Bóg to, Bóg tamto. Nieraz wydaje się nam, że już Go „opanowaliśmy”. Rozumiemy Jego działania, szablony, którymi się posługuje. A tu... guzik z pętelką. I chyba o tym są czytania tej niedzieli. Bo chyba jednak nie o tym, że władze ziemska jest przedłużeniem władzy Boga. Jak by się mogło niektórym wydawać. Bóg – owszem – nieraz posługuje się władcami, ale nie każda władza jest zaraz przedłużeniem władzy samego Boga. 

• Pełny tekst czytań
• Komentarze biblijne do czytań

1. Kontekst pierwszego czytania Iz 45, 1.4–6

Może najpierw tekst czytania. Bez opuszczenia 2 i 3 wersetu.

Tak mówi Pan o swym pomazańcu Cyrusie:
«Ja mocno ująłem go za prawicę,
aby ujarzmić przed nim narody
i królom odpiąć broń od pasa,
aby otworzyć przed nim podwoje,
żeby się bramy nie zatrzasnęły.
Ja pójdę przed tobą
i nierówności wygładzę.
Skruszę miedziane podwoje
i połamię żelazne zawory.
Przekażę ci skarby schowane
i bogactwa głęboko ukryte,
ażebyś wiedział, że Ja jestem Pan,
który cię wołam po imieniu, Bóg Izraela.
Z powodu sługi mego Jakuba,
Izraela, mojego wybrańca,
nazwałem ciebie twoim imieniem,
pełnym zaszczytu, chociaż Mnie nie znałeś.
Ja jestem Pan, i nie ma innego.
Poza Mną nie ma Boga.
Przypaszę ci broń, chociaż Mnie nie znałeś,
aby wiedziano od wschodu słońca aż do zachodu,
że beze Mnie nie ma niczego.
Ja jestem Pan, i nie ma innego.

Kim był ów Cyrus, o którym wieszczy Izajasz?

Tekst czytania pochodzi z drugiej części księgi Izajasza. To proroctwa tak zwanego DeuteroIzajasza. Wypowiedziane zostały parę wieków po pierwszym Izajaszu. Zupełnie inny był wtedy kontekst polityczny. O ile za czasów pierwszego Izajasza upada Izrael (Północne Królestwo dawnego, niepodzielonego Izraela), to istnieje jeszcze Juda (Południowe Królestwo dawnego Izraela). Wrogiem zaś obu jest Asyria (w uproszczeniu). Za czasów DeuteroIzajasza nie ma już Judy i nie ma już Asyrii. Ta ostatnia w międzyczasie została pokonana przez Babilonię. To jej władcy doprowadzili do upadku Judy. Ale gdy powstaje to proroctwo, Babilonii już też nie ma. Pokonał ją właśnie władca Persji, Cyrus II (zwany Cyrusem Wielkim).

Jest II połowa VI wieku przed Chrystusem. Od upadku Jerozolimy (stolicy Judy) minęło prawie 50 lat. Ale właśnie wtedy w serca Żydów wstępuje nowa nadzieja. Bo Cyrus jest władcą zupełnie innym niż władcy babilońscy. W pewnym sensie można go nawet nazwać królem tolerancyjnym. Narodom zamieszkałym na terenach przez siebie podbitych pozwala powrócić do dawnych wierzeń. Niebawem pozwoli powrócić do ojczyzny uprowadzonym niegdyś do Babilonii potomkom Abrahama. I zezwoli im odbudować zburzoną świątynię. W tym pewnie właśnie czasie powstaje proroctwo, które słyszymy w pierwszym czytaniu tej niedzieli.

Ta pobieżna znajomość  kontekstu historycznego wystarczy, by zrozumieć o co chodzi w czytaniu. Prorok w zwycięstwach Cyrusa i w nastaniu jego panowania widzi działanie Boga. Nazywa nawet Cyrusa Bożym pomazańcem (czyli wybrańcem, mesjaszem, ale oczywiście w innym sensie niż to rozumiemy mówiąc o Jezusie Chrystusie). Cyrus jest narzędziem, którym posługuje się Bóg, by spełnić swoje obietnice i wybawić Izraela.

