Przekłady - języki starożytnych Kościołów Wschodnich

A) SYRYJSKI


PENTATEUCH SYRYJSKI

Pentateuch syryjski to część Peszitty zawierająca Pięcioksiąg tłumaczony z języka hebrajskiego. Wielu uczonych sądzi, że jest to dzieło syryjskiej wspólnoty żydowskiej. Utrwalone w nim rozumienie ma wiele wspólnego z tradycjami objaśniania ksiąg świętych w targumach. Można przypuszczać, że dokonano go w połowie I w. po Chr., w kontekście nawrócenia pogańskiego władcy Adiabene na judaizm.

Prawdopodobnie w rezultacie konfrontacji z chrześcijaństwem Żydzi zarzucili posługiwanie się Pentateuchem syryjskim. Ocalał on tylko dlatego, że przejęli go syryjscy chrześcijanie, tak iż w II w. stał się ich oficjalną Biblią, a następnie został uzupełniony o tłumaczenie na syryjski pozostałych części Pisma Świętego, stając się częścią Peszitty.

PESZITTA

Peszitta (syr. prosta, zwyczajna, powszechna) to przekład Pisma świętego na język syryjski (rewizja tłumaczenia starosyryjskiego), który powstał ok. 400 r. po Chr. Pozostaje on Biblią syryjskiego Kościoła prawosławnego, Kościoła wschodniego i maronitów.

Tłumaczenie rozpoczęli syryjscy Żydzi (tworząc Pentateuch syryjski), ale dopiero po przejęciu go przez chrześcijan zostało dokończone. Obejmuje Stary Testament oraz Nowy Testament z wyjątkiem 2 i 3 Listu Jana, Listu Judy i Apokalipsy (żadna z tych ksiąg nie wchodziła w skład wczesnego kanonu syryjskiego). Pięcioksiąg był tłumaczony z języka hebrajskiego, a Prorocy i Pisma z greki (z Septuaginty), podobnie jak księgi Nowego Testamentu.

Peszitta przetrwała w licznych manuskryptach (ok. 350 rękopisów NT, niektóre z nich pochodzą z V w.) z prawie nieskażonym tekstem. Najstarszym jej odpisem jest Kodeks Ambrosianus z VI/VII w.

B) KOPTYJSKI

Początkowo istniały jedynie przekłady ustne, które później – ma początku III wieku – zaczęto spisywać. Zachowały się przekłady Nowego Testamentu i liczne fragmenty Starego Testamentu w dialektach saidzkim i bohairyckim, oraz z IV-V w. – w innych dialektach. Przekład saidzki jest swobodny, bohairycki natomiast bardziej niewolniczy i dosłowny. Obydwa te przekłady w przypadku Nowego Testamentu opierają się na rodzinie tekstów aleksandryjskich. Księgi Starego Testamentu przekładane zaś były z różnych tekstów. Przekłady w dialektach: achmimskim, subachmimskim i fajumskim miały za podstawę częściowo tekst grecki, a częściowo wcześniejsze przekłady koptyjskie, zwłaszcza saidzkie.

Wydań saidzkiego (Oxford 1911-24) i bohairyckiego Nowego Testamentu (Oxford 1898-1905) dokonał G. Homer. Poza tym istnieją również wydania częściowe, a wszystkie koptyjskie teksty biblijne wydał A. Vaschalde (Ce qui a ete publie des versions coptes de la Bible, „Revue biblique” 28(1919) – 31(1922); Le Museon 43(1930), 45(1932), 46(1933) passim.)

C) ETIOPSKI

Pierwotnie w Etiopii posługiwano się greckimi tekstami Pisma Świętego. Następnie zaczęto tłumaczyć na języki narodowe poszczególne księgi, z których każda miała innego tłumacza, inne teksy źródłowe i inny sposób tłumaczenia. Nowy Testament tłumaczony był głównie z tekstu greckiego w recenzji antiocheńskiej. Widoczny jest wpływ tekstów greckich – w mniejszym stopniu również syryjskich i aramejskich. Tekst był kilkakrotnie poprawiany, a w XIII – XIV w. uzgodniony z tekstem arabskim.
Biblia etiopska ma nazwę 81 ksiąg ponieważ poza księgami proto- i deuterokanonicznymi do kanonu włączono również:

w Starym Testamencie - Księgę Jubileuszów, Księgę Henocha, 3 Księgę Machabejską
w Nowym Testamencie – tzw. Kalementos (pisma Pseudo-Klemensa) i Senodos (Kanony apostolskie).

Biblia abuny (metropolity) Abrahama nie podaje tych ksiąg.
W Etiopii zachowało się także wiele odpisów ksiąg apokryficznych, które najprawdopodobniej również przez jakiś czas były uznawane jako kanoniczne.

D) ORMIAŃSKI

Pochodzi z pierwszej połowy V w. i prawdopodobnie został dokonany przez św. Mesropa i patriarchę Izaaka Wielkiego. W oparciu o Septuagintę oraz częściowo także Diatessaron przekład ten został później poprawiony.
Tłumaczenie Starego Testamentu jest odtworzeniem tekstu Heksapli Orygenesa, a Nowy Testament zgodny jest z greckimi kodeksami recenzji cezarejskiej.
Najstarsze kodeksy pochodzą z IX w. Tekst został wydany przez G. Zohraba – Venezia 1805. Wydania wcześniejsze nie są krytyczne, późniejsze zaś zależne od powyższego.

E) GRUZIŃSKI

Dokonany został na podstawie tłumaczenia ormiańskiego – pierwsze księgi pod koniec V w., a 1 i 2 Machabejska dopiero w XVIII w. Teksty poprawiane były w VI/VIII w. oraz XI w. (na Athos). Uzgodniono je wówczas z tekstem greckim, biorąc pod uwagę Septuagintę oraz przekłady Akwilii, Symmachia i Teodocjona. W Ewangeliach przeważały wpływy recenzji cezarejskiej. Najstarsze rękopisy pochodzą z VIII/IX w.


F) ARABSKI

W wyniku ekspansji Arabów, a co za tym idzie również rozprzestrzeniania się ich języka, zaistniała konieczność dokonania arabskich przekładów Pisma Świętego. Teksty były tłumaczone niezależnie od siebie, w różnych środowiskach i z różnych źródeł: hebrajskich, greckich, koptyjskich, łacińskich i syryjskich. Używano również arabskie teksty pisane alfabetem greckim.

Stary Testament został przetłumaczony z hebrajskiego przez rabbiego Saadię ben Josefa (zm. 942) – wyd. Paris 1893-94.
Przekłady arabskie Pisma Świętego mają niewielkie znaczenie dla krytyki tekstu biblijnego.


G) STARO-CERKIEWNO-SŁOWIAŃSKI

Fragmenty przetłumaczone przez Cyryla i Metodego na potrzeby liturgii oraz części z tłumaczeń:

- dokonanego za cara Symeona Wielkiego (893-927)
- abpa nowogrodzkiego Gennadiusza w XV w.
- zebranych przez księcia K.W. Ostrogorskiego

zostały wydane jako tzw. Biblia ostrogska (Ostróg 1581; wyd. poprawione Petersburg 1751). Wywarła ona wielki wpływ na przekłady słowiańskie, mimo iż nie miała jednolitego charakteru oraz zawierała wiele błędów i nieścisłości.


H) GOCKI

Podstawą tego przekładu, dokonanego w IV w. przez biskupa Wulfilasa, był tekst grecki z recenzji antiocheńskiej. Zachowały się jedynie jego fragmenty.