IV NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

publikacja 28.01.2008 22:18

Komentarze biblijne do czytań liturgicznych.

IV NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A Carl Heinrich Bloch (PD) Jezus, widząc tłumy, wyszedł na górę. A gdy usiadł, przystąpili do Niego Jego uczniowie...

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

IV NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Szukajcie pokory

Czytanie z Księgi proroka Sofoniasza

Szukajcie Pana, wszyscy pokorni ziemi, którzy pełnicie Jego nakazy; szukajcie sprawiedliwości, szukajcie pokory, może się ukryjecie w dzień gniewu Pana.
Zostawię pośród ciebie lud pokorny i biedny, a szukać będą schronienia w imieniu Pana. Reszta Izraela nie będzie czynić nieprawości ani mówić kłamstwa. I nie znajdzie się w ich ustach zwodniczy język, gdy paść się będą i wylegiwać, a nie będzie nikogo, kto by ich przestraszył.
So 2,3; 3,12–13

2,3. Przesłanie skierowane jest do gnębionych sprawiedliwych.

”Szukajcie Pana”: Słowa często występujące w kontekście kultowym, są wyjaśnione w dalszej części wypowiedzi.

”szukajcie sprawiedliwości, szukajcie pokory”: Streszczenie moralnego programu Sofoniasza skierowanego przeciwko grzechowi i zarozumiałości

”może”: Wątpliwość nie dotyczy woli i mocy Jahwe o do ocalenia, ale zwrócenia uwagi słuchacza na napomnienie.


3,12. Podobnie jak gdzie indziej grzeszność utożsamia się z pychą i bogactwem (1,11-13,16.18; 2,10.15; 3,1-3.5); tylko „pokorny i biedny” (por. 2,3), który pokłada ufność w Jahwe, przeżyje. Oczyszczona „reszta” będzie „paść się i wylegiwać” w pokoju (jak w dostatku 2,7.11)

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Ubodzy duchem mają wstęp do nieba.

Bóg wiary dochowuje na wieki,
uciśnionym wymierza sprawiedliwość,
chlebem karmi głodnych,
wypuszcza na wolność uwięzionych.
Refren.
Pan przywraca wzrok ociemniałym,
Pan dźwiga poniżonych;
Pan kocha sprawiedliwych,
Pan strzeże przybyszów.
Refren.
Ochrania sierotę i wdowę,
lecz występnych kieruje na bezdroża.
Pan króluje na wieki,
Bóg twój, Syjonie, przez pokolenia.
Refren.
Ps 146,6c–7.8–9a.9bc–10

Hymn jednostki, pierwszy z pięciu psalmów, które tworzą doksologiczne zakończenie nie tylko Księgi V, lecz również Psałterza. Każdy psalm ujmuje w ramy zwrot hallělû yāh.

Struktura:
ww. 1-6a (wielbienie Boga jako Stwórcy):
ww. 6b-10 (wielbienie Boga jako wybawcy gnębionych i bezradnych).

Na podstawie cech języka wielu komentatorów datuje Ps 146 na okres po niewoli.

1-2. Zaproszenie do wielbienia Boga.

3-6a. Wersety mają charakter sapiencjalny, przeciwstawiają śmiertelność człowieka Bogu Stwórcy; por. Ps 90,2-3 co do identycznego tematu. Język mądrościowy powraca w ww. 8-9. 5-6. Por. Ps 121,2-3 odnośnie do identycznego ciągu zdań opisujących Boga jako źródło pomocy, jako Stwórcę nieba i ziemi, i jako tego, który wszystko podtrzymuje.

6-7. ”który stworzył niebo i ziemię... daje prawo”: Moc identyczna sile stwórczej podtrzymuje świat i porządek moralny. Por. odwrotną sytuację w Ps 82,2-5, gdzie brak sprawiedliwości powoduje trzęsienie ziemi w posadach.

7b. Dostarczenie żywności głodnym i uwolnienie więźniów przywołuje na myśl wydarzenia Wyjścia; podobnie w ww. 9-10.

8a. ”Pan przywraca wzrok niewidomym”: Wyrażenie idiomatyczne na określenie uwolnienia więźniów (por. Iz 42,7; 61,1).

8-9. ”Pan strzeże sprawiedliwych ... na bezdroża kieruje występnych”: Por. identyczną myśl mądrościową w Ps 1,6.9.

”przychodniów... sierotę i wdowę”: Por. Wj 22,20-21; Pwt 10,18.


10. ”Pan króluje na wieki”: Por. Wj 15,18. Na temat królewskiej opieki nad obcymi, sierotami i wdowami por. Jr 22,1-4.

