Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

I NIEDZIELA WIELKIEGO POSTU

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Wyznanie wiary ludu wybranego

Czytanie z Księgi Powtórzonego Prawa

„Kapłan weźmie z twoich rąk koszyk i położy go przed ołtarzem Pana Boga twego. A ty wówczas wypowiesz te słowa wobec Pana Boga swego:
»Ojciec mój, Aramejczyk błądzący, zstąpił do Egiptu, przybył tam w niewielkiej liczbie ludzi i tam się rozrósł w naród ogromny, silny i liczny.
Egipcjanie źle się z nami obchodzili, gnębili nas i nałożyli na nas ciężkie roboty przymusowe. Wtedy myśmy wołali do Pana, Boga przodków naszych. Usłyszał Pan nasze wołanie, wejrzał na naszą nędzę, nasz trud i nasze uciemiężenie. Wyprowadził nas Pan z Egiptu mocną ręką i wyciągniętym ramieniem wśród wielkiej grozy, znaków i cudów. Zaprowadził nas na to miejsce i dał nam ten kraj opływający w mleko i miód.
Teraz oto przyniosłem pierwociny płodów ziemi, którą dałeś mi, Panie«.
Rozłożysz je przed Panem Bogiem swoim i oddasz pokłon Panu Bogu swemu”.
Pwt 26,4-10

5. ”błądzący”: Być może „skazany na zagładę”. Chociaż tego rodzaju wyliczenie stanowi przypuszczalnie zapożyczenie ze sfery kultu, pogląd von Rada, uważającego ten fragment za najstarsze credo Izraelitów zaczerpnięte z liturgii odprawianej w Gilgal i tworzące jądro narracji heksateuchu, został obecnie zarzucony

5-7. Schemat ucisku, wołania o pomoc i Bożego działania w odpowiedzi na modlitwę jest typowo deuteronomiczny (por. Sdz 3,7-11).

10-11. Kapłan nie ma tutaj do spełnienia żadnej roli, podobnie jak w 14,22-27; dlatego 26,3-4 może być wariantem późniejszym.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

26,1-15. Ofiary z pierwocin na Bliskim Wschodzie. Religijną zasadą, do której nawiązują ofiary z "pierwocin" (zwierząt, płodów rolnych lub ludzi) składane bogom, jest promowanie urodzajności. Od najdawniejszych czasów panowało przekonanie, że życie zostało stworzone przez bogów, i że oczekują oni właściwej ofiary w postaci pierwocin płodów rolnych lub pierworodnych łona. Religia izraelska ograniczyła te praktyki, zezwalając na wykupienie niektórych zwierząt i wszystkich pierworodnych dzieci płci męskiej (Wj 13,11-13; Lb 18,14-15). Składanie ofiar z pierwocin mogło mieć również znaczenie polityczne. W asyryjskich annałach Sannacheryba (705-681 przed Chr.) odnajdujemy nakaz, by podbite ludy składały ofiary z pierwocin owiec, wina i daktyli bogom Asyrii.

26,5. Aramejczyk błądzący. Stwierdzenie to, mające charakter wyznania, podkreśla wędrowny charakter życia przodków Izraela. Jako ojczyznę Abrahama i jego rodziny wymienia się ogólnie Paddan-Aram lub Aram-Naharaim (zob. komentarz do Rdz 11,28). Wzmianka o Aramejczykach w związku z Abrahamem i Jakubem stanowi przypuszczalnie nawiązanie do szczepów rozproszonych na obszarze Górnej Mezopotamii, które wówczas nie utworzyły jeszcze jednego narodu Aram, pojawiającego się w tekstach późniejszych. Na podstawie informacji z literatury na tabliczkach zapisanych pismem klinowym można wysnuć przypuszczenie, że nazwa Aram mogła oznaczać pierwotnie właśnie ten rejon (por. Sippar-Amnantum z okresu starobabilońskiego). Na temat dodatkowych informacji o Aramejczykach zob. komentarz do Rdz 28,5.

26,8. Mocna ręka i wyciągnięte ramię jako egipska metafora. Te dwa atrybuty Boże pojawiają się łącznie w Pwt 4,34; 5,15; 7,19; 11,2 i 26,8 oraz w literaturze prorockiej (Jr 32,21; Ez 20,33). Pierwowzoru można się dopatrywać w egipskich hymnach królewskich i korespondencji urzędowej. Na przykład, w XIV w. przed Chr., w listach z Amarny, Abdi-Heba, namiestnik Jerozolimy, powołuje się na "mocne ramię króla" jako podstawę swojej nominacji. Podobnie, w pochodzącym z XVIII dynastii Hymnie do Ozyrysa, jego dojście do dominacji oddano za pomocą frazy "gdy jego ramię było mocne". W Hymnie na cześć Tota Horemheba, boga księżyca, opisano jako wiodącego boską nawę przez niebiosa na "wyciągniętych ramionach".

26,9. Mleko i miód. Zob. komentarz do Pwt 6,3

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Bądź ze mną, Panie, w moim utrapieniu.

