Nowy Testament

Ewangelia Mateusza

Ewangelia Mateusza jest pierwszą i najdłuższą Ewangelią kanoniczną (jedną z trzech synoptycznych). Jej autorstwo, od czasów Papiasza, biskupa Hierapolis (I/II w.), ucznia Jana Apostoła, jest przypisywane celnikowi Mateuszowi. Według jego świadectwa Mateusz spisał (prawdopodobnie ok. 50 r.) „mowy (logia) Pańskie”. Oryginał aramejski zaginął jednak bardzo wcześnie: ojcowie Kościoła z II w. znają już tylko wersję grecką, która jest raczej parafrazą, a może nawet nowym opracowaniem dokonanym przez anonimowego ucznia ok. 80-90 r.

Była pisana z myślą o Żydach lub syropalestyńskich judeochrześcijanach. Głównym jej przesłaniem jest urzeczywistnienie się w osobie Jezusa z Nazaretu (nowego Mojżesza) starotestamentowych proroctw mesjańskich oraz początek Kościoła – nowego Ludu Bożego.

Ewangelia Mateusza ma formę pięciu mów (aluzja do Pięcioksięgu) przeplatanych opisami działalności Jezusa: Kazanie na Górze (Osiem Błogosławieństw), mowa o zadaniach ucznia, nauka o królestwie Bożym (przypowieści), nauka o prawdziwej wspólnocie braterskiej i pouczenia o sądzie. Wg kryterium geograficznego można ją podzielił na: Ewangelię dzieciństwa (narodziny, przybycie Mędrców, ucieczka do Egiptu, rzeź niewiniątek, działalność Jana Chrzciciela), działalność Jezusa w Galilei (powołanie i misja Dwunastu, nauczanie i cuda), Judei (pouczenia o nierozerwalności małżeństwa, przypowieść o robotnikach w winnicy) i Jerozolimie (męka, śmierć i zmartwychwstanie; charakterystyczna dla Mateusza jest wzmianka o żonie Piłata oraz gest obmycia rąk symbolizujący zrzucenie winy).

Ewangelia Marka

Ewangelia Marka jest drugą i najkrótszą Ewangelią kanoniczną, jedną z trzech synoptycznych. Tradycja wywodząca się od Papiasza przypisuje jej autorstwo św. Markowi, który towarzyszył św. Pawłowi w jego pierwszej podróży misyjnej, a później był ze św. Piotrem w Rzymie.

Powszechnie uważa się, że powstała w języku greckim przed 70 r. (świadczy o tym brak wzmianki mówiącej wprost o zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej). Według Klemensa Aleksandryjskiego (ok. 140-216 r.) miejscem jej napisania był Rzym.

Ewangelista adresował swoje dzieło do poganochrześcijan zamieszkujących obszar Cesarstwa Rzymskiego, w celu podniesienia ich na duchu w czasie prześladowań. Centrum jego zainteresowania jest osoba i dzieło Jezusa, Syna Bożego. W Ewangelii Marka nie ma opisu dzieciństwa Jezusa. Początek stanowi wystąpienie Jana Chrzciciela oraz chrzest Jezusa w Jordanie. Dalej następują opisy działalności w Galilei (nauczanie, cuda potwierdzające boskość Jezusa, przypowieści o królestwie Bożym, przygotowywanie uczniów). Punktem kulminacyjnym dzieła jest wyznanie Piotra pod Cezareą Filipową, po którym następują opisy wydarzeń poza Galileą i w drodze do Jerozolimy (spotkanie z Syrofenicjanką, trzy zapowiedzi męki, opis przemienienia, pouczenia o ubóstwie i służeniu bliźnim). Bardzo dużo miejsca poświęcił Marek wydarzeniom związanym z męką, śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa. Ewangelia kończy się wzmianką o wniebowstąpieniu.

Ewangelia Łukasza

Ewangelia Łukasza jest trzecią Ewangelią kanoniczną. Według ojców Kościoła żyjących w II w. jej autorem był Łukasz – wykształcony Syryjczyk z Antiochii, lekarz, współpracownik św. Pawła. Przypuszcza się, że powstała poza Palestyną w latach 85-90.

Choć Łukasz poświęcił swoje dzieło „dostojnemu Teofilowi”, z analizy treści wynika, że adresował je do poganochrześcijan (prawdopodobnie do wspólnot chrześcijańskich założonych przez świętego Pawła). Podjął próbę przeniesienia Ewangelii Jezusa Chrystusa na grunt kultury hellenistycznej. Przedstawia Jezusa jako miłosiernego Zbawiciela biednych, pogardzanych i odrzuconych.