”Syjonie”: Inkluzja z wołaczem: „Duszo moja" w w. 1 oraz przejście od psalmisty do wspólnoty.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

DRUGIE CZYTANIE
Bóg wybrał wzgardzonych

Czytanie z Pierwszego listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Przypatrzcie się, bracia, powołaniu waszemu. Niewielu tam mędrców według oceny ludzkiej, niewielu możnych, niewielu szlachetnie urodzonych.
Bóg wybrał właśnie to, co głupie w oczach świata, aby zawstydzić mędrców, upodobał sobie w tym, co niemocne, aby mocnych poniżyć; i to, co nie jest szlachetnie urodzone według świata i wzgardzone, i to, co nie jest, wyróżnił Bóg, by to, co jest, unicestwić, tak by się żadne stworzenie nie chełpiło przed obliczem Boga.
Przez Niego bowiem jesteście w Chrystusie Jezusie, który stał się dla nas mądrością od Boga i sprawiedliwością, i uświęceniem, i odkupieniem, aby, jak to jest napisane, „w Panu się chlubił ten, kto się chlubi”.
1 Kor 1,26–31

26-31. Członkowie korynckiej wspólnoty obrazują paradoks zawarty w 1,25. Bóg nie powołuje ludzi, których świat wybrałby do zrealizowania jego planu dla ludzkości.

26-29. Rzymski porządek społeczny opierał się raczej na urodzeniu („szlachetnym urodzeniu"), niż na zamożności. Jednak, niezależnie od przyjętego kryterium, większość chrześcijan z Koryntu wywodziła się z niższych warstw społecznych, które też stanowiły olbrzymią większość starożytnego społeczeństwa. Użycie określenia „niewielu" sugeruje jednak, że niektórzy z wierzących posiadali wyższą pozycję - byli wśród nich bez wątpienia właściciele domów, w których spotykały się Kościoły. Werset ten przypomina Jr 9,23 i wprowadza w cytat Jr 9,24, przytoczony przez apostoła w 1 Kor 1,31.

26. Werset ten można by określić jako pytanie domagające się twierdzącej odpowiedzi, lecz to obaliłoby Pawłową argumentację,

”według oceny ludzkiej”: Według standardów upadłej ludzkości.

27-28. ”w oczach świata”: Zgodnie z powszechną opinią.

29. ”chełpiło”: W Pawłowym słowniku słowo to oznacza grzeszne poleganie na sobie, ignorowanie pytania postawionego w 1 Kor 4,7. Dzieło, którego dokonano w Koryncie, nie stało się możliwe dzięki jakimkolwiek cechom wierzących.

30. Literatura żydowska i grecka czasami personifikowały mądrość. Chrystus jako Mądrość Boża (1 Kor 8,6; por. J 1,1-18) staje się sprawiedliwością, uświęceniem i odkupieniem, dokonując całkowitej przemiany człowieka dla Boga. Prawo było uważane zarówno za mądrość (Pwt 4,6), jak i sprawiedliwość (Pwt 6,25).

”Przez Niego bowiem jesteście w Chrystusie Jezusie”: Czasownik należy akcentować ester (Allo), ponieważ oznacza stwierdzenie dotyczące nowego sposobu życia, całkowicie nowego sposobu postrzegania rzeczywistości,

”dla nas mądrością”: Nowy sposób postrzegania został przekazany wierzącym za pośrednictwem mądrości objawionej w człowieczeństwie Chrystusa, którego znaczenie wyjaśniają trzy, pozostające w apozycji, terminy. Przez oddzielenie od grzeszników (uświęcenie) wierzący zostali wyrwani spod panowania grzechu (odkupienie), stając się takimi, jakimi powinni być przed Bogiem.

31. Paweł parafrazuje tutaj Jr 9,24 - człowiek winien się raczej chlubić poznaniem i rozumieniem Boga, niż ludzkiej mądrości.

Chociaż słowa te podaje się jako cytat ze ST, jedynie ho kauchōmenos i kauchastō pochodzą ze ST (Jr 9,23 lub 1 Sm 2,10).

”w Panu”: Wzmianka o działaniu Bożym w historii. Podobna formuła występuje w 2 Kor 10,17

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000
:.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Cieszcie się i radujcie,
albowiem wielka jest wasza nagroda w niebie.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Mt 5,12a

EWANGELIA
Błogosławieni ubodzy duchem

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus, widząc tłumy, wyszedł na górę. A gdy usiadł, przystąpili do Niego Jego uczniowie. Wtedy otworzył swoje ustai nauczał ich tymi słowami:
„Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie.
Błogosławieni, którzy płaczą, albowiem oni będą pocieszeni.
Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię.
Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni.
Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią.
Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą.
Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi.
Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, albowiem do nich należy królestwo niebieskie.
Błogosławieni jesteście, gdy ludzie wam urągają i prześladują was, i gdy mówią kłamliwie wszystko złe na was z mego powodu. Cieszcie się i radujcie, albowiem wielka jest wasza nagroda w niebie”.
Mt 5,1-12a

Fragment Mt 5-7 to pierwszy blok materiału, zawierający nauczanie Jezusa. Jego głównym tematem jest etyka królestwa Bożego. W Mt 4,17 Jezus tak podsumowuje swoje przesłanie: „Nawracajcie się, albowiem bliskie jest królestwo niebieskie". Rozdział) Mt 5-7 bardzo szczegółowo opisują styl życia człowieka nawróconego - styl postępowania charakteryzujący członków królestwa Bożego. Część tę poprzędza powszechny w Starym Testamencie gatunek literacki zwany błogosławieństwami: „Szczęśliwy maż, który... jest on jak..." (Ps 1,1). W omawianym fragmencie błogosławieństwa są obietnicami królestwa dla tych, którzy nawrócili się i wiodą nowe życic. Słuchacze Jezusa rozumieli je jako obietnice, które zostaną spełnione w przyszłości, gdy Bóg obejmie panowanie. My musimy je odczytywać również w świetle obecnego aspektu królestwa Bożego (zob. „Królestwo Boże" w glosariuszu). Przyszłe królestwo Boże jest czasami przedstawiane za pomocą obrazów zaczerpniętych z narracji o stworzeniu lub o wyjściu Izraelitów z Egiptu (wydarzenie to Żydzi uważali za pierwowzór odkupienia).