Kto się w opiekę oddał Najwyższemu
i mieszka w cieniu Wszechmocnego,
mówi do Pana: „Tyś moją ucieczką i twierdzą,
Boże mój, któremu ufam”.
Refren.
Nie przystąpi do ciebie niedola,
a cios nie dosięgnie twego namiotu.
Bo rozkazał swoim aniołom,
aby cię strzegli na wszystkich twych drogach.
Refren.
Będą cię nosili na rękach,
abyś nie uraził stopy o kamień.
Będziesz stąpał po wężach i żmijach,
a lwa i smoka podepczesz.
Refren.
Ja go wybawię, bo przylgnął do Mnie,
osłonię go, bo poznał moje imię.
Będzie Mnie wzywał, a Ja go
i będę z nim w utrapieniu,
wyzwolę go i sławą obdarzę.
Refren.

Ps 91,1-2.10-11,12-13.14-15

Ps 91. Psalm ufności, przypuszczalnie królewski (Dahood), zakończony wyrocznią zbawienia (ww. 14-16). Mówcą może być kapłan lub prorok sprawujący kult. Psalm jest nietypowy, gdyż mówi o Bożej ochronie nie przed wrogami, lecz „zarazą" (ww. 3 [?]. 6) i „ciosem" (w. 10). Struktura: ww. 1-2 (wezwanie do czciciela w świątyni); ww. 3-6 (wybawienie od zła); ww. 7-10 (bezpieczeństwo psalmisty); ww. 11-13 (ochrona przez aniołów); ww. 14-16 (wyrocznia zbawienia). 4. schronisz się pod Jego skrzydła: Metaforyczne odniesienie do matczynej opieki Boga wobec jego wiernych (por. Ps 17,8; 36,8; 57,2; 61,5; 63,8); według opisów niektóre bóstwa na Bliskim Wschodzie miały skrzydła. 9- Najwyższego... Pan... ucieczką: Powtórzenie boskich tytułów z ww. 1-2 streszcza przesłanie psalmu: Ten, kto mieszka w obecności Bożej, nie zazna niedoli. 11. Idea, iż Jahwe daje swoim czcicielom duchy na stróżów pojawia się dopiero w późnym okresie ST (Tb 5-12; Ba 6,6); lecz por. Wj 23,20; Ps 34,8. Szatan cytuje ten werset podczas kuszenia Jezusa (Mt 4,6; Łk 4,10-11). 13. Chronione przez aniołów stopy prawego są nie tylko zabezpieczone przed skaleczeniami (w. 12b), lecz mogą także podeptać groźne zwierzęta. Psalm przechodzi od Bożej opieki nad wiernymi do wyposażenia ich w moc do walki ze złem (por. Ps 18). 14-16. Obietnica Bożej ochrony wypowiedziana przez kapłana czy proroka zostaje potwierdzona przez samego Jahwe - wyrocznię zbawienia. Słownictwo („sławą obdarzę... długim życiem") wskazuje na króla jako adresata (por. Ps 21,5-6).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

91,1. W cieniu Wszechmocnego mieszka. Cień daje ochronę i jest zwykle określany jako cień Jego skrzydeł. Zob. komentarz do Ps 17,8.

91,11. Swoim aniołom dał rozkaz, aby cię strzegli. Na Bliskim Wschodzie to raczej bóstwa niż anioły pełniły rolę strażników. Mieszkańcy Mezopotamii wierzyli, że osobiste bóstwa lub bóstwa rodzinne dostarczały ludziom szczególnej opieki i ochrony, czym nie zawracały sobie głowy wielkie bóstwa kosmiczne narodowe. W tekstach akadyjskich czytamy o strażnikach strzegących pomyślności i zdrowia człowieka oraz o jego duchach opiekuńczych. Duchy owe zostały człowiekowi przydzielone przez bóstwo, podobnie jak to ma miejsce w omawianym psalmie. Mieszkańcy Bliskiego wschodu oczekiwali ochrony przed mocą demonów, które miały wywoływać chorobę i powodować kłopoty. Pokrewnym niebezpieczeństwem było wypowiedzenie magicznego zaklęcia lub rzucenie uroku. Izraelici z pewnością wierzyli w istnienie świata demonów, wielu też nigdy nie wyzwoliło się do końca od magicznego myślenia, typowego dla mentalności ludów sąsiednich. Mimo to Psalmista nie ujmuje własnych problemów w tych kategoriach. Warto zaznaczyć, że tylko w tym fragmencie Starego Testamentu pojawia się wzmianka na temat opiekuńczego anioła.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

 DRUGIE CZYTANIE
Wyznanie wiary prowadzi do zbawienia

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian 

Bracia:
Cóż mówi Pismo? „Słowo jest blisko ciebie, na twoich ustach i w sercu twoim”. A jest to słowo wiary, którą głosimy. Jeżeli więc ustami swoimi wyznasz, że Jezus jest Panem, i w sercu swoim uwierzysz, że Bóg Go wskrzesił z martwych, osiągniesz zbawienie. Bo sercem przyjęta wiara prowadzi do usprawiedliwienia, a wyznawanie jej do zbawienia. Wszak mówi Pismo: „Żaden, kto wierzy w Niego, nie będzie zawstydzony”.
Nie ma już różnicy między Żydem a Grekiem. Jeden jest bowiem Pan wszystkich. On to rozdziela swe bogactwa wszystkim, którzy Go wzywają. „Albowiem każdy, kto wezwie imienia Pańskiego, będzie zbawiony”.
Rz 10,8-13

