Św. bp. Tymoteusza i Tytusa

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Żywa wiara Tymoteusza

Czytanie z Drugiego listu świętego Pawła Apostoła do Tymoteusza

Paweł, z woli Boga apostoł Chrystusa Jezusa, posłany dla głoszenia życia obiecanego w Chrystusie Jezusie, do Tymoteusza, swego umiłowanego dziecka. Łaska, miłosierdzie, pokój od Boga Ojca i Chrystusa Jezusa, naszego Pana.

Dziękuję Bogu, któremu służę jak moi przodkowie z czystym sumieniem, gdy zachowuję nieprzerwaną pamięć o tobie w moich modlitwach. W nocy i we dnie pragnę cię zobaczyć, pomny na twoje łzy, by napełniła mnie radość na wspomnienie wiary bez obłudy, jaka jest w tobie; ona to zamieszkała pierwej w twej babce Lois i w twej matce Eunice, a pewien jestem, że mieszka i w tobie.

Z tej właśnie przyczyny przypominam ci, abyś rozpalił na nowo charyzmat Boży, który jest w tobie przez włożenie moich rąk. Albowiem nie dał nam Bóg ducha bojaźni, ale mocy i miłości, i trzeźwego myślenia. Nie wstydź się zatem świadectwa naszego Pana ani mnie, Jego więźnia, lecz weź udział w trudach i przeciwnościach znoszonych dla Ewangelii według danej mocy Boga.
2 Tm 1,1-8

1-2. Adres i pozdrowienie. Paweł modyfikuje tradycyjny początek starożytnych listów (autor, adresaci, pozdrowienie [termin nawiązujący do słowa „*łaska"]) w charakterystyczny dla siebie, chrześcijański sposób. Zarówno żydowscy *rabini, jak i filozofowie nazywali swoich *uczniów „synami".

1. z woli Boga: Rola Pawła jako wysłannika Chrystusa jest w Listach pasterskich przedstawiona jako część Bożego planu zbawienia (por. 1 Tm 2,7; 2 Tm 1,11; Tt 1,3).

[posłany] dla [głoszenia] życia obiecanego: Krótkie streszczenie Tt 1,2-3. Na temat podwójnego znaczenia gr. przyimka kata zob. komentarz do Tt 1,1.

w Chrystusie Jezusie: Tzn. nie jakiekolwiek „życie", ale to, które toczy się wewnątrz chrześcijańskiej wspólnoty.

2. do Tymoteusza, swego umiłowanego dziecka: Tak jak w 1 Kor 4,17 słownictwo podkreśla bliską więź między Tymoteuszem a Pawłem.

3-5. Podziękowanie. Typowe podziękowanie występujące w listach (→ Wprowadzenie do Listów NT 51,6.8B), rozwinięte dzięki wykorzystaniu Rz 1,8-11. Zarówno wiara Pawła jaki Tymoteusza zależy od długiej tradycji, sięgającej aż wiary Izraela.

3. Starożytne listy często zawierały dziękczynienie skierowane do Boga lub bogów za adresatów, o których autor wypowiada zwykle swoje pochwały. „Nieprzerwana pamięć" wskazuje przypuszczalnie na regularne pory Pawłowej modlitwy. Wielu palestyńskich Żydów modliło się w porze składania porannej i wieczornej ofiary w świątyni. Wypowiadali też specjalne błogosławieństwo, wstając rano i kładąc się spać wieczorem. Żydzi, którzy mieszkali w Palestynie, liczyli dni od zachodu do zachodu słońca, więc kolejność „w nocy i we dnie" jest właściwą kolejnością. (Nie należy przypisywać kolejności, w jakiej Paweł je wymienia, zbytniego znaczenia; podobna sekwencja pojawia się nie tylko w tekstach żydowskich, takich jak Księga Judyty i 4 Księga Ezdrasza, lecz także w tekstach czysto łacińskich, np. w utworach Horacego, *Kwintyliana i *Cycerona. Przeciwnie *Józef Flawiusz i *Septuaginta [zwykle], a także rzymski pisarz Marcjalis używają zwrotu „w dzień i w nocy". Świadectwa *Nowego Testamentu nie są jednoznaczne. Wydaje się, że częściej stosowanym idiomem było „w nocy i we dnie").

któremu służę jak moi przodkowie: Paweł przywołuje swoich (żydowskich) przodków w wierze (por. Dz 24,14-15; 26,6).

