Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXX NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Modlitwa biednego przeniknie obłoki

Czytanie z Księgi Syracydesa

Pan jest Sędzią, który nie ma względu na osoby. Nie będzie miał On względu na osobę przeciw biednemu, owszem, wysłucha prośby pokrzywdzonego. Nie lekceważy błagania sieroty i wdowy, kiedy się skarży. Kto służy Bogu, z upodobaniem będzie przyjęty, a błaganie jego dosięgnie obłoków.
Modlitwa biednego przeniknie obłoki i nie ustanie, aż dojdzie do celu. Nie odstąpi, aż wejrzy Najwyższy i ujmie się za sprawiedliwymi, i wyda słuszny wyrok.
Syr 35,12-14.16-18

14-22a. Ostrzeżenie przed wykorzystywaniem ubogiego i bezbronnego, którzy cieszą się szczególną miłością i opieką Boga. Boga nie można przekupić ofiarami; por. Pwt 10,17-18. Bóg słucha skargi ubogiego, sieroty i wdowy, którzy są uprzywilejowanymi postaciami w Biblii; por. Wj 22,21-23; Pwt 24,17-18; Prz 23,10-11.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Biedak zawołał i Pan go wysłuchał.

Będę błogosławił Pana po wieczne czasy,
Jego chwała będzie zawsze na moich ustach.
Dusza moja chlubi się Panem,
niech słyszą to pokorni i niech się weselą.
Refren.
Pan zwraca swe oblicze przeciw zło czyniącym,
by pamięć o nich wymazać z ziemi.
Pan słyszy wołających o pomoc
i ratuje ich od wszelkiej udręki.
Refren.
Pan jest blisko ludzi skruszonych w sercu,
ocala upadłych na duchu.
Pan odkupi dusze sług swoich,
nie zazna kary, kto się doń ucieka.
Refren.

Ps 34,2-3.17-18.19 i 23

Ps 34. Pieśń dziękczynna jednostki. Psalmista w utworze w formie akrostychu zwraca się do sprawiedliwych z zachętą do przyłączenia się do jego wielbienia Boga, który wybawia pokładających w nim ufność. Nauczanie należy do typowej doktryny mądrości, według której prawi żyją w pomyślności (por. Ps 37), a „żadnego dobra" im nie brakuje (w. 11). 8. ”Anioł Pana”: Por. Wj 14,19; 23,20. Odwrotna rola „anioła Pańskiego" w następnym psalmie (35,5-6).

10. ”Bójcie się Pana”: Pierwsza połowa psalmu kończy się uwagą na temat „bojaźni" przed Bogiem, podobnie zaczyna się druga część (w. 12). Ten podstawowy temat literatury mądrościowej oznacza uznanie panowania Boga nad życiem człowieka, czego wyrazem jest przestrzeganie przykazań i oddawanie Bogu czci.

12. ”synowie”: Jednym z miejsc powstania literatury mądrościowej ST był z pewnością dom, gdzie rodzice uczyli dzieci właściwego zachowania. Zwracanie się do „synów" jest powszechne w literaturze mądrościowej starożytnego Bliskiego Wschodu (por. Prz 4,1; 5,7; 7,24; 8,32; Syr 2,1; 3,12).

20. Zdanie najlepiej tłumaczyć jako przyzwolenie: „Chociaż wiele nieszczęść spada na sprawiedliwego...".

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Ufność Pawła po życiu poświęconym Bogu

Czytanie z Drugiego Listu świętego Pawła Apostoła do Tymoteusza

Najdroższy:
Krew moja już ma być wylana na ofiarę, a chwila mojej rozłąki nadeszła. W dobrych zawodach wystąpiłem, bieg ukończyłem, wiary ustrzegłem. Na ostatek odłożono dla mnie wieniec sprawiedliwości, który mi w owym dniu odda Pan, sprawiedliwy Sędzia, a nie tylko mnie, ale i wszystkim, którzy umiłowali pojawienie się Jego.
Pospiesz się, by przybyć do mnie szybko. W pierwszej mojej obronie nikt przy mnie nie stanął, ale mię wszyscy opuścili: niech im to nie będzie policzone. Natomiast Pan stanął przy mnie i wzmocnił mię, żeby się przeze mnie dopełniło głoszenie Ewangelii i żeby wszystkie narody je posłyszały; wyrwany też zostałem z paszczy lwa.
Wyrwie mię Pan od wszelkiego złego czynu i wybawi mię, przyjmując do swego królestwa niebieskiego; Jemu chwała na wieki wieków. Amen.
2 Tm 4,6-9.16-18

