XII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Pan uratował życie ubogiego z ręki złoczyńców

Czytanie z Księgi proroka Jeremiasza

Rzekł Jeremiasz: „Słyszałem oszczerstwo wielu: »Trwoga dokoła! Donieście, donieśmy na niego!«. Wszyscy zaprzyjaźnieni ze mną wypatrują mojego upadku: »Może da się zwieść, tak że go zwyciężymy i wywrzemy swą pomstę na nim!«.

Ale Pan jest przy mnie jako potężny mocarz; dlatego moi prześladowcy ustaną i nie zwyciężą. Będą bardzo zawstydzeni swoją porażką, okryci wieczną i niezapomnianą hańbą.

Panie Zastępów, Ty, który doświadczasz sprawiedliwego, patrzysz na nerki i serce, dozwól, bym zobaczył Twoją pomstę nad nimi! Tobie bowiem powierzyłem swą sprawę.

Śpiewajcie Panu, wysławiajcie Pana! Uratował bowiem życie ubogiego z ręki złoczyńców”.

Jr 20,10–13


10. ”trwoga dokoła”: Ten krzyk Jeremiasza (por. 20,3) jest wymierzony w wyśmiewanie i drwienie z proroka; fakt usprawiedliwia niniejszy lament.

11-13. Uważa się, że ten autentyczny fragment znajduje się poza kontekstem, ponieważ ton głębokiej ufności przerywa rozpacz proroka. Opinię Rudolpha można uznać za słuszną: w kryzysie psychicznym oraz duchowym, podobnym do Jeremiaszowego, konflikt uczuć a nie logika, jest bardziej prawdopodobny.

11. Podstawą zaufania jest obietnica Jahwe (1,8.19), którą prorok częstokroć wspominał (15,20). Pośród silnych sprzeczności zachowuje on wiarę w lojalność Jahwe.

13. ”ubogiego”: Hebrajskie 'ebyôn wykracza poza społeczne znaczenie tego terminu, nabierając religijnej wymowy; odnosi się ono do pobożnego człowieka, „petent Jahwe" (por. A. Gelin, The Poorof Jahwe [Collegeville, 1953]). Również w wielu Psalmach mówiącycho „cierpiącym sprawiedliwym" występuje ten sam cykl tematyczny: wezwanie do uwielbienia Pana, ponieważ zaopiekował się biedakiem (por. Ps 22,25nn; 35,9-10.27-28; 109,30-31; 140,13-14).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: W dobroci Twojej wysłuchaj mnie, Panie.

Dla Ciebie bowiem znoszę urąganie,
hańba twarz mi okrywa.
Dla braci moich stałem się obcym
i cudzoziemcem dla synów mej matki.
Refren.
Bo gorliwość o dom Twój mnie pożera
i spadły na mnie obelgi złorzeczących Tobie.
Lecz ja, o Panie, modlę się do Ciebie
w czas łaski, o Boże.
Refren.
Wysłuchaj mnie, Panie, bo łaskawa jest Twoja miłość,
spojrzyj na mnie w ogromie swego miłosierdzia.
Patrzcie i cieszcie się, ubodzy,
niech ożyje serce szukających Boga.
Refren.
Bo Pan wysłuchuje biednych
i swoimi więźniami nie gardzi.
Niech Go chwalą niebiosa i ziemia,
morza i wszystko, co w nich żyje.
Refren.

Ps 69,8–9.10 i 14ab.17 i 33.34–35

Ps 69. Lamentacja jednostki, w której psalmista, niesłuszne oskarżony o kradzież, prosi Boga o sprawiedliwość.
Struktura:
ww. 2-5 (modlitwa o wybawienie od niesprawiedliwości i krzywoprzysięstwa wrogów);
ww. 6-13 (odsunięcie psalmisty przez rodzinę i wspólnotę);
ww.14-19 (ponowna prośba o wybawienie od wrogów);
ww. 23-30 (złorzeczenie przez psalmistę wrogom);
ww. 31-37 (dziękczynienie).
Jeśli ww. 36-37 stanowią oryginalne wersety psalmu (zob. poniżej), to Ps 69 powinien być datowany na okres niewoli babilońskiej lub po niej.