8. Pwt 30,14 odnosi się do Prawa. Tak długo, jak będzie ono zapisane w ludzkim sercu (por. Pwt 30,6), Boży lud będzie doświadczał jego sprawiedliwości (por. Jr 31,31-34). Paweł powiada, że zasada ta stosuje się tym bardziej do przesłania o wierze, której naucza Prawo (Rz 3,31); łaska, nie zaś ludzkie wysiłki, pro wadzą do osiągnięcia sprawiedliwości (Rz 8,2-4).

9-10. Paweł kładzie tutaj nacisk na „usta" i „serce", ponieważ wyjaśnia Pwt 30,14 (zacytowany w poprzednim wersecie), który mówi o orędziu wiary w ludzkich ustach i sercu.

9. ”Jeżeli więc ustami swoimi wyznasz”: Człowiek musi z wiarą wypowiedzieć proste chrześcijańskie wyznanie wiary. Paweł cytuje formułę wchodzącą w skład wyznania wiary (być może kerygmatycznego) wczesnego palestyńskiego Kościoła, Kyrios Iēsous, „Jezus jest Panem" (por. 1 Kor 12,3; Flp 2,11). Konieczna jest wewnętrzna, kierująca postępowaniem człowieka wiara; obejmuje ona jednak również decyzję zewnętrznego jej wyrażania. Paweł ponownie wskazuje na działanie Ojca w zmartwychwstaniu Chrystusa. 10. Werset ten w sposób retoryczny ukazuje związek usprawiedliwienia i zbawienia człowieka z wiarą oraz jej wyznaniem. Równowaga ta podkreśla różne aspekty podstawowego aktu osobistego przylgnięcia do Chrystusa oraz jego skutków. Nie należy zbytnio podkreślać różnic między usprawiedliwieniem i zbawieniem.

11-12. Paweł ponownie cytuje Iz 28,16 (zob. Rz 9,33), który w dalszym ciągu wyjaśnia. Kładzie nacisk na słowo „żaden... nie..." (dosł. „każdy"), aby udowodnić, że tekst ten musi się odnosić dosłownie do 'pogan i do Żydów.

11. ”Żaden, kto wierzy w Niego, nie będzie zawstydzony”: Paweł sięga ponownie po Iz 28,16; por. 9,33. Modyfikuje on brzmienie cytatu, dodając słowo „żaden", podkreślając w ten sposób uniwersalny charakter zastosowania: „nie... wszyscy" = „żaden". W Iz słowa te odnoszą się do drogocennego kamienia położonego przez Jahwe na Syjonie. Paweł odnosi je do wiary w Chrystusa i wykorzystuje jako gwarancję zbawienia chrześcijanina. Dodanie słowa pas stanowi przygotowanie do następnego wersetu.

12. ”Nie ma już różnicy między Żydem a Grekiem”: Wszyscy mają możliwość uczestniczenia w nowym usprawiedliwieniu przez wiarę (3,22-23).

”Jeden jest bowiem Pan wszystkich”: Na pierwszy rzut oka słowo Kyrios odnosi się do Jahwe, ponieważ Paweł używa żydowskiego wyrażenia „Pan wszystkich" Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela 20,4,2 § 90), „kto wezwie imienia Pańskiego" (1 Sm 12,17-18; 2 Sm 22,7), w sposób pośredni łącząc w. 13 z Jl 3,5. Jednak w kontekście (szczególnie po 10,9) słowo Kyrios może odnosić się jedynie do Jezusa, który jest zmartwychwstałym Panem Żyda i Greka (por. 9,5; Flp 2,9-11). W ST ci, którzy „wzywają imienia Pańskiego", to szczerzy i pobożni Izraelici; w NT określenie to oznacza chrześcijan. Wersety 12--13 są wymownym świadectwem czczenia przez pierwotny Kościół Chrystusa jako Kyriosa.

13. Żydowscy nauczyciele często wyjaśniali teksty przytaczając inne fragmenty, w których pojawiało się to samo kluczowe słowo. Dlatego Paweł cytuje inny werset (Jl 2,32), w którym występuje wyraz „każdy", by wyjaśnić, że w Iz 28,16 słowa „nie będzie zawstydzony" znaczą „będzie zbawiony".