6-8. Śmierć Pawła jest przedstawiona jako bliska, dlatego przekazuje on swoje dziedzictwo Tymoteuszowi i innym przyszłym przełożonym. W listach Pawiowych częste są obrazowe porównania typu: wylanie krwi (Flp 2,17), zawody i nagroda (1 Kor 9,25), bieg (1 Kor 9,24; Flp 3,12).

6. Na temat wylania życia na ofiarę lub ofiary z płynów, zob. komentarz do Flp 2,17. (W pewnych tekstach żydowskich, szczególnie w 4 Księdze Machabejskiej, przypisuje się przebłagalną - dlatego w pewnym sensie ofiarniczą - wartość śmierci męczenników; w większości ówczesnych nurtów żydowskiego nauczania cierpienie mogło stanowić przebłaganie winy, zaś męczennicy mogli odwrócić w pewnym stopniu Boży gniew skierowany przeciwko Izraelowi. Nie jest jednak jasne, czy ten pogląd jest tutaj obecny.)

7. Pierwszym obrazem, po który Paweł tutaj sięga, są zawody sportowe, przypuszczalnie zapasy na arenie. Moraliści często posługiwali się tym motywem, by opisać zmagania w dążeniu do cnoty (zob. komentarz do 1 Tm 6,12). Zwrot „bieg ukończyłem" nawiązuje do wyścigu, częstego obrazu zaczerpniętego z zawodów sportowych. „Wiarę ustrzegłem" to grecki zwrot, który oznacza dochowanie wierności, podobny hebrajskiemu wyrażeniu, które potwierdza wierność zawartemu przymierzu, lub, w pewnych przypadkach, ustrzeżenie prawdziwej wiary.

16-18. Paweł jest przedstawiony jako piszący 2 Tm pomiędzy pierwszą a drugą rozprawą. Chociaż został opuszczony przez „wszystkich" (zob. komentarz do 4,11), nie jest opuszczony przez swego Pana. Jednak jego życie jest nadal w niebezpieczeństwie (zob. 4,6-8).

16. Paweł nie nawiązuje tutaj przypuszczalnie do uwięzienia opisanego w Dz 28,30-31, które zakończyło się pomyślnie dla niego, lecz do późniejszego przesłuchania po jego powtórnym aresztowaniu. Mogło być to przesłuchanie wstępne (prima actió) przed rzymskim trybunałem (w praktyce nie odbywało się ono przypuszczalnie w obecności samego cesarza).

17-18. Paweł może tutaj czynić aluzję do wiary Dawida lub Daniela, opisanej w Starym Testamencie (1 Sm 17,37; Dn 6,27; por. 1 Mch 2,60). Daniel został wrzucony do jaskini lwów z rozkazu króla. W literaturze starożytnej lew jest symbolem potęgi, słusznie więc odnosi się tutaj do władzy Nerona. Podczas prześladowań za Nerona, gdy zginął też Paweł, wielu chrześcijan rzucono na pożarcie dzikim zwierzętom na arenie. Apostoł często jednak używa słowa „lew" w znaczeniu metaforycznym, co spotykamy również w Starym Testamencie (np. Ps 22,13.21). Słowo przetłumaczone jako „wyrwie" oznacza ratunek w wymiarze doczesnym (w. 17); termin ten był też stosowany w odniesieniu do ostatecznego zbawienia (w. 18). Modlitwy wydają się naturalną częścią starożytnych listów, bowiem ówczesne życie przesycone było wiarą, której dawało praktyczny wyraz.

