Rozpoczęty 28 czerwca 2008 roku Rok Św. Pawła, ustanowiony przez papieża Benedykta XVI, jest okazją do głębszego poznania tego Apostoła, który zaniósł ewangelię do narodów pogańskich i przez śmierć męczeńską złożył świadectwo głoszonej nauce.
W tym Roku chcemy dokładniej poznać Apostoła, którego doskonała znajomość Pism Świętych i umiejętność argumentowania na ich podstawie, otrzymana na studiach u stóp Gamaliela, czyniły wierzącym i gorliwym wyznawcą judaizmu, który mniemając, że Bogu czyni przysługę, przystąpił z całą gorliwością do prześladowania rodzącego się Kościoła. Od wychowawcy, jakim było Prawo, otrzymał właściwe przygotowania, ale do osiągnięcia dojrzałości w wierze potrzebował jeszcze dalszego światła. Jako Naczynie Wybrane to dalsze światło wraz z powołaniem Apostoła Narodów otrzymywał przez bezpośrednie objawienie Boże, przede wszystkim pod Damaszkiem, ale także wielokrotnie później, na przykład w jerozolimskiej świątyni podczas pierwszego dwutygodniowego pobytu w Świętym Mieście po wewnętrznej przemianie, jaka nastąpiła pod Damaszkiem.
Dlatego Paweł w Liście do Galatów wyraźnie stwierdza, że źródłem jego nauczanie jest objawienie, jakie otrzymał od Jezusa Chrystusa: Oświadczam więc wam, bracia, że głoszona przeze mnie Ewangelia nie jest wymysłem ludzkim. Nie otrzymałem jej bowiem ani nie nauczyłem się od jakiegoś człowieka, lecz objawił mnie ją Jezus Chrystus... Gdy jednak spodobało się Temu, który wybrał mnie jeszcze w łonie matki mojej i powołał łaską swoją, aby objawić Syna swego we mnie, bym Ewangelię o Nim głosił poganom, natychmiast, nie radząc się ciała i krwi ani nie udając się do Jerozolimy, do tych, którzy apostołami stali się pierwej niż ja, skierowałem się do Arabii, a później znowu wróciłem do Damaszku (Ga 1, 11-12.15-17).
Tak zaczęła się apostolska droga Pawła z Tarsu, która zakończyła się w Rzymie, gdzie został ścięty za wiarę.
Liturgia Kościoła katolickiego w sposób szczególny podkreśla dzień śmierci Apostoła, w którym łączy go z apostołem Piotrem w uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła w dniu 29 czerwca oraz tajemnicę nawrócenia św. Pawła obchodzona jako święto w dniu 25 stycznia.
Ks. Bogusław Nadolski, znany uczony i profesor liturgiki, w niewielkiej książeczce, wydanej z okazji Roku św. Pawła przez Wydawnictwo Petrus, ukazuje głębię pouczenia o św. Pawle, jakie zawierają teksty liturgiczne przeznaczone na wspomniane wyżej dni liturgiczne. Do tekstów tych należą formularze mszalne oraz modlitwy wchodzące w skład Liturgii Godzin. Omówienie tekstów liturgicznych jest okazją do przekazania Czytelnikowi wielu niezwykle interesujących refleksji.
Warto zauważyć, że przy okazji omawiania tekstów liturgicznych odnoszących się do św. Pawła Autor daje wiele wyjaśnień odnośnie samej liturgii. Mogą być one bardzo pomocne w rozumieniu i lepszym przeżyciu akcji liturgicznej, która jest wspólnotowym oddaniu czci Bogu za pośrednictwem świętych. Naszemu rozumieniu liturgii zazwyczaj wiele brakuje, mamy więc okazję naprawienia tej sytuacji.
Oprócz ukazania liturgicznego kultu związanego z postacią św. Pawła w omawianej książce mamy także wspomniane inne formy czci Apostoła, gdzie mowa jest o sławnych sanktuariach poświęconych na przestrzeni wieków św. Pawłowi w miejscach, które wiążą się z wydarzeniami jego życia.
Niewielka w swych rozmiarach książeczka dostarcza nam wielu wiadomości i to ją najlepiej rekomenduje.

