XVI NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XVI NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg sam ustanowi pasterzy

Czytanie z Księgi proroka Jeremiasza

Pan mówi: „Biada pasterzom, którzy prowadzą do zguby i rozpraszają owce mojego pastwiska”.
Dlatego to mówi Bóg Izraela, o pasterzach, którzy mają paść mój naród: „Wy rozproszyliście moją trzodę, rozpędziliście i nie zatroszczyliście się o nią; oto Ja się zatroszczę o nieprawość waszych uczynków”.
Ja sam zbiorę resztę swego stada ze wszystkich krajów, do których je wypędziłem. Sprowadzę je na ich pastwisko, by miały coraz liczniejsze potomstwo. Ustanowię zaś nad nimi pasterzy, by je paśli; i nie będą się już więcej lękać ani trwożyć, ani trzeba będzie szukać którejkolwiek.
Oto nadejdą dni, kiedy wzbudzę Dawidowi Odrośl sprawiedliwą. Będzie panował jako król, postępując roztropnie, i będzie wykonywał prawo i sprawiedliwość na ziemi. W jego dniach Juda dostąpi zbawienia, a Izrael będzie mieszkał bezpiecznie. To zaś będzie imię, którym go będą nazywać: «Pan naszą sprawiedliwością»”.
Jr 23,1-6

Przyszły król (23,1-8).
Wyrocznie o poszczególnych królach następowały w porządku chronologicznym. Dlatego też moglibyśmy się spodziewać tekstu proroctwa o Sedecjaszu, jednak prorok zmienia perspektywę; podaje jedynie zmienione imię ostatniego króla Judy (w. 6) przy ogłoszeniu nowej ery mesjańskiej. Obecny opis przyszłości także jest wynikiem połączenia różnych krótkich proroctw.
1-4. Pierwsze proroctwo prozą dotyczy zarówno „pasterzy", jak i „owiec". Podobne, ale dłuższe, proroctwo znajduje się w Ez 34.

1-2. Wyrocznie te można uznać za autentyczne, ponieważ źli pasterze - królowie - nadal działają; jednakże Jahwe już przystąpił do sprowadzenia na nich swojego sądu. Faktycznie, wszyscy ostatni królowie Judy zakończyli życie w sposób tragiczny.

3-4. Teraz Jeremiasz zwraca się do ludu, używając określenia podobnych do występujących w innej części (por. 3,14-18). Perspektywą jest odbudowa narodu po wygnaniu, oraz z pełna realizacja celów przymierza, częścią których byli z prawdziwi przywódcy.

5-6. Poetyckie proroctwo o „Dawidowej Odrośli" jest z pewnością autentyczne.

5. ”nadejdą dni”: Wezwanie do zwrócenia uwagi na bardzo uroczystą zapowiedź (por. 7,32).

”Odrośl sprawiedliwą”: Słowo semah wraz z bliskoznacznym wyrażeniem Iz 11,1, stało się klasycznym terminem oznaczającym Mesjasza (Za 3,8; 6,12). Przymiotnik saddîq mógł odnosić się do „prawowitego" następcy dynastii Dawidowej.

6. Zarówno Izrael, jak i Juda będą miały udział w mesjańskim wybawieniu; Jeremiasz nigdy nie zapomniał kraju rodzinnego (por. rozdz. 30-31).