1-2. Chociaż osoby publicznie odczytujące Pismo stały, żydowscy nauczyciele zasiadali podczas jego wyjaśniania (uczniowie zaś siedzieli u ich stóp). Wielu uczonych porównywało „górę", o której pisze Mateusz (por. Łk 6,17) do góry Synaj, na której Bóg, za pośrednictwem Mojżesza, przekazał swoją etykę opartą na Prawie (Wj 19-20; por. Iz 2,2-3).

1. Na podstawie tego wersetu można by sądzić, że kazanie zostało skierowane wyłącznie do uczniów, lecz w 7,28 „tłumy" słuchały i reagowały. Uczniowie tworzą zatem corona fratrum (por. Ne 8,5), zaś tłumy stanowią wewnętrzny krąg odbiorców,

”na górę”: Nie została ona nazwana; ze względu na pełnioną rolę można ją nazwać górą objawienia (zjawisko częste w Biblii i w Mt), symbolicznym Synajem. Nie ma powodu, by ujednolicać ją z Łk 6,17, „na równinie",

”usiadł”: Taką pozycję przyjmowali nauczyciele Wschodu. Nauczanie pod niebem wyróżniało działalność Jezusa.


2. Uroczyste wprowadzenie. Kazanie jest dziełem Mateusza, łączącym różnorodne materiały zawarte w Q (por. Łk 6,20-49), Mk i inne przekazy). Nie ma powodu, by wątpić, że większość zawartego materiału pochodziła od samego Jezusa, jednak każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, zaś wypowiedzi były na pewno poddawane rewizji. Wysuwano hipotezę, że Mateusz nie uważał treści kazania za obowiązującą jego czytelników i że nie pasuje ona do reszty jego Ewangelii; pogląd ten jest trudny do utrzymania w kontekście inkluzji pomiędzy 4,23 i 9,35 oraz 5,1-2 i 28,19-20. 23 Kazanie na Górze jest pierwszą z pięciu głównych mów tej Ewangelii. Stanów przykład literackiego kunsztu Mateusza i we wczesnym okresie było najczęściej cytowanym fragmentem. Jej gatunek literacki pozostaje sporny. G. Bornkamm (NTS 24 [1977-78] 419-432) utrzymuje, że tekst nie posiada jasnej analogii. H.D. Betz (Essays) porównuje je z podsumowaniem opinii filozofa. G.A. Kennedy (New Testament Interpretation through Rhetorical Criticism [Chapel Hill, 1984] 39-72) analizuje je jako przykład utworu retorycznego, mającego przekonać czytelnika do określonych działań w przyszłości i dostarczającego streszczenia lub tez z całej Ewangelii, by dać poczucie intelektualnej satysfakcji i bezpieczeństwa. Z biblijnego punktu widzenia Kazanie można uznać za utwór eschatologiczny, za utwór etyczny, za utwór zawierający mądrość prawną bądź prawo w sensie pouczenia (Tora) ukazane z perspektywy królestwa Bożego, nie narzucone siłą, lecz obowiązujące w perspektywie eschatologicznej, a wreszcie za połączenie kilku gatunków literackich ze ST. Głównymi tematami kazania jest królestwo Boże i sprawiedliwość. Budowa kazania została podana w planie Ewangelii: egzorta (5,3-16) z błogosławieństwami i fragmentem o soli i światłości (podkreślającym misyjny cel życia uczniów); nowa etyka (5,17-7,12): jej podstawowe zasady (5,17-20); sześć głównych tez (5,21-48); zreformowanie uczynków pobożności (6,1-18); dalsze pouczenia (6,19-7,12) - jak miłować Boga z całego serca, o miłości i mocy (luźne pouczenia na temat tego, co jest najistotniejsze w życiu, z kulminacją w tzw. złotej regule); wnioski końcowe (7,13-27), nauka o dwóch drogach, zbiór zasad przymierza, czyniący Mt nowotestamentowym przedłużeniem deuteronomicznej teologii historii; przypowieść końcowa. Kazanie na Górze cechuje systematyczne uporządkowanie materiału - omawia ono główne dziedziny życia etycznego i religijnego według tradycji Izraela. Tekst nie ma arbitralnego ani wyczerpującego charakteru, lecz stanowi serię wskazań zilustrowanych „najważniejszymi przypadkami". Kazanie krytykowano za to, że ustanawia zbyt wysokie, faktycznie niewykonalne standardy („na podstawie tego kazania nie można by rządzić" [Bismarck]); jednak interpretowane w kontekście swego żydowskiego tła, staje się wykonalne, chociaż nadal pozostaje wyrazem wysokich standardów moralnej i życiowej mądrości.

