ”Dusza moja pragnie”: Por. podobne następstwo idei w Ps 63,2-3. Wybijający się obraz wody został wprowadzony w w. 2-3 i ujęty jako łzy psalmisty (w. 4) oraz zagrażające życiu morze (w. 8).

”ujrzę oblicze Boże”: Oznacza wejście do świątyni. W tekście hebr. czasownik został zmieniony na formę bierną: „Kiedy będę widziany/ pojawię się przed obliczem Bożym?".


4. we dnie i w nocy”: Nieustanny lament psalmisty dopełnia jego stałe doświadczenie miłości Jahwe (hesed) w w. 9.

5. Wspomnienie przez psalmistę radosnego uczestniczenia w obrzędach świątynnych w przeszłości. Wspomnienia odpowiadają modlitwie o możliwość uczestniczenia w kulcie w przyszłości.

6. ”Czemu jesteś zgnębiona, moja duszo”: Lub „Czemu lamentujesz, duszo moja?"

”zbawienie mojego oblicza”: Dosł. Oznacza to: „mój osobisty zbawca”. Ps 42,6 po raz pierwszy wprowadza refren.


11. Znaczenie dwóch pierwszych słów jest niezrozumiale.
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

42,2. Dusza. W hebrajskim Starym Testamencie słowo tłumaczone jako "dusza" to nephesh. Oznacza ono człowiecze "ja" lub "wewnętrzne jestestwo" (zob. Rdz 2,7), lecz nie "nieśmiertelną duszę", która pojawia się w Nowym Testamencie. Nie ma więc tutaj żadnego przeczucia na temat nephesh istniejącej po śmierci człowieka. Słowo to jest pokrewne akadyjskiemu napasu, które odnosi się do karku lub gardła, zatem, przez rozszerzenie, również do oddechu. W języku hebrajskim nie ma odróżnienia pomiędzy ciałem i elementem życia, dlatego w takich fragmentach jak 2 Krl 19,4 nephesh oznacza "życie". Fizycznej energii lub życiowej siły można pozbawić przez "wylanie duszy" (1 Sm 1,15; Ps 42,5), podobnie jak ma to miejsce w tej lamentacji. W myśli egipskiej ba jest ożywioną siłą witalną, ukazywaną pod postacią człowieka z głową ptaka. W chwili śmierci nieśmiertelne ba oddzielało się od ciała. Jego miejsce było raczej w niebie niż w podziemnym świecie, w którym przebywało ciało. W starożytnej literaturze egipskiej zachował się utwór zatytułowany Spór człowieka z jego Ba. Są to rozważania o sensie samobójstwa. W przeciwieństwie do tego, ka bardziej przypomina cień, który zostaje po człowieku, gdy ten umiera. Ka zamieszkuje posągi pogrzebowe i otrzymuje ofiary składane zmarłym, dlatego oznacza ducha zmarłych. W Mezopotamii duch ten był nazywany etemmu. Otrzymywał on ofiary i ludzie musieli go przebłagać. Często utożsamiano go ze zjawą. Inny element ludzkiego bytu był w Mezopotamii nazywany zaqiqu i właśnie on wydaje się najbliższy naszemu wyobrażeniu duszy. Podobnie jak etemmu istnieje on po śmierci człowieka, niewiele jednak na ten temat wiadomo. W terminologii stosowanej przez Izraelitów duch zmarłych nazywany był elohim, na przykład duch Samuela (1 Sm 28,13).

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005
:.

ÓSME CZYTANIE (EPISTOŁA) Z LISTU ŚWIĘTEGO PAWŁA APOSTOŁA DO RZYMIAN
Nowe życie.

Bracia: My wszyscy, którzy otrzymaliśmy chrzest zanurzający w Chrystusa Jezusa, zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierć. Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie, jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca. Jeżeli bowiem przez śmierć, podobną do Jego śmierci, zostaliśmy z Nim złączeni w jedno, to tak samo będziemy z Nim złączeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie. To wiecie, że dla zniszczenia grzesznego ciała dawny nasz człowiek został razem z Nim ukrzyżowany po to, byśmy już więcej nie byli w niewoli grzechu. Kto bowiem umarł, stał się wolny od grzechu. Otóż jeżeli umarliśmy razem z Chrystusem, wierzymy, że z Nim również żyć będziemy, wiedząc, że Chrystus powstawszy z martwych już więcej nie umiera, śmierć nad Nim nie ma już władzy. Bo to, że umarł, umarł dla grzechu tylko raz, a że żyje, żyje dla Boga. Tak i wy rozumiejcie, że umarliście dla grzechu, żyjecie zaś dla Boga w Chrystusie Jezusie.

Rz 6, 3-11

1-5. Dla Żydów chrzest był obrzędem, w wyniku którego nie-Żyd nawracał się na judaizm - oznaczał ostateczne usunięcie pogańskiej nieczystości. W świetle żydowskiego prawa, przyjmując chrzest, człowiek porzucał dawny styl życia w pogaństwie i stawał się nową osobą. Człowiek, który szedł za Jezusem, podobnie porzucał dawne życie. Przez włączenie w śmierć Chrystusa, powiada Paweł, faktycznie umiera dla dawnego życia w grzechu, które zostało ukrzyżowane wraz z Chrystusem.
Starożytne religie z obszaru Bliskiego Wschodu miały długą tradycję dotyczącą bóstw, które umierały i powracały do życia; np. bóstwa związane z cyklem natury odradzały się co roku na wiosnę. Pewne starożytne źródła, szczególnie wczesnochrześcijańskie interpretacje tych religii, podają, że osoby przyjmujące inicjację do różnych religii misteryjnych, "umierały i powstawały do życia" wraz z bóstwem. Uczeni z początku XX w. upatrywali w tej tradycji tło dla Pawłowej terminologii. Nadal trwają dyskusje nad tym, czy w religiach misteryjnych istniał odpowiednik jednorazowej śmierci i powstawania do życia, podobny do chrztu przedstawionego przez Pawła. Niewykluczone, że dopiero w okresie, gdy chrześcijaństwo stało się znaczącą siłą religijną w cesarstwie rzymskim, inne nurty religijne zaczęły je naśladować. Co ważniejsze, pogląd wczesnych chrześcijan na zmartwychwstanie zaczerpnięty został z pewnością raczej z nauki żydowskiej, niż z odpowiadającego cyklicznym zmianom pór roku motywu bóstw, które wracają do życia w greckich kultach religijnych.


3. ”Czyż nie wiadomo wam”: Rzymscy chrześcijanie, pouczeni w apostolskiej katechezie, powinni wiedzieć o oczyszczających skutkach chrztu.