2. ”woda mi sięga po szyję”: Obraz z ww. 2-3 dotyczy próby wody; por. Ps 40,3. 4. Gorące, zaschłe gardło i oczy zasnute łzami są poetyckim opisem szlochania; podobny obraz pojawia się w ww. 20-22. Por. Ps 31,10-11; 38,9-11; Lm 2,18-19.10. Pierwszy stych cytowany w Rz 15,13; drugi w J 2,17.

13. ”siedzący w bramie”: Starsi, którzy wymierzają wyrok; por. Pwt 21,19; 22,15; Am 5,12.15 itd. Fraza dopasowana do "ci, co piją sycerę", by stworzyć meryzm: psalmista twierdzi, że wszyscy z niego drwią, począwszy od tych, którzy są najbardziej szanowani, do tych, którzy są najbardziej pogardzani.

16. Język poetycki użyty do opisu krainy umarłych, od wód której psalmista prosi o wybawienie.

19b. Trudny tekst. Dahood wiarygodnie przekłada hebr. lm‘n’yby, "przez wzgląd na moich wrogów" jako "od siedziby mojego Wroga", tj. z otchłani, której przewodzi Śmierć.

22. Aluzja w Mt 27,34; Mk 15,23; Łk 23,36; J 19,29.

25-26. Obrazy nawiązują do sirocco, gdy mowa o "gniewie" Bożym i "oburzeniu".

30. Końcowy werset lamentacji kończy się prośbą psalmisty ("niech pomoc Twoja, Boże, mię strzeże"), nawiązującą do początkowych słów w. 2.

31-32. Twierdzenie, że pieśni dziękczynne są lepsze niż ofiara, może wskazywać, że dalsze sprawowanie kultu świątynnego było niemożliwe. Sugerowałoby to na pwstanie całego Ps 69, nie tylko ww. 36-37, które były oryginalnym zakończeniem psalmu, a nie późniejszym dodatkiem, w okresie niewoli•lub tuż po niej. Por Ps 51,17-19 co do podobnego sądu.

33-34. Por. Ps 22,25-27.

35. Morze, które miało pochłonąć psalmistę, teraz przyłącza się do nieba i ziemi w wielbieniu Boga. Obraz morza tworzy inkluzję z groźną głębiną ww. 3.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

DRUGIE CZYTANIE
Adam jest typem Chrystusa

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:
Przez jednego człowieka grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, i w ten sposób śmierć przeszła na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli.

Bo i przed Prawem grzech był na świecie, grzechu się jednak nie poczytuje, gdy nie ma Prawa. A przecież śmierć rozpanoszyła się od Adama do Mojżesza nawet nad tymi, którzy nie zgrzeszyli przestępstwem na wzór Adama. On to jest typem Tego, który miał przyjść.

Ale nie tak samo ma się rzecz z przestępstwem jak z darem łaski. Jeżeli bowiem przestępstwo jednego sprowadziło na wszystkich śmierć, to o ileż obficiej spłynęła na nich wszystkich łaska i dar Boży, łaskawie udzielony przez jednego Człowieka, Jezusa Chrystusa.