BŁOGOSŁAWIEŃSTWA (5,3-12).
Por. Łk 6,20b-23. Porównanie dwóch wersji tekstu Kazania na Górze prowadzi do wniosku, że w Łk są cztery (3 + 1) błogosławieństwa, zaś w Mt osiem (7 + 1). Przypuszczalnie tylko pierwsze trzy błogosławieństwa w Łk są autentyczne; czwarte pochodzi z tradycji wczesnego Kościoła; dodatkowe błogosławieństwa Mateusza stanowią jego rozwinięcie w oparciu o Psalmy. Wspólnym źródłem obydwu wersji jest Q, ponadto autor wykorzystał to, że Jezus cytował Iz 61,1-4. Pod względem formy błogosławieństwo jest powinszowaniem z powodu czyjegoś szczęścia; słowo to nawiązuje do hebrajskiego rzeczownika 'ašrê i greckiego przymiotnika makarios. Przedstawiona tutaj ewangelia rozpoczyna się okrzykiem radości z powodu rychłego nadejścia królestwa Bożego. Skierowanie pierwotnych błogosławieństw do „ubogich"', „smutnych" i „spragnionych" jest wyrazem Jezusowej służby skierowanej do potrzebujących w Izraelu oraz wyrazem nadejścia nowej ery w historii zbawienia. Wszystkie trzy odnoszą się do tych samych ludzi. Ubodzy itd. są szczęśliwi nie dlatego, że pod względem moralnym przewyższają innych, lecz z powodu szczególnej troski, jaką Bóg ich otacza. Boga wyobrażano sobie na wzór wschodniego władcy, którego obowiązkiem była ochrona słabych. Rozwinięcie ostatniego błogosławieństwa dotyczącego prześladowanych nawiązuje do męczeństwa we wczesnym Kościele i ma wyraźnie chrystologiczny charakter (ww. 1-12). W kilku miejscach można zauważyć redakcyjne dodatki Mateusza. Po pierwsze, w ww. 6 i 10 dodaje słowo „sprawiedliwość" w celu podzielenia wywodu oraz wprowadzenia jednego z wielkich tematów tej Ewangelii. Do słów „błogosławieni ubodzy" dodaje „w duchu". Ubodzy byli potrzebującymi, nazywano ich 'ănāwîm lub 'am hā-'āres; przedkładali oni służbę Bogu ponad korzyści finansowe. Ich ubóstwo miało wymiar realny (ekonomiczny), lecz także wymiar duchowy. Dodanie słów „w duchu" przesuwa akcent ze społeczno-ekonomicznego na osobisto-moralny, tj. uniżenie się, rezygnację z bogactwa, dobrowolne ubóstwo. Biblia postrzega ubóstwo ekonomiczne jako formę zła, której należy zapobiec (Pwt 15,11); bogactwo samo w sobie nie jest złem, w rzeczy samej jest niezbędne dla dobrobytu królestwa, łączy się jednak z ryzykiem zapomnienia o Bogu i o ubogich. Głównym Bożym priorytetem jest troska o ubogich,

”którzy się smucą”: Ich smutek jest spowodowany złem panującym na świecie (pierwotnie w Izraelu),

”cisi”: Określenie to oznacza „nieskory do gniewu", „łagodny wobec innych", wskazuje na formę dobroczynności.

” miłosierni”: Odnosi się to do gotowości przebaczenia bliźniemu (Mt 6,12.14-15; 18,35), do miłowania (9,13; 12,7; 23,23) szczególnie potrzebujących (Mt 25,44-46), a nawet wrogów (5,44-47). Brak wszelkiej myśli o zemście,

”czystego serca”: W ST określenie to wiązało się z usunięciem rytualnej i moralnej nieczystości (Ps 24,4; 51; Iz 1,10--20). W Mt „czyste serce" łączy się z pojęciem sprawiedliwości, zawierając w sobie wierność przymierzu, lojalność względem Bożych przykazań i szczere oddawanie czci.

”którzy wprowadzają pokój”: Nawiązanie do šālom ze ST, szerokiego pojęcia oznaczającego wszelki dobrobyt. Rabini „zdemokratyzowali" królewską ideologię, czyniącą władcę odpowiedzialnym za zaprowadzanie pokoju na ziemi, i rozciągając to zadanie na każdego. W Mt czynienie pokoju jest ściśle związane z miłowaniem bliźniego, a pośrednio z błogosławieństwem dla miłosiernych. Mateusz przekształca zatem krótki manifest mesjański w życiowy program - listę zalet i cnót. Każde błogosławieństwo zostało skomponowane wedle zasad syntetycznego paralelizmu. Wszystkie nagrody zostaną udzielone w królestwie Bożym. Strona bierna, którą zastosowano do przyszłych nagród, wskazuje na motyw teologiczny: Bóg pocieszy, napełni, udzieli miłosierdzia, wezwie (ZBG § 236). Wszystkie czasowniki dotyczące nagrody są w czasie przyszłym, z wyjątkiem pierwszego i ostatniego; cały fragment zdominowany jest przez przyszłą eschatologię.