”my wszyscy, którzyśmy otrzymali chrzest”: W NT słowo baptizein odnosi się do żydowskich obmywań rytualnych (Mk 7,4; Łk 11,38), do chrztu Jana Chrzciciela lub do chrztu chrześcijańskiego (J 1,25.28; Ga 3,27). W tym miejscu najlepiej przyjąć, iż Paweł ma na myśli chrzest w ostatnim znaczeniu, dokonany przez zanurzenie, nie ma jednak pewności, czy wczesnochrześcijański chrzest miał taką właśnie formę

”w Chrystusa”: Zwrot eis Christom nie stanowi jedynie odzwierciedlenia zanurzenia, nie jest też tylko wyrażeniem zapożyczonym z księgowości (eis to onoma Christom, "na imię, na konto Chrystusa"), tak jakby chrzest rodził Chrystusowe prawo własności do ochrzczonej osoby. Podobnie jak w innych Pawłowych zwrotach przyimkowych, słowo wskazuje raczej na związek łączący chrześcijanina z Chrystusem, pojawia się zwykle z wyrazami "wiara" lub "chrzest" i oznacza włączenie "w Chrystusa", dzięki któremu człowiek rodzi się do nowego życia.

”zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierć”: Obrzęd chrześcijańskiej inicjacji jednoczy człowieka z cierpieniem i śmiercią Chrystusa. Słowa Pawła są śmiałe - pragnie on pokazać, że chrześcijanin nie utożsamia się jedynie z "umierającym Chrystusem", który odniósł zwycięstwo nad grzechem, lecz uczestniczy w samym wydarzeniu, dzięki któremu zwycięstwo to zostało osiągnięte. Chrześcijanin "umarł dla grzechu" (6,11), łącząc się z Chrystusem dokładnie w tym momencie, w którym stal się on formalnie Zbawicielem.


4. ”razem z Nim pogrzebani”: Obrzęd chrztu w sposób symboliczny przedstawia śmierć, pogrzeb i zmartwychwstanie Chrystusa; wierzący zanurza się w wodzie chrztu, ukryty pod jej powierzchnią, po czym wynurza się do nowego życia. Przez ten akt wierzący doświadcza śmierci dla grzechu, pogrzebu i powstania z martwych, podobnie jak Chrystus. Paweł posługuje się jednym ze swych ulubionych czasowników złożonych synthaptein, powstałego z syn, "razem" ("pogrzebany razem"). Wyraża w ten sposób, że chrześcijanin żyje ze zmartwychwstałym Chrystusem w jedności, która znajdzie swe spełnienie, gdy pewnego dnia znajdzie się "wraz z Chrystusem" w chwale.

”dzięki chwale Ojca”: Skuteczność dzieła zmartwychwstania została przypisana Ojcu (zob. komentarz do 4,24), szeczególnie zaś Jego doxa, "chwała". Podobnie jak cuda ST (Wj 15,7.11; 16,7.10) związane z Wyjściem Izraelitów zostały przypisane kābôd Jahwe (zob. komentarz do 3,23), tutaj przypisuje się je zmartwychwstaniu Chrystusa. I rzeczywiście, doxa Ojca jaśnieje na twarzy zmartwychwstałego Chrystusa (2 Kor 4,6) i obdarza go "mocą" (Rz 1,4), która "ożywia" (1 Kor 15,45). Prowadzi to do przemiany chrześcijanina (2 Kor 3,18), który jest wraz z Chrystusem otoczony chwałą (Rz 8,17).

abyśmy i my wkroczyli w nowe życie”: Dosłownie "abyśmy mogli chodzić w nowości życia" Chrzest prowadzi do utożsamienia chrześcijanina z uwielbionym Chrystusem, czyniąc go zdolnym do prowadzenia życia samego Chrystusa (Ga 2,20); zawiera się w tym "nowe stworzenie". "Postępować" jest innym ulubionym wyrażeniem Pawła, zaczerpniętym ze ST (2 Krl 20,3; Prz 8,20) dla opisania świadomego etycznego postępowania chrześcijanina. Zjednoczony z Chrystusem przez chrzest może teraz prowadzić nowe świadome życie, w którym nie ma grzechu.


5. ”Jeżeli bowiem”: Wersety 5-8 stwierdzają co do ochrzczonego wierzącego to, co Paweł powie o samym Chrystusie w ww. 9-10, Późniejsza wypowiedź dostarczy chrystologicznego uzasadnienia prawdy wypowiedzianej na temat chrześcijańskiego życia.

”podobną do Jego śmierci”: Dosłownie "na podobieństwo Jego śmierci", celownik oznaczający środek. Chrzest (6,3) 5 nowi środek, dzięki któremu chrześcijanin wzrasta razem z Chrystusem, który umarł i zmartwychwstał jeden raz za wszystkich. Niektórzy komentatorzy uważają, że celolownik tō homoiōmati odnosi się bezpośrednio do symfatoi i tłumaczą: "jeśli zostaliśmy ukształtowani na podobieństwo Jego śmierci...", tj. jeśli zostaliśmy z nim zjednoczeni w obrzędzie przypominającym pogrzeb. Z gramatycznego punktu widzenia takie rozumienie jest dopuszczalne; w jaki jednak sposób człowiek wzrasta na czyjeś podobieństwo, upodabniając się do jego obrazu? Według Pawła chrześcijanin jest zjednoczony z samym Chrystusem (lub z jego "Cialem"), nie zaś z obrazem wydarzenia zbawczego.

”zostaliśmy z Nim złączeni w jedno”: Zaimek "nim" został dodany jako logiczne uzupełnienie słowa symfytoi,"złączeni w jedno" - jak młoda gałązka zaszczepiona w drzewo wzrasta wraz z nim i jest przez nie odżywiana. Ten śmiały obraz wyraża jedność życia Chrystusa i chrześcijanina.

”tak samo będziemy z Nim złączeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie”: Dosłownie "wówczas będziemy (wzrastali wraz z nim) także przez (podobieństwo) zmartwychwstania". Ponieważ kontekst opisuje aktualne doświadczenia chrześcijanina, czas przyszły ma przypuszczalnie jedynie sens logiczny, wyrażający logiczne następstwo po pierwszej części wersetu, bowiem chrzest nie z tylko łączy człowieka ze śmiercią Chrystusa, lecz również z jego zmartwychwstaniem. Jednak czas przyszły może się także odnosić do udziału wierzącego w eschatologicznym przeznaczeniu.


6-7. Określenie "dawny człowiek" oznacza życie w Adamie, w przeciwieństwie do życia w Chrystusie (Rz 5,12-21). Kiedy pogański niewolnik uciekał od żydowskiego właściciela, nawracał się na judaizm i przyjmował chrzest, wtedy zgodnie z żydowską teorią prawną jego nowy stan uwalniał go od roszczeń dawnego pana.

6. ”dawny nasz człowiek”: Dosłownie „stary człowiek”, ludzkie „ja” znajdujące się pod panowaniem grzechu i wystawione na działanie Bożego gniewu, w przeciwieństwie do „nowego człowieka”, który żyje w jedności z Chrystusem i dzięki niemu wyzwolony jest od grzechu.

”dla zniszczenia grzesznego ciała”: Dosłownie „ grzechu”. Zwrot ten oznacza nie tylko materialną część ludzkiego bytu, w odróżnieniu od duszy, lecz całe jego ziemskie jestestwo, poddane władzy grzechu (jak to pokaże reszta wersetu). W 7,24 Paweł będzie mówił o „ciele śmierci” (por. Koi 1,22). Dopełniacz oznacza ten element natury człowieka, który dominuje w ziemskim, naturalnym życiu.

”został razem z Nim ukrzyżowany”: Zob.Ga.2,20; 5,24; 6,14.