Trochę zaskakujące, prawda?  Bóg wybiera nie jakiegoś Żyda, który by wszczął powstanie i przywrócił dawne królestwo. Wybiera poganina. Wielkiego wodza, który jak każdy wielki wódz, rozpycha się łokciami pokonując przy tym wrogów Izraela. I już żadne powstanie nie jest potrzebne. Bo ten Boży pomazaniec nie ma nic przeciwko przywróceniu Żydom pewnej autonomii. Ale uwaga: o prawdziwej niepodległości nie będzie mowy. Ot, szeroka autonomia, ale pod warunkiem pełnej lojalności wobec perskiego władcy.

Sytuacja ta dla DeuteroIzajasza jest jednak dowodem na to, że Bóg jest Panem nie tylko Izraela, ale całego świata. Może kierować losami narodów jak chce. I może posługiwać się nie tylko ludźmi, którzy Go znają, ale też tymi, którzy nigdy o Nim nie słyszeli. Chyba z tego właśnie powodu fragment ten został wybrany jako czytanie przygotowujące do Ewangelii o oddaniu co cesarskie Cezarowi, a co boskie, Bogu. Tyle że chyba tym razem dobierający czytania niezbyt dobrze zrozumieli sens Ewangelii....

Dla nas, chrześcijan XXI wieku, znających już też historię Mesjasza z Nazaretu, płynie z tego czytania jeszcze jedna nauka: Bóg nieraz realizuje swoje obietnice inaczej, niż tego ludzie się spodziewają. To ważne. Bo może się zdarzyć, że i my przywiązani jesteśmy do jakiejś naszej wizji tego, jak spełniać się powinny Boże obietnice. I miewamy pretensje, że tak się nie dzieje. Tymczasem Bóg może doprowadzić do ich spełniania zupełnie innymi drogami, niż tego oczekujemy...

2. Kontekst drugiego czytania 1 Tes 1,1–5b

Pierwszy list do Tesaloniczan to podobno najstarsze pismo Nowego Testamentu. Tak przynajmniej twierdza bibliści. Święty Paweł przybył do tego miasta podczas swojej drugiej podróży misyjnej (50-52), zapewne jeszcze w roku 50. Opuściwszy miasto udał się dalej, do Aten, ale dowiedziawszy się od Tymoteusza o problemach młodej wspólnoty, dotyczących głównie kwestii eschatologicznych, wysłał do niej list. Drugie czytanie tej niedzieli to jego początek...

Paweł, Sylwan i Tymoteusz do Kościoła Tesaloniczan w Bogu Ojcu i Panu Jezusie Chrystusie. Łaska wam i pokój.

Zawsze dziękujemy Bogu za was wszystkich, wspominając o was nieustannie w naszych modlitwach, pomni przed Bogiem i Ojcem naszym na Wasze dzieło wiary, na trud miłości i na wytrwałą nadzieję w Panu naszym, Jezusie Chrystusie. Wiemy, bracia przez Boga umiłowani, o wybraniu Waszym, bo nasze głoszenie Ewangelii wśród Was nie dokonało się przez samo tylko słowo, lecz przez moc i przez Ducha Świętego, z wielką siłą przekonania.

Co w tym tekście ciekawego?

• Najpierw to tajemnicze zdanie przywitania. „Do Kościoła Tesaloniczan w Bogu Ojcu i Panu Jezusie Chrystusie”.  Tak jest w Biblii Tysiąclecia. Kto jest w Bogu Ojcu i Jezusie? Kościół w Tesalonice czy Paweł Sylwan i Tymoteusz pisząc co piszą? Tłumaczenie Biblii Poznańskiej ma: „przesyłają pozdrowienia Kościołowi Tesaloniczan w Bogu Ojcu i Panu Jezusie Chrystusie”. Też nie wiadomo. Za to w tłumaczeniu ekumenicznym brzmi to już jednoznacznie: do Kościoła Tesaloniczan, który jest w Bogu Ojcu i Panu Jezusie Chrystusie. Czyli Kościół w Tesalonice – choć teraz akurat błądzący – jest w Ojcu i Chrystusie. Niby nic. A jednak w dobie częstych naszych trosk o Kościół to ważne przypomnienie. On jest zanurzony w Bogu....
  