3. Starożytni pisarze i mówcy czasami dzielili materiał na części, rozpoczynając i kończąc poszczególne fragmenty tą samą frazą. Błogosławieństwa dotyczą zatem daru królestwa Bożego (Mt 5,3.10).
Wielu Żydów wierzyło, że królestwo Boże może zostać zaprowadzone jedynie w wyniku wielkiej wojny, zbrojnym ramieniem. Obietnice Jezusa skierowane są do „ubogich w duchu", „cichych" lub „pokornych" (Mt 5,5), „którzy wprowadzają pokój" (Mt 5,9). W judaizmie łączono zwykle ubóstwo i pobożność. Termin „ubóstwo" mógł oznaczać albo materialną biedę (Łk 6,20), albo pełne ufności poleganie na Bogu, które stan ten zwykle wytwarzał („w duchu", jak tutaj).


4. Smutek był zwykle łączony z nawróceniem lub żałobą; zestawienie z „pocieszeniem" wskazuje na to, że chodzi o drugą możliwość. Chociaż może to oznaczać smutek z powodu grzechów Izraela, w tym kontekście chodzi raczej o cierpienie uciśnionych. „Pocieszenie" było jednym z obiecanych błogosławieństw, które spełnią się w przyszłości, gdy Bóg odnowi swój pogrążony w smutku lud (Iz 40,1; 49,13; 51,3.12; 52,9; 54,11; 57,18; 61,2; 66,13).

5. Jezus cytuje fragment Pisma Świętego (Ps 37,9.11). „Na własność posiądą ziemię" nie ci, którzy dążą do zaprowadzenia królestwa środkami politycznymi lub militarnymi, lecz ci, którzy pokornie zdają się na wolę Boga. Hebrajski tekst psalmu może oznaczać „odziedziczą ziemię" w węższym znaczeniu (Ps 25,13), lecz w czasach Jezusa Żydzi oczekiwali, że lud Boży będzie panował nad całą ziemią, co sugerowały niektóre fragmenty 'Starego Testamentu.

6. Żydzi wierzyli też, że w przyszłym królestwie Bóg zaspokoi potrzeby swojego ludu (Iz 25,6; 41,17-18; 55,2), podobnie jak troszczył się o Izraelitów w czasie Wyjścia z Egiptu, gdy ich wybawił po raz pierwszy (Pwt 6,11; 8,7-10). Jednak największym obiektem ludzkiej tęsknoty powinien być Bóg (Ps 42,1; 63,1) i Jego pouczenie o sprawiedliwości (Ps 119,40.47.70.92.97. 103; Jr 15,16).

7. Niektórzy późniejsi 'rabini wypowiadali podobne słowa (zob. też Prz 11,17). Podobnie jak wprowadzający pokój (w. 9), miłosierni nie dążą siłą do zaprowadzenia królestwa. Na takie miłosierdzie Boże wszyscy Żydzi liczyli w dniu sądu (por. Mi 7,18-19).

8. „Czystego serca" (Ps 73,1) byli w Izraelu „czyści" (nieskalani), którzy uznawali, że tylko Bóg jest ich wybawieniem i nagrodą (Ps 73,2-28). Sprawiedliwi będą oglądali Boga w dniu sądu (np. Iz 30,20), podobnie jak w czasie pierwszego Wyjścia (por. (Wj 24,10-11).

9. W tradycji żydowskiej zarówno Żydzi, jak i ludzie sprawiedliwi byli nazywani „synami Bożymi". Zostanie to w sposób ostateczny ogłoszone wobec narodów w dniu sądu. 'Faryzejscy rabini, którzy dominowali w palestyńskim judaizmie po wojnie z Rzymianami w latach 66-70 po Chr., opowiadali się za pokojowymi środkami, odrzucając ideę zbrojnego powstania podnoszoną przez innych. Większość innych przywódców żydowskich, w tym różne grupy związane z Jerozolimą (z wyjątkiem chrześcijan i niektórych faryzeuszów), którzy opowiadali się za walką zbrojną została zabita lub utraciła poparcie po upadku powstania.

10-12. Wielu starotestamentowych proroków spotkały cierpienia za to, że nieśli Izraelowi Boże słowo (np. Jr 26,11). Żydowska tradycja wyolbrzymiała liczbę proroków, którzy zginęli męczeńską śmiercią. Obowiązek udowodnienia prawdziwości swojej misji spoczywał na proroku, który wypowiadał proroctwo, które ludzie pragnęli usłyszeć (Jr 28,89; por. 6,14; 8,10-11; 23,17).
Większość Żydów nie wierzyła, że istnieją jeszcze tacy prorocy, o jakich opowiada Stary Testament, dlatego Jezus porównywał swoich naśladowców do proroków, zaznaczając, że otrzymają niezwykłą misję. Cierpienie dla Boga było uważane za zaszczyt (Ps 44,22; 69,7). Judaizm otaczał wielkim szacunkiem męczenników, stających w obronie Bożego 'Prawa. Mimo to żaden inny 'rabin nie wzywał swoich 'uczniów, by oddali życie za jego naukę (lub imię).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
:.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000
:.