Rz 5, 12–15

Uwolnienie od grzechu i śmierci (5,12-21).
Paweł rozpoczyna opis sytuacji usprawiedliwionego i pojednanego chrześcijanina od porównania jej z sytuacją człowieka przed przyjściem Chrystusa. Pawłowy obraz zawiera porównanie Adama, pierwszego rodzica, z Chrystusem, Głową nowej ludzkości. Nie jest to jednak starannie opracowana paralela, bowiem Paweł pragnie jednocześnie wyjaśnić brak podobieństwa i wielką obfitość łaski Chrystusowej, która teraz panuje, w miejsce grzechu i śmierci, które sprawowały władzę, począwszy od Adama. Podobnie jak grzech wszedł na świat przez Adama (a wraz z nim śmierć, która wywarła wpływ na całą ludzkość), przez Chrystusa przyszła sprawiedliwość (a wraz z nią życie wieczne). Tak więc porównanie powinno być możliwe do przeprowadzenia, Paweł jednak czuł potrzebę wyjaśnienia nowego charakteru swojego nauczania o Adamie i złamał paralelny układ tekstu, w sposób emfatyczny stwierdzając, że to grzech Adama wywarł wpływ na wszystkich ludzi (5,12c-d.13.14). Z powodu tej wstawki w końcowej części 5,14 pojawia się anakolut, zaś prawdziwa konkluzja wyrażona zostaje jedynie w sposób pośredni. Porównanie obejmuje antytetyczny paralelizm między śmiercią przyniesioną przez Adama a życiem, które przyniósł Chrystus. Pawłowa antyteza sformułowana została w 5,15-17, w którym Apostoł podkreśla zdumiewający charakter dzieła Chrystusa, widoczny w porównaniu z wpływem Adama. Chrystus, nowy Adam i nowa Głowa ludzkości, wywarł bez porównania bardziej korzystny wpływ niż Adam. Myśl tę Paweł podejmuje w 5,18-19, zaś ostatni werset tego fragmentu jak echo powtarza 5,12. W 5,20 ponownie pojawia się antyteza, tym razem ukazana za pomocą terminów z dziedziny prawa. Z wyjątkiem uroczystej formuły z zakończenia w 5,21, we fragmencie 5,12-21 Paweł nie posługuje się 1 os. lm., jak to czynił w 5, 1-11 i 6,1-8. Fakt ten w połączeniu ze zgodnym wrażeniem, że paragraf ten wchodzi w skład Pawłowego wywodu na temat Adama i Chrystusa, dla wielu komentatorów oznacza, iż Apostoł mógł umieścić w tym miejscu fragment utworu napisanego przy innej okazji.
Główne problemy egzegetyczne, które pojawiają się w 5,12d, koncentrują się wokół znaczenia trzech słów: „śmierć", „zgrzeszyli" oraz zwrotu ef’ hō.

12-14. „Wszyscy zgrzeszyli" (w. 12), nawet ci, którzy w przeciwieństwie do Adama (w. 14) nie posiadali Prawa, któremu winni byli posłuszeństwo (w. 13). Paweł nie zaprzecza jednak osobistej odpowiedzialności za grzech ze strony potomków Adama. Starożytni pisarze żydowscy uważali, że Adam wprowadził na świat grzech i śmierć (4 Ezd 7,118; 2 Księga Barucha 54,15), wierzyli też jednak, że jego potomkowie sami decydują czy wstępować w jego ślady (4 Ezd 7,118-126; 2 Księga Ba-rucha 54,15), każdy więc staje się .swoim własnym Adamem" (2 Księga Barucha 54,19).

12. ”Dlatego też”: Nowy paragraf rozpoczyna się słowami dia touto, „z tego powodu", i na pierwszy rzut oka może się •wydawać zakończeniem w. 11; należy go jednak raczej rozumieć jako zakończenie ww. 1-11 (Cranfield, Romans 271). Jeśli paragraf ten rzeczywiście został napisany z innej okazji, wówczas poprzednika tej frazy uznać należy za zaginionego; w konsekwencji tekst ten może nie mieć wyłącznie charakteru przejściowego (zob. komentarz do 2,1).

”też jak”: W taki sposób rozpoczyna się Pawłowe porównanie; konkluzja Apostoła nie jest poprzedzona zwrotem kai houtōs, „tak też" w w. 12c, chociaż Cerfaux (ChrTSP 231-232) i Barrett (Romans 109) podejmowali próby, by tak właśnie werset ten rozumieć, tj. że tekst winien raczej posiadać brzmienie kai houtōs. Koniec porównania założony jest w ostatnim członie w. 14.

”przez jednego człowieka”: Zwróćmy uwagę na zaakcentowanie wyrażenia „jednego człowieka", które pojawia się 12 razy w tym paragrafie. Kontrast między „jednym" i „wszystkich" lub „wielu" wydobywa uniwersalny charakter wpływu, o jakim mowa. Jednym" jest Adam, człowiek z Rdz 2-3, którego nieposłuszeństwo wyzwoliło działanie siły zła w historii ludzkości - grzechu

”grzech wszedł na świat”: Słowo ”amastia jest personifikacją mocy zła - wrogiej Bogu siły powodującej, że ludzie stają się mu obcy; pojawia się ona na scenie ludzkich dziejów w chwili popełnienia przez Adama przestępstwa (6,12-14; 7,7-23; 1 Kor 15,56).