  Zresztą gdyby tłumaczyć inaczej, że to Paweł z Sywanem i Tymoteuszem pozdrawiają w Ojcu i Chrystusie wydźwięk byłby podobny. To co ludzi w Kościele łączy, to nie jakieś towarzyskie układy czy przyjacielskie relacje. U podstaw tej jedności między wierzącymi stoi Bóg.
   
• Drugie zdanie?  „Łaska wam i pokój”. Niech będą dane znaczy się...  Ten zwrot, w różnych konfiguracjach pojawia się u świętego Pawła dość często. Życzy Tesaloniczanim, by żyli zanurzeni w Bożej łasce. No i żeby jako owoc tej pewności w naszych sercach królował pokój. Nie wzburzenie, gniew... Dziś powinniśmy chyba życzyć sobie podobnie...

• To bycie z Bogu i Chrystusie, zanurzenie w Bożej łasce to tylko takie gadanie? Ależ skąd. Paweł pisze: „nasze głoszenie Ewangelii wśród Was nie dokonało się przez samo tylko słowo, lecz przez moc i przez Ducha Świętego, z wielką siłą przekonania”. Głoszenie słowa Bożego przez Pawła to jedno. Ale tym razem zdarzyło się, że w sprawę wmieszał się sam Bóg. Ze swoją mocą...
   
• Paweł dobrze ocenia (przed Bogiem) Tesaloniczan. Pamięta ich „dzieło wiary, trud miłości i wytrwałą nadzieję w Panu Jezusie Chrystusie” (parafraza, nie dokładny cytat). Ciekawe. Wiara jest dziełem. Czyli czymś większym niż jednorazowy akt. Nadzieja wymaga wytrwałości. No jasne, trudno mówić o jakiejś wielkiej nadziei, gdy niknie w zniechęceniu przy pierwszej przeszkodzie. No a miłość, to trud. Znamienne. Nie jakieś cukierkowate uczucie, które sprawia, że wszystko jest łatwe i proste. Trud...

Co to czytanie ma wspólnego z pozostałymi? W pierwszej chwili wydaje się, że nic. Dopiero jak się zatrzymać nad ich sensem widać wspólny mianownik. Działanie Boga. Zaskakujące, bo nieraz mocno wykraczające poza to, czego byśmy się spodziewali...

3. Kontekst Ewangelii Mt 22,15–21

„Faryzeusze odeszli i naradzali się, jak by podchwycić Jezusa w mowie”. Tymi słowami rozpoczyna się Ewangelia tej niedzieli. Kiedy rzecz ma miejsce? Ano zaraz po wygłoszeniu przypowieści o uczcie. Tej czytanej tydzień wcześniej, gdy zaproszeni przez króla zlekceważyli zaproszenie, a ten postanowił zamiast nich zaprosić pierwszych lepszych ludzi z ulicy. Ciągle jesteśmy w tej części Mateuszowego dzieła, w której Jezus ostro przeciwstawia się przywódcom Izraela mówiąc, że z powodu zatwardziałości ich serc ich czas się kończy. Jezus zdążył już uroczyście wjechać do Jerozolimy, wypędzić przekupniów ze świątyni, doprowadzić jednym słowem do uschnięcia figowego drzewa, na którym nie znalazł owoców; zdążył zamknąć usta przeciwnikom, którzy pytali Go jakim prawem czyni co czyni oraz opowiedzieć jeszcze dwie inne przypowieści: o dwóch synach (posłusznym i nieposłusznym) oraz o zbrodniczych rolnikach. Spór twa. Niebawem skończy się tragicznie. Póki co trwają jednak słowne przepychanki.

Osią sporu, o którym słyszymy tej niedzieli jest problem, czy Żyd może płacić podatek okupantowi. Po tej próbie zdyskredytowania Jezusa, przyjdą następne pytania: o zmartwychwstanie, o największe przykazanie. Słowem – polemika z Żydami w całej pełni. I w kontekście tej polemiki musimy też patrzyć na czytany tej niedzieli fragment. 

Wtedy faryzeusze odeszli i naradzali się, jak by podchwycić Go w mowie. Posłali więc do Niego swych uczniów razem ze zwolennikami Heroda, aby Mu powiedzieli: „Nauczycielu, wiemy, że jesteś prawdomówny i drogi Bożej w prawdzie nauczasz. Na nikim Ci też nie zależy, bo nie oglądasz się na osobę ludzką. Powiedz nam więc, jak Ci się zdaje? Czy wolno płacić podatek Cezarowi, czy nie?”

