Mówił zaś taką przypowieść: Miał ktoś figę zasadzoną w swojej winnicy i przyszedł szukać na niej owocu, ale nie znalazł. Rzekł zaś do winogrodnika: „Oto trzy lata, odkąd przychodzę szukać owocu na tej fidze, a nie znajduję. Wytnij ją. Po co niepotrzebnie zajmuje ziemię?”. On zaś w odpowiedzi mówi mu: „Panie, pozostaw ją na ten rok, aż skopię wokół niej i rzucę nawozu, a może da owoc w roku nadchodzącym — jeśli zaś nie, wytniesz ją”. (Łk 13, 6-9)

Sytuacja tu opisana nawiązuje do praktyki uprawy ziemi w kraju Jezusa. W winnicach sadzono drzewa owocowe. Figowiec owocuje długo: w Palestynie późną wiosną dojrzewają figi na starszych konarach, oczekiwane z utęsknieniem jako pierwsze owoce (Iz 28, 3; Oz 9, 10), a potem, wczesną jesienią — na młodych pędach. Owoce te bardzo ceniono, zarówno świeże, jak suszone. W złych warunkach figowiec może owocować gorzej, ale raczej nie bywa bezpłodny. Dlatego też ogrodnik proponuje nawożenie zwykłym sposobem, przez zakopanie nawozu wokół drzewa.

Dwa elementy przypowieści mogły być na tym tle zaskakujące. Po pierwsze, nietypowy brak owoców. Po drugie, zapowiedź wycięcia cennego drzewa. Pwt 20, 20 nawet na wojnie nie pozwala wycinać drzew owocowych. Późniejszy tekst rabiniczny zabrania wycinania fig, nawet jeśli nie dają owocu (Talmud babiloński, Baba karma 91b). Można to rozumieć jako zamaskowaną reakcję uczonych w Piśmie na nauczanie Jezusa, ale mógł też ten tekst zachować wcześniejsze zasady żydowskie. Wtedy uwypuklałby drastyczność decyzji o wycięciu figi. Zauważmy też, że prorok (Ha 3, 17), mówiąc o braku plonów, w tym na drzewie figowym, stwierdza, że mimo tego będzie się radował w Bogu.

Jak rozumieć to Jezusowe opowiadanie? Obraz figowca występuje jeszcze dwa razy w Jego wypowiedziach, ale ich sensu nie należy automatycznie przenosić tutaj, choć w późniejszej tradycji chrześcijańskiej nieraz je łączono. W Mk 13, 28 (Mt 24, 32; Łk 21, 29) drzewo ma sens pozytywny, a porównanie dotyczy liści jako zapowiedzi lata — co jest obrazem zbliżania się czasów ostatecznych. W Mk 11, 12-14.20n (Mt 21, 18n) mowa, jak tutaj, o braku owoców, ale nie z racji bezpłodności drzewa, lecz złej pory. Wyrok Jezusa dotyczy utraty jego owoców (Niech na wieki z ciebie nikt owocu nie je!), jak przy wygnaniu z raju (por. Rdz 3, 22), co kieruje uwagę w inną stronę. W samej Ewangelii przypowieść pojawia się w serii nauk na rozmaite tematy, niepowiązanych zbyt ściśle. Kontekst nie dostarcza więc istotniejszych wskazówek.

Podstawą wyjaśnienia jest znaczenie winnicy w Starym Testamencie. Jej zasadniczy sens jest pozytywny, gdyż winnica była źródłem owoców i wina, skarbem rolnika. Posiadanie winnicy jest też obrazem szczęścia przyszłych czasów (np. Jr 31, 5; Am 9, 14). Przenośnie oznacza ona naród Izraela: Bóg sadzi tę winnicę i jak rolnik ją ceni (Iz 5, 1-7; Ps 80, 9-12; Mk 12, 1-12 par. poniżej). Nie wydając dobrych owoców, winnica zawodzi Boga, (Iz 5, 2; Oz 10, 1; Ez 17, 5n). Spotka ją za to kara (Iz 5, 5 por. Jr 6, 9; 8, 13; 12, 10; Mi 7, 1). Bóg występuje jako właściciel winnicy, co można zastosować i do naszej przypowieści.