”a przez grzech śmierć”: Kolejną personifikacją jest Thanatos, aktor z tejże sceny, odgrywający rolę tyrana (5,14.17) panującego nad wszystkimi ludźmi, począwszy od Adama. „Śmierć" ta nie jest jedynie fizyczną, cielesną śmiercią (oddzieleniem duszy od ciała), lecz obejmuje również śmierć duchową (ostateczne oddzielenie ludzi od Boga, będącego jedynym źródłem życia), co przedstawia jasno 5,21 (por. 6,21.23; 8,2.6). Jest to kosmiczna siła (8,38; 1 Kor 3,22), „ostatni nieprzyjaciel", który zostanie pokonany (1 Kor 15,54). Paweł nawiązuje być może do słów Mdr 2,24: „A śmierć weszła na świat przez zawiść diabła", w których słowo thanatos zostało użyte w tym samym znaczeniu.

Paweł nawiązuje do opowiadania z Rdz 2-3, usuwając z niego jednak dramatyczne szczegół); by wykorzystać teologiczną prawdę o zniewoleniu wszystkich ludzi przez grzech i śmierć. Niewątpliwy etiologiczny charakter opowiadania sugeruje, że grzech Adama i Ewy był przyczyną powszechnej ludzkiej niedoli. Pawłowe stwierdzenie jest pierwszym wyraźnym wskazaniem uniwersalnego charakteru zgubnych skutków, jakie grzech Adama miał dla całej ludzkości. Paweł nie wyjaśnia jednak, w jaki sposób było to możliwe; nie dodaje też żadnej wzmianki na temat dziedzicznego charakteru grzechu Adama (jak to później uczyni św. Augustyn). W 1 Kor 15,21-22 „śmierć" została wyjaśniona poprzez włączenie wszystkich ludzi „w Adama", tutaj jednak Paweł idzie dalej i stwierdza istnienie związku przyczynowego między przestępstwem „jednego", a grzesznym stanem całej ludzkości. Chociaż Pawłowi chodzi przede wszystkim o ukazanie kontrastu między uniwersalnym charakterem grzechu i śmierci, a uniwersalnym charakterem życia w Chrystusie, nie wskazuje on jedynie na początek owego uniwersalnego fenomenu, lecz na sprawcze działanie „głowy" (Adama lub Chrystusa). Jest jednak świadomy, że całej ludzkiej grzeszności nie można przypisywać Adamowi, co stwierdza w 5,12d. 56

”i w ten sposób”: Użyty w tekście przysłówek odgrywa ważną rolę, ustanawia bowiem związek między grzechem Adama a „wszystkimi ludźmi",

”śmierć przyszła na wszystkich ludzi”: Twierdzenie, że słowo „wszystkich" obejmuje również niemowlęta, stanowi uściślenie zrodzone w późniejszych sporach, których pojawienia się Paweł nie przeczuwał.

