ZNACZENIE PIERWOTNE

Pierwotnie Syjonem nazywana była twierdza Jebuzytów poło­żona na Ofelu, czyli wzgórzu pomiędzy doliną Cedronu a przeci­nającą późniejszą Jerozolimę doliną zwaną Tyropeon. Twierdza ta, choć współczesnemu obserwatorowi znajdującemu się na terenie Starego Miasta wydaje się usytuowana bardzo nisko, w odniesieniu do otaczających ją dolin stanowiła miejsce solidnie zabezpieczone stromymi stokami. Dlatego była jednym z ostatnich punktów oporu kananejskich tubylców i aż do czasów Dawida nie została zdobyta przez Izraelitów. Dopiero Dawid po objęciu rządów nad wszystkimi pokoleniami izraelskimi zdobył Syjon i tam założył swoją stolicę, nazywając ją Miastem Dawidowym (2 Sm 5, 6-9).
Kiedy syn Dawida, Salomon, na sąsiadującym od północy wzgó­rzu Moria zbudował świątynię dla Jahwe, nazwę Syjon rozciągnięto również i na to miejsce. Proces obejmowania tą nazwą coraz większego obszaru trwał nadal, tak więc w miarę rozbudowy Jerozolimy do całego tego miasta stosowano również określenie Syjon.
Na zakończenie Jubileuszowego Roku Odkupienia Ojciec Świę­ty Jan Paweł II wydał List apostolski Redemptionis anno na temat Jerozolimy jako świętego dziedzictwa wszystkich wierzących w Bo­ga. W Liście tym czytamy słowa: Jerozolima, zanim jeszcze stała się miastem Jezusa Odkupiciela, była historycznym miejscem biblijnego objawienia Boga, punktem, w którym, bardziej niż gdziekolwiek in­dziej, doszło do nawiązania dialogu pomiędzy Bogiem a ludźmi; była niejako miejscem spotkania ziemi z niebem ^[1].
Teologiczne znaczenie Jerozolimy - Syjonu pojawia się już w Sta­rym Testamencie. Naszym celem będzie obecnie prześledzenie tego teologicznego obrazu, który przygotowuje nowotestamentalne pa­trzenie na Syjon jako synonim Kościoła^[2]. W Starym Testamencie Syjon i Jeruzalem (Jerozolima) to nazwy bardzo często występujące zamiennie. Przykładem tego może być paralelny dwuwiersz:

Chwal, Jerozolimo, Jahwe.
chwal Boga twego, Syjonie (Ps 147, 2).

Z tego powodu w dalszym ciągu nie będziemy rozróżniać tekstów o Syjonie i tekstów o Jerozolimie, jeżeli na ich podstawie da się od­tworzyć jeden wspólny obraz starotestamentalnej teologii Syjonu - Jerozolimy. Oprócz bowiem czysto geograficznej i czysto politycznej treści Syjon i Jerozolima najczęściej mają treść teologiczną^[3], która nawiązuje do historycznej, a ujmuje ponadhistoryczną rolę stolicy Dawida i wzgórza Świątyni.

-----------------------------------------

[1] Jan Paweł II, Dzieła zebrane, tom III: Listy, Kraków 2007, s. 68.
[2] Por. T. Jelonek, Obraz Syjonu w Apokalipsie i w Liście do Hebrajczyków, Stu­dia Warmińskie 12 (1975), s. 493.
[3] Por. J. Schreiner, Sion-Jerusalem, (Studien zum Alten und Neuen Testament), Munchen 1963, s. 14.

