Chleb zstąpił z nieba

GN 51-52/2018 |

publikacja 20.12.2018 00:00

Narodzony właśnie Jezus leży w żłóbku adorowany przez aniołów. Obok klęczą Maryja i Józef.

Hugo van der Goes "Pokłon pasterzy" olej na desce, ok. 1480, Gemäldegalerie, Berlin Hugo van der Goes "Pokłon pasterzy" olej na desce, ok. 1480, Gemäldegalerie, Berlin

Przy żłóbku nie brakuje także zwierząt tradycyjnie malowanych na obrazach przedstawiających Boże Narodzenie: wół i osioł spoglądają na Dzieciątko. Do betlejemskiej stajenki wchodzą właśnie szczęśliwi pasterze, aby oddać Jezusowi pokłon. Obraz flamandzkiego artysty Hugo van der Goesa, mimo że przedstawia pokłon pasterzy w tradycyjnej formie, jest jednak bardzo nietypowy. Oto bowiem na pierwszym planie widzimy dwóch mężczyzn niebędących uczestnikami biblijnej sceny. Przesuwają oni zieloną kurtynę, odsłaniając namalowaną scenę, co sprawia, że zaczynamy oglądać obraz jak teatralne świąteczne przedstawienie, swego rodzaju jasełka.

Tradycja urządzania scenek nazywanych jasełkami (nazwa pochodzi od staropolskiego słowa jasło, oznaczającego żłób) sięga rzeczywiście średniowiecza i pierwszych stajenek urządzanych w Italii przez św. Franciszka z Asyżu. Kiedy jednak przyjrzymy się bliżej obrazowi, zobaczymy, że to błędny trop. Dzieło nie przedstawia bowiem aktorów grających na scenie. To nie przebierańcy. Motyw odsłaniania kurtyny, bardzo popularny w dawnej sztuce, nie był w XV wieku kojarzony z przedstawieniem teatralnym. Oznaczał raczej połączenie świata ziemskiego, widzialnego, z niebiańskim, niewidzialnym. Bóg zstąpił z nieba i stał się człowiekiem. To, co widzialne i niewidzialne, stało się jednością. Dwaj mężczyźni odsłaniający kurtynę to Izajasz i Jeremiasz – starotestamentowi prorocy zapowiadający nadejście Mesjasza. Odsłonięcie kurtyny to spełnienie ich proroctw.

Pokłon pasterzy ukazany jest na obrazie wraz z poprzedzającym ten hołd wydarzeniem. W oknie stajenki, znajdującym się z prawej strony, widzimy bowiem anioła, który ukazuje się pasterzom i informuje ich o narodzeniu Jezusa. Pasterze przychodzą pokłonić się Dzieciątku. Pierwszych z nich widzimy w drzwiach z lewej strony.

Hugo van der Goes umieścił na obrazie jeszcze jeden symbol, podkreślający wagę wydarzenia, do którego doszło w ubogiej betlejemskiej stajence. Pod żłóbkiem z Jezusem namalował snopek zboża. To nawiązanie do zapowiadającego ustanowienie Eucharystii zdania, wypowiedzianego wiele lat później przez Zbawiciela, zanotowanego w Ewangelii według św. Jana: „Jam jest chleb, który z nieba zstąpił” (J 6,41).

Leszek Śliwa

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.