„Pan naszą sprawiedliwością”: Imię przyszłego króla jest grą słów od imienia Sedecjasz; Yhwh sidqēnû - „Jahwe jest naszą sprawiedlwością" w zestawieniu z sidqî-yāhû - „moją sprawiedliwością jest Jahwe" charakteryzuje się jedynie zmianą przyrostków zaimkowych oraz miejscem imienia Jahwe. Słowu „sprawiedliwość" należy nadać pełne jego znaczenie: zbawczą obecność i działanie Boga(Sdz 5,11; 1 Sm 12,7; Iz 45,24; Ps 103,6). Uroczysty charakter proroctwa wskazuje na nową erę, lecz czym właściwie jest ta era? Odpowiedź zależy w dużej mierze od sposobu pojmowania właściwego mesjanizmu oraz jego związku z eschatologią. Uważamy, że Jeremiasz mówił o mesjanizmie królewskim, który jest ściśle związany z historią. Nadchodzące szczęście nie jest wyznaczone na koniec czasów, lecz na koniec szczególnego okresu, który okazał się niepomyślny. Co więcej, proponowany tutaj mesjanizm jest niczym więcej jak wypełnieniem świętego panowania królewskiego, jako środka wybranego przez Jahwe do realizacji błogosławieństw przymierza - pokoju i sprawiedliwości jego ludu w Ziemi Obiecanej. To idealne panowanie królewskie zostało zdefiniowane w proroctwie Natana (2 Sm 7) i powtórzone w psalmach królewskich (Ps 2; 45; 72; 89; 110). Prorocy w trudnych okresach niewierności królów, przypominali ten ideał i obiecywali jego urzeczywistnienie w przyszłości, używając terminów występujących w tym fragmencie (zob. Iz 9,5-6; 11,1-9; Mi 5,1-5; Am 9,11; Oz 3,5). Dlatego też Jeremiasz, podobnie jak jego poprzednicy, zapowiada odnowę dynastii Dawida, nie tyle na gruncie politycznym, co na płaszczyźnie religijnej i moralnych zobowiązań przymierza.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

23,5. Odrośl sprawiedliwa. Określenie „odrośl" pojawia się we fragmentach mesjańskich, np. w Za 3,8 - 6,12, gdzie odnosi się do Zorobabela. Większość uczonych uważa, że jest to termin techniczny oznaczający prawnego dziedzica pocho­dzącego z istniejącej linii dynastycznej - w Izraelu przyszłego króla z dynastii Dawida, który odnowi monarchię izraelską. W podobny sposób na pocho­dzącej z początku III w. przed Chr. fenickiej in­skrypcji wotywnej na cześć Melkarta, odnalezionej na Cyprze, pojawia się wzmianka o prawnej „odro­śli" egipskiej dynastii Ptolomeuszów. W Zwojach znad Morza Martwego terminu „odrośl" nie używa się w znaczeniu mesjańskim, lecz królewskim, po­dobnie jak w tekstach ugaryckich i asyryjskich. Na przykład Tiglat-Pileser III opisany został jako od­rośl lub pęd miasta Baltil (Assur), przynoszący sprawiedliwość jego ludowi. Stwierdzenie, że bę­dzie on czynił w kraju to, co słuszne i sprawiedliwe, ma odpowiednik w zapowiedziach reform, po­wszechnie czynionych przez królów babilońskich. Sedecjasz uczynił podobną zapowiedź w 588 przed Chr. (zob. komentarz do Jr 34,8-11).

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan mym pasterzem, nie brak mi niczego.

Pan jest moim pasterzem,
niczego mi nie braknie.
Pozwala mi leżeć
na zielonych pastwiskach.
Refren.
Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć,
orzeźwia moją duszę.
Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach
przez wzgląd na swoją chwałę.
Refren.
Chociażbym przechodził przez ciemną dolinę,
zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną.
Kij Twój i laska pasterska
są moją pociechą.
Refren.
Stół dla mnie zastawiasz
na oczach mych wrogów.
Namaszczasz mi głowę olejkiem,
a kielich mój pełny po brzegi.
Refren.
Dobroć i łaska pójdą w ślad za mną
przez wszystkie dni mego życia
i zamieszkam w domu Pana
po najdłuższe czasy.
Refren.
Ps 23,1-2a.2b-3.4.5.6

Psalm 23 - Pieśń ufności, przypuszczalnie modlitwa królewska reinterpretowana po niewoli babilońskiej. Struktura: ww. 1-4 (Jahwe jako dobry pasterz); ww. 5-6 (Jahwe jako boski gospodarz). Utwór jest spójny, gdyż obrazy pasterza i gospodarza są ściśle powiązane w myśli starożytnego Bliskiego Wschodu.

1. „pasterzem”: Powszechny w starożytnym świecie obraz króla, podkreślający przywództwo i opatrzność wobec jego poddanych.