”z paszczy lwa”: Zob. Ps 22,22. Ps 22 opowiada, jak Bóg wybawia sprawiedliwego, który cierpi prześladowanie,

”wybawi mię”: Zob. 3,11. Jednakże tego rodzaju „wybawienie" wcale nie wyklucza w przypadku Pawła możliwości fizycznej śmierci

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
W Chrystusie Bóg pojednał świat ze sobą,
nam zaś przekazał słowo jednania.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
2 Kor 5,19

EWANGELIA
Wysłuchana modlitwa skruszonego grzesznika

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Jezus powiedział do niektórych, co ufali sobie, że są sprawiedliwi, a innymi gardzili, tę przypowieść: ”Dwóch ludzi przyszło do świątyni, żeby się modlić, jeden faryzeusz, a drugi celnik. Faryzeusz stanął i tak się w duszy modlił: »Boże, dziękuję Ci, że nie jestem jak inni ludzie, zdziercy, oszuści, cudzołożnicy, albo jak i ten celnik. Poszczę dwa razy w tygodniu, daję dziesięcinę ze wszystkiego, co nabywam«. Natomiast celnik stał z daleka i nie śmiał nawet oczu wznieść ku niebu, lecz bił się w piersi i mówił: »Boże, miej litość dla mnie, grzesznika«.
Powiadam wam: Ten odszedł do domu usprawiedliwiony, nie tamten. Każdy bowiem, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się uniża, będzie wywyższony”.
Łk 18,9-14

Perykopa ta, charakterystyczna dla Łukasza, jest kolejną opowieścią przykładową (zob. komentarz do 16,1-8a). Uczniowie powinni odzwierciedlać w swoim postępowaniu postawę celnika,

9-10. W tradycyjnym społeczeństwie żydowskim faryzeusze byli najbardziej pobożnymi z ludzi. Celnicy byli zaś ludźmi najbardziej pogardzanymi, często uważanymi za zdrajców własnego narodu. Faryzeusze nie chcieli powoływać celników na świadków ani przydzielać im honorowych urzędów. By pojąć dzisiaj siłę i wymowę tej przypowieści, można wyobrazić sobie te postacie jako najbardziej żarliwego wyznawcę Jezusa z jednej strony i handlarza narkotyków lub skorumpowanego polityka z drugiej strony.

”sprawiedliwi”: Od początku swojej Ewangelii (1,6) Łukasz porusza zagadnienie: kto jest sprawiedliwy, kto nie jest sprawiedliwy, kto uważa samego siebie za sprawiedliwego (np. 5,32; 15,7). Łukasz nie podziela poglądów Pawła; nie łączy sprawiedliwości z wiarą, prawem i krzyżem, jak to czynił Apostoł. Łukasz kładzie nacisk na trzy sprawy: poleganie na sobie samym i chlubienie się dobrymi uczynkami nie zapewni usprawiedliwienia na Bożym sądzie; musimy, podobnie jak to czynił Jezus, pełnić czyny sprawiedliwości, np. dawać jałmużnę; Bóg wywyższył swojego niesprawiedliwie cierpiącego Sprawiedliwego, Jezusa Chrystusa (zob. 23,47; Dz 3,14; 7,52; 22,14).

11. Wielu szczególnie pobożnych pościło - obywając się bez wody, chociaż było to groźne dla życia - przez dwa pełne dni w tygodniu (w poniedziałek i czwartek), przynajmniej w porze suchej. Faryzeusze skrupulatnie oddawali dziesięcinę, w pełnym zakresie, czego domagało się Prawo (istniało kilka różnych rodzajów dziesięciny, które łącznie obejmowały ponad 20 procent dochodu).

”nie jestem jak inni ludzie”: Ironia Łukasza osiąga apogeum, gdy wkłada w usta faryzeusza gr. słowo (adikoi) pochodzące od tego samego rdzenia co „sprawiedliwy" (di-kaios): Kto rzeczywiście jest sprawiedliwy?

12. Faryzeusz starannie wylicza swoje uczynki wypełniane gorliwie.

13. Postawa stojąca z oczyma i rękoma wzniesionymi do nieba była powszechną pozycją modlitewną. Bicie się w piersi było znakiem wielkiej żałoby lub żalu (jak tutaj) towarzyszącego nawróceniu z grzechu (taki żal żydowskim zwyczajem wyrażano podobnie jak żałobę). Modlitwa celnika o miłosierdzie nie zawiera świadomego aktu zadośćuczynienia, więc wielu współczesnych Jezusa uznałoby ją za nieważną.