Jezus przejrzał ich przewrotność i rzekł: „Czemu Mnie wystawiacie na próbę, obłudnicy? Pokażcie Mi monetę podatkową!” Przynieśli Mu denara. On ich zapytał: „Czyj jest ten obraz i napis?” Odpowiedzieli: „Cezara”. Wówczas rzekł do nich: „Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga”. Gdy to usłyszeli, zmieszali się i zostawiwszy Go, odeszli.

4. Warto zauważyć

By zrozumieć treść Ewangelii tej niedzieli trzeba koniecznie uświadomić sobie dwie sprawy.

• Po pierwsze, trzeba zwrócić uwagę na wspomniany wcześniej kontekst. To – przypomnijmy – fragment słownej potyczki Jezusa z przywódcami Izraela. Tu nie chodzi o przedstawienie jakiejś pozytywnej nauki dotyczącej relacji chrześcijan do władzy czy płacenia podatków. Tu chodzi o wybrnięcie z kłopotliwego pytania; pytania, na które – wydawałoby się – się nie ma dobrej odpowiedzi. Bo plan był taki: jak Jezus powie że płacić – jest zdrajcą Narodu. Jak powie że nie płacić – jest powód by oskarżyć Go przed Rzymianami o wzniecanie buntu. Pytają przecież faryzeusze – gorliwi żydowscy patrioci wespół ze zwolennikami Heroda, czyli w sumie kolaboranci. 
   
• Po drugie, warto uzmysłowić sobie jasno, że sprawa płacenia podatków jako takich ma tu znaczenie trzeciorzędne. Problem ten raczej wyjaśniony został, gdy poborcy zażądali od Jezusa didrachmy. Tu chodzi o to, czy godzi się członkom Narodu Wybranego przez płacenie podatków rzymskim cesarzom kolaborować z okupantem.

Co z tego wynika?

W opowieści uderza przebiegłość pytających Jezusa. Nawet nie o samo pytanie chodzi. Przede wszystkim o to nieszczere komplementowanie Jezusa: jesteś prawdomówny i drogi Bożej w prawdzie nauczasz; na nikim Ci też nie zależy, bo nie oglądasz się na osobę ludzką. Fałsz, fałsz i jeszcze raz fałsz...

Jezus rozumie, że to gra obliczona na skompromitowanie Go w oczach ludu albo skazanie na szykany ze strony okupanta. Musi swoją odpowiedzią unieszkodliwić zastawiona na niego pułapkę. Czyli wyjść poza zabójczą dla Niego alternatywę „albo, albo”. Co więc mówi?

„Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga”. W tym zdaniu wielu widzi legitymizację władzy jako pochodzącej od Boga. Ale to nie tak. Piłatowi Jezus też powie (bodaj u Jana) , że nie miałby nad Nim żadnej władzy, gdyby Mu nie była dana z góry. A przecież nikt nie widzi w Piłacie Bożego pomazańca, który wprowadza w życie Boże zamiary. Najwyżej urzędniczynę, któremu Bóg zrządzeniami losu łaskawie pozwolił piastować takie stanowisko, a który swoją podłością sprawił, że stało się, jak Bóg przewidział: Jego Syn został skazany. Dlaczego na Cezara, a po nim wielu innych władców, także wybieranych demokratycznie,  patrzyć jak na Bożych wybrańców wcielających w życie niezbadane Boże plany? Przecież często nie szanują Bożych praw. No, chyba że uznać, iż ich one nie obowiązują.

Wydaje mi się, że w odpowiedzi Jezusa  akcent trzeba położyć na stwierdzeniu „oddajcie Bogu to, co należy do Boga”. Wy, faryzeusze wraz ze zwolennikami Heroda zauważcie w końcu, że jest nad wami Bóg – mówi Jezus. I jedni i drudzy mają w końcu zacząć Go szanować. Mają uznać na serio, że jest ich Bogiem. A nie kombinować tak, żeby ich było na wierzchu, a Boga jakby nie było albo jakby się zupełnie nie liczył.

