Historia odkrycia :.	Opis ogólny mapy :.

Poszczególne sekcje mapy:
 

Mapa wewnątrz każdej sekcji jest linkiem do oryginalnej strony, na której kliknięcie interesującego punktu mapy lub numer przy schemacie otwiera stronę zawierającą: odpowiadający fragment współczesnej mapy, obecne zdjęcie okolicy lub obiektu (w większości przypadków), powiększony symbol i napis, którym dane miejsce zostało oznaczone i odnoszące się do niego fragmenty pism autorów z pierwszych wieków po Chr. (czasem również Biblii), jeśli takie istnieją – to ostatnie w wersji angielskojęzycznej.

	Sekcja 1 Fenicja i Galilea :.
	Sekcja 2 dolina Jordanu :.
	Sekcja 3 Perea i Morze Martwe :.
	Sekcja 4 Moab i Edom :.
	Sekcja 5 ziemia Efraima i Beniamina :.
	Sekcja 6 wzgórza Judei i nizina Szefelach :.
	Sekcja 7 wybrzeże Morza Śródziemnego :.
	Sekcja 8 prowincja Arabii i pustynia Negev :.
	Sekcja 9 Askalon, Gaza, pustynie Negev i Synaj :.
	Sekcja 10 pustynia Synaj i Egipt :.
	Sekcja 11 Jerozolima :.

Historia odkrycia
 

Madaba [biblijna Medeba (por. Joz 13, 9.16)] to obecnie miasteczko w Jordanii, 32 km na południe od Ammanu. W latach 80. XIX w. została ponownie zasiedlona przez arabskich chrześcijan wyznania prawosławnego. W tym czasie, na fundamentach bizantyjskiego kościoła, zbudowano nową bazylikę św. Jerzego.
 

W trakcie jej rekonstrukcji odkryto fragment mozaiki na podłodze.
 

Pierwsze pisane dowody jej istnienia, w postaci transkrypcji dwóch fragmentów, pochodzą sprzed 1890 r. W 1897 r. Lagrange i Vincent oraz budowniczy kościoła – G. Arvanitaki sporządzili szkice, a Germer-Durand sfotografował odkryte fragmenty.
 

Zachowała się również mapa nieznanego autora wykonana na podstawie mozaiki. Pochodzi ona z 1906 roku i ma wymiary 50 x 75 cm.
 

Jak wykazało porównanie ze stanem obecnym, nie utracono od tego czasu żadnego fragmentu mozaiki, chociaż w 1965 r. wymagała ona gruntownej renowacji, z racji warunków panujących w czynnej świątyni. W tym czasie odkryto jedynie kilka nowych fragmentów na obrzeżach mapy. Wtedy też odkrycie stało się znane.
 

Mapa z Madaby - widok obecny

 

Spis treści :.

Opis ogólny mapy
 

Mapa pochodzi z przełomu 6 i 7 w. po Chr. i obejmuje obszar Ziemi Świętej od Tyru po Egipt (kierunek północ-południe) i od Morza Śródziemnego do pustyni (kierunek wschód-zachód). Zasięg terytorialny w odniesieniu do obecnej geografii Ziemi Świętej:

Jest to najstarsza zachowana mapa tego terenu. Pierwotnie najprawdopodobniej zajmowała niemal całą podłogę kościoła (15,6 na 6 m, czyli 94 m2), zachowany fragment to około 25 m2, czyli nieco ponad jedna czwarta. Zawiera około 150 greckich inskrypcji, opisujących poszczególne miejsca. W trakcie badań mapę podzielono na 11 sekcji, według obszarów, które obejmowała. Są to, w kolejności: Fenicja i Galilea; dolina Jordanu; Perea i Morze Martwe; Moab i Edom; ziemia Efraima i Beniamina; wzgórza Judei i nizina Szefelach; wybrzeże Morza Śródziemnego; prowincja Arabii i pustynia Negev; Askalon, Gaza, pustynie Negev i Synaj; pustynia Synaj i Egipt oraz oddzielna sekcja - Jerozolima.

Mapa jest zbudowana w ten sposób, że wschód znajduje się na górze. Umieszczono na niej miasta, różnie oznakowane, zależnie od wielkości i architektury (fortyfikacje, ulice wzdłuż których ciągnęły się kolumnady, kościoły) i elementów przyrody (np. palmy wokół Jerycha, źródła nad brzegiem Morza Martwego); ponadto miejsca święte – grób Józefa, studnię Jakuba, miejsce chrztu w Jordanie, Mamre, kamienie Gilgal, Getsemani, i wiele innych.
W odniesieniu do miast zasadniczo wykorzystano symbolikę stosowaną w tradycji hellenistycznej i rzymskiej (np. najprostszy symbol miasta – łuk pomiędzy dwoma wieżami). Symbole te w żaden sposób nie były charakterystyczne dla konkretnych budowli i miast. Niemniej, jak pisze Herbert Donner w artykule „Unikalność Mapy z Madaby i jej renowacja w 1965 r.”, opublikowanym po raz pierwszy w The Madaba Map Centenary 1897-1997, Jerusalem 1999, 37-40:

„To, co tu się zarysowuje, to wczesna forma planu miasta. Dotyczy to sposobu przedstawienia Jerozolimy, Neapolis, Askalonu, Gazy, Peluzjum, Charachmoby oraz pewnych punktów Eleuteropolis, Diospolis i Jamni. Niektóre z tych miast, jak Jerozolima czy Gaza, zostały narysowane tak precyzyjnie, że do dziś możemy orientować się według tej reprezentacji, inne – jak Neapolis czy al-Karak przedstawiają centrum starego miasta w formie, która była zachowana jeszcze w ubiegłym (XIX – przyp.) wieku, a niektóre, jak Askalon czy częściowo Peluzjum zostały w tym stuleciu odkryte w trakcie badań archeologicznych.”

Stanowi to o unikalności mapy, wśród innych dzieł z tego okresu i czasu.

Co nietypowe dla tego okresu, mapa nie zawiera sieci dróg. Wyraźnie zaznaczona jest jedynie droga z Jerozolimy do Neapolis, przebieg pozostałych można jedynie wywnioskować z położenia poszczególnych punktów (również takich, jak czwarta czy dziewiąta mila).

Szczególna jest również dokładność geograficzna. Oczywiście, mapa nie stanowi dokładnej prezentacji geograficznej, choćby z powodu braku jednolitej skali, czy braku dokładnej znajomości odległych rejonów, niemniej zwłaszcza w okolicach Jerozolimy autor wykazał dużą troskę o zachowanie realnej geografii. Jeśli powołać się znów na wymieniony artykuł Herberta Donnera:

„Na przykład, Jerozolima, lub co najmniej jej północna ściana, usytuowana jest dokładnie na szerokości (geograficznej – przyp.) północnego krańca Morza Martwego, Hebron w przybliżeniu na szerokości Eleuteropolis, Livias prawidłowo na wschód-południowy wschód od Jerycha, Mamphis na wschód-południowy wschód od Beer-Szeby (w rzeczywistości jest to południowy wschód), Eluza i Orda na południowy wschód od Gazy, niezależnie od błędnie przebiegającej linii brzegowej Morza Śródziemnego, itd.”

Podobieństwo treściowe Onomastikonu Euzebiusza i Mapy z Madaby spowodowało, że pojawiła się opinia, że jest ona obrazowym przedstawieniem tego dzieła. Rzeczywiście, przy czytaniu mapy co chwila odwołuje się do Onomastikonu. Może to jednak wynikać z faktu, że powstały one w podobnym czasie i stanowią jedyne dwa tak obszerne opisy Ziemi Świętej w tym czasie. Dokładne badanie wykazuje, że na mapie znajdują się miejsca nieuwzględnione przez Euzebiusza, a opisy niektórych terenów na mapie są bardziej szczegółowe, niż wspomniane w Onomastikonie. Inny był również cel powstania mapy – wydaje się, że była ona stworzona dla pielgrzymów, wędrujących w tym czasie po Ziemi Świętej. Wydaje się, że autor mapy korzystał z Onomastikonu jedynie jako jednego ze źródeł.

 

Spis treści :.
 

Sekcja 1 - Fenicja i Galilea


 

Z obszaru Fenicji i Galilei zachowały się jedynie dwa niewielkie i niepołączone ze sobą fragmenty mozaiki. Widoczne są trzy miejscowości – w górnej części mniejszego fragmentu, czarnymi literami na białym tle napisano fragment nazwy – prawdopodobnie jest to obecna al-Mountara, ziemia Tyru i Sydonu. Czerwone litery Z oraz KH na białym tle, po prawej stronie w dolnej części mniejszego fragmentu, to Zebulon. Na większym fragmencie mozaiki jasne litery na brązowym tle to Acchabaron ('Akbara).

 

Spis treści :.

Sekcja 2 - Dolina Jordanu


 

Dolinę Jordanu reprezentuje znacznie większy i bogatszy fragment. Przede wszystkim widoczna jest rzeka, łodzie, ryby (fakt, że płyną również od morza, oddaje zestawienie „życiodajnych” wód Jordanu od niepozwalającego na rozwój życia środowiska Morza Martwego). Miejsce zaznaczone na górnym brzegu rzeki (po tej stronie co gazela i lew) to miejsce chrztu w Jordanie i zarazem miejsce, w którym Eliasz otrzymał chleb i mięso z nieba). W tym rejonie mieszkało wielu pustelników. Po drugiej stronie rzeki widoczne są liczne miasta, z tego największe – otoczone palmami – to Jerycho. Nieco bliżej rzeki kościół (z czerwonym dachem) i ciemny prostokąt, zawierający 12 białych punktów – to Gilgal i 12 kamieni (por. Joz 4, 19-20).

 

Spis treści :.

Sekcja 3 - Perea i Morze Martwe


 

Drugi brzeg Morza Martwego i Perea: na pierwszym planie duże łodzie, wskazujące na intensywny ruch morski na tym terenie. Na prawym skraju mapy (w stosunku do doliny Jordanu to drugi koniec morza) Balak (inaczej Segor, Zoara) – jedyne z pięciu miast, które ocalało po upadku Sodomy i Gomory, nieco wyżej, już na pograniczu kolejnej sekcji - jaskinie Lota. Po lewej (geograficznie – wzdłuż wschodniego brzegu idziemy na północ, w kierunku doliny Jordanu) zaznaczono uchodzące do morza źródła, wyżej na skraju mapy (widoczny fragment nazwy, brama, źródło) Baalmaon – miejsce, w którym, jak wspomina Onomastikon, znajdowały się gorące źródła – a zarazem miejsce, z którego pochodził Elizeusz.

 

Spis treści :.

Sekcja 4 - Moab i Edom



 

Czwarta sekcja mapy to Moab i Edom, czyli teren położony jeszcze bardziej na wschód. Otoczone murami miasto w górnej części to moabickie miasto Charachmoba, obecnie al-Karak. Poniżej niewielkie siedlisko obfitujące w roślinność i wodę - Betomarsea czyli Maiumas i kolejne miasta.

 

Spis treści :.

Sekcja 5 - Ziemia Efraima i Beniamina



 

Ziemia Efraima i Beniamina – czyli okolice Jerozolimy, centrum mapy, zostały bardzo bogato opisane. Patrząc w górę (geograficznie – na wschód, górny brzeg tego fragmentu to wschodnia granica mapy) od otoczonej murami Jerozolimy, na samym skraju mapy znajduje się Getsemani (biały napis na czarnym tle i mały kościół z czerwonym dachem). Dalej w lewo (czyli na północ) – dolina Ajjalonu (por. Joz 10, 12), rozciągająca się aż do Bethel (maleńkie oznaczenie bramy wśród napisów). Nieco dalej na wschód miasteczko Efraim – miejsce, w którym Jezus przebywał między wskrzeszeniem Łazarza a powrotem na Paschę do Jerozolimy (por. J 11, 54).
Wracając w dół – obok czerwonego napisu oznaczającego Jerozolimę kolejne miasto, poza podpisem oznaczone gałęzią winorośli - czyli Gofna (co znaczy winorośl). Tuż obok (na białym tle) Sychar – miasteczko samarytańskie, studnia Jakuba i kościół zbudowany w miejscu spotkania Jezusa z Samarytanką. Wchodzimy na ziemię Beniamina (w dół mapy) – długi tekst białymi literami na czarnym tle to błogosławieństwo udzielone mu w chwili śmierci przez Jakuba (Pwt 33, 12), dalej w lewo (czerwony napis na żółtym tle) tekst błogosławieństwa udzielonego Józefowi (Pwt 33, 13), powyżej kilka miast – Ruma (za czasów Euzebiusza – Arymatea), Gabaon związany z historią Jozuego i Rama – miasto Saula, oraz (tuż poniżej kościoła) Szechem – miasto Jakuba, już w IV wieku, czyli na 200-300 lat przed powstaniem mapy, opisywane jako opuszczone.
Na lewym skraju mapy znajduje się duże, otoczone murami miasto – Neapolis (obecnie Nablus) i góra Gerezim. Między nim a Szechem, u podnóża góry ciemne litery na bladoróżowym tle – grób Józefa.
Poniżej Jerozolimy, tuż za murami, najbardziej po prawej – Pole Krwi. Poniżej liczne mniejsze miasta, m.in. Modeim (miejsce pochodzenia Machabeuszy) czy Thamna – miejsce strzyżenia owiec przez Judejczyków). Czarne litery na jasnym tle na dole to granica Judei.

 

Spis treści :.
 

Sekcja 6 - Wzgórza Judei i nizina Szefelach



 

Kolejny fragment to wzgórza Judei i nizina Szefelach. W prawym górnym rogu trzy elementy: dwie budowle, w tym jedna rozbudowana (prawdopodobnie bazylika lub klasztor) i drzewo. To Arbo – czyli Terebint – dawniej Hebron, jedno z głównych miast filistyńskich. Zaznaczone drzewo to dęby Mamre. Obok kościół św. Filipa i źródło tryskające u podnóża góry, w którym ochrzcił on spotkanego na drodze urzędnika dworskiego królowej etiopskiej, Kandaki (por. Dz 8, 26-27). Miasto poniżej, z bardzo ozdobną budowlą, to Bethzachar – miejsce Św Zachariasza (i postawiona w tym miejscu bazylika). Wracając znów w prawo – miasto proroka Micheasza i na „półwyspie” – wystającym kawałku mozaiki – Eleuteropolis.
Z lewej strony – fragment dużego miasta w rogu, to jeszcze Jerozolima. Tuż za murami, w prawo – Efrata, miasto Dawida, miejsce narodzenia Benjamina i grobu Racheli (Rdz 35, 16.19) – i miejsce narodzenia Chrystusa – Betlejem. Widoczna spora budowla, to Bazylika Narodzenia Pańskiego. Dalej w prawo kilka mniejszych miast, leżących na drodze z Jerozolimy do Eleuteropolis. W dół (na zachód) od Betlejem spore miasto – Nikopolis, czyli Emaus. Dokładna analiza rysunku wskazuje, że miasto było otoczone murami i posiadało bazylikę.

 

Spis treści :.
 

Sekcja 7 - Wybrzeże Morza Śródziemnego



 

Wybrzeże Morza Śródziemnego to kolejny obszar. Duże miasto po lewej stronie u góry to Lod (Lydea, Diospolis), przez Heroda nazwane Cezareą. Kolejne, mniejsze miasto w prawo to Enetaba, wspominana w Talmudzie, i kolejne duże to Jabneel (Jamnia), do którego dochodziła północna granica ziem potomków Judy (por. Joz 15, 11). Pośród mniejszych miast jeszcze jedno duże – w prawym dolnym rogu – to Azotus Paralus.

 

Spis treści :.