”byśmy już więcej nie byli w niewoli grzechu”: Prawdziwa odpowiedź na zarzut postawiony w 6,1. Zniszczenie grzesznego „ja” przez chrzest i włączenie w Chrystusa oznacza wyzwolenie z niewoli grzechu. Dlatego wierzący nie może już dłużej koncentrować się na grzechu.


7. ”Kto bowiem umarł, stał się wolny od grzechu”: Istnieją dwa wyjaśnienia trudnego czasownika dedikaiōtai. W pierwszym znaczeniu oznacza on, że z prawnego punktu widzenia człowiek, który umarł, jest uwolniony od odpowiedzialności lub uniewinniony, w tym sensie, że nie wysuwa się już przeciwko niemu żadnych roszczeń i nie prowadzi wobec niego postępowania. Być może Paweł nawiązuje do żydowskiej zasady: śmierć winnego kończy postępowanie sądowe prowadzone przeciwko niemu. Inne wyjaśnienie podejmuje próbę interpretacji czasownika bez odwoływania się do jego prawnej konotacji: człowiek, który umarł, nie posiada już możliwości grzeszenia, "ciała śmierci", jest więc w sposób ostateczny uwolniony od grzechu. Niezależnie od obranej interpretacji, werset zakłada zmianę sytuacji człowieka - w chrzcie-pogrzebie dawny stan dobiegł końca i rozpoczął się nowy.

8-11. Żydowscy nauczyciele wierzyli, że "złe skłonności" (zob. komentarz do Rz 7,14-25) będą problemem nawet dla najbardziej pobożnych aż do czasu przyjścia Mesjasza. Wtedy dopiero zostaną unicestwione. Dla Pawła Mesjasz już przyszedł, zaś potęga grzechu została złamana. Wskutek dzieła dokonanego przez Chrystusa chrześcijanin już umarł dla grzechu i teraz musi to jedynie uznać - uwierzyć, czyli przez wiarę "poczytać" za fakt dokonany (Rz 6,11; jest to ten sam termin, jaki został użyty na oznaczenie "poczytania [Abrahama] za sprawiedliwego przez Boga w Dz 4,9). Taka wiara w dokonane dzieło Boże nie była czymś częstym w starożytnych religiach, nie jest też zjawiskiem powszechnym w religiach występujących obecnie.

8. Umarliśmy razem z Chrystusem”: Tj. przez chrzest.

”wierzymy”: Nowe życie chrześcijanina nie jest przedmiotem zmysłowego doświadczenia, nie jest też bezpośrednio poddane świadomości; może być postrzegane jedynie oczami wiary, na znak której udzielono chrztu.

”z Nim również żyć będziemy”: Paweł ma na myśli przede wszystkim przyszłą i ostateczną formę nowego życia syn Chritō, "z Chrystusem". Jednak chrześcijanin już teraz ma udział w tym życiu, na co wskazuje 6,4 (2 Kor 4,10-11).


9.”już więcej nie umiera”: Zmartwychwstanie Chrystusa przeniosło wierzącego w sferę "chwały", wyzwalając go ze sfery grzechu i śmierci. Chociaż Chrystus przyszedł w ciele podobnym do grzesznego ciała (8,3), zniszczył panowanie grzechu przez własną śmierć i zmartwychwstanie. To zwycięstwo stanowi fundament wyzwolenia ochrzczonych wierzących. Chrystus został bowiem wzbudzony z martwych nie tylko, by uczynić dobrą nowinę powszechnie znaną lub by potwierdzić swą mesjańską rolę, lecz by umożliwić ludziom nowy sposób życia i udzielić nowego żywotnego źródła - Ducha.

”śmierć nad Nim nie ma już władzy”: Tj. stawszy się Kyriosem poprzez zmartwychwstanie (Flp 2,9-11), to on, nie zaś Thanatos, śmierć, sprawuje całkowitą władzę.


10.” umarł dla grzechu tylko raz”: Śmierć Chrystusa była wydarzeniem wyjątkowym, które nigdy nie zostanie powtórzone (efapax), bowiem poprzez nią wkroczył on do królestwa swej chwały jako Kyrios. Czyniąc to, umarł dla grzechu, "chociaż sam nie znał grzechu" (2 Kor 5,21). Taka jest chrystologiczna podstawa odpowiedzi, której Paweł udziela w 6,6 swojemu wyimaginowanemu rozmówcy z 6,1.

”żyje dla Boga”: Od momentu zmartwychwstania Chrystus cieszy się nowym związkiem z Ojcem, do którego doprowadza wszystkich, którzy zostali ochrzczeni (Ga 2,19).


11. ”rozumiejcie, że umarliście dla grzechu”: Podsumowanie Pawłowej argumentacji. Apostoł wyraża swój pogląd na temat integracji chrześcijańskiego życia. W znaczeniu ontologicznym zjednoczony z Chrystusem przez chrzest chrześcijanin musi stale pogłębiać swą wiarę, by stać się psychologicznie świadomym istniejącej jedności. Będąc świadomie nakierowanym na Chrystusa, wierzący nie może pomyśleć o grzechu bez zerwania owej jedności.

”w Chrystusie Jezusie”: Paragraf kończy się ważnym stwierdzeniem wyrażającym zjednoczenie – skrótowym opisem Pawłowego poglądu na temat związku łączącego chrześcijanina ze zmartwychwstałym Kyriosem. „W Chrystusie” wierzący zostaje włączony w Ciało Chrystusa przez Ducha Św. i w ten sposób staje się uczestnikiem jego życia.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000
:.

Czyż nie wiecie, że ci z nas, którzy zostali zanurzeni w Mesjasza Jeszuę, zostali zanurzeni w Jego śmierć? Przez zanurzenie w Jego śmierć zostaliśmy wraz z Nim pogrzebani; aby jak przez chwałę Ojca Mesjasz został wskrzeszony z martwych, tak byśmy i my mieli nowe życie. Bo jeśli staliśmy się jedno z Nim w śmierci takiej jak Jego śmierć, to będziemy też jedno z Nim w zmartwychwstaniu takim jak Jego. Wiemy, że nasze stare ja zostało uśmiercone razem z Nim na palu egzekucyjnym, tak aby zniszczeniu uległo całe ciało z naszymi grzesznymi skłonnościami i abyśmy nie byli już niewolnikami grzechu. Bo ten, kto umarł, został uwolniony od grzechu. A ponieważ umarliśmy z Mesjaszem, to ufamy, że będziemy też żyć razem z Nim. Wiemy, że Mesjasz został wskrzeszony z martwych i nigdy już nie umrze; śmierć nie ma nad Nim władzy. Bo Jego śmierć była wydarzeniem jedynym w swoim rodzaju, którego ponawiać nie trzeba; lecz swoje życie nadal wiedzie On dla Boga. Podobnie wy uważajcie siebie za martwych dla grzechu, lecz żywych dla Boga przez swą jedność z Mesjaszem Jeszuą.