Ks. Tomasz Jelonek

Wprowadzenie

To chyba pierwszy raz w dziejach Kościoła świętowany jest dzień urodzin jednego z największych apostołów Chrystusa. 28 czerwca 2008 roku Papież Benedykt XVI ogłosił Rok Świętego Pawła z okazji dwutysięcznej rocznicy jego urodzin. „W trudzie budowania jedności jedną z inicjatyw, powiedział papież, jest »Rok św. Pawła«, który zapowiedziałem wczoraj wieczorem w bazylice św. Pawła za Murami, przy grobie Apostoła. Będzie to jemu poświęcony rok jubileuszowy, który rozpocznie się 28 czerwca 2008 r. i zakończy 29 czerwca 2009 r., w dwutysięczną rocznicę jego narodzin. Mam nadzieję, że różne inicjatywy, które będą podejmowane z tej okazji, przyczynią się do odnowienia naszego zapału misyjnego i pozwolą zacieśnić nasze relacje z braćmi ze Wschodu i z innymi chrześcijanami, którzy podobnie jak my darzą czcią Apostoła Narodów”.
Do tego tematu powracał papież także przy innych okazjach, podkreślił między innymi, że Rok św. Pawła pozwoli na odkrycie na nowo hellenizmu.
Obchody rozpocznie Benedykt XVI otwarciem Drzwi Bazyliki św. Pawła. Przez cały rok przed tą bazyliką, a także w innych miastach w Turcji i na Malcie, palić się będą lampy oliwne. Wierni będą mogli dolewać do nich oliwę, jako znak ich zanoszonej modlitwy za wstawiennictwem Apostoła narodów. W wtorki i piątki przez cały rok sprawowana będzie uroczysta liturgia. Natomiast uroczystości w Tygodniu Modlitw o Jedność Chrześcijan będą szczególnym wydarzeniem, szczegóły jeszcze nie są znane.­
Przypomnijmy najważniejsze dane z życia tego Apostoła.
Oddajmy najpierw głos samemu Apostołowi. Filipianom (Flp 3, 5–7) przedstawił się następująco: „obrzezany ósmego dnia, z rodu Izraela, z pokolenia Beniamina, Hebrajczyk z Hebrajczyków, według Prawa – faryzeusz, co do gorliwości – prześladowca Kościoła, co do sprawiedliwości wynikającej z Prawa – człowiek nienaganny. To jednak, co było dla mnie zyskiem, uważam za stratę ze względu na Chrystusa”.
Paweł z Tarsu, łacińskie Saul, Szaul, Szaweł, Apostoł nazywał siebie Paulos (1Tm 1,1; Rz 1,1). W (Dz 13,7) nosi imię Saul aż do spotkania z gubernatorem (prokonsulem) Cypru Sergiuszem Paulusem, którego nawrócił i dla upamiętnienia tego faktu przyjął takie imię – tak twierdzi św. Hieronim. Inni sądzą, że Paulus jest hellenistyczną forma rzymskiego Saul, czy Saulos. Jeszcze inni, że istniał zwyczaj u hellenistów, że do hebrajskiego imienia dodawano drugie greckie imię. Żyd urodzony ok. 8 r. po Chr. w Tarsie w Cylicji (Tars był wówczas stolicą Cylicji – dziś Turcja, znaczne miasto o dużej kulturze, ojczyzna kilku filozofów stoickich – szkoły w Tarsie cieszyły się dużą sławą), jako dziecko dość zamożnych Żydów, posiadających obywatelstwo rzymskie (nie jest do końca wyjaśnione w jaki sposób rodzice św. Pawła zdobyli to obywatelstwo). Młody żarliwy faryzeusz, młodość spędził w Jerozolimie (gdzie mieszkała jego siostra zamężna), najprawdopodobniej studiował u Gamaliela Starszego, wnuka słynnego Hillela (Dz 22, 3), „tropiciel” chrześcijan, św. Łukasz napisał, że „siał grozę i dyszał żądzą zabijania uczniów Pańskich”, świadek kamieniowania św. Szczepana, podtrzymujący szaty wykonawców. Św. Augustyn skomentował ten przypadek w słowach: „więcej zawzięty w pomaganiu wszystkim, niż gdyby własnymi rekami kamienował” (Mowa 279, 38), Paweł miał wtedy ok. 30 lat, nie mógł według ówczesnego prawa być egzekutorem; znający hebrajski, aramejski i grecki, ten ostatni opanował w głośnej wówczas szkole tarseńskiej. Pod wpływem wydarzenia w drodze do Damaszku około 35/36 roku – Damaszek to jedno z najstarszych miast świata zamieszkiwane nieprzerwanie od ponad 4000 lat, miasto biblijnego Sema syna Noego, wspominane już za Abrahama (Rdz 14, 15; 15, 2) – i głębokiej refleksji połączonej ze ścisłym postem, przyjął chrzest przez posługę Ananiasza. Po krótkim pobycie w Arabii rozpoczął działalność w Damaszku. Odbył trzy podróże misyjne. Pierwsza obejmowała (ok. 45–49 Cypr, środkowa część Azji Mniejszej. Podczas drugiej podróży misyjnej (50–52) działał na terenie Azji Mniejszej, Macedonii i Grecji, w czasie trzeciej podróży (53–58) skoncentrował swoje działanie głównie w Efezie. Aresztowany w Jerozolimie w 58 roku, przez dwa lata przebywał w więzieniu w Cezarei W czasie procesu, jako obywatel rzymski odwołał się do cesarza. Jesienią 60 roku wyruszył do Rzymu. Po trzymiesięcznym pobycie na Malcie dotarł do stolicy Cesarstwa, gdzie przebywał w areszcie domowym do 63 roku. Po uwolnieniu prowadził działalność misyjną w Hiszpanii, Efezie i Macedonii.