Obraz winnicy wiąże się z obrazem figi. Biblia wymienia je razem jako symbol pomyślności (1 Krl 5, 5; 2 Krl 18, 31 = Iz 36, 16; Mi 4, 4; Za 3, 10). Brak winogron skojarzony z brakiem fig symbolizuje grzeszność ludzi, którzy nie wydają plonów w postaci sprawiedliwości i pobożności (Jr 8, 13; Mi 7, 1n). Warto jednak zauważyć, że samo drzewo figowe nigdzie w Biblii nie jest symbolem Izraela. Dotyczy to także starożytnej literatury żydowskiej. Natomiast jego owoce, figi, bywają obrazem Izraelitów, tak dobrych, jak złych (Oz 9, 10; Jr 24, 1-10), czego jednak nie należy automatycznie przenosić na drzewo. Wreszcie zniszczenie figowców jest częścią klęski i kary Bożej (Ps 105, 33; Jr 5, 17; Oz 2, 14; Jl 1, 12; Am 4, 9). Z literatury pozabiblijnej przytoczmy pouczenie z aramejskiej mądrości Ahikara (8, 34), gdzie człowieka porównano do drzewa nad wodą, które nie przynosząc owoców, będzie przez właściciela wycięte.

Wydaje się, że Jezus posłużył się tymi obrazami, ale z pewną twórczą zmianą. Rozróżnił mianowicie winnicę, „dom Izraela” oraz figę. Winnicy nie grozi potępieniem, inaczej niż w klasycznym tekście z Izajasza (Iz 5, 1-7). Nie chodzi więc Jezusowi o Izrael w ogóle, choć prorocy nieraz zwracali się przeciwko swemu narodowi.

Część komentatorów przenosi wprawdzie znaczenie winnicy na figę, uważając, że przypowieść jest wymierzona przeciw całemu Izraelowi. Interpretacja ta jest jednak niesłuszna i wydaje się nieświadomym zapożyczeniem z polemik chrześcijan z Żydami.

Bogu sprawiło zawód właściwie tylko jedno drzewo w Jego ogrodzie. Jak je rozumieć? Drzewo znajduje się w winnicy (w Izraelu), w pewien sposób do niej należy; jak winnica powinno przynosić Bogu plony. Okazuje się jednak bezpłodne i zbędne, niepotrzebnie tylko zajmuje ziemię, czyniąc ją bezużyteczną (taki jest sens greckiego słowa katargei, tłumaczonego często „wyjaławia”). Zabiera miejsce, na którym inna roślina by owocowała.

Figa musi oznaczać jakąś część narodu. Różni się jednak gatunkowo od całości, oznacza zatem wyróżnioną grupę, zapewne wyższą, gdyż figa rośnie wyżej niż winorośl. Może więc chodzić o starszyznę żydowską, władze polityczne i religijne lub inne elity. Nie przynosiły one zdaniem Jezusa owoców, a zabierały miejsce należne innym.

Figa mogłaby ewentualnie oznaczać także Jerozolimę lub Judę w ramach Izraela, ale jest to mniej prawdopodobne. Po pierwsze nie różnią się tak one od reszty Izraela, jak figa od winnicy, raczej jak jeden szczep winny od pozostałych. Po drugie, nad losem Jerozolimy Jezus ubolewał, a wobec Judy (czy Judei) proroctw nie wygłaszał. Natomiast wielokrotnie krytykował przywódców żydowskich.

Elity nie przynoszą oczekiwanego przez Boga owocu, grozi im więc kara, całkowite usunięcie. Nie jest ona jednak natychmiastowa. Okres cierpliwości Bożej wobec figi (trzy lata) był dość długi i ma jeszcze zostać przedłużony. Kara jest surowsza niż kary związane w Starym Testamencie z winnicą (jej spustoszenie, utrata owoców), a w dodatku nieodwracalna. Bóg jest całkowicie rozczarowany elitami narodu wybranego.

Winogrodnik chce uratować figę przez nawożenie. Można się tu doszukać obrazu Jezusa i Jego nauczania, porównanego w Ewangelii do prac rolniczych, a mianowicie do siewu. Jezus przez swoją działalność i nauczanie chce stworzyć słuchaczom, także opornym przywódcom, warunki do nawrócenia i wydania plonu. Będzie to jednak ostatnia okazja. Cierpliwość Boża jest wielka, ale nie oznacza bezterminowego pobłażania.

Zakończenie historii nie jest podane, lecz zasugerowane w formie warunkowej. Warunkową groźbą kończy się też poprzedni fragment Ewangelii: Jeśli się nie nawrócicie, wszyscy tak samo zginiecie (Łk 13, 5). Przypowieść nie jest jednak dalszym ciągiem tamtej perykopy, połączył je dopiero ewangelista. Łk 13, 1-5 niesie przesłanie szersze, wszystkich wzywa do nawrócenia, przypowieść zaś dotyczy sprawy stosunkowo węższej.

Jest wprawdzie dopuszczalne przeniesienie Jezusowego ostrzeżenia, skierowanego do przywódców żydowskich, na sytuację każdego człowieka, który nie przynosi wystarczających owoców nawrócenia. Trzeba jednak być świadomym, że wychodzi się wtedy poza pierwotny, dosłowny sens przypowieści na rzecz pewnej aktualizacji. Takie uniwersalne ostrzeżenie zawierały natomiast podobne słowa Jana Chrzciciela: Już siekiera do korzenia drzew przylega. Każde więc drzewo nie dające owocu dobrego jest wycinane i w ogień rzucane (Mt 3, 10; Łk 3, 9).