(Rz 6, 3-11)

3-6. "Zanurzeni" to tłumaczenie słowa pochodzącego od gr. czasownika baptizō, które przekłada się zwykle jako "ochrzczeni". Pierwotne znaczenie baptizō to "zamaczać", "nasączać", "zanurzać" w cieczy, tak że zanurzona rzecz nabiera cech tego, w co ją zanurzono - jak np. tkanina zanurzona w farbie czy skóra w barwniku (zob. Mt 3,1K). Dlatego zanurzenie w Mesjasza Jeszuę (w. 3) jest tożsame z tym, że stajemy się jedno z Nim (w. 5). Te wersety wskazywałyby na fakt, że zanurzenie jest preferowaną formą chrztu, bo chrzest porównuje się tu do pogrzebania, a pogrzeb przypomina raczej zanurzenie niż spryskanie lub polanie wodą. O palu egzekucyjnym - zob. Mt 10,38K.

7. Dosłownie: "Bo ten kto umarł, został usprawiedliwiony [albo »uniewinniony«] z grzechu". W wyznaniu na łożu śmierci z Sidduru znajdujemy takie słowa: "Niech śmierć moja będzie przebłaganiem za wszystkie grzechy, nieprawości i przewinienia, których jestem winien przed Tobą" (wyd. Hertza, s. 1064-1065), co nawiązuje do modlitwy w Talmudzie (B'rachot 60a) i Misznie (Sanhedrin 6,2). W Jomie 86a również mowa o śmierci jako zakończeniu kary za grzech; cytuje się tam Izajasza 22,14: "Z pewnością nieprawość ta nie będzie przebłagana [hebr. j'chupar - »zakryta«], aż umrzesz". Sza'ul czerpie tu z żydowskiej tradycji, wedle której śmierć samego grzesznika stanowi przebłaganie za jego grzech. Sza'ul stosuje tę ideę w stwierdzeniu, że nasze zjednoczenie z Mesjaszem i Jego śmiercią (w. 3-6) oznacza, iż de facto umarliśmy - umarliśmy poprzez nasze zjednoczenie ze śmiercią Mesjasza - a to stanowi przebłaganie za nasz grzech.

8. Skoro życie jest silniejsze niż śmierć, dostrzegamy tu też argumentację kal w'chomer (Mt 6,30K): ponieważ umarliśmy z Mesjaszem, to o ileż bardziej ufamy, że będziemy też żyć razem z Nim!

9. I nigdy już nie umrze. Jeszua wskrzeszał ludzi z martwych, podobnie czynili Elijahu i Elisza; tamci wskrzeszeni ponownie jednak umarli. Zmartwychwstanie Jeszui stanowi pierwociny nowego stworzenia (1 Kor 15,20.23), w którym wierzący mają udział (2 Kor 5,17; Ga 6,15; Jk 1,18), nowego stworzenia, z którego śmierć została usunięta (1 Kor 15,50-57; Ap 20,14; 21,4). Mechilta do Wyjścia 20,19 głosi:

Gdyby można pozbyć się anioła śmierci, uczyniłbym to. Lecz postanowienie dawno zostało postanowione. Powiada Rabbi Josi: "Pod tym to warunkiem stanął Izrael na górze Synaj, pod warunkiem, że anioł śmierci nie będzie panował nad nimi. Bo powiedziano: »Rzekłem: Bogami (Elohim) jesteście itd.« Lecz swe postępowanie skalaliście. »Z pewnością jak ludzie poumieracie« (Psalm 82,6-7)".

Jeszua poszedł dalej - pokonał śmierć, tak że śmierć nie ma nad Nim władzy ani nad tymi, którzy są jedno z Nim.

Komentarz Żydowski do Nowego Testamentu.
David H. Stern. Oficyna Wydawnicza Vocatio. Warszawa 2004


PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Alleluja, alleluja, alleluja

Dziękujcie Panu, bo jest dobry, *
bo Jego łaska trwa na wieki.
Niech dom Izraela głosi: *
«Jego łaska na wieki».
Refren.
Prawica Pana wzniesiona wysoko, *
prawica Pańska moc okazała.
Nie umrę, ale żył będę *
i głosił dzieła Pana.
Refren.
Kamień odrzucony przez budujących *
stał się kamieniem węgielnym.
Stało się to przez Pana *
i cudem jest w naszych oczach.
Refren.

Ps 118 (117) 1-2. 16-17. 22-23
 

Ps 118. Indywidualna pieśń dziękczynna. Psalm zawiera liczne czasowniki i zaimki w 1 os. lm. w ww. 23-24.26-27, które są nieco zagadkowe. Być mDże psalm był najpierw pieśnią indywidulną, która została później "zdemokratyzowana"; jeśli mówcą jest król, łatwiej jest zrozumieć wahanie pomiędzy lp. (król) i lm. (lud).

Struktura:
Wydaje się, że psalm składa się z sześciu zwrotek:

ww. 1-4 (wezwanie całego Izraela do wielbienia Jahwe)
ww. 5-9 (ufność psalmisty względem Jahwe)
ww. 10-14 (walka z narodami)
ww. 15-19 (okrzyk zwycięstwa; prośba o pozwolenie wejścia do świątyni)
ww. 20-25.26-28 (wielbienie w świątyni)
w. 29 (inkluzja).

1. Por. Ps 106,1; 107,1; 136,1. Figura ramowa powstała przez powtórzenie tej frazy w w. 29.

2-4. Na temat ciągu "dom Izraela… domu Aarona ... bojący się Jahwe" zob. Ps 115,9-11; 135,19-20.

14. Cytat z Wj 15,2a, część klasycznej pieśni zwycięstwa Izraela. Na końcu zwrotki szóstej (w. 28) występuje parafraza Wj 15,2a.

15. Tutaj prawdopodobnie zaczyna się nowy fragment, po zwycięstwie dzięki "dziełu" Jahwe zbawiającym króla i lud (ww. 15.16.24).

19. Król wraca po bitwie, by podziękować Jahwe w świątyni. "Bramy sprawiedliwości" mogą być oryginalną nazwą jednej z bram świątynnych lub metaforyczną aluzją do faktu, iż jedynie "sprawiedliwi” mogą wejść do domu Jahwe (por. w. 20).

22. ”kamień odrzucony przez budujących”: Przypuszczalnie starożytne przysłowie. Kamień uznany „ekspertów" za niegodny ważnego miejsca w budowli stał się najważniejszy. W obecnym kontekście zwrot może odnosić się do króla, który wzrósł w potęgę lub do jego niedawnego zwycięstwa. Tekst ten był bardzo ważny dla pierwotnego Kościoła, który próbował zrozumieć, dlaczego Jezus został odrzucony i wydany na śmierć przez swój lud (por. Mt 21,42; Dz 4,11; l Kor 3,11; Ef 2,20; 1P 2,7-8)

24. ”Oto dzień, który Pan uczynił”: Por. "uczynił" w ww. 15-16. Odniesienie do dzieła Jahwe, poprzez które zamierzał ocalić swój lud lub ukarać występnych (por. Ps 119,126).

25. ”wybaw”: Hebr. czasownik to hôšî’a-nnā’; z skróconej formy hôša’-nnā’ pochodzi "Hosanna".

26. Słowa wypowiedziane prawdopodobnie przez kapłanów, którzy witają prawych (por. w. 20) w świątyni "W imię Pańskie" przywołuje na myśl kontekst bitwy w ww.10-14. Tłum witający Jezusa Mk 11,9 powtarza ten werset.