4. pomny na twoje łzy: Prawdopodobnie wzmianka dotyczy sceny pożegnania, podobnej do tej, która została zapisana w Dz 20,37-38.

W starożytnych listach do przyjaciół często pojawiały się wyrazy tęsknoty, które świadczyły o bliskim związku łączącym autora i adresatów. (Nie jest to, jak sądził jeden z komentatorów, kiepska imitacja Rz 1,11 lub innych fragmentów!) Na Wschodzie łzy były właściwym wyrazem smutku z powodu bolesnego lub długiego rozstania

5. w twej babce Lois i w twej matce Eunice: Dz 16,1 wskazują, że matka Tymoteusza była „Żydówką, która przyjęła wiarę", tzn. chrześcijanką wywodzącą się z judaizmu, ale milczą o jego babce. Listy pasterskie i Dzieje wykorzystują tę samą tradycję, ponieważ są zgodne co do tego, że ojciec Tymoteusza był przypuszczalnie poganinem (Dz 16,1.3), stąd brak o nim jakiejkolwiek wzmianki. „Zamieszkiwanie" (por. także 2,1-2; Tt 1,4-5) ilustruje właściwe przekazywanie wiary (por. 3,14-15).

Chociaż ojcowie byli odpowiedzialni za wykształcenie synów, judaizm i grecko-rzymscy arystokraci pragnęli, by matki posiadały pewną wiedzę, którą mogłyby przekazywać małym dzieciom. (Mimo że judaizm nie stwarzał kobietom dostępu do głębszego poznania *Prawa, zaś grecko-rzymskie społeczeństwo ogólnie rzecz biorąc ograniczało wykształcenie w dziedzinie *retoryki i filozofii jedynie do mężczyzn.) Do siódmego roku życia głównie matka formowała osobowość rzymskiego chłopca. Wielu starożytnych uważało, że dzieci poniżej siedmiu lat nie należy uczyć czytać, inni jednak pragnęli, by nauka rozpoczynała się dużo wcześniej, nawet w wieku trzech lat. U Żydów dzieci zaczynały poznawać Pismo w wieku pięciu lub sześciu lat, chociaż w procesie kształcenia podkreślano zwykle uczenie się tekstu na pamięć i recytowanie, w mniejszym, zaś stopniu umieiętność czytania.

„Wiara” matki i babki Tymoteusza, gdy Paweł je poznał, była wiarą chrześcijan żydowskiego pochodzenia (Dz 16,1). Żydowscy ojcowie byli głównie odpowiedzialni za uczenie synów Prawa, lecz ojciec Tymoteusza był *poganinem (Dz 16,13). Dziecko, które nie miało religijnego Ojca, mogło się uczyć od babki, jeśli ta jeszcze żyła (por. Tb 1,8).

W procesie nauczania stosowano kary cielesne, lecz pewni starożytni eksperci w sprawach kształcenia podkreślali, że dziecko należy zachęcać i powodować, by czuło, że czyni postępy, skłaniać do współzawodnictwa i uprzyjemniać mu naukę (*Kwintylian). Starożytni pisarze różnili się też w kwestii czy lepsze jest kształcenie dzieci przez publicznych nauczycieli, czy nauczanie ich w domu. Jednak publiczne kształcenie zakładało nieliczne klasy, co umożliwiało nadanie mu prywatnego charakteru.

6-13. Wezwanie Tymoteusza do odnowienia duchowych darów mocy i miłości oraz pouczenie etyczne.

6-7. Wprowadzenie: rozpal na nowo charyzmat Boży

6. „Włożenie rąk” było stosowane podczas udzielania święceń (zob. komentarz do 1 Tm 4,14).

przez nałożenie moich rąk: Nie jest to wspomnienie święceń praktykowanych we wspólnocie wiernych opisanych w Listach pasterskich (zob. 1 Tm 4,14, lecz fakt, że Paweł osobiście uprawomocnił misję Tymoteusza. Nie chodzi tutaj o ograniczenie sposobu otrzymywania charyzmatycznych darów do nałożenia rąk.

abyś rozpalił na nowo charyzmat Boży: 2 Tm przedstawia Pawła u kresu dni; jego duchowi spadkobiercy muszą kontynuować jego misję.