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków.
Nie samym chlebem żyje człowiek,
lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych.
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków.
Mt 4,4b

EWANGELIA
Jezus przebywał w Duchu Świętym na pustyni i był kuszony
 

Jezus pełen Ducha Świętego powrócił znad Jordanu i czterdzieści dni przebywał w Duchu na pustyni, gdzie był kuszony przez diabła. Nic w owe dni nie jadł, a po ich upływie poczuł głód. Rzekł Mu wtedy diabeł: „Jeśli jesteś Synem Bożym, powiedz temu kamieniowi, żeby się stał chlebem”.
Odpowiedział mu Jezus: „Napisane jest: »Nie samym chlebem żyje człowiek«.
Wówczas wyprowadził Go w górę, pokazał Mu w jednej chwili wszystkie królestwa świata i rzekł diabeł do Niego: „Tobie dam potęgę i wspaniałość tego wszystkiego, bo mnie są poddane i mogę je odstąpić, komu chcę. Jeśli więc upadniesz i oddasz mi pokłon, wszystko będzie Twoje”.
Lecz Jezus mu odrzekł: „Napisane jest: »Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz«”.
Zaprowadził Go też do Jerozolimy, postawił na narożniku świątyni i rzekł do Niego: „Jeśli jesteś Synem Bożym, rzuć się stąd w dół. Jest bowiem napisane: »Aniołom swoim rozkaże o Tobie, żeby Cię strzegli«, i »na rękach nosić Cię będą, byś przypadkiem nie uraził swej nogi o kamień«”.
Lecz Jezus mu odparł: „Powiedziano: »Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga swego«”.
Gdy diabeł dokończył całego kuszenia, odstąpił od Niego aż do czasu.
Łk 4,1-13

Łukasz, opierając swoją relację na Mk i Q, zmienia kolejność kuszenia i przenosi ostatnie z nich do Jerozolimy. Przybity do krzyża w Jerozolimie Chrystus doświadcz)' podobnej pokusy do tej, o której czytamy w 4,1-13 (zob. 23,34b-39), i zwycięży ją, a także szatana, mocą swojej wiary. Spekulacje na temat końca czasów zawierały mitologicznie ujęty element zwycięstwa nad diabłem (As. MOS. 10,1; 1> Hen 69,29). Łukasz daje przykłady tego poglądu w 10,17-20; 11,22; 22,3.53; Dz 10,38; 26,18, gdy opisuje działalność Jezusa i Kościoła. Ponieważ fragment 4,1-13 zawiera elementy stylu mitologicznego, trudno o potwierdzenie jego historycznego charakteru. Wiarygodności nadaje mu fakt, że samemu Jezusowi była bliska myśl apokaliptyczna charakterystyczna dla jego czasów, i sięgał po nią, by opowiedzieć uczniom o próbach, na jakie była wystawiana Jego wiara, gdy głosił naukę o Królestwie. Oprócz chrystologicznego przesłania, że Jezus, Syn i Sługa, jest paradygmatem nowej ludzkości, mocą Ducha i posłuszeństwem wierze zwyciężającym zło, pojawia się również element eklezjologiczny. Chrystusowa wiara i zaufanie miłosiernemu Bogu i Ojcu oraz poleganie na Bożych słowach w sytuacji duchowego konfliktu (zob. Ef 6,17) dostarcza wzoru dla chrześcijan, którym także udzielono daru Ducha Świętego.

Jezus odpowiada na pytania jak to czynili rabini, odwołując się do nauki Pisma. Z tekstu Ewangelii widać jednak, że Jezus nie tylko posługiwał się Pismem Świętym, korzystając z autorytetu, jaki miało ono w tamtych czasach — wykorzystuje je także na poparcie własnego autorytetu i jako ostateczny argument w sprawach etyki, nawet gdy staje w szranki z nadprzyrodzonym przeciwnikiem. (Nie trzeba chyba dodawać, że autor i pierwsi czytelnicy postrzegali diabła jako prawdziwy byt osobowy; symboliczne traktowanie diabła przez niektórych współczesnych czytelników, jako metafory zła, stanowi wczytanie do tekstu czegoś całkowicie mu obcego.)
Trzy teksty, które Jezus tutaj cytuje (Łk 4,4.8.12), pochodzą z Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 6,13.16; 8,3) - są to przykazania dane Izraelitom, gdy byli poddawani próbie na pustyni. W przeciwieństwie do Adama, innego „syna Bożego", który zgrzeszył (Łk 3,38), Jezus zwycięsko przechodzi wszystkie próby (por. Rdz 3).

1. ”Pełen Ducha Świętego”: Fraza ta pojawia się jedynie tutaj, w Dz 6,5; 7,55 (Szczepan) i w 11,24 (Barnaba). Jezus jest wzorem dla chrześcijanina, który przeżywa trudności,

”znad Jordanu”: Tekst wyraźnie nawiązuje do chrztu Jezusa w Jordanie (3,21-22), który pozwolił rozpoznać w nim Bożego Syna i Sługę,

”przebywał w Duchu”: Duch, którego Jezus otrzymał podczas chrztu (3,22), nie wodził go na pokuszenie, lecz podtrzymywał w chwili próby. Podobna tradycja związana z chrztem mogła leżeć u podstaw Rz 8,14.

”na pustyni”: Być może chodzi o Pustynię Judzką. Według 8,29 i 11,24 pustynia była miejscem zamieszkanym przez demony. Nie wydaje się, by w tekście znajdowały się aluzje do doświadczeń Izraelitów na pustyni.