27. ”Pan... niech nas oświeci!”: Aluzja do kapłańskiego błogosławieństwa z Lb 6,23-26. Wzmianka o pochodzie z gałązkami przywołuje na myśl Święto Namiotów, podczas którego używano gałązek oliwnych.
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Aklamacja: ALLELUJA

EWANGELIA W ROKU A

Chrystus zmartwychwstał

Słowa Ewangelii według Świętego Mateusza

Po upływie szabatu, o świcie pierwszego dnia tygodnia przyszła Maria Magdalena i druga Maria obejrzeć grób. A oto nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi. Albowiem anioł Pański zstąpił z nieba, podszedł, odsunął kamień i usiadł na nim. Postać jego jaśniała jak błyskawica, a szaty jego były białe jak śnieg. Ze strachu przed nim zadrżeli strażnicy i stali się jakby martwi.

Anioł zaś przemówił do niewiast: «Wy się nie bójcie! Gdyż wiem, że szukacie Jezusa Ukrzyżowanego. Nie ma Go tu, bo zmartwychwstał, jak zapowiedział. Przyjdźcie, zobaczcie miejsce, gdzie leżał. A idźcie szybko i powiedzcie Jego uczniom: „Powstał z martwych i oto udaje się przed wami do Galilei. Tam Go ujrzycie”. Oto, co wam powiedziałem».

Pośpiesznie więc oddaliły się od grobu, z bojaźnią i wielką radością, i pobiegły oznajmić to Jego uczniom.

A oto Jezus stanął przed nimi, mówiąc: «Witajcie!» One podeszły do Niego, objęły Go za nogi i oddały Mu pokłon. A Jezus rzekł do nich: «Nie bójcie się! Idźcie i oznajmijcie moim braciom: niech udadzą się do Galilei, tam Mnie zobaczą».

Mt 28, 1-10

28,1-10 Zmartwychwstanie Jezusa. Zob. Mk 16,1-8, Łk 24,1-12; J 20,1-10. Po ogólnej zapowiedzi ujawnienia tożsamości Jezusa zawartej w ww. 27,51-54 nadszedł czas wyniesienia Jezusa przez cielesne wzbudzenie Go z martwych przez Boga. Wydarzenie to, chociaż poznawalne jedynie przez wiarę, nie oznacza jednak pełni królestwa Bożego na ziemi, lecz wskazuje na jego trwały charakter w niebie. Mateuszowa narracja charakteryzuje się stopniowym narastaniem atmosfery godności i chwały, w przeciwieństwie do Mk.

Pierwsi świadkowie zmartwychwstałego Jezusa. Wybór kobiet na pierwszych świadków zmartwychwstania jest bardzo istotnym faktem. Kultura ówczesna uważała ich świadectwo za pozbawione wartości. Relacja ta pasuje do ponadkulturowego i ponadklasowego przesłania Jezusa, z pewnością też nie została ułożona w celu zdobycia uznania postronnych odbiorców ani wymyślona przez późniejszy *Kościół.

28,1. Szabat kończył się wraz zachodem słońca w sobotę wieczorem. Kobiety wyszły do grobu nazajutrz o szóstej rano, gdy tylko było wystarczająco jasno, by można było cokolwiek widzieć. Żydowscy żałobnicy (także pogańscy) przychodzili odwiedzić grób w trzy dni po pogrzebie, by upewnić się, że ich krewni nie żyją. Zważywszy jednak na naturę ukrzyżowania, środki takie nie były potrzebne, kobiety mogły się więc kierować wyłącznie względami uczuciowymi.

o świcie: Scena zmartwychwstania rozpoczyna się w ciemnościach panujących przed wschodem słońca. Mateusz ponownie usuwa wzmianki o kupowaniu (tym razem pachnideł) oraz o namaszczeniu ciała, bowiem straże uniemożliwiłyby to. Kobiety (dwie, by relacja pasowała do 27,61, nie zaś trzy, jak w Mk) przychodzą, by przypatrywać się i opłakiwać.

28,2-4. Aniołowie, szczególnie w jaśniejącej postaci (w starożytnym judaizmie funkcjonował tradycyjny pogląd, że aniołowie byli stworzeni z ognia), wprawiali ludzi w przerażenie (np. Sdz 6,22-23; 13,19-20; por. 4 Ezd 10,25-27; *3 Księga Henocha 22,4-9).

2. wielkie trzęsienie ziemi: Przypomina to 27,51-54.

anioł: Markowy „młodzieniec" staje się „aniołem".

odsunął kamień: Kamień zamykający dostęp do grobu był symbolem zwycięstwa śmierci. Odsunięty kamień wraz ze spoczywającym na nim aniołem stają się symbolem zwycięstwa nad śmiercią. Podobnie jak dziewicze poczęcie i to działanie staje się małym widzialnym znakiem większej niewidzialnej rzeczywistości.

3. białe: Wygląd anioła przypomina wygląd przemienionego Chrystusa (17,2).

4. Por. 27,54. Lęk i trwożny podziw są tematem, który powróci w ww. 5.8.

28,5-8. Jerozolima była głównym ośrodkiem religijnym ówczesnego judaizmu. Wielu Judejczyków traktowało Galileę jako krainę, w której mieszkali niegdyś poganie (Mt 4,15). Mimo to właśnie w Galilei miały miejsce niektóre objawienia zmartwychwstałego Jezusa wobec Jego *uczniów. Wszystkie cztery Ewangelie relacjonują, że Jezus tam właśnie był najlepiej przyjmowany.

5. wiem: Mateusz podkreśla wiedzę anioła; pod tym względem przypomina on dobrego ucznia (13,51).

6. jak powiedział: Zob. 16,21; 17,23; 20,19; por. 12,40, 26,61; 27,40. Mateusz dodaje uwagę na temat wypełnienia proroctwa, co dla niego jest szczególnie interesujące (por. 12,40; 16,21; 17,23; 20,19; 26,32).

7. powstał z martwych: Mateusz dodaje formułę zaczerpniętą z wyznania wiary, by podkreślić przesłanie o zmartwychwstaniu. Pomija wzmiankę na temat Piotra, ponieważ temat ten został omówiony w 16,17-19, a także dlatego, że planuje przemowę Jezusa do uczniów jako grupy na końcu księgi w ww. 16-20. To, że ujrzą zmartwychwstałego Pana w Galilei wskazuje, że: (a) wybaczono im ich zaparcie się oraz (b) że Galilea jest miejscem wizji i łaski.

8. pośpiesznie: Mateusz przyspiesza tempo akcji, łącząc „bojaźń” kobiet z „wielką radością” (w miejsce Markowego zdumienia). Psychologiczną sprzeczność jednoczesnego doświadczania lęku i radości porównywano do uczuć doświadczanych przez osobę, która ma wkrótce wyjść za mąż. Kobiety stały się apostołami posłanymi do apostołów, a ich świadectwo, ponieważ niewiele warte w świetle prawa rabinicznego, jawi się właśnie dlatego jako historycznie wiarygodne.

