Biblijne rodzaje literackie

Teoria biblijnych rodzajów literackich zrodziła się w XIX w. w ramach tzw. biblijnej kwestii obok teorii ograniczającej bezbłędność Pisma św. do samych tylko wypowiedzi dotyczących wiary i moralności, nie przyznającej natomiast bezbłędności wypowiedziom mało ważnym (tzw. obiter dicta) lub wypowiedziom cytowanym w sposób niewyraźny, za które autor natchniony jakoby nie chciał brać odpowiedzialności. Teorie te były żywo dyskutowane na przełomie XIX i XX w., kiedy uczeni kat. usiłowali obronić przed zarzutami, opartymi na danych archeologicznych, wynikającą z natchnienia bezbłędność tego, co w księgach biblijnych dotyczyło głównie historii. Kiedy wspomniane teorie ograniczające bezbłędność Pisma św. zostały potępione przez papieża Leona XIII, M.J. Lagrange wystąpił z teorią biblijnych rodzajów literackich, którą najwyraźniej sformułował 1902 w serii wykładów wygłoszonych na uniwersytecie kat. w Tuluzie, a nast. opublikował drukiem (La methode historiąue, surtout a propos de l'AT, P 1903). Zwrócił on uwagę na różne formy wyrazu przyjęte przez autorów natchnionych; badając księgę trzeba stwierdzić, czy autor chciał napisać dzieło naukowe, historyczne, prorocze czy dydaktyczne. Lagrange uważał, że autorzy natchnieni nie pouczali o istocie zjawisk przyrodniczych, lecz wypowiadali się w sposób popularny, dla wszystkich zrozumiały (jak to już wcześniej zostało określone w encyklice Providentissimus Deus pap. Leona XIII); twierdził także, że autorzy natchnieni mogli korzystać ze źródeł; stosownie do celu mogli pisać zarówno dzieła historyczne, jak opowiadania dydaktyczne, w których niejeden szczegół stanowi tylko zewnętrzną szatę, nie przedstawiającą wartości historycznej, ale w jakiś sposób wyrażającą prawdę poznaną pod natchnieniem Bożym.
Za teorią Lagrange'a opowiedziało się wielu egzegetów (przede wszystkim F. Hummelauer), wielu jednak było jej przeciwnych (głównie L. Fonck i Ch. Pesch); na obojętną czy wręcz wrogą postawę egzegetów katolickich wobec teorii biblijnych rodzajów literackich wpłynęło m.in. opowiedzenie się za nią niektórych krytyków liberalnych, np. A. Loisy'ego. Orzeczenie Papieskiej Komisji Biblijnej z 23 VI 1905 dopuszczało wprawdzie możliwość istnienia w Piśmie św. różnych rodzajów literackich, utrudniało jednak stosowanie teorii biblijnych rodzajów literackich w egzegezie. Orzeczenie Komisji nie wstrzymało dyskusji, przy czym zwolennicy teorii biblijnych rodzajów literackich zdobywali nowe argumenty dzięki rozwojowi semitologii i archeologii, przede wszystkim zaś dzięki coraz lepszej znajomości starożytnej literatury Kananejczyków oraz ludów ościennych, zwłaszcza Egipcjan, Akadów i Babilończyków. Coraz liczniejsi egzegeci katoliccy zaczęli stosować teorię biblijnych rodzajów literackich w swych pracach, a Pius XII w encyklice Divino afflante Spiritu (30IX 1943) uznał ją oficjalnie i zalecił stosować w badaniach jako drogę do lepszego zrozumienia tekstu natchnionego, zwłaszcza jego części historycznych. W późniejszych wypowiedziach kościelnych to stanowisko zostało potwierdzone, a nawet wzmocnione: w liście do kard. E.C. Suharda z 16 I 1958 Papieska Komisja Biblijna zwróciła uwagę, że rodzaje literackie pierwszych 11 rozdz. Rdz nie odpowiadają tym rodzajom, które znamy z literatury gr.-rzym. i z literatury współczesnej. W encyklice Humani Genesis (12 VIII 1950) papież Pius XII przestrzegał przed nadużywaniem teorii biblijnych rodzajów literackich, ale uwzględnianie ich w egzegezie poleca instrukcja Papieskiej Komisji Biblijnej De historica Evangeliorum veritate z 21 IV 1964 oraz Konstytucja dogmatyczna o objawieniu Bożym Soboru Watykańskiego II.
Egzegeci, zwłaszcza protestanccy, od dłuższego czasu starali się określić rodzaje literackie występujące w tekstach biblijnych; zasłużyli się na tym polu przede wszystkim: