Jak powstawało Pismo Święte?

ks. Adam Sekściński

publikacja 24.05.2005 21:01

Jak powstawał Stary Testament, a jak księgi Nowego Testamentu?

STARY TESTAMENT

1. Etap przedliteracki

Przekazy ustne - przy zastosowaniu pewnych form literackich: POEZJA, rzadziej PROZA.

PRAWA

  • apodyktyczne (starsze): krótkie nakazy lub zakazy
  • kazuistyczne (młodsze): opis sytuacji i sposób jej rozwiązania

Uczenia się na pamięć i pamięciowo przekazywano (z dziada pradziada) w czasie uroczystości rodzinno-religijnych czy religijnych, w miejscach kultu. Wiele prawd wiary zawartych było w modlitwach, tekstach liturgicznych. Najstarszy członek rodu przemawiał przypominając w poszczególne święta różne prawdy wiary. W ten sposób cała społeczność zapoznawała się ze słowem Bożym. Powstawały różne szkoły nauczania; grupy czy rody miały swoje ulubione prawdy wiary i sposoby ich przekazywania.

2. Etap literacki

Tekst zaczęto spisywać 2 tys. lat przed Chrystusem.
Najstarsze - prawa apodyktyczne (dekalog)

Język

  • Bliski Wschód - od tysiącleci pismo obrazkowe
  • Egipt - hieroglify (najstarszy język pisany)
  • Mezopotamia - 3 tys. lat prz. Chr.: zapis klinowy w języku akkadyjskim opierający się na sylabach
  • Fenicja - połowa II w.prz.Chr.: zapis alfabetyczny
  • Monarchia Dawidowa - XI / X w. prz. Chr.: powstaje język hebrajski; efektem jego rozwoju jest powstanie alfabetu w piśmie kwadratowym (VI/V w.prz. Chr.), którym zapisywano teksty biblijne. Wyjątkiem są niektóre fragmenty Księgi Daniela i Ezdrasza napisane po aramejsku (rdzenie w większości te same lecz inna wokalizacja)

W wyniku diaspory od III w. prz Chr. tłumaczono księgi Pisma Św. na język grecki. Księgi: Tb, 1 Mch, Ju, Ba, Syr - znamy tylko z ich greckich tłumaczeń. Natomiast Mdr i 2 Mch zostały od razu napisane po grecku.

Do VIII/IX w. po Chr. język grecki - tylko duże litery (tzw. zapis majuskułowy, uncjalny), później - minuskułowy.
W języku hebrajskim do VIw. po Chr. - tekst przedmasorecki, później masorecki.
W I w. przed Chr., a może nawet i wcześniej rozpoczęto ustalanie tekstu hebrajskiego. Wybrano jedną formę tekstu ksiąg św. eliminując wszystkie pozostałe i tę formę przepisywano odtąd z największą dokładnością.

Opracowaniem ustalonego tekstu zajęli się tzw. soferim = "uczeni w Piśmie". Podzielili tekst na wiersze, podając ich ilość na końcu każdej księgi. Nie wprowadzili jednak do tekstu żadnych zmian poza kilkunastoma (ok. 18 w całej Biblii hebrajskiej) poprawkami wyrażeń czy zwrotów niestosowanych. Błędów w tekście nie poprawiali. Notowali tylko w pamięci wyrazy opuszczone, które jednak należy czytać, wyrazy zbędne, których czytać nie trzeba, choć są napisane i wyrazy zmienione, które czytać należy inaczej. W miarę rozwoju studium Pisma Św. zwracano uwagę nie tylko na ortografię i wokalizację, ale i na sposób interpretacji ksiąg św. Podawano więc uwagi odnośnie układu liter w wyrazach i ich liczbowej wartości, uwagi dotyczące wyrazów rzadko spotykanych (należało pamiętać ile razy), albo tylko raz jeden użytych w Biblii. Cały ten olbrzymi materiał przekazywany ustnie, spisano między VI a X wiekiem nazywając go masorą.

Masora numeryczna - podaje ilość wierszy, wyrazów i liter na końcu każdej księgi

Masora tekstualna - dotyczy brzmienia i znaczenia samego tekstu:
- masora mała lub marginesowa (na marginesie bocznym, między kolumnami):
a) ile razy spotyka się w Piśmie Św. wyraz zaznaczony kółeczkiem
b) co i jak czytać, a czego nie czytać
- masora wielka (pod lub nad tekstem) rozwija i często wyjaśnia masorę małą przez podanie przykładów z Pisma Św.
- masora końcowa (na końcu kodeksu) podaje w alfabetycznym porządku wyrazy wyróżniające się jakąś osobliwością

Wokalizacja - alfabet hebrajski, podobnie jak i alfabet innych semickich języków nie posiadał samogłosek. Aby utrwalić przekazany tradycją sposób czytania tekstu Biblii nadano mu wokalizację. Uczyniono to przy pomocy punktów pisanych pod literami oznaczając w ten sposób samogłoski długie i krótkie. Wprowadzono też różnicę w wymawianiu kilku spółgłosek, podzielono wyrazy na sylaby, zaznaczono akcenty oraz pauzy i modulację w zdaniach.

Należy pamiętać, że masora nie jest w pełni jednakowa. Istniały bowiem w czasie od VI do X w. dwie główne szkoły judaistyczne: zachodnia - palestyńska i wschodnia - babilońska.
Massoruh siag letorah - masora jest ogrodzeniem Pisma Św.

Rękopisy przedmasoreckie
Zniszczenie innych form tekstu, poza wybranym, spowodowało, że długo jedynymi znanymi nam tekstami przedmasoreckimi były: papirus z Nash (I lub II w. prz.Chr.) zawierający jedynie Wj 20,2-17 i Pwt 6,4.5. oraz pergaminowe filakterie z Murabba`at, używane w prywatnej modlitwie.

Sytuacja zmieniła się po odkryciach w Qumran. Znaleziono tam fragmenty niemal wszystkich ksiąg ST w odpisach z ostatnich trzech wieków przed Chr. i I w. po Chr. m.in. pełny tekst Księgi Izajasza z końca II w. prz.Chr.

Teksty masoreckie

  • Codex Cairensis albo Kodeks prorocki Mosze ben Aszera - ok. 895r. po Chr. (najstarszy tekst masorecki, grupa zachodnia - palestyńska)
  • Codex Petropolitanus albo Codex Babylonicus prophetarum - ok. 916r. po Chr. (grupa wschodnia - babilońska)

NOWY TESTAMENT

Zanim powstał spisany zbiór ksiąg NT, ewangelia była przez kilkadziesiąt lat głoszona ustnie. Spisywano jedynie fragmenty do celów liturgicznych. Po uzyskaniu aprobaty Kościoła pisma NT zaczęły szybko rozprzestrzeniać się w licznych odpisach, wraz z szerzącym się chrześcijaństwem. Pisarze kościelni II w. znają już wszystkie pisma kanoniczne NT.

Czas powstania: ok. 50 - 100 r.

  • ok. 50 r. - Jk (albo przy końcu 58), 1 i 2Tes
  • ok. 56 r. - Flp
  • ok. 57 r. - 1 Kor, Ga
  • koniec 57 r. - 2Kor
  • 57 - 58 r. - Rz
  • 61 - 63 r. - Kol, Ef, Flm
  • koniec 64 r. - 1P, Mk
  • ok. 65 r. - 1Tm, Tt
  • koniec 67 r. - Hbr, 2Tm
  • 68 -70 r. - Mt,
  • 70 - 80 r. - Łk, Dz, Jud, 2P
  • koniec 95 r. - ostateczna redakcja Ap, J, 1J (3J i być może 2J są dawniejsze)

NT prawie w całości napisany był po grecku. Tylko Mt po aramejsku, jednak grecki przekład tej Ewangelii dokonany jeszcze w I w. cieszy się powagą tekstu oryginalnego.

Nietrwałość zwojów papirusowych uniemożliwiła przetrwanie autografów i najstarszych apografów (odpisów) nowotestamentalnych. Mimo to uczeni są w posiadaniu ok. 90 fragmentów papirusowych NT a liczba ich stale się powiększa. Do najcenniejszych zaliczane są:

  • papirus Rylandsa - znaleziony w Egipcie, datowany na pocz. IIw., wym ok. 9 x 6 cm., zapisany obustronnie zawiera kilka wierszy z Ewangelii św. Jana
  • papirusy Chester Beatty - fragmenty kodeksów z przełomu II i III w.,
  • papirus Egerton - 2 połowa II w.

Brak pełnych odpisów NT z pierwszych trzech wieków chrześcijaństwa tłumaczy się i tym, że chodzi o okres prześladowań, gdy księgi biblijne miały być na mocy dekretów cesarskich wydawane w ręce władz i niszczone. Po edykcie mediolańskim sam cesarz Konstantyn wyasygnował znaczne sumy na sporządzenie nowych kodeksów pergaminowych.

W najstarszych kodeksach pisano w kolumnach, bez odstępów między wyrazami i zdaniami. Ten sposób pisania nazywa się stychometrycznym. Już jednak od IV w. stosuje się inny system przepisywania, zastępujący brak interpunkcji. Jest to tzw. kolometria: w każdej linii umieszczono frazę zdania, mającą wewnętrzny sens. Tę formę stosuje się do dziś w przekładach poetyckich części Pisma Św.

Najstarsze Kodeksy:

  • Kodeks Synajski - wielkie karty (43 x 38 cm.) zapisane w czterech kolumnach, zawiera niemal kompletny tekst grecki ST i pełny tekst NT, z dołączonym Listem Barnaby i częścią Pasterza Hermasa; powstał pod koniec IV w.
  • Kodeks Watykański - również z IV w., liczy dziś 634 karty (27 x 27 cm.) zapisane w trzech kolumnach; zawiera grecki tekst całego Pisma Św.; uważany za najlepszy ze względu na staranność odpisu.
  • Kodeks Aleksandryjski - powstał w V w., zawiera 773 karty (32 x 26 cm.) z kompletnym tekstem całej Biblii oraz obu Listów Klemensa