”ponieważ”: Lub „gdyż". Znaczenie zwrotu ef’ hō jest przedmiotem wielu kontrowersji. Najmniej przekonująca interpretacja uznaje je za zwrot względny: (1) „W którym", zwrot oznaczający włączenie, oparty na starołacińskim tłumaczeniu in quo i jego powszechnym stosowaniu w Kościele zachodnim od czasu Ambrożego i Augustyna. Ta interpretacja nie była znana gr. Ojcom Kościoła przed Janem Damasceńskim. Gdyby Paweł miał na myśli „w którym", napisałby en hō, tak jak to uczynił w 1 Kor 15,22; co więcej, poprzednik osobowy zaimka względnego został z tekstu usunięty. (2) „Na podstawie czego" - interpretacja traktująca „śmierć" jako poprzednika (tak Zahn, Schlier). Trudno pogodzić to znaczenie z 5,21 i 6,23, w których śmierć jest przedstawiona jako rezultat grzechu, nie zaś jego źródło. (3) „Z powodu jednego, przez którego" (= epi toutō ef’ hō) - interpretacja, która odczytuje frazę w znaczeniu eliptycznym i łączy zaimek z postacią Adama. Zakłada zatem „związek między stanem grzechu a tym, który ten stan zapoczątkował". Nie jest jednak jasne, czy zwrot ten ma charakter eliptyczny i czy przyimek epi ma dwa różne znaczenia: „z powodu" i „przez". (4) Większość współczesnych komentatorów rozumie ef’ hō jako równoważnik spójnika „skoro, ponieważ, gdyż" - interpretacja powszechnie stosowana przez gr. Ojców Kościoła, nawiązująca do 2 Kor 5,4; Flp 3,12; 4,10 (BAGD 287; BDF 235.2). Interpretacja taka przypisywałaby więc wszystkim ludziom indywidualną odpowiedzialność za śmierć (tak Bruce, Cranfield, Huby, Kasemann, Lagrange, Pesch, Wilckens). (5) „Z uwagi na fakt, że; pod warunkiem, że" -interpretacja ta powołuje się na klauzulę zastrzeżenia, jaką spójnik ten posiada w klasycznej i hellenistycznej grece (zob. R. Rothe, J.H. Moulton Lyonnet,B* 36 [1955] 436-456). Jednak wyrażające zastrzeżenie słowo ef’ hō ma składnię bezokolicznikową lub łączy się z trybem oznajmującym w czasie przyszłym (w późniejszej grece było używane niekiedy z trybem łączącym lub z życzącym). Jedyny przypadek jego użycia w aoryście w trybie oznajmującym, odpowiadający Pawłowemu zastosowaniu w tym fragmencie, występuje w liście biskupa Synezjusza z IV w. po Chr. (Ep. 73) - co trudno uznać za uzasadnioną paralelę. Co więcej, przyjęcie takiej interpretacji oznaczałoby, że Paweł uważał, iż grzech rozszerzy się na wszystkich pod warunkiem, że popełnią oni przestępstwo po wkroczeniu grzechu na świat; jeśli jednak opowiemy się za czasem przeszłym oznajmującym, wówczas interpretacja ta będzie się nieco różniła od interpretacji czwartej. Trudność związana ze słowem „ponieważ" w interpretacji czwartej polega na tym, iż wydaje się ono wskazywać, że Paweł w 5,12c-d powiada coś przeciwnego do tego, co powiedział w 5,12a-b. Na początku w. 12 grzech i śmierć zostały przypisane Adamowi; teraz śmierć wydaje się być spowodowana ludzkimi czynami. Nie wolno zapominać o przysłówku houtōs, „w ten sposób" (5,12c), który ustanawia związek pomiędzy grzechem „jednego" i śmiercią, która dotknęła „wszystkich ludzi". W taki to sposób Paweł w w. 12 przypisuje pojawienie się śmierci dwóm przyczynom, które nie są pozbawione związku: Adamowi i wszystkim grzesznikom.

Zob. komentarz do 3,23. Czasownik hēmarton nie może być tłumaczony „wszyscy razem zgrzeszyli" lub „zgrzeszyli w Adamie", byłoby to bowiem przypisaniem tekstowi obcych mu treści. Czasownik ten odnosi się do osobistych, faktycznych grzechów popełnionych przez ludzi, co potwierdzają inne przypadki użycia tego słowa przez Pawła (2,12; 3,23; 1 Kor 6,18; 7,28.36; 8,12; 15,34) oraz fakt, że w taki właśnie sposób był on rozumiany przez gr. Ojców Kościoła (zob. S. Lyonnet, Bib 41 [1960] 325-355). Ostatni człon w. 12 wskazuje zatem drugorzędną przyczynę sprawczą, jaką są faktyczne grzechy ludzi, prowadzącą do skazania ich na „śmierć". Uniwersalny sprawczy charakter grzechu Adama zakłada się w 5,15a, 16a, 17a, 18a, 19a. Błędem byłoby zatem, w kontekście głównej myśli całego paragrafu, interpretować 5,12 tak, jakby stan ludzkości przed przyjściem Chrystusa był spowodowany wyłącznie przez osobiste grzechy poszczególnych ludzi.

13. ”przed Prawem grzech był na świecie”: Szersze rozwinięcie dygresji ma na celu sprecyzowanie argumentacji. Od Adama do Mojżesza przyczyną „śmierci" był grzech Adama. Oczywiście ludzie popełniali zło (zob. Rdz 6,5-7, do którego Paweł nigdy nie nawiązuje), lecz nie byli z tego powodu oskarżani,

”grzechu się jednak nie poczytuje, gdy nie ma Prawa”: Paweł oznajmia ogólną zasadę zgodną z 4,15, 3,20, która wyjaśnia panowanie śmierci.