2. ”czterdzieści dni”: W tradycji biblijnej „czterdzieści" oznacza długi okres czasu (zob. Jon 3,4). To Mateusz, nie zaś Łukasz, nawiązuje w opisie kuszenia Jezusa, do wędrówki Izraelitów po pustyni (zob. Mt 4,2 i Wj 34,28). W Łk Jezus nie jest nowym Mojżeszem ani nowym Izraelem.

”kuszony przez diabła”: W przeciwieństwie do Mateusza, który w swojej opowieści zamiennie używa określeń „szatan" i „diabeł'', Łukasz konsekwentnie nazywa oskarżyciela (zob. Hi 1-2) diabolos. Przeznaczeniem Jezusa, jako Bożego Syna i Sługi, było stawienie czoła wyzwaniom niepewności i niejednoznaczności codziennej człowieczej egzystencji.

”Nic w owe dni nie jadł”: Post Jezusa nie miał charakteru pokutnego. Nie stanowił też nawiązania do doświadczeń Izraelitów na pustyni, które trwały 40 lat, nie zaś 40 dni. Post jest symbolem Jezusowej pełni Ducha oraz bezradności Jezusa, zależności i uniżenia przed wszechmocnym Bogiem, który hojnie obdarza życiem i podtrzymuje je.

3. Pierwsze diabelskie kuszenie Jezusa łączy się z dziełami przypisywanymi w starożytności czarnoksiężnikom, którzy twierdzili, że potrafią zmieniać się w zwierzęta i przemieniać różne przedmioty, np. kamienie w chleb.

”Jeśli jesteś Synem Bożym”: Tutaj i w w.9 Jezus został nazwany „Synem Bożym", co jest nawiązaniem do jego chrztu (3,22) i do „Adama, Syna Bożego" (3,38). Jezus, Boży Syn i Sługa, który stanowi wypełnienie Bożego planu stworzenia i dziejów Izraela (3,23-38), jest wierny Bożemu zamysłowi, w przeciwieństwie do Adama i Izraela, którzy zawiedli.

”temu kamieniowi”: Łukasz, bardziej realistyczny niż Mateusz, pisze o jednym kamieniu. Nie wyobraża sobie przemienienia kamienistej Pustyni Judzkiej w piekarnię.

4. W innych kręgach żydowskich (widać to wyraźnie np. w Zwojach znad Morza Martwego i późnych tekstach rabinackich) także posługiwano się zwrotem „napisane jest”, poprzedzając nim cytowane fragmenty Pisma.

”Nie samym chlebem żyje człowiek”: Powstrzymując się przez dłuższy czas od pokarmu, ludzka natura Jezusa była bardziej podatna na diabelskie kuszenie. Odpowiedź, jakiej udzielił diabłu, została zaczerpnięta z Pwt 8,3. Odpowiedzi, które Jezus daje w ww. 8 i 12, również pochodzą z Pwt (6,13.16). Jezus pokonuje diabła autorytetem Bożych słów, będących owocem refleksji Izraela nad doświadczeniami narodu związanymi z Wyjściem - które przekonywały o Bożej wierności obietnicom, o jego suwerenności i łaskawości oraz o wymaganiach -względem wybranego ludu przymierza. Jezus, napełniony Bożym Duchem i mogący zapewnić sobie pożywienie, okazuje wiarę suwerennemu i łaskawemu Bogu, ufając, że podtrzyma On jego życie i da pokarm. Synowskie posłuszeństwo Jezusa, symbolicznie ukazane w przez post, zostało teraz wyrażone w słowach. Jezus ufa, że Ojciec podtrzyma go we wszystkich zmaganiach i próbach.

5. ”wyprowadził Go”: Tekst jest tajemniczy. Wydaje się, że Łukasz usunął „górę" dodając „w jednej chwili", by uczynić kuszenie bardziej realistyczne. Z żadnej góry Jezus nie mógł zobaczyć wszystkich królestw świata. Mógł je ujrzeć „w mgnieniu oka".

6-7. W ścisłym sensie świat nie należał do diabła (Dn 4,32), który jedynie jako uzurpator posiadał ludzkie serca i społeczności. W najlepszym razie mógłby skłonić Jezusa, by Ten stał się jakimś politycznym, militarnym Mesjaszem, na którego czekała większość Żydów mających nadzieję na Jego nadejście.

”potęgę”: Potęga w znaczeniu politycznym (exousia) jest pojęciem typowym dla Łukasza (zob. 20,20; 23,7).

8. Tekst Pwt 6,13, który Jezus cytuje, zakazuje bałwochwalstwa (Pwt 6,14) - przykazanie to naruszyłby oczywiście każdy, kto oddałby cześć diabłu.

”Napisane jest: Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz”: Jezus cytuje Pwt 6,13 - Szatan atakuje poszczącego Jezusa w nowy sposób. Czerpiąc z doświadczeń Izraela, ukazujących Bożą zazdrość o naród wybrany, Jezus ponownie wyraża, czym jest dla niego post: dowodem, że jedynie Bóg jest źródłem prawdziwego życia. Nawiązując do „potęgi politycznej" (w. 6) Łukasz wskazuje jednocześnie na jeden z aspektów służby Jezusa. W 22,24-27 Jezus, posłuszny woli swojego Ojca, ukazuje się w roli Sługi i nakazuje uczniom, by nie zabiegali o władzę, lecz stali się wzorem w służeniu.

