Błogosławieństwa krok po kroku

III. Aspekt kerygmatyczny

Orędzie błogosławieństw. Jezusowe „Błogosławieństwa" są w najpełniejszym znaczeniu tego słowa głoszeniem Ewangelii o królestwie. Ukazują najpierw wa­runki posiadania królestwa. Otrzymają je ubodzy w duchu, łagodni, miłosierni, wprowadzający pokój, czystego serca... Jeszcze ważniejszym przesłaniem błogo­sławieństw jest zapewnienie o uprzywilejowaniu przed Bogiem tych, którzy cier­pią. Dlatego bardziej niż wyliczeniem cnót, błogosławieństwa są wyliczeniem sytuacji, w których Bóg w swojej niezmierzonej dobroci i miłości zapewnia swo­ją zupełnie darmową i wspaniałomyślną interwencję na rzecz potrzebujących. Te sytuacje to chwile ucisku, smutku, prześladowania... Toteż podejmując się aktualizacji błogosławieństw, trzeba najpierw pamiętać, że błogosławieństwa są nade wszystko głoszeniem Dobrej Nowiny. Jej pierwszorzędnym aspektem jest nie tyle „przykazanie", ile radosna ewangeliczna nowina o Bogu, który troskliwie Ewangelia według Świętego Mateusza pochyla się nad cierpiącymi, udręczonymi i prześladowanymi. Po wtóre, trzeba nam także pamiętać, że błogosławieństwa ukazują „styl" życia, który prowadzi do królestwa. Jeśli chce się oglądać Boga, być Jego dzieckiem, dostąpić Bożej nagrody, trzeba być czystego serca, wprowadzać pokój, pragnąć i łaknąć sprawie­dliwości... Krótko mówiąc, błogosławieństwa są wielkim pocieszeniem ale i rów­nie wielkim napomnieniem.
Kierunki interpretacji Ośmiu Błogosławieństw. W historii wykładu błogosła­wieństw wyróżnić można trzy główne kierunki. Pierwszy kładzie nacisk na obiet­nice zawarte w błogosławieństwach. Błogosławieni to ludzie pozostający w okre­ślonych sytuacjach: ubodzy, cisi, zasmuceni, pragnący i łaknący sprawiedliwości, miłosierni, wprowadzający pokój, prześladowani. Taka interpretacja opiera się głównie na czterech pierwszych błogosławieństwach (Barth, KD IV/2, 211).
Kierunek drugi podkreśla etyczny charakter napomnień w błogosławieństwach. W starożytnym Kościele oraz w średniowieczu rozumiano błogosławieństwa jako ukazanie drogi od pokuty do doskonałości. Droga od pierwszego do ostatniego błogosławieństwa jest drogą od pokuty do doskonałości. Św. Ambroży objaśniał błogosławieństwa jako drogę na szczyt góry (In Luc 5, 49-82). Nowsi autorzy ro­zumieją błogosławieństwa jako „tablicę cnót", jako odpowiednik tablic przykazań. Stając wobec owych tablic Nowego Przymierza (również dwóch tablic, podobnie jak w ST), człowiek powinien postawić sobie pytanie: Czyja taki jestem?
Kierunek trzeci upatruje w błogosławieństwach regułę życia chrześcijań­skiej wspólnoty. Przyjmując podział błogosławieństw na dwie strofy, wskazu­je się na pierwszą strofę (cztery początkowe błogosławieństwa) jako mówią­cą o postawach, drugą (cztery końcowe błogosławieństwa) - o działaniach. Błogosławieństwa nie są niczym innym, jak opisem drogi tych, którzy łakną i pragną Bożej łaski, i z niej oraz dzięki niej uczą się, w jaki sposób postępować w relacji z innymi (por. Luz, Mt. I, 23).
Błogosławieństwa w historycznym oddziaływaniu. Określenie: „ubogi w du­chu" większość ojców Kościoła rozumiała jako pokorę. Bycie ubogim w duchu to nie to samo co ubóstwo materialne. Ubóstwo duchowe mówi o wewnętrz­nym nastawieniu do bogactw. To wewnętrzne nastawienie wyraża się w tym, że człowiek nie pokłada ufności w bogactwie. W bogactwach nie upatruje swego bezpieczeństwa. Powyższa interioryzacja ubóstwa u Ojców osiąga swoja nową jakość w mistyce. Mistrz Eckhart mówił o potrójnym kształcie ubóstwa: ubogim w duchu jest ten, kto niczego nie pragnie, nawet wypełnienia woli Boga, ten, kto niczego nie zna, nawet działania Boga w sobie, ten, kto niczego nie posiada, na­wet żadnej przestrzeni w sobie, w której Bóg ma działać (por. Luz, Mt. I, 207). W starożytnym Kościele błogosławieństwo skierowane do ubogich w duchu zaj­mowało ważne miejsce w objaśnianiu dobrowolnego ubóstwa. W takim jednak wypadku błogosławieństwo to odnoszono do mnichów, nie zaś do wszystkich ludzi. (np. Bazyli, Reguła brevius, 205).
Błogosławieństwo odnoszące się do ludzi „czystego serca" posiada bardzo bogatą historię interpretacji. W starożytności dominowało ascetyczne rozumie­nie czystości serca. Czystość serca to poskromienie grzesznych żądz. Świadkiem takiego pojmowania jest Grzegorz z Nyssy. Idzie o oczyszczenie serca od wszel­kich pragnień i wszelkich grzesznych myśli, po to, aby podobieństwo Boże w czło­wieku mogło rozbłysnąć na nowo (De beat. 6, 3). W życiorysie św. Antoniego sporządzonym przez Atanazego omawiane błogosławieństwo stanowi ideę prze­wodnią i opisuje jego drogę do doskonałości. Reformatorzy podkreślali wagę i potrzebę szukania Boga w ubogich, błądzących i udręczonych. Wtedy to wła­śnie ogląda się Boga i wtedy serce staje się czyste i wolne od wszelkiej wyniosło­ści. Czystość serca polega na tym, że każdy człowiek na swoim miejscu rozmyśla o tym, co Bóg mówi i w miejsce swoich idei stawia Boże słowo (Luter).
Jeszcze więcej zainteresowania wzbudzała obietnica oglądania Boga. Korzenie owego zainteresowania tkwią w filozofii platońskiej oraz arystotelesowskiej, dla której rzeczywistym sensem istnienia jest oglądanie Boga (por. Plat. Resp 7,527 D-E) W kontekście takich filozoficznych koncepcji uważa­no, że oglądanie Boga urzeczywistnia się już teraz poprzez blask podobieństwa Bożego w osobie doskonałego chrześcijanina. Czysta dusza ogląda Boga w sobie jakby w zwierciadle (Athan., Contra gent. 2). Takie oglądanie Boga jest właści­wością serca oczyszczonego od złych myśli i czynów. Obok takiego oglądania istnieje w dziejach interpretacji przekonanie o ostatecznym i eschatologicznym oglądaniu Boga przez tych, którzy poprzez widzenie Boga stali się nieśmiertelni i zjednoczyli się z Bogiem (Iren. Adv.Haer. 4, 20).