Uwięziony w czasie prześladowania chrześcijan rozpętanego po pożarze Rzymu (64) został skazany na śmierć i ścięty w Rzymie zapewne w 66 lub 67 roku przy Aquae Salviae za Bramą Ostyjską.
Dla nas współczesnych Paweł jest ważnym teologiem, był najbardziej wykształconym z apostołów, zyskał sobie tytuł „pierwszy po Jedynym”, dla pierwotnego zaś chrześcijaństwa był przede wszystkim misjonarzem. Przypisuje się mu autorstwo 13 listów wchodzących w skład Nowego Testamentu. Na pewno jego autorstwa są listy: 1. do Tesaloniczan, do Galatów 1. i 2. do Koryntian, do Rzymian, do Filipian, do Filemona. Pozostałe listy określa się jako deutropawłowe czyli raczej napisane przez uczniów Pawła, w jego duchu.
Apostoł wszedł w metaforykę literatury przez „zdarzenie pod Damaszkiem”, „upadek z konia” Wizja Chrystusa zmartwychwstałego była dla niego gwarancją wybrania do godności i misji apostolskiej.
Postać św. Pawła, ze wszech miar zasługuje na to, by w trakcie interesującej inicjatywy Benedykta XVI przypomnieć tę wyjątkową postać:
– świadka Chrystusa,
– niezwykle bogatą osobowość,
– głosiciela i nauczyciela pogan (1 Tm 2,7),
– niestrudzonego misjonarza, który zmienił starożytny świat,
– mistyka zanurzonego w „Chrystusie” – słynne en Christo, powraca w jego pismach ponad dwieście razy, czy „z Chrystusem”, wizjonera, proroka, trzeźwego myśliciela o szerokich perspektywach, człowieka, który umiał wymagać i równocześnie być tolerancyjny, radykalizm wiary głoszonej łączyć z poetyką wiary,
– najbardziej natomiast z tego powodu, że działalność apostolska Pawła oznaczała zwrot w historii rodzącego się Kościoła. Około roku 36 Zmartwychwstały ukazał swoją chwalę młodemu wykształconemu faryzeuszowi, a żarliwy wyznawca Prawa Mojżeszowego i ten, u którego krzyż wywoływał oburzenie, staje się uczniem Ukrzyżowanego i Jego głosicielem dla wszystkich narodów; „my głosimy Chrystusa Ukrzyżowanego” (1Kor 1,23).
I pomyśleć, człowiek, jak opisuje go anonimowy autor Acta Pauli et Theclae – apokryf sprzed 200 r. „niskiej postury, łysy, o pałąkowatych nogach, krzaczastych brwiach, wydłużonym nosie, pełen dobroci. Czasem miał wygląd człowieka, niekiedy anioła” – podobną charakterystykę podaje Nicefor W Historii Kościoła I, 2, 37: „szczupły, ramiona przygarbione, wysokie czoło, orli nos i wydłużona twarz”, że ten człowiek stał się motorem misji ogarniającej ówczesny cywilizowany świat.
Banalnym jest stwierdzenie, że postaci św. Pawła, jak żadnemu z innych apostołów, poświęcono wiele znakomitych opracowań. W poniższej refleksji chcę zwięźle, syntetycznie objaśnić stosowane w święto (ranga uroczystości) świętych apostołów Piotra i Pawła oraz w święto Nawrócenia św. Pawła, teksty euchologijne i biblijne w sprawowaniu Eucharystii i w Liturgii Godzin, po posoborowej odnowie liturgicznej. Refleksje traktuję, jako duszpasterską, skromną pomoc.