Sekcja 8 - Prowincja Arabii i pustynia Negev



 

Kolejny fragment to prowincja Arabii i pustynia Negev, czyli ziemia Symeona. Trzy miasta na górze (Praesidium, Thamara i Moa) to trzy forty rzymskie na granicy pustyni Negev. Kolorowe struktury poniżej to trzy pojedyncze góry, przecinające pustynię. Miasto między nimi to Mampsis. Poniżej pasm górskich kilka miast – na brzegu morza (po prawej stronie mapy), najwyżej położone to Asemona – na granicy z Egiptem. Na tym samym poziomie, na lewym skraju mapy Beer-Szeba – miasto na południowej granicy Judei, miejsce w którym Abraham zawarł przymierze z Abimelekiem (Rdz 21, 30-31). Poniżej Gerara (i odnoszący się do niej długi czarny opis) – na południowej granicy ziemi zamieszkałej przez Kaanejczyków i miasto królewskie Filistii.

 

Spis treści :.

Sekcja 9 - Askalon, Gaza, pustynie Negev i Synaj



 

Askalon, Gaza, pustynie Negev i Synaj. Mniejszy fragment to właściwie tylko Askalon – miasto zamieszkałe przez Filistynów. Na większym fragmencie pośród wielu mniejszych miast jedno wielkie – to Gaza. I na dolnym skraju tego fragmentu mozaiki Maiumas – miasto uparcie pogańskie (skoro Sozomen – wczesnochrześcijański historyk żyjący w pierwszej połowie V w. po Chr. pisał, że dopiero niedawno gromadnie przyjęło wiarę chrześcijańską). Tuż obok – kościół w miejscu spoczynku św. Wiktora męczennika.

 

Spis treści :.

Sekcja 10 - Pustynia Synaj i Egipt



 

Pustynia Synaj i Egipt, czyli przedostatni już fragment mapy. Górna część mapy zawiera trzy inskrypcje, związane z wędrówką Izraela przez pustynię. Napis czerwony, to miejsce, w którym otrzymali mannę i przepiórki. Po lewej Refidim – miejsce w okolicy góry Horeb, z której wytrysnęła woda, a zarazem miejsce walki Jozuego z Amalekitami (por. Wj 17). Na samej górze – czarne litery – miejsce, w którym Bóg polecił wykonać węża miedzianego. Miasta w dolnej części, po lewej stronie mapy, są już znane z sekcji 8 - znów Asemona na brzegu morza i skraj pustyni Synaj. Po prawej, poniżej pasma górskiego – delta Nilu, z jej odgałęzieniami: Pelusiac najwyżej, najbliżej pasma górskiego i Sebennytic – największe, środkowe odgałęzienie. Konsekwentnie, największe miasto na tym fragmencie mapy, to Peluzjum - przy ujściu odpowiedniego potoku, poniżej wiele mniejszych miast egipskich.

 

Spis treści :.
 

Sekcja 11 - Jerozolima



 

W centrum mozaiki znajduje się Jerozolima, a w jej środkowej części z kolei najbardziej rzucająca się w oczy Bazylika Grobu Pańskiego (wydłużony kształt, z absydą skierowaną w stronę murów i wejściem w kierunku miasta - taka lokalizacja na mapie wymagała od artysty przesunięcia kościoła). Zaznaczono mury miejskie, bramy, liczne kościoły i Cardo, czyli główną ulicą Jerozolimy, z biegnącą po obu stronach ulicy kolumnadą (na mapie w poprzek przez środek miasta), od Bramy Damasceńskiej do bramy Syjonu, w kierunku z północy na południe. Zaznaczone jest również, choć ledwo dostrzegalne wśród wielu kościołów, Wzgórze Świątynne (w prawym górnym rogu kościół, obecnie nieistniejący, znajdujący się w miejscu południowo-zachodniego narożnika Świątyni - wg tradycji tego narożnika, na który diabeł zabrał Jezusa podczas kuszenia na pustyni, por. Łk 4, 9-12), obok ciemny prostokąt – esplanada Świątyni (niezabudowana przestrzeń między nią a miastem).

 

Spis treści :.