 

 

Tekst i komentarz z Komentarza Żydowskiego do Nowego Testamentu. David H. Stern. Oficyna Wydawnicza Vocatio. Warszawa 2004

II CZYTANIE

Spójrzcie na siebie, bracia, spójrzcie na tych, których Bóg powołał! Niewielu wśród was mądrych według miary tego świata, niewielu dysponuje władzą czy może się poszczycić szlachetnym urodzeniem. Ale to, co świat uznaje za absurd, Bóg wybrał, aby zawstydzić mądrych; to, co świat uznaje za słabe, Bóg wybrał, aby zawstydzić silnych; i wybrał Bóg to, co świat ma za pospolite albo za nic uważa, aby unicestwić to, co świat uznaje za ważne; tak aby nikt nie chełpił się przed Bogiem. To za Jego sprawą jesteście jedno z Mesjaszem Jeszuą. On stał się dla nas mądrością od Boga i sprawiedliwością, i świętością, a także odkupieniem. Dlatego – jak rzecze Tanach - "niech każdy, kto chce się chlubić, chlubi się Adonai".

(1 Kor 1,26–31)

26. Niewielu wśród was mądrych [...] dysponuje władzą czy może się poszczycić szlachetnym urodzeniem. Ci, którzy uważają się za mądrych, potężnych czy dobrze urodzonych, często gardzą chrześcijaństwem z powodu jego skromnych pozorów, ale nauki Jeszui nie dają podstaw do takiego zarozumialstwa i buty. Królestwo boże jest dla "ubogich" (Łk 6,20) i "ubogich w duchu" (Mt 5,3), gotowych zrezygnować z przysługującej im pozycji ekonomicznej czy akademickiej i stać się jak dzieci (Mt 18,1-3). Ludzie prości często mają do odrzucenia mniejszy bagaż błędnego wykształcenia i mniej są przywiązani do swego status quo, uwierzenie mniej ich więc kosztuje (zob. Łk 14,26-33zK). Żydzi mogą się poszczycić wyjątkową, biblijną tradycją niegardzenia słabymi. Mosze powiedział Izraelitom:

Adonai pokochał was i wybrał nie dlatego, żeście przewyższali liczebnie inne ludy, bo byliście najmniej licznym ze wszystkich ludów. Lecz dlatego właśnie, że Adonai was ukochał i chciał dotrzymać przysięgi, jaką złożył ojcom waszym, wywiódł was Adonai ramieniem potężnym i wykupił was [...] (Powtórzonego Prawa 7,7-8).

Mimo to niejeden Żyd niemesjaniczny z lekceważeniem spogląda na judaizm mesjaniczny, w przekonaniu, że przyciąga on tylko Żydów niewykształconych (czy to po żydowsku, czy ogólnie), emocjonalnie niezrównoważonych bądź w tarapatach finansowych – tylko 'am-ha'arec ("motłoch", "wieśniacy", dosłownie "lud ziemi") daje się na to złapać. Odpowiem na to: (1) niektórzy Żydzi mesjaniczni są bogaci, stoją wysoko na drabinie społecznej, są dobrze przystosowani i wykształceni; również wielu rabinów uwierzyło (zob. Dz 4,13zK). A co jeszcze ważniejsze, (2) choć w piśmiennictwie żydowskim można natknąć się na uprzedzenia względem 'am-ha'arec, to jednak judaizm jako całość nie daje w zasadzie podstaw do uwłaczających porównań między ludźmi (zob. w. 31K) i nie daje żadnych w ogóle podstaw, aby osądzać prawdziwość czegokolwiek na podstawie tego, kto w to wierzy.

29. Bóg wybiera pokornych, przekreślając chlubienie się czymkolwiek innym prócz Niego samego. Por. Ef 2,8-9.

31. Warto przytoczyć cały fragment, z którego pochodzi ten cytat, ponieważ podane tu trzy błędne podstawy do chlubienia się pokrywają się idealnie z tymi wymienionymi w w. 26:

Tak mówi Adonai: "Niech się mędrzec nie chlubi swą mądrością i niech się nie chlubi mocarz mocą swoją, i niech nie chlubi się swym bogactwem bogacz. Lecz kto chce się chlubić, niechże tym się chlubi, że pojmuje i zna mnie, żem jest Adonai, który okazuje łaskawość, sprawiedliwość i prawość na ziemi, gdyż w tym mam upodobanie" – mówi Adonai (Jeremiasz 9,22-23 [23-24]).

Także Psalm 34,3 (2): "Dusza moja chlubić się będzie w Adonai; usłyszą o tym pokorni i radować się będą".


