Nowe odkrycia archeologii biblijnej: próba oceny

1 Szerzej na temat tych odkryć zob.: M. ROSIK, Archeolog czyta Biblię. Nowe odkrycia: fałszerstwa czy wyzwania dla wiary, Wrocław 2006.

2 S. STASIAK, “Alcune scoperte bibliche. Prova di valutazione”, w: Żyjemy dla Pana. Księga Pamiątkowa dedykowana S. Profesor Ewie Józefie Jezierskiej OSU w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. M. Rosik, Wrocław 2005, 662-663.

3 H. STEGEMANN, Esseńczycy z Qumran, Jan Chrzciciel i Jezus, tłum. Z. Małecki, A. Tronina, Biblioteka zwojów. Tło Nowego Testamentu 9, red. serii J. Chmiel, Z.J. Kapera, S. Mędala, Kraków - Mogilany 2002, 112-136.

4 J.C. VANDERKAM, Manoscritti del Mar Morto. Il dibattito recente oltre le polemiche, tłum. G.L. Prato, Roma 1997, 181-183.

5 J.H. CHARLESWORTH, Gesù nel giudaismo del suo tempo alla luce delle più recenti scoperte, tłum. D. Tomasetto, Torino 1998², 84.

6 J.Z. KAPERA, „Oded Golan, kolekcjoner z Tel Awiwu, właściciel tzw. ossuarium Jakuba”, w: Ossuarium Jakuba, brata Jezusa. Odkrycie, które podzieliło uczonych, red. J.Z. Kapera, Kraków – Mogilany 2003, 148-154.

7 Szerzej na temat historii znaleziska zob. J.Z. KAPERA, „Wprowadzenie do problematyki badań nad tzw. ossuarium Jakuba syna Józefa, brata Jezusa”, w: Ossuarium Jakuba, brata Jezusa. Odkrycie, które podzieliło uczonych, red. J.Z. Kapera, Kraków – Mogilany 2003, 39-52.

8 Na temat różnic pomiędzy dwiema częściami inskrypcji zob. R.I.S. ALTMAN, „Raport końcowy na temat ossuarium Jakuba”, w: Ossuarium Jakuba, brata Jezusa. Odkrycie, które podzieliło uczonych, red. J.Z. Kapera, Kraków – Mogilany 2003, 96-99.

9 Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, I, Fragmenty. Narodzenie i dzieciństwo Maryi i Jezusa, red. M. Starowieyski, Kraków 2003, 124.

10 Kościół protestancki używa terminu „apokryf” na oznaczenie tzw. ksiąg deuterokanonicznych (Tb, Jdt, 1 i 2 Mch, Syr, Bar, Mdr w Starym Testamencie, Jk, Hbr, 2P, 2-3J, Jd w Nowym Testamencie).

11 Wstęp ogólny do Pisma świętego, red. J. Szlaga, Poznań – Warszawa 1986, 74.

12 F.L. CROSS, E.A. LIVINGSTONE, Encyklopedia Kościoła, I, tłum. T. Mieszkowski, Warszawa 2004, 782-784.

13 Bardziej trafne wydaje się angielskie tłumaczenie: You will sacrifice the body that clothes me – „Poświęcisz ciało, które mnie przyodziewa”.

14 T. HERGESEL, M. ROSIK, „’Posłany, aby zaświadczyć o światłości’ (J 1,8). Postać Jana Chrzciciela we współczesnej literaturze egzegetycznej”, RBL 2 (2002) 146.

15 Myśl ta obecna jest w ewangeliach synoptycznych, natomiast autor czwartej ewangelii nie przypisuje Chrzcicielowi roli Eliasza, a nawet ją neguje; H. WITCZYK, Gesù nel ruolo di Elia secondo Gv 1,19-34, Casale Monferrato 1998, 10.