28,9-10. W tamtej kulturze świadectwo kobiety było uważane za niegodne zaufania. Mimo to Jezus występuje przeciwko ówczesnym obyczajom objawiając się kobietom i mówiąc im, by zaniosły jego przesłanie pozostałym *uczniom. Szczegółu tego z pewnością nie wymyśliliby starożytni chrześcijanie, nie przemawiał on bowiem do kultury, w której żyli.

9. Jezus stanął przed nimi: Tradycja związana z chrystofanią lub pojawieniami się zmartwychwstałego Chrystusa kobietom występuje i gdzie indziej w tradycji wczesnego chrześcijaństwa (J 20,11-18), Mateusz dodaje w. 10. Gest kobiet wyraża cześć, potwierdzając jednocześnie rzeczywisty charakter zmartwychwstałego ciała (por. 1 Kor 15,44).

10. Przesłanie to tworzy dublet z ww. 5 i 7, teraz jednak Jezus nazywa swoich naśladowców „braćmi”, podobnie jak w J 20,17; Mt 12,46-50. W słowach tych zawiera się przebaczenie. Odkrycie pustego grobu nie stanowi fundamentalnego elementu chrześcijańskiej wiary (nie ma o nim wzmianki w wyznaniach wiary czy przykładach wczesnochrześcijańskiej kerygmy, np. 1 Kor 15,3-5), częściowo jednak ją potwierdza. Według zasad logiki pusty grób i zmartwychwstanie nie muszą być koniecznie ze sobą związane: Jezus mógł powstać z martwych, zaś ciało pozostać w grobie; Jezus mógł nie zmartwychwstać, chociaż grób był pusty (ciało mogło zostać wykradzione). Jednak obydwa wydarzenia dobrze z sobą harmonizują i są z przekonaniem przekazane przez ewangelistów. (Fuller R.H., The Formation of the Resurrection Narratives [Phi, 1980]. Perkins P., Resurrection [GC, 1984]).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000
:.

EWANGELIA W ROKU B
Ukrzyżowany Jezus z Nazaretu zmartwychwstał

Słowa Ewangelii według świętego Marka

Po upływie szabatu Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba i Salome nakupiły wonności, żeby pójść namaścić Jezusa. Wczesnym rankiem, w pierwszy dzień tygodnia przyszły do grobu, gdy słońce wzeszło. A mówiły między sobą: «Kto nam odsunie kamień od wejścia do grobu?» Gdy jednak spojrzały, zauważyły, że kamień był już odsunięty, a był bardzo duży. Weszły więc do grobu i ujrzały młodzieńca, siedzącego po prawej stronie, ubranego w białą szatę; i bardzo się przestraszyły. Lecz on rzekł do nich: «Nie bójcie się! Szukacie Jezusa z Nazaretu, ukrzyżowanego; powstał, nie ma Go tu. Oto miejsce, gdzie Go złożyli. Lecz idźcie, powiedzcie Jego uczniom i Piotrowi: "Idzie przed wami do Galilei, tam Go ujrzycie, jak wam powiedział"». One wyszły i uciekły od grobu; ogarnęło je bowiem zdumienie i przestrach. Nikomu też nic nie oznajmiły, bo się bały.

Mk 16,1-7

Skoro pojawienia się Zmartwychwstałego zostały zapowiedziane (Mk 14,28), Ewangelia Marka byłaby kompletna z lub bez fragmentu Mk 16,9-20. Marek nie musiał o tych wydarzeniach opowiadać. Wiele starożytnych dokumentów kończyło na przepowiedni lub zapowiedzi wydarzeń, które z pewnością nastąpią, gdy właściwa narracja dobiegnie końca (np. Iliada, być może najbardziej popularny utwór greckiej starożytności, zapowiada śmierć Achillesa i upadek Troi, lecz o nich nie opowiada). Takie zawieszenie akcji było typową literacką i retoryczną techniką ówczesnych czasów. Pewne księgi (np. żydowskie dzieło historiograficzne zwane Pseudo-Filonem), mowy i rozprawy (np. niektóre z prac Plutarcha) również kończą się w sposób nagły. Być może Marek chciał zakończyć swą księgę krótką wzmianką o pojawieniach się Zmartwychwstałego, aby przypomnieć swoim czytelnikom, którzy doświadczali prześladowania i dzielili krzyż Chrystusowy, że nie ma sensu wątpić w ostateczne zwycięstwo

Pusty grób nie był dowodem zmartwychwstania Jezusa, lecz warunkiem koniecznym, by uczniowie mogli rozgłaszać, że Jezus powstał z martwych (zob. Mt 28,11-15, w którym Żydzi oskarżają uczniów, że ukradli ciało). W innych pismach NT podkreśla się znaczenie ukazywania się Zmartwychwstałego (zob. 1 Kor 15,3-8; Mt 28; Łk 24; J 20-21). Przypuszczalnie Marek zakładał, że jego czytelnicy znali przekazy o ukazywaniu się Chrystusa, postanowił więc zakończyć swoją Ewangelię w sposób prosty a jednocześnie dramatyczny, pozostawiając decyzji czytelników uznanie faktu martwych wstania i oczekiwanie na paruzję.


1. Przed pogrzebem ciała zwykle namaszczano olejkiem, następnie zaś obmywano wodą. Ponieważ jednak Jezus umarł w piątek, na krótko przed rozpoczęciem szabatu (który zaczynał się około wieczorem), czynność tę trzeba było odłożyć na później. Mężczyźni mogli szykować do pogrzebu wyłącznie ciała mężczyzn, kobiety zaś - ciała mężczyzn i kobiet. Wonności i zioła nie zawsze były używane, zwykle jednak stosowano je do namaszczania ciał osób o szczególnym znaczeniu (np. Heroda). Zmniejszały one odór szybko rozkładających się zwłok w gorącym śródziemnomorskim klimacie. Kobiety mogły spodziewać się, że po jednym dniu i dwóch nocach ciało będzie już cuchnąć. Zważywszy jednak na położenie Jerozolimy na wysokości 800 m nad poziomem morza i na fakt, ze w kwietniu było jeszcze stosunkowo chłodno, ciało zamknięte w grobowcu mogło jeszcze zachować świeżość.

”Maria Magdalena”: Maria była świadkiem śmierci Jezusa (15,40) i wiedziała, w którym grobie został pochowany (15,47). Opis innej Marii w 15,47 („Maria, matka Józefa”) i 16,1 („Maria, matka Jakuba”) skłonił niektórych uczonych do wysunięcia hipotezy, że chodzi o dwie różne osoby (zob. 15,40; por. 6,3).

”namaścić Jezusa”: Według J 19,40 ciało Jezusa zostało już przygotowane do pochówku, lecz Mk 14,8 i 16,1 sugerują, że przygotowania nie dobiegły jeszcze końca. Według Mt 28,1 kobiety udały się tam w celu zobaczenia grobu.


2. Było to około 5:30 rano. Zwykle o tej porze wstawano ze snu. Niektórzy kupcy już sprzedawali towary, kobiety zdołały bowiem kupić wonności (Mk 16,1) przed przyjściem do grobu.

”w pierwszy dzień tygodnia”: Według żydowskiego kalendarza pierwszym dniem tygodnia była niedziela. Określenie „po trzech dniach w przepowiedniach męki (8,31; 9,31; 10,34) od powiada określeniu „trzeciego dnia” licząc o piątku wieczór (15 Nisan) do niedzieli rano (17 Nisan).