14. ”od Adama do Mojżesza”: Paweł dzieli dzieje ludzkości na trzy okresy. Pierwszy okres, od Adama do Mojżesza, był okresem bez Prawa (5,13; por. Ga 3,17) - ludzie popełniali wówczas zło, lecz nie przekraczali Prawa. W drugim okresie, od Mojżesza do Mesjasza, zostało „dodane Prawo" (Ga 3,19; por. Rz 5,20), zaś ludzkie grzechy stanowiły jego naruszenie. W tym okresie, oprócz wpływu grzechu Adama, pojawił się dodatkowy czynnik indywidualnej winy, bowiem Prawo już istniało. W trzecim okresie dziejów (okresie Mesjasza) panuje wolność od Prawa dzięki łasce Chrystusa (8,1).

”którzy nie zgrzeszyli przestępstwem na wzór Adama”: Dosłownie „na podobieństwo wykroczenia Adama". Paweł odróżnia słowo hamartia, „grzech", od parabasis, „wykroczenie"; to drugie oznacza formalny aspekt złego czynu uważanego za naruszenie przykazania. Adam otrzymał przykazanie (Rdz 2,17; 3,17), lecz ci, którzy żyli w pierwszym okresie (bez Prawa), nie popełnili zła takiego jak on, bowiem nie złamali żadnych przykazań. Paweł ponownie pomija tzw. prawodawstwo przymierza Noego (Rdz 9,4-6) i omawia jedynie zagadnienie Prawa Mojżeszowego. Obrana perspektywa nie ma nic wspólnego z perspektywą przyjętą w 2,14, chociaż nie jest też sprzeczna z wyrażonym tam poglądem. Zdanie kończy się anakolutem, Paweł stara się bowiem zakończyć porównanie, które rozpoczął w 5,12.

”On jest typem tego, który miał przyjść”: Dosłownie „jest typem przyszłego (Adama)", tj. Chrystusa, „ostatniego Adama" (1 Kor 15,45) lub Adama z eschatonu. Chociaż Adam zapowiada przyjście Chrystusa jako Głowy nowej ludzkości, podobieństwo między typem i antytypem nie jest doskonałe. Można wskazać na różnice między nimi i dalsza część paragrafu rzeczywiście je wydobywa; antytyp stanowi w pewnym sensie odtworzenie pierwowzoru (typu), jednak czyni to w sposób znacznie bardziej doskonały.

(Fragment Rz 5,12-14 był tematem teologicznych debat ciągnących się przez całe stulecia, bowiem Paweł wydaje się w nim potwierdzać istnienie dziedzicznego grzechu. Rzymskokatolicka tradycja egzegetyczna niemal jednomyślnie interpretuje ten tekst, szczególnie zaś 5,12, w kategoriach uniwersalnej sprawczości grzechu Adama, objawiającej się w postaci grzeszności poszczególnych ludzi. Tradycja owa znalazła swój formalny wyraz w dokumencie Soboru Trydenckiego Decretum depeccato originali, Sesja V,2-4. Nawiązując do 2 kanonu XVI Soboru w Kartaginie [418 r. po Chr.; DS, 223] i II Soboru w Orange [529 r. po Chr.; DS 372], stwierdza się, że: „słowa Apostoła: 'przez jednego człowieka grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, i w ten sposób śmierć przyszła na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli' nie mogą być rozumiane w inny sposób niż ten, w jaki cały Kościół katolicki zawsze je rozumiał" [DS 1514; por. 1512]. Dekret ten dostarczał ostatecznej interpretacji tekstu Pawłowego, oznajmiając, że słowa Apostoła stanowią nauczanie na temat dogmatu o grzechu pierworodnym - jeden z nielicznych fragmentów, które taką interpretacją zostały opatrzone.
Należy jednak dołożyć starań, by należycie zrozumieć słowa Pawła, nie zmieniając ich zbyt pochopnie w precyzyjne sformułowania późniejszego dogmatu. Paweł nie pisze o „grzechu pierworodnym" - termin ten zdradza swe zachodnie teologiczne pochodzenie sięgające czasów św. Augustyna, kiedy nazywano go peccatum originale. Sobór Trydencki odwołał się w swym dekrecie do słów Pawłowych w tym znaczeniu, w jakim były one rozumiane w Kościele w każdym czasie i miejscu. Chociaż istniały różnice w sprawach szczegółowych i w kwestii rozumienia pojedynczych słów, panowała jednak powszechna zgoda w sprawie istnienia grzechu i jego zasięgu. Jednak różnice owe mają znaczenie, ukazują bowiem, że Pawłowe sformułowanie winno być rozumiane tak, jak faktycznie brzmi. Humani Genesis 21 [DS 3886] ujmuje to w sposób następujący: Teologowie muszą wyjaśnić, w jaki sposób [qua ranione] nauczanie Kościoła zawarte jest w Piśmie św. W tym przypadku nauczanie Pawłowe jest zarodkowe, otwarte na późniejsze rozwinięcie dogmatyczne).