Zwrot „rozpalić na nowo" nawiązuje wprawdzie do ognia (por. Jr 20,9), lecz w tym okresie wyrażenie to było tak często używane w sensie metaforycznym, że nie jest jasne czy to skojarzenie zawsze przychodziło na myśl słuchaczom.

7. Struktura zdania bardzo podobna do Rz 8,15.

Chociaż pisma *esseńczyków łączą czasami złe postępowanie ze Złymi duchami, które wywierają przemożny wpływ na ludzi, greckie wyrażenie „duch (czegoś, np. bojaźni)" często oznacza zwyczajnie „postawę (np. bojaźni)". W Biblii Bóg bardzo często kierował do ludzi zachętę, by się nie lękać (np. Rdz 26,24; Jr 1,8), służy ona również wzajemnemu podniesieniu na duchu (Rdz 43,23). Chociaż Tymoteusz mógł być „nieśmiały", nie należy na tej podstawie domniemywać, że był W jego szczególny problem, jak to czynili niektórzy komentatorzy (Dz 18,9; 1 Kor 2,3).

Ducha (...) trzeźwego myślenia: Słowo sofronismos bezpośrednio wiąże się z komunikowaniem podstawowej cnoty umiarkowania/roztropności (sofrosyne), a przez analogię z umiejętnością nauczania cnoty w ogólności. Umiejętność ta jest postrzegana jako dar od Boga.

Moc uzdolniająca do przetrwania cierpień (1,8-12). Za przykładem Pawła, który „nie wstydzi się” Pana w obliczu cierpienia, słownictwo w ww.8 i 12 przypomina Rz 1,16. Tymoteusz, jako wzór przełożonego Kościoła, również nie powinien „się wstydzić", powinien natomiast przyłączyć się do Pawła w cierpieniach dla Ewangelii. Wzmianki o Bożej „mocy" w ww. 8 i 12 i wspomnienie kerygmatu stanowią podstawę do ufności. 

Tymoteusz musi wytrwać w powierzonej mu misji (2 Tm 1,3-7), łącząc się z Pawłem w cierpieniu za *Ewangelię, którą mu przekazano.

8. *Uczniów zachęcano, by wstępowali w ślady swoich nauczycieli. Pawłowe cierpienia dotyczą tutaj szczególnie jego uwięzienia i zbliżającej się egzekucji.

świadectwa Pana naszego: Pomimo tej wzmianki o męce Jezusa, to Paweł, a nie Jezus, jest przedstawiany jako wzór do naśladowania.

ani mnie, Jego więźnia: Jest tutaj szczypta ironii; jeśli bowiem Paweł uważa się za więźnia Chrystusa, to jest on prawdziwie wolny (por. 1 Kor 7,22). 

Katolicki Komentarz Biblijny,, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :

albo

Tytus synem Pawła w wierze

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Tytusa

Paweł, sługa Boga i apostoł Jezusa Chrystusa, posłany do szerzenia wśród wybranych Bożych wiary i poznania prawdy wiodącej do życia w pobożności, w nadziei życia wiecznego, jakie przyobiecał przed wiekami prawdomówny Bóg, a we właściwym czasie objawił swe słowo przez nauczanie powierzone mi z rozkazu Boga, Zbawiciela naszego, do Tytusa, dziecka mego prawdziwego we wspólnej nam wierze. Łaska i pokój od Boga Ojca i Chrystusa Jezusa, Zbawiciela naszego.

W tym celu zostawiłem cię na Krecie, byś należycie załatwił zaległe sprawy i ustanowił w każdym mieście prezbiterów, jak ci poleciłem.
Tt 1,1-5

1-4. Adres i pozdrowienie. To nieproporcjonalnie długie pozdrowienie stanowiło raczej wstęp do Listów pasterskich jako zbioru, aniżeli do samego Tt (→ § 4)

Podobnie jak w 1 Liście do Tymoteusza, Paweł pomija wiele elementów charakterystycznych dla innych jego listów (np. dziękczynienie i wzmiankę o modlitwie, która jednak występuje rzadziej) i przechodzi od razu do sedna sprawy.

1. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem listy rozpoczynały się od podania imienia nadawcy. Bycie „sługą” (dosł. niewolnikiem) w domu ludzi możnych i wpływowych mogło stanowić powód do chluby; w *Starym Testamencie prorocy byli często „sługami Boga”. Żydzi wierzyli, że zostali „wybrani” do zbawienia z powodu swej przynależności do Izraela. Paweł, być może, chcąc się przeciwstawić fałszywym nauczycielom działającym na Krecie (Tt 1,10), stosuje to określenie do wszystkich wierzących w Jezusa.

sługa Boga: NT ograniczą ten zwyczajny w ST tytuł do osób pełniących misję prorocką (Łk 2,29; Dz 4,29; 16,17; Ap 1,1; 22,6).

wśród wybranych Bożych: Nauczanie Pawłowe stanowi kontynuację wiary tych wszystkich, których Bóg wybrał („wybrani” = chrześcijańska wspólnota) i służy rozszerzaniu i podtrzymywaniu tejże wiary.

poznania prawdy: W Listach pasterskich formuła odnosząca się do prawdy objawionej przez Boga (zob. 1 Tm 2,4; 2 Tm 2,25; 3,7; u Epikteta [Diss. 2.20.21] synonim „prawdziwej filozofii"). Tego rodzaju poznanie jest przeciwstawione rzekomej wiedzy (1 Tm 6,20) nauczanej przez fałszywych nauczycieli.

wiodącej do życia w pobożności: Eusebeia oznacza „pobożność" lub „cześć", tj. właściwą postawę wobec Boga i społeczności ludzkiej jest ona istotnym nakazem Bożego objawienia.

2-3. „Życie wieczne" to dosłownie ,.życie w przyszłym świecie", któremu (zgodnie z żydowskim nauczaniem) miało dać początek przyszłe *zmartwychwstanie, Prawdomówność Boga, który od początku przemawiał przez proroków, oraz wiara w przyszłe zmartwychwstanie oparta na wcześniejszych księgach Biblii, były zgodne z doktryną judaizmu, nie mogły być więc podawane w wątpliwość przez Pawłowych przeciwników (Tt 1,10). (*Stoicy nauczali o niezmienności Bożych postanowień, lecz stoicka forma tej doktryny dawała Bogu mniejszą swobodę współdziałania z ludzką wolą niż to czynił judaizm. Dla porównania, w greckich mitach, bogowie często zwodzili śmiertelników, lecz takie wyobrażenie bóstwa zostało odrzucone przez starożytnych filozofów i wyszydzone przez judaizm).

2. w nadziei życia wiecznego: Por. 3,7. Chodzi tu o życie, które Bóg obiecał i które jest jednocześnie motywacją do życia etycznego i jego celem.

przed wiekami: Tzn. od wieków.

przyobiecał: To Bóg jest tym, który obiecuje życie wieczne.

3. objawił swe słowo: Misja Pawła jest postrzegana jako integralna część Bożego planu zbawienia.

4. Po wskazaniu nadawcy, wymieniano adresata (adresatów) i przekazywano pozdrowienia. Filozofowie i *rabini nazywali *uczniów swoimi dziećmi; Por. 1 Tm 1,2 i 2 Tm 1,2.

do Tytusa, dziecka mego prawdziwego we wspólnej nam wierze: Tytus jest prawdziwym naśladowcą Pawła, gdyż przyjmuje i będzie szerzył głoszoną przez niego wiarę. Fakt ten czyni go kontynuatorem tradycji (kolejnych następców zob. w 1,5; 2 Tm 2,1-2).

Chrystusa Jezusa, Zbawiciela naszego: Tytuł „Zbawiciel" Listy stosują do Boga i Chrystusa. Jednak powyższa wzmianka o roli Chrystusa jako Zbawiciela jest jedyną we wstępnym błogosławieństwie listów Pawłowych; sygnalizuje ona główny temat Tt – zbawienie.

5-9. Przełożeni Kościoła na Krecie

5. Według *Starego Testamentu, władzę administracyjną i sądowniczą sprawowali w miastach „starci” („prezbiterzy”), którzy posiadali największą mądrość i doświadczenie w całej społeczności. W okresie *Nowego Testamentu wpływowi dojrzali mężczyźni w *synagogach byli nazywani „starszymi” („prezbiterami”). Paweł wykorzystał tradycyjne formy przywództwa w synagodze, właściwe jego czasom, zamiast wprowadzać całkowicie obcy model hierarchii. Słowa „w każdym mieście" oznaczają, że różne *Kościoły domowe w poszczególnych miastach mogły posiadać własnych przełożonych. Podobnie jak w starożytnej Grecji, Kreta od dawna była znana z rywalizacji pomiędzy jej miastami.