”bił się w piersi”: Znak pokuty. Ten sam zwrot pojawia się w 23,48 i podobnie powinien być rozumiany tutaj.

14. Konkluzja, jaką Jezus kończy swoją przypowieść, zaskoczyła zapewne wielu ówczesnych słuchaczy (por. komentarz do Łk 18,11). Nie szokuje ona współczesnych chrześcijan tylko dlatego, że są z nią tak dobrze obeznani. Na temat przyszłego odwrócenia obecnych ról por. Łk 14,11 i 16,25.

”usprawiedliwiony”: Celnik został usprawiedliwiony przed trybunałem Bożej sprawiedliwości - uznał, że potrzebuje Bożego miłosierdzia i okazał skruchę za grzechy. Faryzeusz zaś nie chciał daru Bożego usprawiedliwienia, ponieważ uznał siebie za sprawiedliwego.

 

 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

 

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

 

 

 

 

Tekst i komentarz z Komentarza Żydowskiego do Nowego Testamentu. David H. Stern. Oficyna Wydawnicza Vocatio. Warszawa 2004

II CZYTANIE

Już zostałem rozlany na ołtarzu - tak jest, nadszedł czas mojego odejścia. Stoczyłem dobry bój, ukończyłem wyścig, ustrzegłem wiarę. Teraz czeka na mnie już tylko korona sprawiedliwości, którą Pan, "Sprawiedliwy Sędzia", wręczy mi owego Dnia, a nie tylko mnie, ale i wszystkim, którzy z utęsknieniem wypatrywali Jego objawienia się. Czyń, co w twej mocy, aby przybyć wkrótce. Za pierwszym razem, gdy musiałem przedstawić swą obronę, nikt mnie nie wsparł, wszyscy mnie opuścili - niech im to nie będzie policzone. Ale Pan mnie wspomógł i dał mi moc, aby głosić pełną naukę, aby ja usłyszeli wszyscy goim, i zostałem wyrwany z paszczy lwa. Pan ocali mnie z każdej niegodziwej napaści i doprowadzi bezpiecznie do swego Królestwa niebieskiego. Jemu niech będzie chwała na wieki wieków. Amen.

(2 Tm 4,6-9.16-18)

6-8. W tym ostatnim pożegnaniu Sza'ul używa wyrażeń ze swojej przeszłości. Rozlany na ołtarzu - por. Flp 2,17. Odejście - por. Flp 1,23. Stoczyłem dobry bój - por. 1 Tm 1,18; 6,12. Ukończyłem wyścig - por. Dz 20,24; 1 Kor 9,25; Żm 12,1-2. Na końcu jednak Sza'ul użył języka z żydowskich obrzędów żałobnych. Żydowskie nabożeństwo pogrzebowe zawiera np. takie słowa:

O Sędzio wierny i sprawiedliwy! Niech będzie błogosławiony Sędzia Wierny, którego wszystkie sądy sprawiedliwe są i wierne.

Określenie "Sprawiedliwy Sędzia" znajdujemy w kontekście modlitwy J'hudy ha-Makkabiego za poległych żołnierzy żydowskich w Drugiej Księdze Machabejskiej 12,41 (zob. też 2 Mch 12,6). Jednakże tym Sędzia Sprawiedliwym jest Pan, "Mesjasz Jeszua, który będzie sądził żywych i umarłych, kiedy się objawi i ustanowi swe Królestwo" (w. 1; por. J 5,22-30).