15. Słowo „wielu" (czasami rozumiane jako .wszyscy") może się odnosić, podobnie jak w Zwojach znad Morza Martwego, jedynie do wybranych. Jeśli więc Paweł miał to na myśli, wówczas znaczyłoby, że tylko wybrani zostali skazani w Adamie. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że słowo „wielu" jest aluzją do Iz 53,11, gdzie cierpiący Sługa Pański usprawiedliwi „wielu", stając się za nich ofiarą. Wszyscy, którzy pochodzą od Adama, urodzili się grzesznikami; wszyscy, którzy są w Chrystusie, przez chrzest (Rz 6,4) stali się sprawiedliwi.

”o ileż obficiej”: Aby porównanie z Adamem nie było dla Chrystusa poniżające, Paweł podkreśla daleko wyższy wpływ Chrystusa na ludzkość. Pierwszym sposobem opisania obfitości owego wpływu jest szczodre okazanie Bożej łaski, dalece przewyższającej miłosierdzie, którego okazania wymagał ludzki grzech,

”na wszystkich”: Dosłownie „wielu", czyli „wszystkich" (por. 5,18; 12,5; 1 Kor 10,17).

”dar Boży”: Boża niezasłużona przychylność, zapewniająca usprawiedliwienie (zob. komentarz do 3,24).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Świadectwo o Mnie da Duch Prawdy
i wy także świadczyć będziecie.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

J 15,26b.27a

EWANGELIA
Nie bójcie się ludzi

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus powiedział do swoich Apostołów: „Nie bójcie się ludzi. Nie ma bowiem nic zakrytego, co by nie miało być wyjawione, ani nic tajemnego, o czym by się nie miano dowiedzieć. Co mówię wam w ciemnościach, powtarzajcie jawnie, a co usłyszycie na ucho, rozgłaszajcie na dachach.

Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, lecz duszy zabić nie mogą. Bójcie się raczej Tego, który duszę i ciało może za tracić w piekle. Czyż nie sprzedają dwóch wróbli za asa? A przecież żaden z nich bez woli Ojca waszego nie spadnie na ziemię. U was zaś nawet włosy na głowie wszystkie są policzone. Dla tego nie bójcie się: jesteście ważniejsi niż wiele wróbli.

Do każdego więc, który się przyzna do Mnie przed ludźmi, przyznam się i Ja przed moim Ojcem, który jest w niebie. Lecz kto się Mnie zaprze przed ludźmi, tego zaprę się i Ja przed moim Ojcem, który jest w niebie”.

Mt 10,26–33

Podobnie jak większość wczesnych chrześcijan (i gorliwych wierzących żyjących we współczesnym świecie), czytelnicy Ewangelii Mateusza musieli codziennie stawiać czoło prześladowaniom i innym zagrożeniom. Słowa Jezusa przynoszą im pociechę.

Właściwy i niewłaściwy lęk (10,26-31).
Zob. paralelny materiał w Łk 12,2-7, pochodzący z Q. Mateusz starannie komponuje materiał źródłowy tak, by tekst rozpoczynał się i kończył tematem lęku; łączy w ten sposób materiał nadając mu formę inkluzji. Zmienia również relację źródłową wprowadzając kontrast w w. 27 między ukrytą służbą Jezusa a publiczną służbą uczniów. W porównaniu z Łukaszowymi tezami teologicznymi w stronie biernej, które wybiegają w przyszłość - oczekiwanie Bożego objawienia - Mateusz czyni z nich (w. 26) podstawę odważnego nauczania w w. 27.