Zadanie Tytusa. Jest to jedyny fragment dotyczący misyjnej wizyty Pawła na Krecie; Dz 27,8-12 wspominają zaledwie o zatrzymaniu się statku w Dobrych Portach.

Ustanowił w każdym mieście prezbiterów: kolegialne grupy (zob. 1 Tm 4,14) starszych bądź prezbiterów miały być ustanowione w każdym mieście. Ta kościelna struktura została zapożyczona z judaizmu.

Jak ci zarządziłem: Autor podkreśla, że Paweł swym autorytetem popiera tę instytucję. Por. Dz 14,23.

Katolicki Komentarz Biblijny,, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Głoście cześć Pana wśród wszystkich narodów.

Śpiewajcie Panu pieśń nową
śpiewaj Panu, ziemio cała.
Śpiewajcie Panu, sławcie Jego imię,
każdego dnia głoście Jego zbawienie.

Głoście Jego chwałę
wśród wszystkich narodów,
rozgłaszajcie Jego cuda
pośród wszystkich ludów.

Oddajcie Panu, rodziny narodów,
oddajcie Panu chwałę i uznajcie Jego potęgę.
Oddajcie Panu chwałę należną Jego imieniu.
Głoście wśród ludów, że Pan jest królem.
utwierdził świat. tak, że się nie zachwieje,
będzie sprawiedliwie sądził ludy.
Ps 96,1-2.3.7-8a i 10

Psalm 96 - Hymn na cześć Jahwe-Króla. Psalm zawiera liczne paralele do Ps 98 i dublet w 1 Krn 26,23-33. Niezwykłą cechą psalmu jest charakter "misyjny", nakazujący ludowi Bożemu głoszenie chwały Boga na całym świecie (ww. 2.10). Struktura: ww. 1-6 (wezwanie ludu Jahwe, by rozgłaszał Jego chwalę); ww. 7-9 (wezwanie narodów do oddania czci Jahwe); ww. 10-13 (wezwanie całego stworzenia do uznania władzy Jahwe).

7-9. Tekst zaczerpnięty z Ps 29,1-2. Lecz tutaj "rodziny narodów", a nie bogowie, otrzymują nakaz wielbienia Jahwe w świątyni (por. ww. 6 i8). Czy jest to kolejny dowód w tym psalmie rodzącego się monoteizmu? 

7-8. Przypisanie Bogu "chwały i pokłonu" oznacza uznanie go za najwyższego Boga. 

8. Nieście ofiary i wchodźcie do Jego przedsieni:
Poddani królowie na starożytnym Bliskim Wschodzie mieli obowiązek regularnego stawiania się przed swoim suzerenem ("wchodźcie do ] ego przedsieni"). 

10. Por. Ps 93,1. Wołanie w psalmach na cześć Króla: ,,Jahwe króluje!" (por. Ps 93,1; 97,1; 99,1) teraz ogłaszane jest światu. 

Katolicki Komentarz Biblijny,, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Alleluja, alleluja, alleluja

Pan posłał Mnie, abym ubogim głosił dobrą nowinę,
więźniom głosił wolność.

Alleluja, alleluja, alleluja
Łk 4,18

EWANGELIA
Rozesłanie uczniów

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Spośród swoich uczniów wyznaczył Pan jeszcze innych, siedemdziesięciu dwóch, i wysłał ich po dwóch przed sobą do każdego miasta i miejscowości, dokąd sam przyjść zamierzał. Powiedział też do nich: „Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało; proście więc Pana żniwa, żeby wyprawił robotników na swoje żniwo. Idźcie, oto was posyłam jak owce między wilki. Nie noście ze sobą trzosa ani torby, ani sandałów; i nikogo w drodze nie pozdrawiajcie. Gdy do jakiego domu wejdziecie, najpierw mówcie: «Pokój temu domowi!» Jeśli tam mieszka człowiek godny pokoju, wasz pokój spocznie na nim; jeśli nie, powróci do was. W tym samym domu zostańcie, jedząc i pijąc, co mają: bo zasługuje robotnik na swą zapłatę. Nie przechodźcie z domu do domu. Jeśli do jakiego miasta wejdziecie i przyjmą was, jedzcie, co wam podadzą; uzdrawiajcie chorych, którzy tam są, i mówcie im: «Przybliżyło się do was królestwo Boże»”.
Łk 10,1-9