Najczęściej wyróżnia się w Ewangelii Łukasza pięć części: narodzenie i życie ukryte Jana Chrzciciela i Jezusa (opis zwiastowania Zachariaszowi i Maryi, nawiedzenia Elżbiety, narodzenia Jana Chrzciciela, narodzenia Jezusa, hołdu pasterzy, ofiarowania w świątyni oraz odnalezienia dwunastoletniego Jezusa), przygotowanie do działalności Jezusa (działalność Jana Chrzciciela, chrzest Jezusa, kuszenie na pustyni), działalność Jezusa w Galilei (odrzucenie Jezusa przez mieszkańców Nazaretu, powołanie pierwszych uczniów, uzdrowienia, nauczanie), podróż do Jerozolimy (nauki o modlitwie, o miłosierdziu Bożym, zapowiedzi męki), męka (charakterystyczna dla Łukasza wzmianka o dobrym łotrze) i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa (m.in. chrystofanie – ukazanie się niewiastom i apostołom, uczniowie idący do Emaus).

Ewangelia Jana

Ewangelia Jana jest czwartą Ewangelią kanoniczną. Jej autorem, jak wskazuje analiza tekstu, był Żyd palestyński ze środowiska jerozolimskiego, znający dobrze język grecki, świadek ukrzyżowania Jezusa. Identyfikacja z Janem Apostołem, synem Zebedeusza, sięga ojców Kościoła. Uważa się, że napisał swe dzieło przy pomocy sekretarza, który miał wpływ na ostateczną formę tekstu. Ewangelia Jana powstawała na kilku etapach, ostatniej redakcji dokonano około 100 r.

Ewangelia Jana jest bardziej teologiczna niż Ewangelie synoptyczne. Z perspektywy 70 lat ukazuje nie tylko to, czego nauczał Jezus, wcielone Słowo Boże, ale przedstawia również osobiste doświadczenie wiary Jana i jego wspólnoty. Jan zachowuje zasadniczo kerygmatyczny schemat działalności i nauczania Jezusa od spotkania z Janem Chrzcicielem do śmierci na krzyżu i zmartwychwstania.

Spośród 29 cudów opisanych przez synoptyków Jan zamieszcza tylko trzy (uzdrowienie syna urzędnika królewskiego w Kafarnaum, rozmnożenie chleba i chodzenie po jeziorze). Dodaje natomiast cztery inne: znak w Kanie, uzdrowienie paralityka, uzdrowienie niewidomego od urodzenia i wskrzeszenie Łazarza. Podaje mowy objawieniowe Jezusa rozwijające określony temat (np. woda żywa, światłość świata, chleb życia , przyjście Ducha Świętego, zmartwychwstanie itp.). Wprowadza też tematy i pojęcia bardziej ogólne, np. życie wieczne, światłość, chwała, prawda.

Zobacz również: Wstęp do Ewangelii wg św. Jana :.

Dzieje Apostolskie

Dzieje Apostolskie są piątą księgą Nowego Testamentu. Początkowo stanowiły jedno dzieło razem z Ewangelią Łukasza, dlatego też tytuł księgi ma charakter wtórny i nie sięga czasów jej powstania.

Najstarsza tradycja sięgająca II w., z fragmentem tekstu Muratoriego na czele, jednomyślnie przyznaje autorstwo Dziejów św. Łukaszowi. Czas napisania określa się w zależności od przyjmowanej daty powstania trzeciej Ewangelii. Wielu egzegetów uważa, że były to lata 80-90.

Dzieje Apostolskie opisują szerzenie się nauki Jezusa Chrystusa (Ewangelii) po zesłaniu Ducha Świętego, począwszy od Jerozolimy, przez Samarię i Grecję, aż po Rzym. Łukasz rozpoczął Dzieje od wydarzenia, którego opis kończy jego pierwszą księgę, czyli od wniebowstąpienia. Począwszy od zesłania Ducha Świętego, ukazał rozwój pierwotnego Kościoła w Jerozolimie (pierwsze wystąpienia i uzdrowienia dokonane przez Piotra, sprzeciw Sanhedrynu, śmierć pierwszego męczennika – Szczepana), a dalej na skutek prześladowań – w Judei i Samarii (działalność Piotra, spotkanie Filipa z dworzaninem królowej Kandaki, ochrzczenie pierwszego poganina, dzieje gminy w Antiochii Syryjskiej). Dalej następują opisy trzech podróży misyjnych św. Pawła, poprzedzone historią jego nawrócenia pod Damaszkiem. Łukasz wplótł w nie relację o Soborze Jerozolimskim. Księgę kończy historia uwięzienia, kolejnych procesów i odwołania się św. Pawła do sądu cezara.