9-11. Diabeł zabiera Jezusa do części świątyni górującej nad głęboką doliną. Upadek z takiego miejsca oznaczałby pewną śmierć. Późniejsi rabini przyznawali, że diabeł i duchy nieczyste mogą po mistrzowsku wykładać Pismo Święte. Tutaj diabeł cytuje Ps 91,11-12, wyrywając go z kontekstu, bowiem werset 91,10 mówi wyraźnie, że Boża ochro na dotyczy wydarzeń, które przydarzą się Jego sługom, nie jest zaś wymówką, by takich niebezpieczeństw poszukiwać.

9. ”Jerozolimy”: W Łk to kuszenie znajduje się na miejscu ostatnim. W Jerozolimie Jezus zakończy swoje Wyjście (zob. 9,31) do Boga przez ukrzyżowanie, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie, okazując posłuszeństwo woli Ojca i realizując jego plan. W Jerozolimie szatan wejdzie w Judasza (22,3); w Jerozolimie nastanie panowanie ciemności (22,53).

”Synem Bożym”: Zob. tekst paralelny z w. 3. Ponownie Łukasz nawiązuje do 3,22 i 3,38.

10-11. ”Jest bowiem napisane”: Szatan sięga po broń, której używał Jezus, i cytuje Pismo (Ps 91), starając się wykazać poszczącemu Jezusowi, że Bóg będzie go strzegł, nawet jeśli wybierze własną drogę do Jerozolimy i dokona czegoś odwrotnego.

12. Jezus cytuje fragment Pwt 6,16, który opowiada o tym, jak Izraelici kusili Boga w Massa, zaprzeczając Jego obecności pośród nich, jeśli nie potwierdzi tego za pomocą znaku (Wj 17,7).

”Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga swego”: Posłuszny woli Bożej, Jezus cytuje Pwt 6,16. Ponownie wyjaśnia, czym jest dla niego post: pokazaniem, że Boży plan i Boża wola mają decydujące znaczenie - nawet jeśli mają oznaczać cierpienie i niechlubną śmierć w Jerozolimie.

13. Dla większości starożytnych czytelników odejście diabła oznaczało przynajmniej chwilową jego porażkę (por. Testament Hioba 27,6; Żywot Adama 17,2-3, których data powstania jest niepewna).

”aż do czasu”: Fakt, że diabeł odstąpił od Jezusa na pewien czas, nie oznacza, że od jego kuszenia do przybycia Jezusa do Jerozolimy w działaniu szatana nastąpiła przerwa. Przez cały okres swojej działalności Jezus doświadczał ataków szatana, który doskonale wiedział, kim on jest (4,41; 8,29), i gromił go. Tak więc opis czynów Jezusa w 4,1-13 ma charakter programowy: Jezus, Syn Boży i Sługa, najdoskonalsze ucieleśnienie Bożego planu, pokona wrogów swojej misji okazując Bogu posłuszeństwo w wierze i uwalniając ludzi trzymanych w niewoli szatana (Dz 10,38).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

Tekst i komentarz z Komentarza Żydowskiego do Nowego Testamentu. David H. Stern. Oficyna Wydawnicza Vocatio. Warszawa 2004

II CZYTANIE

Cóż zatem mówi? "To słowo jest koło ciebie, w twoich ustach i w sercu twoim", to znaczy, słowo ufności, którą głosimy, mianowicie, że jeśli publicznie wyznasz ustami, że Jeszua jest Panem, i ufasz w sercu, że Bóg wskrzesił Go z martwych, będziesz ocalony. Bo sercem ciągle się ufa i w ten sposób dąży ku sprawiedliwości, ustami zaś ciągle wyznaje się publicznie i w ten sposób dąży się ku ocaleniu. Cytowany fragment powiada bowiem, że każdy, kto złoży w Nim ufność, nie będzie upokorzony. Znaczy to, że nie ma różnicy między Żydem a nie-Żydem - Adonai jest taki sam dla wszystkich, bogaty dla każdego, kto Go wzywa, bo każdy, kto wzywa imienia Adonai, będzie ocalony.

(Rz 10,8-13)