1. O ile Jezus wybrał Dwunastu uczniów, by reprezentowali dwanaście pokoleń Izraela, wybrał również większą liczbę uczniów, by reprezentowali siedemdziesiąt narodów (czasami siedemdziesiąt dwa), o których mówi tradycja żydowska, zapowiadając w ten sposób misję ewangelizacyjną skierowaną do pogan. (W niektórych greckich rękopisach jest liczba siedemdziesiąt, w innych - siedemdziesiąt dwa.) Por. siedemdziesięciu starszych ludu natchnionych duchem proroctwa w Lb 11,24-25 oraz Eldad i Medad (Lb 11,26).
Heroldów wysyłano zwykle parami. Termin „wysłał" wskazuje na to, że byli oni apostołami, podobnie jak Dwunastu

”siedemdziesięciu dwóch”: Zastosowanie zasad krytyki tekstu nie pozwala na rozstrzygnięcie czy w tekście oryginalnym było ich 70, czy też 72 - wiarygodne starożytne manuskrypty potwierdzają obydwie wersje tekstu. Starotestamentowy odpowiednik tego tekstu znajduje się w Rdz 10,2-31 -w spisie ludów świata: tekst masorecki wymienia ich 70, podczas gdy LXX - 72. Łukasz upatruje korzeni uniwersalnej misji Kościoła w służbie Jezusa,

”po dwóch”: Można wskazać trzy powody wysyłania uczniów w parach: by mogli się wzajemnie wspierać; by mogli składać wiarygodne świadectwo o prawdziwości swoich słów (zob. Pwt 19,15); by być żywym uosobieniem ewangelii pokoju (zob. ww. 5-6). Być może najbardziej znaną nowotestamentową parą misjonarzy byli Paweł i Barnaba (zob. Dz 13). 

2. Rabini z przełomu I i II w. po Chr. wypowiadali podobne słowa do tych, które wypowiada tutaj Jezus, odnosząc je do nauczania ludu Prawa. Pilność przeprowadzenia prac żniwiarskich, gdy pola już dojrzałe, stanowiła naturalny przykład dla rolników z I w.

3. Żydzi opisywali czasami siebie (Izraela) jako owce pomiędzy wilkami (poganami). Obraz owcy wśród wilków był przysłowiowym symbolem bezbronności.

”owce między wilki”: Ten sugestywny obraz ma dwa wymiary: misjonarze będą bezbronni wobec ludzkiej wrogości; chrześcijańska misja otwiera nową erę pokoju i pojednania, w której wilk będzie mieszkał razem z barankiem (zob. Iz 11,6; 65,25). 

4. Apostołowie mieli wędrować z niewielkim bagażem, jak członkowie innych grup. Wiadomo, że esseńczycy okazywali gościnność swoim współwyznawcom przybywającym z innych miast, nie potrzebowali więc dużego bagażu w podróży. Niepozdrawianie nikogo w drodze wskazuje na pilność misji prorockiej, polegającej na reprezentowaniu Boga, nie zaś samych siebie (por. 1 Krl 13,9-10; 2 Krl 4,29; 9,3). Nieudzielenie pozdrowienia uważano za obrazę, zaś ludzie pobożni starali się pierwsi pozdrawiać napotkanych. (Żydowscy nauczyciele byli jednak zgodni, że nie należy przerywać czynności religijnych, np. modlitwy, by kogoś pozdrowić.)

”nikogo w drodze nie pozdrawiajcie”: To społecznie szokujące zachowanie ma symboliczne znaczenie, nawiązując do postępowania proroków (Ez 4-5) - miało ono skupiać uwagę na znaczeniu autentycznego pokoju. 

5-7. Okazywanie gościnności podróżnym było jedną z głównych cnót w starożytności na całym obszarze śródziemnomorskim, szczególnie w judaizmie. Ówczesny savoir-vivre określał, kogo i w jakiej sytuacji należało pozdrawiać, ponieważ pozdrowienie „pokój" było jednocześnie błogosławieństwem mającym udzielić pokoju. Jezus lekceważy te zasady, ustanawiając nowe.

6. ”człowiek godny pokoju”: To rzadkie określenie stanowi element Łukaszowego poglądu na chrześcijańskie przesłanie pojednania i tego, kto jest oddany dążeniu do pokoju. 

9. W chrześcijańskim zwiastowaniu i uzdrawianiu chorych manifestuje się Boże panowanie.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.