24-25. Uczniowie służyli swoim nauczycielom, w nadziei, że kiedyś sami staną się mistrzami i będą nauczać innych. Niewolnik mógł uzyskać znaczącą pozycję społeczną, jeśli jego pan był ważną osobistością; czasami (np. gdy był własnością wyzwoleńca) po wyzwoleniu i zdobyciu bogactwa mógł uzyskać równą mu pozycję. Werset 25 zawiera grę słów - słowo „Beelzebul (czasem tłumaczone „Belzebub") może oznaczać „pana (aramejskie be’el) domu (hebrajskie zebul)

26-27. Powszechnie wierzono, że w dniu sądu wszystko wyjdzie na jaw, dlatego ukrywanie czegokolwiek mijało się z celem. Płaskie dachy domostw stanowiły najlepsze miejsce, z którego można było obwieścić przesłanie, zwracając się ku tłumom zebranym na ulicy.

”Więc się ich nie bójcie!”: Służba głoszenia Słowa nieodzownie rodzi lęk. Przezwyciężyć może go jedynie wiara w Boga, który objawia się i sądzi.

28. Bojaźń Boża (postawa, którą określamy mianem szacunku, tylko znacznie od niej silniejsza) odgrywała centralną rolę w żydowskiej tradycji

”Bójcie się raczej Tego, który duszę i ciało może zatracić”: Werset zakłada poglądy psychologiczne bliskie hellenizmowi mniemającemu, że dusza jest z natury nieśmiertelna (por. 1 Tm 6,16). Znaczenie czasownika „zatracić" nie jest pewne. Czy oznacza on, że Bóg może unicestwić ciało i duszę, a zatem że piekło jest unicestwieniem? A może oznacza „nękać", „dręczyć?" [Czy wreszcie chodzi o tego: szatana zwodzącego ku zatracie? - M.W.]

29. ”dwóch wróbli”: Jezus wymienia najtańsze ptaki na rynku; mimo to Bóg otacza je swoją opatrznościową opieką.

30. ”ważniejsi niż wiele wróbli”: Jezus posłużył się rabinicznym argumentem (ąal wā-hōmer, porównanie mało ważnych spraw z ważnymi), by przezwyciężyć lęk i zachęcić uczniów do ufania Bogu.

Wyznanie Jezusa przed ludźmi (10,32-39). Por. Łk 12,8-9. Dwa paralelne wersety mówią o wyznaniu lub zaparciu się Jezusa przed ludźmi oraz o konsekwencjach tego postępowania ze strony Boga; por. Mk 8,38; Łk 9,26. We fragmencie tym łączą się materiały z Mk oraz Q, co świadczy o starożytnym charakterze tekstu i podkreśla jego znaczenie; tekst w swojej pierwotnej formie został przypuszczalnie najlepiej utrwalony w Mk 8,38. Odróżnia się tam Jezusa od Syna Człowieczego, który przyjdzie w przyszłości. Jednak rozróżnienie to ma charakter pośredni, który zostanie usunięty w głównej tezie: Od twojej odpowiedzi na osobę Jezusa będzie zależało twoje przyszłe zbawienie. Wersja Mateuszowa zakłada, że Jezus jest Synem Człowieczym - utożsamienie dokonane już w Q. Podobnie, chociaż Mateusz zwykle wymienia aniołów, tym razem koncentruje się na Ojcu niebieskim. Schemat obydwu wersetów można odnaleźć w 1 Sm 2,30, gdzie Bóg jest tym, który przemawia. Tutaj wypowiedź dotyczy cierpienia uczniów (10,34-39). Zob. Łk 12,51-53; 14,25-27; 17,33; wypowiedzi z Q. Zwrócić należy uwagę na Łukaszowe wprowadzenie (12,49.50). W Mt najpierw pojawiają się dramatyczne rezultaty posłuszeństwa Bożej woli w życiu Jezusa, a później w życiu jego uczniów.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.