EWANGELIA

Widząc tłumy, Jeszua wspiął się na wzgórze. A gdy usiadł, podeszli do Niego jego talmidim i zaczął przemawiać. Oto, czego ich nauczał:
"Jakże błogosławieni są ubodzy w duchu!
Bo ich jest Królestwo Niebios.
Jakże błogosławieni są ci, którzy płaczą!
Bo zostaną pocieszeni.
Jakże błogosławieni są cisi!
Bo odziedziczą Ziemię!
Jakże błogosławieni są ci, którzy łakną i pragną sprawiedliwości!
Bo zostaną nasyceni.
Jakże błogosławieni są ci, którzy okazują miłosierdzie!
Bo miłosierdzie zostanie im okazane.
Jakże błogosławieni są czystego serca!
Bo będą oglądać Boga.
Jakże błogosławieni są czyniący pokój!
Bo zostaną nazwani synami Bożymi.
Jakże błogosławieni są prześladowani za to, że dążą do sprawiedliwości!
Bo ich jest Królestwo Niebios.
Jakże błogosławieni jesteście, gdy ludzie was znieważają i prześladują, i rozpowiadają o was wszelakie nikczemne kłamstwa dlatego, że za mną idziecie. Cieszcie się, radujcie bo wielka jest wasza nagroda w niebie".

(Mt 5,1-12a)

1. Talmidim (lm.; lp. talmid) - uczniowie. Słowo "uczeń" nie jest w stanie oddać bogactwa więzi łączącej rabina i jego talmidim w I wieku n.e. Nauczyciele, zarówno wędrowni jak Jeszua, także i osiadli w jednym miejscu, przyciągali zwolenników, którzy zawierzali im całym sercem (choć nie w sposób bezmyślny, jak to ma dziś miejsce w niektórych sektach i kultach). Więź ta zasadzała się na zaufaniu w każdej dziedzinie życia, a jej celem było to, aby talmid stał się jak jego rabbi pod względem wiedzy, mądrości i zachowań etycznych (por. 10,24-25; zob. hasło talmid w słowniczku NTPŻ).

3. Rozdziały 5-7 stanowią treść Kazania na Górze. Por. Kazanie na Równinie (Łk 6,20-49zK), gdzie pojawia się wiele tych samych tematów, ujętych jednak nieco inaczej. Kiedy np. w Łk 6,20 jest powiedziane po prostu: "Jakże błogosławieni jesteście wy, ubodzy" (por. z Łk 6,24), w. 4 mówi to samo o ubogich w duchu, tych, którzy mają tę postawę pełną pokory, zależności i słabości, cechującą ludzi ubogich, nawet jeśli są de facto bogaci.

Jakże błogosławieni. Greckie makarios odpowiada hebrajskiemu aszer i oznacza jednocześnie "błogosławiony", "szczęśliwy" i "mający szczęście" żadne zatem polskie słowo nie będzie tu idealne. Hieronim, autor najsłynniejszego łacińskiego przekładu Biblii, Wulgaty (ok. 410 n.e.), użył w miejsce greckiego makarios łacińskiego beatus. Hebrajskim przykładem zastosowania tego słowa jest Psalm 144,15: "Jakże błogosławiony/szczęśliwy/mający szczęście jest lud, którego Bogiem jest Adonai!". Zdaniem El'azara (Larryego) Brandta, mojego znajomego Żyda mesjanicznego, Błogosławieństwa to de facto sformułowania z Tanach, ujęte w postaci błogosławieństw odnoszących się do ery mesjańskiej. Na samym końcu Jeszua powiada: "Jakże błogosławieni jesteście wy, gdy ludzie was znieważają i prześladują, i rozpowiadają o was wszelakie nikczemne kłamstwa dlatego, że wy za mną idziecie" (w. 11, wyróżnienia dodano). Wypowiadając te błogosławieństwa w kontekście błogosławieństw mesjańskich, mówi On w istocie między wierszami, że jest Mesjaszem, co musiało zdziwić i zaszokować Jego słuchaczy. Takie rozumienie zgadza się z moją interpretacją w. 17 jako zasady interpretowania Tory przez Mesjasza. Poprzednio nie miałem podstaw, aby twierdzić, że przesłanką Jeszui w Jego Kazaniu na Górze była teza: "Ja jestem Mesjaszem", toteż moja interpretacja w. 17 byłaby niejako wzięta z sufitu. Teraz widzę, że jest ona logiczną konsekwencją przesłanki "Ja jestem Mesjaszem", zawartej między wierszami w Błogosławieństwach.

Królestwo Niebios. Zob. 3,2K.