Na tle rozmaitych tekstów pokrewnych interwencja winogrodnika jawi się jako rys oryginalny. Jego optymizm i starania kontrastują z tym, co stało się potem w „winnicy Izraela”. Jezus został odrzucony i zabity; Jerozolima i świątynia uległy zniszczeniu przez Rzymian w 70 r. po Chr., co było katastrofą tak dla narodu żydowskiego, jak dla jego fizycznie wyniszczonych elit. Brak aluzji do tych wydarzeń wskazuje, że przypowieść przekazana została w formie bardzo bliskiej słowom Jezusa, bez uzupełnień wynikłych z późniejszej historii i refleksji chrześcijańskiej. Nadzieja ogrodnika niesie zarazem pouczenie co do Bożej woli zbawienia, która nie zniechęca się grzesznością ludzi (por. Wj 34, 6; Ps 145, 8 i in.). Bóg daje łaskę także tym, którzy go zawodzą.

Przesłanie przypowieści może mieć oczywiście wymiar ogólniejszy. Nie tylko w kraju Jezusa zwykli ludzie dobrej woli mieli za przywódców ludzi opornych na Bożą prawdę i moralnie bezpłodnych. Sytuacja ta stale się powtarza. Skorumpowane, zarozumiałe elity czeka najsurowszy sąd Boży. Jednakże i do nich Jezus chciałby dotrzeć z Dobrą Nowiną.

SPIS TREŚCI

Czym są przypowieści Jezusa?

1. Początek i wzrost Królestwa Bożego
Wielki plon
(Mk 4, 3-9; por. Mt 13, 3b-9; Łk 8, 5-8)
Stracone ziarna
(Mk 4, 14-20; por. Mt 3, 19-23; Łk 8, 11-15)
Zasiew (Mk 4, 26-29)
Ziarno gorczyczne (Mk 4, 30-32;
por. Mt 13, 31-32; Łk 13, 18-19)
Zaczyn (Mt 13, 33; por. Łk 13, 20-21)

2. Obrazy wartości Królestwa Bożego
Skarb (Mt 13, 44)
Perła (Mt 13, 45-46)
Zgubiona drachma (Łk 15, 8-10)
Inne przypowieści
Krótsze porównania

3. Inwestycje i długi
Talenty czyli miliony (Mt 25, 14-30)
Dar i zadanie od Boga
Miny: dwie przypowieści w jednej (Łk 19, 11-27)
Niemiłosierny dłużnik (Mt 18, 23-35)

4. Kto jest dobry, a kto zły?
Sieć (Mt 13, 47-50)
„Kąkol" i pszenica (Mt 13, 24-30)
Wypełnienie się wieku (Mt 13, 36-43)
Dwóch synów (Mt 21, 28-32)
Wizja sądu (Mt 25, 31-46)

5. Prowokacje
Miłosierny Samarytanin (Łk 10, 30-37)
W języku dzisiejszym
Zachęta do miłości (Łk 10, 25-29;
por. Mt 22, 34-40; Mk 12, 28-34)
Faryzeusz i celnik (Łk 18, 9-14)
Jak to by brzmiało dziś?
Zgubiona owca (Łk 15, 4-7; Mt 18, 12-14)

6. Zbawienie grzeszników i porażka sprawiedliwych
Ojciec i dwóch synów (Łk 15, 11-32)
Tło i szczegóły
Nieoczekiwane rozwiązanie
Warunki zbawienia
Robotnicy w winnicy (Mt 20, 1-15)
Wesele u króla (Mt 22, 1-13; por. Łk 14, 16-24)
Dwa długi (Łk 7, 41-43)

7. O elitach
Bezpłodny figowiec (Łk 13, 6-9)
Zbrodniczy dzierżawcy (Mk 12, 1-12;
por. Mt 21, 33-46; Łk 20, 9-19)
Głupi bogacz (Łk 12, 15-21)
Bogacz i Łazarz (Łk 16, 19-31)

8. Wady jako zalety
Nieuczciwy włodarz (Łk 16, l-8a)
Sędzia i wdowa (Łk 18,1-8a)
Natrętny przyjaciel (Łk 11, 5-8)

9. Czujność i przezorność
Dziesięć panien (Mt 25, 1-13)
Różnie o czuwających sługach (Mk 13, 33-37; Mt 24, 45-51/Łk 12, 41-46; Łk 12, 35-38)
Dwa domy (Mt 7, 24-27)
Inne obrazy
(wieża, król na wojnie, figa, złodziej)

Lektury
Indeksy
Nazwy przypowieści i obrazów
Ważniejsze miejsca biblijne
Porządek czytań niedzielnych