A co z oddaniem Cezarowi co cesarskie? To tylko taki wybieg Jezusa? Owszem. No bo jak się zastanowić, to co tak naprawdę Cezarowi się należy? Podatek? W porządku. Jakiś szacunek dla ustanowionych przezeń praw? W jakiejś mierze na pewno. Ale wiadomo przecież, że Cezarowi nie należy się na przykład oddawanie mu boskiej czci, nieprawdaż? Nie należy mu się stawianie go przed Bogiem prawdziwym. Nie należy mu się prawo do ustanawiania porządku moralnego według własnego widzimisię. Nie ma prawa zabijać swoich poddanych, bo taki ma kaprys, nie ma prawa ich rabować, bo ma potrzeby, nie ma prawa ich okłamywać, bo są ciemnym ludem, który wszystko kupi.

Stwierdzenie Jezusa, że Cezarowi należy oddać co cesarskie z całą pewnością nie jest więc żądaniem, by Jego uczniowie zawsze byli poddani każdej władzy. Bo zwyczajnie władzy czasem się to nie należy. Wtedy, gdy wchodzi w prerogatywy Boga na pewno nie.

Związek Ewangelii z pierwszym czytaniem jest więc bardziej skomplikowany, niż by się to z początku wydawało. Bóg, owszem, może posługiwać się władcami jak narzędziem do realizacji swoich celów.  Nie znaczy to jednak, że każda władza jest przedłużeniem władzy samego Boga.

5. W praktyce

• W nawiązaniu do pierwszego czytania i Ewangelii.... Chrześcijanie chyba powinni strzec się dwu pokus. Z jednej strony deprecjonowania władzy i jej poczynań, z drugiej jej ubóstwiania. Z pierwszym mamy dziś do czynienia, gdy władzę sprawuje ugrupowanie, którego jakiś chrześcijanin czy grupa chrześcijan nie lubi. Wtedy wszystko jest źle. Z czasem taka krytyka staje się zresztą samospełniającym się proroctwem. Bo gdy władza nie może liczyć na poparcie wierzących, szuka innego elektoratu. Z drugą sytuacją mamy do czynienia, gdy ślepo władzy się wierzy, akceptując na kredyt każde jej posunięcie. Czasem z pobudek ideologicznych, czasem z prostego wyrachowana. Trzeba po prostu trzeźwo oceniać każdą władzę. Na serio traktując przy tym to, czego uczył Chrystus. Bo przecież nigdy nie jest tak, by świat polityki był ponad moralnością. Cesarz nie jest Bogiem. Pewne rzeczy zwyczajnie mu się nie należą.
   
• W nawiązaniu do Ewangelii... Czasem też stajemy przed podchwytliwymi  pytaniami, które próbuje nam zadawać świat. Patrząc na Jezusa warto pamiętać, że najczęściej nie musimy się opowiadać za jednym albo drugim rozwiązaniem. Wbrew tym, którzy twierdzą, że nie ma złych pytań czasem pytanie jest po prostu źle zadane. Źle, bo tkwi w nim jakieś błędne założenie. Warto zanim się odpowie zastanowić się i najpierw tę minę rozbroić. Inaczej pozostaje nam brnąć w wielkie słowa oburzenia...
   
• I jeszcze raz w nawiązaniu do Ewangelii. Postawa faryzeuszy i zwolenników Heroda to paskudztwo, prawda? To szukanie na Jezusa haka a jednocześnie takie komplementowanie go. Chrześcijanin nigdy nie powinien posługiwać się pochlebstwem. Bo to wystawianie ofiary na śmieszność...

• W nawiązaniu do drugiego czytania... Na pewno nie powinniśmy zaniedbywać głoszenia słowa Bożego. Musimy jednak być świadomi że nasze wysiłki to jedno, a działanie Bożej łaski to drugie.
   
• I jeszcze raz w nawiązaniu do drugiego czytania.... Łaska i pokój niech będą z wami – pisał Paweł. Tak, bez Boga nic nie jesteśmy w stanie zrobić. Warto też jednak pamiętać, że tam gdzie Bóg jest też pokój. Nie nienawiść, spór, zawiść, wzburzenie, niewłaściwa pogoń za zaszczytami, niezgoda, rozłamy czy zazdrość...