Obrazy Zmartwychwstałego

Krzyż niezwyciężony
Jakimi obrazami zmartwychwstania posługiwali się chrześcijanie? Najstarszą ilustracją triumfu Chrystusa nad śmiercią był sam krzyż. Sztuka wczesnochrześcijańska unikała przedstawień cierpiącego Jezusa. Krzyż postrzegano jako znak zwycięstwa, triumfu i chwały. Na rzymskich tzw. sarkofagach pasyjnych, pochodzących z IV–V w., symbolem zmartwychwstania jest krzyż z monogramem Chrystusa (X i P – to chi i rho, dwie greckie litery, nie łacińskie! używane jako skrót słowa „Chrystus” ΧΡIΣΤOΣ), otoczony wieńcem laurowym. Po obu stronach krzyża widnieją postacie śpiących przy grobie żołnierzy.
Za symboliczne przedstawienie zmartwychwstania uchodziło wskrzeszenie Łazarza. Podobnie było z bohaterami Starego Testamentu, którzy zostali cudownie uratowani przed śmiercią. Typem Zmartwychwstałego jest Daniel, ocalony z jaskini pełnej lwów, Jonasz wypluty przez wielką rybę czy Noe ocalony z powodzi. Te postacie były traktowane jako symboliczne ilustracje zwycięstwa Chrystusa.

Warto podkreślić, że są to analogie, które mają swoje granice. Zmartwychwstanie Chrystusa nie było tym samym, co np. wskrzeszenie Łazarza. Powstanie z martwych Jezusa nie ma żadnego odpowiednika w ludzkich dziejach. Łazarz prędzej czy później umarł. Zmartwychwstanie to wydarzenie bez precedensu, przekroczenie granic historii. Owszem, Zmartwychwstały zostawił pewne widzialne ślady w ludzkiej historii, ale zarazem otworzył tę historię na inny świat, ku któremu dopiero zmierzamy.

Kobiety u grobu
Intrygującym znakiem wskazującym na zmartwychwstanie jest pusty grób. Przedstawienia grobu stanowiły przez długie wieki podstawowy motyw rezurekcyjny. Nawiązując do świadectw biblijnych,
pokazywano niewiasty spieszące do grobu oraz jednego bądź dwóch aniołów. Najstarsze przedstawienie niewiast u grobu pochodzi z baptysterium z Dura-Europos (ok. 250 r., słynny dom przerobiony na chrześcijańskie miejsce kultu). Kobiety na tych wizerunkach są najczęściej zamyślone, smutne, w rękach trzymają naczynia z wonnościami do namaszczenia ciała zmarłego.

Odpowiada to opisowi św. Marka: „One wyszły i uciekły od grobu; ogarnęło je bowiem zdumienie i przestrach. Nikomu też nic nie oznajmiły, bo się bały” (16,8). Przedstawienia pustego grobu wiązały się z liturgią wielkanocną oraz z ruchem pielgrzymkowym do Ziemi Świętej. W architekturze pojawił się zwyczaj budowania kaplic na wzór Grobu Pańskiego w Jerozolimie. W Polsce najstarszą tego typu budowlę wzniesiono w kościele bożogrobców w Miechowie.