3-4. Kamień w kształcie dysku toczono po specjalnym wyżłobieniu, zamykając nim wejście do grobu. Do jego usunięcia potrzeba było kilku silnych mężczyzn. Groby otwierano zwykle jedynie na drugi pogrzeb kości (w rok później) lub gdy grzebano innych członków rodziny.

”Kto nam odsunie kamień”:
Okrągły, płaski kamień wielkich rozmiarów zamykał wejście do grobu. Nie wiadomo dlaczego kobiety nie pomyślały o tym wcześniej, przed udaniem się do grobowca. Marek nie wyjaśnia również, w jaki sposób kamień został odtoczony.


5. W literaturze żydowskiej aniołowie nosili zwykle białe szaty. Niewiasty nie musiały od razu zakładać, że ujrzana postać jest aniołem. Kapłani w Świątyni i inne osoby również nosiły białe szaty.

”młodzieńca”: Według Mt 8,25 posłaniec był aniołem. Określenie neaniskos, „młody mężczyzna”, którym posłużył się Marek, zostało wcześniej użyte do opisania młodego mężczyzny, który uciekał nago w scenie aresztowania Jezusa (14,51-52).


6-8.W całej Ewangelii Marka ludzie rozgłaszają wieści, które powinni byli zachować w sekrecie. Tym razem jednak, gdy kobiety otrzymały polecenie, by rozgłosiły to, co wiedziały, zachowują milczenie. Jeśli pierwotny tekst Ewangelii Marka kończył się właśnie w tym miejscu, co wydaje się prawdopodobne, jej ostatnia nuta jest zabarwiona ironią. Wiele innych starożytnych dzieł (w tym liczne traktaty i dramaty) ma podobnie nieoczekiwane zakończenie.

6. ”powstał, nie ma Go tu”: Puste miejsce na półce skalnej lub w niszy, w której złożono ciało Jezusa (zob. 15,46), Z stało uznane za skutek zmartwychwstania. Strona bierna wyrazu ēgerthē, „został wzbudzony”, zakłada, że to Bóg wzbudził Jezusa.

7. ”Idzie przed wami do Galilei”: Słowa nawiązują do proroctwa wypowiedzianego przez Jezusa w 14,28 („uprzedzę was do Galilei”) i zapowiadają ukazywanie się Zmartwychwstałego w Galilei po przybyciu tam uczniów z Jerozolimy (zob. Mt 28,9-10). Łk 24,13-49 i J 20 relacjonują ukazania się Jezusa w Jerozolimie.

8. ogarnęło je bowiem zdumienie i przestrach”: Na słowa posłańca kobiety zareagowały zaniemówieniem i drżeniem, co Marek tłumaczy lękiem (ephobounto gar). Czy Marek w tym właśnie miejscu pragnął zakończyć swoją Ewangelię? Jeśli tak, to przypuszczalnie zakładał, że jego czytelnicy słyszeli o ukazywaniu się zmartwychwstałego Jezusa (14,28; 16,7). Księga mogła kończyć się słowem gar, „ponieważ”, bowiem Marek często kończy narrację komentarzem wyjaśniającym, w którym występuje słowo gar (6,52; 14,2) i opisem uczuć głównych bohaterów (6,52; 9,32; 12,17).
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000
:.

 

Po zakończeniu szabbatu Miriam z Magdali, Miriam matka Ja'akowa i Szlomit nakupiły ziół, aby pójść i namaścić Jeszuę. Bardzo wcześnie w niedzielę, tuż po wschodzie słońca, poszły do grobu. Pytały siebie nawzajem: "Kto nam odsunie kamień z wejścia do grobu?" Potem podniosły wzrok i zobaczyły, że kamień, choć ogromny, został już odsunięty. Wchodząc do grobu, ujrzały młodzieńca odzianego w białą szatę, siedzącego po prawej stronie - i oniemiały. Ale on rzekł: "Nie dziwcie się tak! Szukacie Jeszui z Naceret, który został stracony na palu. Powstał, nie ma Go tutaj! Zobaczcie miejsce, gdzie Go złożono. I idźcie, powiedzcie Jego talmidim, zwłaszcza Kefie, że idzie do Galil przed wami. Ujrzycie Go tam, tak jak wam powiedział". Roztrzęsione, ale nieposiadające się z radości, wyszły z grobu i pobiegły, i nic nikomu nie mówiły, bo się bały.

(Mk 16,1-8)

1. Po zakończeniu szabbatu. Marek ma tutaj na myśli Moca'ei-szabbat (dosłownie "wygaśnięcie szabbatu"), czyli sobotni wieczór, kiedy było już po szabbacie (zob. 1,32K). W okresie Pesach byłoby to po siódmej wieczorem. Dziś w Izraelu wiele sklepów otwiera się w sobotni wieczór po całym dniu zamknięcia, najwyraźniej ten sam zwyczaj panował i kiedyś.

3-4. Obie Miriam głowiły się w drodze do grobu, pytając siebie nawzajem: "Kto nam odsunie kamień z wejścia do grobu?" Tego rodzaju kamienie były zbyt wielkie, aby mogły sobie z nimi poradzić. Podniosły wzrok i zobaczyły, że kamień, choć ogromny, został już odsunięty. Pewien niewierzący prawnik nazwiskiem Frank Morison badał sprawę zmartwychwstania Jeszui z zamiarem napisania książki, która by je obalała. Tymczasem zebrane dowody przekonały go, że naprawdę miało ono miejsce. Kiedy doszedł do wiary w Boga i Jego Mesjasza, napisał książkę Who Moved the Stone? (Faber&Faber, London 1958), dowodzącą, że zmartwychwstanie Jeszui zdarzyło się naprawdę.

6. Jeszui z Naceret. Gr. Iēsoun ton Nazarēnon. "Jeszui Nazareńskiego". Zob. Mt 2,23K.

------------------------------------

Ja'akow - Jakub
Kefa - Kefas, Piotr
Miriam - Maria (Magdalit - z Magdali - Maria Magdalena)
Naceret - Nazaret
Szlomit - Salome
talmidim - uczniowie

Komentarz Żydowski do Nowego Testamentu.
David H. Stern. Oficyna Wydawnicza Vocatio. Warszawa 2004

EWANGELIA W ROKU C

Dlaczego szukacie żyjącego wśród umarłych?

Słowa Ewangelii według Świętego Łukasza

W pierwszy dzień tygodnia niewiasty poszły skoro świt do grobu, niosąc przygotowane wonności. Kamień zastały odsunięty od grobu. A skoro weszły, nie znalazły ciała Pana Jezusa. Gdy wobec tego były bezradne, nagle stanęło przed nimi dwóch mężczyzn w lśniących szatach. Przestraszone, pochyliły twarze ku ziemi, lecz tamci rzekli do nich: «Dlaczego szukacie żyjącego wśród umarłych? Nie ma Go tutaj; zmartwychwstał. Przypomnijcie sobie, jak wam mówił, będąc jeszcze w Galilei: „Syn Człowieczy musi być wydany w ręce grzeszników i ukrzyżowany, lecz trzeciego dnia zmartwychwstanie”». Wtedy przypomniały sobie Jego słowa, wróciwszy zaś od grobu, oznajmiły to wszystko Jedenastu i wszystkim pozostałym. A były to: Maria Magdalena, Joanna i Maria, matka Jakuba; i inne z nimi opowiadały to apostołom. Lecz słowa te wydały im się czczą gadaniną i nie dali im wiary.