8b-10 Co jednak powinien Isra'el wypełniać? Słowo, które jest koło ciebie, w twoich ustach i w sercu twoim. To słowo nie o legalistycznym przestrzeganiu przepisów, ale słowo o ufności, którą my, wysłannicy Mesjasza, głosimy. Czym jest ta ufność? Według Sza'ula składają się na nią dwa elementy - ufanie (w węższym znaczeniu tego słowa) oraz publiczne wyznanie, a do wykonania tych czynności potrzebne są odpowiednio - serce i usta. Jedynie na gruncie takiej ufności nasze wysiłki zmierzające do wypełnienia Bożych poleceń (1,5) mogą zostać uwieńczone uznaniem za sprawiedliwego (1,16-17) i ocaleniem (albo "zbawieniem") od kary śmierci, na którą grzesznicy (czyli wszyscy ludzie, 3,23) sobie zasłużyli (6,23). Można powiedzieć, że w. 9 wraz z dwoma ostatnimi wymienionymi wyżej wersetami stanowią Ewangelię w pigułce, jeśli idzie o jej wymiar indywidualny. Jako grzesznik, nie tylko nie zdołasz zasłużyć sobie na Bożą pochwałę (3,23), ale i zyskałeś śmierć jako zapłatę. (6,23a). Mimo to Bożym darem dla ciebie jest życie wieczne przez Jeszuę Mesjasza, naszego Pana (6,23b). Jeśli okażesz Mu ufność wewnątrz (w sercu) i na zewnątrz (ustami), to będziesz ocalony (w. 9) od śmierci ku życiu. Słowo greckie przetłumaczone jako "wyznać publicznie" to homologein, tłumaczone zwykle jako "wyznawać", a dosłownie oznaczające "mówić to samo", czyli w tym wypadku zgadzać się z tym, co Bóg objawił w swoim Słowie o sobie i swym Synu. Publiczny, otwarty aspekt tej zgody ma znaczenie zasadnicze; wynika to z kontekstu innych miejsc w Nowym Testamencie, gdzie pojawia się słowo homologein - Mt 10,32; Łk 12,8; J 1,20; 9,22; 12,42; 1 Tm 6,13; 1 J 4,2-3.15; 2 J 7. Ważnym tego skutkiem, zwłaszcza dla Żydów, jest brak podstaw do postawy potajemnie wierzącego. W ten sposób określa się osoby, które wierzą, że Jeszua jest Mesjaszem, ale nie mówią o tym rodzinie i znajomym i niewiele mają kontaktu z innymi wierzącymi. Owszem, zaufanie w Jeszuę to często proces, a nie coś, co następuje w jednej chwili, i w tym okresie człowiek może nie być gotowy "do udzielenia rozsądnej odpowiedzi każdemu, kto poprosi was o wyjaśnienie nadziei, jaka w was jest - [...] w pokorze i bojaźni" (1 Ke 3,15-16K). Jeśli taka osoba ma kontakt z innymi wierzącymi i jest prawidłowo nauczana, to okres ten rzadko będzie trwał dłużej niż parę dni czy tygodni. W wyjątkowych wypadkach mógłby potrwać parę miesięcy, nigdy natomiast lat. Wszyscy bez wyjątku, którzy nie wyznają swej wiary publicznie, doznają zakłóceń w rozwoju duchowym; tak że w końcu Jeszua nie uzna ich przed swym Ojcem w niebie (Łk 12,8). Ufanie Bogu oznacza ufanie w to, że dostarczy nam On duchowej pomocy potrzebnej w próbach naszej wiary (Mt 10,19-20). Zazwyczaj Bóg posługuje się bardziej doświadczonymi wierzącymi, aby nam tę pomoc przekazać - biblijna religia nie przypomina siedzenia samotnie w pozycji lotosu. Jeśli nie uważasz, że jesteś gotowy udzielić rozsądnej odpowiedzi, powinieneś poszukać innych wierzących, którzy ci pomogą. Powiem jeszcze bardziej wprost. Znam niemało Żydów - ortodoksyjnych i chasydów - którzy intelektualnie zgadzają się z tym, że Jeszua musi być Mesjaszem, mimo to przez całe lata nie powiedzieli o tym rodzinie, przyjaciołom i współpracownikom. Wiodą podwójne życie - ale życie w ukryciu nie jest życiem wiary. Podłożem ich powściągliwości jest strach, za strachem zaś kryje się brak ufności w Bożą zdolność do troszczenia się o nich i ochrony. Według w. 9 (i Jk 2,14-26) ich intelektualna zgoda nie jest tą wiarą, która zbawia. Nie ma potajemnie wierzących. Jeśli ten opis pasuje do ciebie, to nalegam, abyś niezwłocznie wyszedł z ukrycia, Bóg pomoże ci przetrwać ciężkie chwile. Czas zastosowany w czasownikach w w. 9 określa czyn wykonany w konkretnym momencie, jednak czas użyty w w. 10 często oznacza czynność ciągłą, mimo że zdaniem większości badaczy w tym miejscu Sza'ul nie kładzie na to szczególnego nacisku. Faktem jest jednak, że wierzyć zaczyna się zwykle w konkretnym momencie bądź ostatecznie w konkretnym okresie, aby jednak dążyć ku sprawiedliwości i ocaleniu, konieczne jest, aby ciągle ufać i ciągle wyznawać publicznie swą wiarę. Na koniec - najważniejsze. Jaką rolę odgrywa tutaj wyznanie Jeszui jako Pana i Jego zmartwychwstania jako dwóch artykułów wiary niezbędnych do uzyskania sprawiedliwości i do zbawienia? W tym miejscu "Pan" (gr. kyrios) mógłby odpowiadać albo hebr. Adon ("Pan", odnoszone do Boga w sensie "Władcy"), albo Bożemu imieniu własnemu JHWH (zastępowanemu w żydowskiej liturgii słowem Adonai, a po angielsku czasem pisane jako Jehovah [po polsku - Jahwe] - zob. Mt 1,20zK; 7,21zK). Wyznać, że Jeszua jest Adon, oznacza zobowiązać się do posłuszeństwa Mu (1,5); taki jest sens słowa kyrios w Mt 7,21-23. Natomiast wyznanie, że jest On Adonai, oznacza nie tylko tamto, ale również przyznanie, że jest On jedno z Ojcem (zob. J 10,30K), ma w pełni Boską naturę wraz ze wszystkimi przymiotami Boga i Jego władzą. Taki jest sens słowa kyrios w Flp 2,9-11zK. Obie te możliwości miałyby tu uzasadnienie. Trzeba zauważyć, że wyznanie Jeszui Mesjasza jako Adonai nie oznacza ani zaprzeczenia, że Ojciec i Duch Święty również "są" Adonai, ani niewiary w tylko jednego Boga (Powtórzonego Prawa 6,4), ani też wiary w cokolwiek sprzecznego z Tanach. Takie jednak wyznanie Boskiej władzy Jeszui będzie bezsensowne, jeśli w zakresie swojej ludzkiej natury nie został On wskrzeszony z martwych. Zresztą tylko Pan zmartwychwstały może być naszym kohenem gadolem, wstawiającym się za nami u Ojca (8,34; Żm 4,14; 7,25), i tylko zmartwychwstały człowiek może być pierwocinami zmartwychwstania, obiecanego nam (8,23.29; 1 Kor 15), i tylko zmartwychwstały Mesjasz może przyjść, aby rządzić w chwale i zaspokoić odwieczne żydowskie oczekiwanie na ostateczne wyzwolenie narodu izraelskiego (11,25-27; Izajasz 2,1-5; 9,5-6 [6-7]; Łk 21,27-28; Dz 1,6-7; 1 Kor 15,51-52; 1 Tes 4,13-18). Wierze w Jeszuę musi towarzyszyć płynące z głębi serca przekonanie, że został On wskrzeszony z martwych. Mesjasz niezmartwychwstały nie może wypełnić żadnego z mesjańskich zadań, a wiara w takiego Mesjasza byłaby próżna (1 Kor 15,12-28zKK). 11-13 Choć Sza'ul mówi o Torze, która została dana tylko Żydom, to w swoich rozważaniach o ufności w w. 8b-10 daje do zrozumienia, że ufność jest czymś, do czego nie-Żydzi są zdolni w równym stopniu jak Żydzi (jak nam to już wiadomo z rozdz. 4). Od tych wersetów zwraca się zatem ponownie ku tematowi zbawienia nie-Żydów podjętemu w 3,27-4,25 i ponownie w 9,24-30, wygładzając to przejście cytowanym fragmentem z 9,33, kiedy po raz ostatni poruszał ten temat. Tam nacisk padał na słowa "nie będzie upokorzony", tu natomiast pada na słowo "każdy" - czyli Żyd i nie-Żyd - kto złoży ufność w Mesjaszu. Werset 12 potwierdza tę prawdę, powtarzając argument z 3,28-31; a w. 13 na dowód podaje jeszcze jeden fragment Pisma, z akcentem na słowo "każdy".

