Siedmiokrotne "biada"

Drugie „biada" - przeciw tragicznym następstwom prozelityzmu (23, 15)

¹⁵Biada wam uczeni w Piśmie i faryzeusze, obłudnicy,
ponieważ przemierzacie morze i ziemię dla zdobycia jednego współwyznawcy.
A kiedy nim się stanie, czynicie go dwakroć bardziej winnym piekła niż wy sami.

I. Zagadnienia literacko-historyczne

Drugie „biada" nie znajduje paraleli u Łukasza. Wprawdzie w tekście po­jawiają się słowa, które można byłoby uznać za pochodzące od redaktora (np. periagō, eis geenna), jednak nie wystarczają, aby przyjąć pochodzenie całego tek­stu od ewangelisty. Wypowiedź zawiera dwa typowe judaistyczne zwroty: morze i suchy ląd (thalassa - ksēra) (por. LXX Jon 1,9; Ag 2,7. 22; 1 Mch 8, 23. 32) oraz syn gehenny (hyjos geennēs). Najprawdopodobniej zatem Mateusz przejął wypowiedź z tradycji. Czy był to już przekaz zapisany, czy ustny - trudno jedno­znacznie odpowiedzieć.

II. Egzegeza

15. Wypowiedź Jezusa zarzuca uczonym i faryzeuszom nie tyle działalność misyjną ogólnie, ale taką, która rodzi tragiczne i opłakane skutki. Nie może zaś przynosić innych owoców, skoro jest nawracaniem na judaizm, który odrzuca Mesjasza. Prozelita (proselitēs, od: proserchomai = przechodzić) od czasów LXX oznacza poganina, który poprzez rodzaj zanurzającego chrztu oraz obrzezania stał się pełnoprawnym członkiem ludu Bożego Izraela (por. Dem. 2,5: „Człowiek, który nie ma zamiaru zachować posłuszeństwa Torze we wszystkim, nie może być prawdziwym prozelitą"). Prozelici zatem to nie to samo, co tzw. „bojący się Boga", tzn. poganie, którzy sympatyzowali z monoteizmem Izraela, ale nie przyjmowali Prawa Mojżeszowego. Jest rzeczą zrozumiałą, że uczeni w Piśmie starali się, aby poganie nie pozostawali na etapie luźnego związku z Izraelem, ale przez przyjęcie przepisów Prawa Mojżeszowego wraz z obrzezaniem i przepisami dotyczącymi oczyszczeń poświadczali wybraństwo i szczególny status Izraela wśród narodów. Na temat takiej działalności po katastrofie z roku 70 istnieją niejednoznaczne opinie. Wydaje się jednak, że choć po tej dacie tenden­cja ta po nieco osłabła ze względu na konieczność wewnętrznej konsolidacji, to jednak zupełnie nie znikła (Justyn, Dial. 121-122). Nauczyciele żydowscy - jak o tym świadczy Rz 2, 24 - uważali siebie za przewodników ślepych, światło dla tych, którzy pozostają w ciemnościach. W szczególności judaizm diaspory w ten sposób zabiegał o zdobycie i utrzymanie silniejszej pozycji społecznej. Z tego też powodu wymogi diaspory stawiane poganom były nie tak rygorystyczne jak np. wymogi Żydów palestyńskich (McKnight, A Light, 106-109).