DZIEJOWE PRZESŁANKI TEOLOGII SYJONU

Już we wczesnych dziejach biblijnych z górą Syjon łączy się opo­wiadanie o Melchizedeku, królu Salemu (Rdz 14, 18nn)^[4]. Według tradycji miejscem spotkania Abrahama z Melchizedekiem była góra Moria, wzmiankowana również w związku z ofiarą, którą Abraham miał złożyć z Izaaka (Rdz 22)^[5].
Właściwa rola Jerozolimy w historii Izraela i teologii Starego Testamentu rozpoczyna się od zdobycia tego miasta przez Dawida (2 Sm 5,7). Znaczenie kultyczne i polityczne Jerozolimy już za pano­wania Dawida podkreślają dwa fakty: sprowadzenie Arki do miasta oraz założenie stolicy i dynastii w Jerozolimie. Oba fakty leżą u pod­staw teologii Syjonu i dlatego bliżej się nimi zajmiemy.
Historię sprowadzenia Arki do Jerozolimy poprzedzają jej dzieje opisane w Pierwszej Księdze Samuela (1 Sm 5,1-7,1). Arka z pola walki została zabrana przez Filistynów. Kiedy jednak ręka Jahwe zaciążyła nad mieszkańcami Aszdodu (5,6), okazała się twardą dla ich boga Dagona (5,7), dotknęła wielkim uciskiem miasto Gat (5,9) i siała postrach w innych miastach (5,11), Filistyni postanowili odesłać Arkę. Zło­żywszy liczne dary, odesłali Arkę (6,8) ku wielkiej radości Izraelitów (6,13).
Po powrocie przebywała Arka w domu Abinadaba i stamtąd Da­wid sprowadził ją do siebie (2 Sm 6,2). Przykry przypadek z Uzzą (6,6n) powstrzymał Dawida i przez trzy miesiące zatrzymywała się Arka w domu Obed-Edoma z Gat (6,10n). Kiedy doniesiono Da­widowi, że Jahwe błogosławi Obed-Edemowi z powodu Arki, król przeniósł ją do Miasta Dawidowego (6,12). Sprowadzeniu temu to­warzyszyła wielka uroczystość (6, 13-19).
Tak przedstawiają się fakty. Streszczone tu dzieje Arki nasuwają bardzo znamienną myśl. Arka przymierza jako materialny znak obec­ności Jahwe uwypukla zarazem ambiwalencję tej obecności. Jest ona groźna i śmiercionośna dla wrogów narodu wybranego i tych, którzy zbliżają się do niej bez należytej powściągliwości (por. zakaz dotykania Arki przez niosących ją - Lb 4,15). Z drugiej zaś strony, obecność Jahwe poprzez Arkę obdarza radością i błogosławieństwem. Od sprowadze­nia Arki na Syjon ta groźna, a równocześnie obdarzająca błogosła­wieństwem obecność Jahwe zamieszka na Syjonie. Tu tkwią korzenie myśli teologicznej, która z Syjonem wiązać będzie sąd Boży. Do tej myśli będziemy musieli powracać w miarę omawiania formowania się pełnej teologii Syjonu.
Drugim istotnym dla znaczenia Syjonu faktem z czasów Dawida jest założenie dynastii w Jerozolimie. Dawid zdobył Jerozolimę i po zbudowaniu w niej swego pałacu uznał, że Jahwe potwierdził go kró­lem nad Izraelem i że jego władzą królewską wywyższył ze względu na lud swój - Izraela (2 Sm 5,12). To stwierdzenie podkreśla specy­fikę władzy królewskiej w Izraelu. Pochodzi ona od Jahwe, który jest właściwym władcą Izraela, i ustanowiona jest ze względu na lud Boży. Król nie jest więc niezależnym autokratą, lecz przewodnikiem ludu należącego do Jahwe. To specyficzne znaczenie monarchii w Izraelu trzeba mieć na uwadze, gdy przechodzimy do zagadnienia dynastii założonej przez Dawida. Pismo Święte stara się przedstawić go jako wzór króla w Izraelu i jako typ oczekiwanego Króla eschatologiczne­go, który zapanuje w przyszłej i ostatecznej rzeczywistości.

-----------------------------------------

[4] Por. tamże, s. 69n.
[5] Por. H. W. Montefiore, A commentary on the Epistle to the Hebrews, (Blacks New Testament Commentaries), London 1968², s. 230.