---

EWANGELIA

Wtedy Jeszua napełniony Ruach Ha-Kodesz, powrócił znad Jordanu i Duch zaprowadził Go na pustynię, aby był przez czterdzieści dni wystawiany na próbę przez Przeciwnika. Przez ten czas nic nie jadł i po wszystkim zgłodniał. Przeciwnik rzekł do Niego: "Jeśli jesteś Synem Bożym, nakaż temu kamieniowi, aby stał się chlebem". Jeszua mu odpowiedział: "Tanach mówi: »Człowiek żyje nie samym chlebem«". Przeciwnik zabrał Go w górę, pokazał Mu w okamgnieniu wszystkie królestwa świata i powiedział do Niego: "Dam Ci całą tę moc i chwałę. Została mi przekazana i mogę ją dać, komu zechcę. Jeśli więc oddasz mi cześć, wszystko będzie Twoje". Jeszua odrzekł mu: "Tanach mówi: »Oddawaj cześć Adonai, swemu Bogu, i Jemu jedynie służ«". Potem zabrał Go do Jeruszalaim, postawił w najwyższym punkcie Świątyni i powiedział do Niego: "Jeśli jesteś Synem Bożym, skocz stąd! Bo Tanach mówi: »Rozkażę swym aniołom, aby troszczyli się o ciebie i ochraniali cię. Podtrzymywać cię będę swymi rękoma, abyś nie zranił swych stóp o kamienie«". Jeszua odrzekł mu: "Mówi też: »Nie wystawiaj na próbę Adonai, swego Boga«". Kiedy Przeciwnik zakończył wszystkie swe próby, zostawił Go w spokoju aż do dogodnego czasu.

(Łk 4,1-13)

2 Przeciwnik. Zob. Mt 4,1K.

------------------------------------

Adonai - Pan, Jahwe
Jeruszalaim - Jerozolima, Jeruzalem
Ruach Ha-Kodesz - Duch Święty
Tanach - Biblia hebrajska, Stary Testament