Jednakże Piotr wybrał się i przybiegł do grobu; schyliwszy się, ujrzał same tylko płótna. I wrócił do siebie, dziwiąc się temu, co się stało.

Łk 24, 1-12

Zwycięstwo Jezusa, obietnica Zesłania Ducha Świętego, wniebowstąpienie (23,56b-24,53). We fragmencie tym Łukasz podsumowuje pierwszą część swojego kerygmatycznego opowiadania o wydarzeniach, które dokonały się wśród wierzących (zob. 1,1-4 z zaakcentowaniem obietnicy i jej wypełnienia w 24,5-8.25.27.32.44-47). Za pomocą opowiadania o ukazywaniu się zmartwychwstałego Chrystusa w Jerozolimie Łukasz opisuje przechodzenie przez uczniów od smutku do radości, od zagubienia do zrozumienia, od niewiary do wiary i ostatecznie dostrzeżenia w zmartwychwstałym Panu tego, co Bóg przygotował dla całego stworzenia.

Kobiety-głosicielki (23,56b-24,12). zob. Mk 16,1-8; Mt 28,1-8; J 20,1-18. Łukasz uzasadnia przyznanie kobietom ważnej roli w życiu Kościoła tym, że to one były pierwszymi zwiastunami wielkanocnej wiary.

1. Szabat dobiegł końca w sobotę wieczorem. Wraz z pierwszymi promieniami słońca (około szóstej rano o tej porze roku) kobiety wyruszyły do grobu. (Zgodnie z ludowymi przesądami noc była niebezpieczną porą, którą władały złe duchy. Być może kobiety nie wyszły w nocy, ponieważ trudno byłoby wówczas odnaleźć grób.)

skoro świt: Moc ciemności (22,53) ustępuje przed światłem poranka ogłaszającego zwycięstwo Jezusa nad śmiercią (zob. 1,78-79).

2-3. Kamień był przypuszczalnie dużym głazem o kształcie dysku, który zsuwano specjalnym wyżłobieniem, tak by zamykał wejście do grobu. Jego odsunięcie wskazywało na naruszenie grobu lub jego obrabowanie, choćby w środku nie znajdowało się nic wartościowego.

4-5. W Starym Testamencie (np. Joz 5,13) aniołowie często przybierali postać ludzką, pojawiali się odziani w jaśniejące szaty lub mieli świetlistą postać (por. 2 Krl 6,17; Dn 10,5-6). Jako jaśniejące postacie pojawiali się szczególnie w ówczesnych tekstach żydowskich.

6-12. Niewiara uczniów była spowodowana częściowo tym, że tego rodzaju *zmartwychwstanie było sprzeczne z ich *mesjańskimi oczekiwaniami. Innym powodem mógł być fakt, że żydowscy urzędnicy uznawali świadectwo kobiety za niemal pozbawione wartości, ponieważ uważali ją za istotę chwiejną i niegodną zaufania.

6. Nie ma Go tutaj; zmartwychwstał: Wypełniając obietnicę zmartwychwstania (9,22) Bóg wzbudził swojego wiernego, niewinnie cierpiącego sprawiedliwego Syna Jezusa -taka właśnie jest treść wielkanocnej Ewangelii.

Przypomnijcie sobie: Zob. też w. 8. Znaczenia tego kluczowego u Łukasza i w ST słowa nie należy ograniczać do przywoływania treści odbytej kiedyś rozmowy. Przypominanie sobie, o które tutaj chodzi, to przywoływanie wydarzeń i słów tworzących historię zbawienia, dające moc oraz nowe i głębsze zrozumienie, które wywiera wpływ na teraźniejszość. To samo gr. słowo mimneskesthai pojawia się w bogatych w treść 1,54.72; 23,42; Dz 10,31; 11,16. Łukasz używa pokrewnych gr. słów w 22,19; 22,61; Dz 17,32; 20,31.35. Zob. TDNT 4. 677; P. Perkins, Resurrection (GC, 1984) 154-155; R.H. Smith, Easter Gospels (Minneapolis, 1983) 109.

Galilei: Zgodnie z Łukaszową geografią teologiczną wszystkie spotkania ze zmartwychwstałym Jezusem mają miejsce w Jerozolimie lub jej okolicach. Z Jerozolimy - pełniącej rolę ogniwa łączącego obietnicę i wypełnienie w Bożym objawieniu - chrześcijańska kerygma rozprzestrzeni się aż po krańce ziemi (zob. Dz 1,8).

7. Najbliższe teksty paralelne to 9,22 i 9,44; Łukasz nie zaznaczył wprost, że kobiety były tam obecne (→ § 101 na temat stosowania przez Łukasza reminiscencji).

8. Objawienie dotyczące zmartwychwstania Jezusa nadaje nowego znaczenia i mocy jego słowom zapamiętanym przez kobiety.

9. oznajmiły: Wierne kobiety-uczniowie jako pierwsze ogłosiły wielkanocną Ewangelię. Greckie słowo anengeilan, które zostało tutaj użyte, jest zwykle tłumaczone jako „powiedziały”, co nie oddaje w pełni jego znaczenia. Zob. teksty paralelne: Łk 9,36; Dz 26,20 oraz obserwację J. Schniewinda, TDNT 1, 66. Czasownik ten odnosi się do „swoistego przesłania o zmartwychwstaniu".

11. nie dali im wiary: Łukasz używa tego samego gr. słowa epistoun do opisania reakcji apostołów na przyniesioną przez kobiety wielkanocną wieść o zmartwychwstaniu, którym posłużył się np. w Dz 28,24, opowiadając o negatywnym przyjęciu chrześcijańskiego przesłania. Apostołowie podążali własną drogą od niezrozumienia do zrozumienia i wiary.

12. Ten werset powinien mieć postać, którą zachował w najlepszych rękopisach, i która współbrzmi z Łukaszową teologią. ujrzał: Widzenie Piotra nadal nie jest widzeniem wiary. Zob. 24,34.

płótna: W czasach Łukasza płótno było symbolem nieśmiertelności, wytwarzano je bowiem z lnu, który wyrastał z życiodajnej ziemi. Zob. J. Quasten, AJP 63 (1942) 206-215. Oczekujący zmartwychwstania Józef owinął ciało Jezusa w płótno. W 24,12 Piotr ujrzy w grobie jedynie same płótna. Symbol zmartwychwstania do życia zapowiada zmartwychwwstałego Pana Jezusa, który objawia, co Bóg przygotował dla całego stworzenia.

co się stało: To ogólne określenie pojawia się w 23,47.48; 24,18. Oczy, które zostaną otwarte przez zmartwychwstałego Pana, będą mogły dostrzec znaczenie tego, czego Bóg dokonał dla wszystkich za pośrednictwem swojego Wybranego.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000
:.