To jemu zostały dane obietnice (2 Sm 7), a jego królestwo ma trwać na wie­ki. Historycznie biorąc, ani obietnice, ani wzorzec króla nie zostały zrealizowane przez królów pochodzących od Dawida i panujących aż do niewoli babilońskiej. Teokratyczne i idealne królestwo Dawi­da zrealizuje dopiero - ze swoistą transpozycją - Nowe Przymierze. Idea Królestwa Dawidowego zrosła się jednak w Starym Testamencie z Syjonem jako nieodłączny element jego teologii, teologii Stolicy Izraela i Miasta Świętego. Z tego też powodu zatrzymamy się nad analizą idei tronu Dawida, który ma trwać na wieki (2 Sm 7, 13).
W nawiązaniu do proroctwa Natana (2 Sm 7,3-16) idea królestwa Dawidowego powraca często w Psalmach. Samą obietnicę wyrażoną przez Natana powtarzają Psalm 89, 4n. 27-38 oraz Psalm 132, 11n. Podkreślone jest w tych Psalmach, że król musi być wierny przy­mierzu zawartemu z Dawidem. Król został ustanowiony na Syjonie, świętej górze Jahwe (Ps 2,6). Syjon jest miejscem wybranym przez Jahwe na szczególną siedzibę (Ps 132, 13) i tam Jahwe wzbudzi moc Dawida i światło dla swego pomazańca (Ps 132,17), z Syjonu Jahwe rozciągnie jego potęgę i panowanie (Ps 110,2), z Syjonu ma go wspierać (Ps 20,3). Wzorowy król ma kroczyć drogą nieskalaną według niewinności swego serca (Ps 101,2), a z miasta Jahwe (Je­rozolimy) ma wygubić wszystkich złoczyńców (Ps 101, 8).

Zbierając naukę Psalmów o królu z domu Dawida, trzeba zwrócić uwagę na następujące jego rysy^[6]:
• Królestwo ugruntowane jest na Syjonie, w miejscu wybranym przez Jahwe.
• Król - pomazaniec jest umiłowanym synem Boga. Psalm 89 nazywa go nawet pierworodnym (Ps 89, 28).
• Król jest zastępcą Jahwe, ma go słuchać i dbać o świętość Mia­sta Bożego.
• Z Syjonu płynie dla króla pomoc i siła.

Królestwo Dawidowe jest zatem królestwem teokratycznym, jest znakiem królowania Jahwe. Kiedy więc ten znak przez ludzką nie­udolność przestanie spełniać swą rolę, kiedy później zawierucha dzie­jów zmiecie go z areny politycznej, w oczekiwaniu Izraela pozosta­nie świadomość nieodwołalnej obietnicy Jahwe. Syjon jako siedziba królestwa stanie się symbolem eschatologicznego królowania Jahwe. Tak zatem założenie przez Dawida stolicy i dynastii na Syjonie leży u podstaw jego teologii.

Do faktów, które związane są z panowaniem Dawida, a które leżą u podstaw tworzącej się teologii Syjonu, trzeba dodać budowę świą­tyni, przeprowadzoną za następcy Dawida, Salomona. Jest ona dal­szym ciągiem dziejów Arki, która w świątyni ostatecznie spoczęła, jest równocześnie pełniejszym wyrazem obecności Jahwe na Syjonie. W teologicznym spojrzeniu, jakiego dostarczają nam Psalmy, przy­bycie Jahwe na Syjon (przez przybycie Arki) i zamieszkanie na nim (w świątyni) zlewa się w jeden obraz.
W opisie budowy świątyni podkreślone jest założenie jej funda­mentów (1 Krl 5,31; 6, 37). Użyte tu słowo hebrajskie^[7] jest termi­nem, którego Stary Testament używa zazwyczaj na oznaczenie stwór­czej działalności Jahwe zakładającego fundamenty ziemi i nieba (Am 9,6; Iz 48,13; 51,13.16; Za 12,1; Ps 24,2).

-----------------------------------------

[6] Por. J. Schreiner, Sion-Jerusalem, s. 102-136 (przyp. 3).
[7] יסך -jod, samek, dalet — znaczy: zakładać, położyć fundament, wybudować, ustalić. Por. P. Briks, Słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamen­tu, (Prymasowska Seria Biblijna), Warszawa 1999, s. 148.