5. Cisi [...] odziedziczą Ziemię. Czy chodzi o Ziemię Izraelską, czy też może o całą ziemię, jak chcą niektórzy? Chrześcijanie często uważają, że skoro Ewangelia jest przeznaczona dla wszystkich ludzi, to Bóg przestał już interesować się Isra'elem w wymiarze narodowym (mimo że 23,37-39zK świadczy o czymś wręcz przeciwnym). Ten błędny pogląd, określany rozmaicie - jako teologia zastąpienia, teologia władzy, teologia królestwa (Kingdom Now theology) czy teologia przymierza (w niektórych spośród swoich form), rekonstrukcjonizm czy (w Anglii) restauracjonizm (Restorationism) - wraz ze swymi antysemickimi konsekwencjami, jest tak rozpowszechniony, że pod jego dyktando przekręca się nawet fragmenty Nowego Testamentu. Omawiany teraz werset jest jednym z tego typu fragmentów biblijnych (zob. Rz 10,1-8zKK jako kolejny taki fragment). W większości przekładów informuje się czytelników, że "cisi" - rzecz jasna, wszyscy cisi ze wszystkich narodów - "odziedziczą ziemię" (w sensie całego globu), nad którą będą władać. Choć prawdą jest, że wierzący powrócą na ziemię, aby rządzić wraz z Mesjaszem podczas Jego Drugiego Przyjścia (1 Tes 4,13-18; Apokalipsa 20), to w tym miejscu Jeszua cytuje Psalm 37,11, z jego kontekstu jasno wynika, że określenie "cisi" odnosi się do cichych spośród Isra'ela, którzy według obietnic Bożych "odziedziczą Ziemię", Ziemię Izraelską, o czym Mattitjahu już jednoznacznie wspominał (2,20-21zK).
Choć greckie słowo może oznaczać ziemię zarówno w sensie globu, jak i krainy, w Psalmie 37 przynajmniej sześciokrotnie hebrajskie erec oznacza "kraj" [czyli Ziemię Izraelską], nie zaś planetę Ziemia: ci spośród Isra'ela, którzy ufają Adonai, będą "mieszkać w kraju" (w. 3), a ci spośród Isra'ela, którzy wyczekują Adonai (w. 9), są cisi (w. 11, cytowane właśnie tutaj), błogosławieni przez Adonai (w. 22), sprawiedliwi (w. 29) i przestrzegają Jego drogi (w. 34), ci "odziedziczą kraj". Czasownik "dziedziczyć" odnosi się w Tanach do Bożego dziedzictwa narodu żydowskiego, które obejmuje - poza elementami duchowymi - nie cały glob, ale pewne szczególne niewielkie terytorium na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego.
Ponieważ Ewangelia ma charakter uniwersalny i ponieważ powstała fałszywa teologia, wedle której Bóg nie interesuje się już Żydami jako narodem, chrześcijanie jako ogół nabrali przekonania, że Nowy Testament w jakiś sposób unieważnia Bożą obietnicę darowania narodowi żydowskiemu Ziemi Izraelskiej. Częsty dziś sprzeciw tzw. świata chrześcijańskiego względem obecnego państwa Izrael wynika właśnie z tego błędnego założenia. Aby to mylne przekonanie zwalczać, zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie powinni zrozumieć, że Nowy Testament nie unieważnia żadnej z Bożych obietnic danych narodowi żydowskiemu; dosłowne brzmienie Bożych obietnic nie podlega w żaden sposób unicestwieniu poprzez "uduchowienie w Chrystusie".
Kolejny dowód na to, że Ziemia Izraelska należy na wieki do narodu żydowskiego: w Psalmie 105,7-11, mówiąc o tej obietnicy, używa Bóg słów i zwrotów wyrażających mocne zapewnienie: "wieczne przymierze", "przysiągł", "przysięga" itd. W Żm 6,17-18 autor listu mówi o obietnicy Bożej i Bożej przysiędze jako "dwóch rzeczach niezmiennych, z których w żadnej nie może Bóg skłamać". W 47 miejscach w Tanach Bóg przysięga dać tę Ziemię Isra'elowi. Takiego właśnie języka używa Biblia, aby nas zapewnić o wiekuistości i nieodwołalności obietnicy darowania tej Ziemi Żydom.
Osiemnastokrotnie w Nowym Testamencie greckie hē gē odnosi się do Ziemi Izraelskiej. Jak wspomnieliśmy, dwa z tych wystąpień są jednoznaczne - Mattitjahu dwukrotnie (Mt 2,20-21zK) nazywa Ziemię Świętą mianem Erec-Isra'el. Cztery kolejne to cytaty z Tanach - w tym miejscu (Psalm 37,11), Mt 24,30 i Ap 1,7 (Zachariasz 12,10.14) oraz Ef 6,3 (Powtórzonego Prawa 5,17). Pięć wystąpień opiera się na Tanach, mimo że nie są to dosłowne cytaty - Łk 4,25 i Jk 5,17.18 (1 Królewska 17,1; 18,1.41-45), Żm 11,9 (Rodzaju 12; 13; 15; 20; 23) i Ap 20,9 (Ezechiel 38-39). W pozostałych ośmiu wypadkach znaczenie wynika z kontekstu - Mt 5,13; 10,34; 27,45; Mk 15,33; Łk 12,51; 21,23; 23,44; Ap 11,10. Ponieważ wyznawcy teologii zastąpienia twierdzą, że Bóg nie obiecuje już Żydom Ziemi Izraelskiej, należy szczególnie podkreślić fakt, iż Nowy Testament nadal przypisuje prawu narodu żydowskiego do fizycznej Ziemi Izraelskiej istotną rolę w planie Bożym.
Więcej na temat teologii zastąpienia oraz jej obalenie można znaleźć w komentarzach do fragmentów Mt 24,34; Łk 21,24; Dz 1,6-7; 21,21; Rz 2,28-29; 11,1-32.11-12.13-32.23-24.28-29; 2 Kor 1,20; Ga 6,16; Ef 2,11-16. Zob. też Messianic Jewish Manifesto mojego autorstwa, s. 109-118.

------------------------------------

Adonai - Pan, Jahwe
talmidim - uczniowie
Tanach - Biblia hebrajska, Stary Testament