16. Niech im to nie będzie policzone. Por. Łk 23,34; Dz 7,60.

17. Wytłuszczono cytat z Ps 22,22 (21); Dn 6,21.23.

---

EWANGELIA

Tym, którzy pokładali ufność we własnej sprawiedliwości i gardzili wszystkimi innymi, Jeszua powiedział tę przypowieść: "Dwaj mężczyźni poszli do Świątyni się modlić, jeden parusz, a drugi celnik. Parusz stał i modlił się sam do siebie: »O Boże! Dziękuję ci, że nie jestem jak wszyscy inni ludzie - chciwy, nieuczciwy, niemoralny - czy też jak ten celnik! Poszczę dwa razy w tygodniu, płacę dziesięcinę z całego mojego dochodu...«. Lecz celnik, stanąwszy z daleka, nie chciał nawet podnieść oczy ku niebu, ale bił się w piersi i mówił: »Boże! Zmiłuj się nade mną, takim grzesznikiem!«. Mówię wam, to ten człowiek , nie zaś tamten, wrócił do domu pojednany z Bogiem. Bo każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony, ale każdy, kto się poniża, będzie wywyższony".

(Łk 18,9-14)

10-14. Ludzie, którzy odrzucają Ewangelię, oskarżają czasem ewangelizujących o obłudną świętoszkowatość [po angielsku postawa taka nosi nazwę holier-than-thou "świętszy niż ty"; przyp. tłum.]. Postawę taką opisywał już Izajasz, ukazując ówczesnego Isra'ela zbuntowanego przeciw Bogu: "Mówią: »Trzymaj się z dala, nie przybliżaj się do mnie, bo jestem świętszy niż ty«" (Izajasz 65,5). Niestety, lud Boży jest podatny na ten najstraszliwszy z grzechów, przed którym ostrzegają i Tanach, i Nowy Testament - na pychę religijną.

10. Parusz zajmował wysokie miejsce w hierarchii społecznej, celnikiem natomiast pogardzano (zob. Mt 5,46K).

11. Modlił się sam do siebie, a nie do Boga, chociaż teoretycznie do Niego się zwracał. Nie porozumiewał się bynajmniej z Bogiem, a tylko chełpił się i sam się usprawiedliwiał. Inna możliwość: "modlił się w swojej sprawie".

12. Poszczę dwa razy w tygodniu. Nie ma dowodu, który wskazywałby na to, że faryzeusze jako grupa pościli dwa razy w tygodniu, chociaż faktycznie pościli często (M 9,14). O kimś, kto "podejmuje post co poniedziałek i co czwartek przez cały rok", Talmud nie wyraża się jak o kimś nadzwyczajnym, ale mimo to nie uznaje tego za normę (Ta'anit 12a). W ramach ufności do Boga post był i jest normalną częścią życia człowieka wierzącego (Izajasza 58,1-12; Mt 6,16-18; 9,14-17).

Płacę dziesięciny z całego mojego dochodu. Wymóg płacenia 10 procent dochodu opiera się na Kapłańskiej 27,30-33 i Liczb 18,21-26, a jest omówiony w traktacie Ma'serot w Talmudzie, gdzie wymieniono dobra, które trzeba objąć dziesięciną, i wyłożono zasadę: spożywać można tylko te płody rolne, od których oddano dziesięcinę (płody, od których nie oddano dziesięciny, nie są więc koszerne). Miszna mówi: "Kto podejmuje wysiłek, aby być wiarygodnym, ten musi oddawać dziesięcinę z tego, co je, co sprzedaje i co kupuje, i nie wolno mu pozostawać w gościnie u 'am-ha'arec (człowieka nieuczonego)" (Demai 2,2). Ogólnie jednak oddawanie dziesięciny z całego dochodu uważano za dobrowolne. Przypuszczam, że ów paruszsądził, iż robi dla Boga coś szczególnego i wyjątkowego, za co Bóg winien mu jest podziękowanie i nagrodę. Na taką mentalność nie mają rzecz jasna monopolu ani faryzeusze, ani niewierzący, przeciwnie - właśnie ludzie uważający się za wierzących są szczególnie podatni na ten rodzaj pychy. 13 Taki grzesznik. Pojął on głębię swej grzeszności i ogarnęły go przemożne wyrzuty sumienia i żal za grzechy, a wskutek tego Bóg mu przebaczył (w. 4).

------------------------------------

Amen - Amen, niech tak się stanie
goim - poganie, narody, nie-Żydzi
parusz - faryzeusz