Ludzka działalność przy budowie świątyni jest dla teologii Syjonu widzialnym znakiem działania Bożego. To Bóg wybrał górę Syjon, którą umiłował i wzniósł  swoją świątynię jak wysokie niebo, jak ziemię, którą ugruntował na wieki (Ps 78,68n). Izajasz tę teologiczną myśl streści krótko: Jahwe założył Syjon (14,32). Fundament świątyni wykonany został przez rzemieślników Salomana z wyborowych kamieni (1 Krl 7,10), ale prawdziwy kamień dobrany, węgielny, cenny, do fundamentów zało­żony kładzie na Syjonie Jahwe (Iz 28, 16)^[8].
Budowa świątyni trwała siedem lat (1 Krl 6,38). Po jej ukoń­czeniu nastąpiło uroczyste przeniesienie Arki i poświęcenie świątyni. Kiedy chwała Jahwe napełniła dom Jahwe (8,11), Salomon przemó­wił do Boga: Zbudowałem Ci dom na mieszkanie, miejsce przeby­wania Twego na wieki (8,13). Tak więc spełniło się to, co tyle razy zapowiada Księga Powtórzonego Prawa, że Jahwe wybierze sobie miejsce, będące jedynym ośrodkiem kultu i miejscem zamieszkania Jego imienia (Pwt 12,5.11.14.18.21.26; 14,23.25;15,20; 16,2.6.7. 11.15.16; 17,8.10; 26,2)^[9]. To zapowiadane miejsce obejmuje Bóg w posiadanie. Psalmy w sposób poetycki odmalowują fakty opisane w Pierwszej Księdze Królewskiej jako uroczyste wejście Jahwe na górę Syjon i do świątyni (Ps 24; 68; 132), podkreślając szcze­gólne wybranie Syjonu (Ps 78,67; 132,13). To wybrane miejsce miało być również miejscem zgromadzenia wybranego ludu - Izrae­la, któremu w tym miejscu miało być czytane Prawo (Pwt 31,11). Zgromadzenie ludu widzimy w czasie poświęcenia świątyni (1 Krl 8,14). I chociaż wypadki historyczne oddzieliły większość pokoleń izraelskich od bezpośredniego kontaktu z Jerozolimą, Syjon w świa­domości Izraela pozostanie zawsze związany z dwunastoma pokole­niami^[10]. Chociaż nie będzie się przy nim zbierał Izrael historyczny, będzie to miejsce zebrania Reszty Izraela. Bóg bowiem mieszka na Syjonie pośród swego ludu. Prześledzone powyżej fakty historyczne, jak wynika z naszych rozważań, są dziejowym fundamentem, na którym opiera się teolo­gia Syjonu jako stolicy teokracji, miejsca kultu i przebywania Jahwe. Teologia ta stopniowo przesuwa akcenty z rzeczywistości widzialnej na rzeczywistość niewidzialną. Przykładem tego może być omawia­na już sprawa fundamentu świątyni. Wychodząc od faktu stawiania fundamentów, przez użycie terminu dotyczącego Bożego działania stwórczego, teologia dochodzi do stwierdzenia Bożej inicjatywy w budowaniu Syjonu, która należy już do sfery pozazmysłowej. Tak więc na podstawie faktów, o których była mowa, Stary Testament wprowadza zrąb teologii Syjonu. Syjon jest miejscem obecności Jah­we, który wybrał sobie Syjon na mieszkanie. W swym mieście Jahwe jest nieograniczonym Panem. Ze swego świętego miejsca na Syjonie jest Jahwe Panem nad domem królewskim i prawdziwym królem narodu wybranego^[11]. Teologia Syjonu, przedstawiona tu w zarysie, będzie się rozwijać w późniejszych księgach Starego Testamentu. 

-----------------------------------------

[8] Jest to tekst, do którego Nowy Testament kilkakrotnie nawiązuje: Mt 16,18; Mt 21,42; Ef 2,19-20; 1 P 2, 6-8
[9] Por. J. Schreiner, Sion-Jerusalem, dz. cyt, s. 51.
[10] Por. J. Schreiner, Sion-Jerusalem, dz. cyt, s. 190.
[11] Por. tamże, s. 100n.