”Pozwala mi leżeć”: Czasownik używany głównie odnośnie do owiec i cieląt. Ap 7,17 odnosi słowa o "dobrym pasterzu" do Baranka (Chrystusa).

4. „ciemną doliną”: Możliwe jest także tłum. "doliną śmierci".

5. „stół”: Królowie na Bliskim Wschodzie wydawali wystawne przyjęcia przy specjalnych okazjach (por. l KrlS,65-66); obraz rozwija temat opatrznościowego pasterza-króla.

6.”dobroć i łaska pójdą w ślad za mną”: Psalmista modli się, by jedynie dobre skutki przymierza "szły" za nim przez życie.

7. „zamieszkam”: Por. Ps 27,4. Czasownik może znaczyć "powrócę" lub "zamieszkam"; dwuznaczność jest prawdopodobnie zamierzona jako aluzja do nadziei powrotu wygnańców do domu.

”w domu Pańskim”: Ogólnie odnosi się to do świątyni, lecz termin ten może również oznaczać ziemię Izraela.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

23,2. Potrzeby owcy. Owce na obszarze Lewantu pasły się na żyznych pastwiskach roślinami wyra­stającymi po obfitych opadach deszczu. Latem i zimą jadły słomę i to, co pozostało na ściernisku. Podobnie jak wielbłąd, owca może się przez długi czas obywać bez wody, później zaś wypić nawet do dziewięciu litrów płynu. W przeciwieństwie do kóz, w dużym stopniu samodzielnych, owce uzależnione są od pasterza, który znajduje im pastwisko i wodę. Pasterze dostarczają również zwierzętom schronienia, leczą je i pomagają podczas wydawania na świat młodych. W sumie, owce pozbawione paste­rza są zupełnie bezradne. W tekście starobabilońskim król Ammiditana twierdzi, że bóg Ea udzielił mu rady, by był pasterzem swojego ludu. Rozwija tę metaforę, powiadając, że dostarcza ludowi żyz­nych pastwisk i wody do picia, pozwala też, by od­poczywał na bezpiecznych pastwiskach.

23,4. Kij i laska. Kij pasterski był pałką noszoną u pasa, zaś laska - narzędziem ułatwiającym cho­dzenie, które w razie potrzeby mogło być wykorzy­stane jako broń (1 Sm 17,35) oraz do kierowania i kontrolowania owiec. Były to tradycyjne narzę­dzia pasterskie, wspomniane już na pieczęci cylin­drycznej z III tysiąclecia przed Chr.

23.5. Namaszczasz mi głowę olejkiem. Goście uczestniczący w ucztach byli często hojnie obdarza­ni przez gospodarza drogocennym olejkiem, któ­rym nacierali sobie czoła. Nadawało to nie tylko blasku ich obliczu, lecz również wypełniało po­mieszczenie miłym zapachem. Na przykład w asy­ryjskim tekście z okresu panowania Assarhaddona czytamy, że władca „namaścił czoło" uczestników królewskiej uczty „wybornym olejkiem". W egip­skiej Pieśni harfiarza i mezopotamskim Eposie o Gilgameszu opisano ludzi ubranych we wspaniałe lniane szaty, o obliczach namaszczonych mirrą.

23.6. Zamieszkam w domu Pańskim. Określenie „dom Pański" zawsze oznacza świątynię, nigdy nie­biański pałac Boga (widać to wyraźnie w Ps 27,4). Tłumaczenie „na wieki" może być zatem mylące, jednak hebrajski zwrot znaczy „na długie dni" [BT: „po najdłuższe czasy"], tj. przez długi okres (zob. Lm 5,20). Jeśli tłumaczenie „zamieszkam" (idące za brzmieniem Septuaginty) jest poprawne, suge­rowałoby to, że Psalmista piastował urząd kapłań­ski, bowiem jedynie kapłani zamieszkiwali w przed­sionkach świątyni. Jeżeli należy podążać za teks­tem hebrajskim, wówczas uzyskalibyśmy brzmie­nie: „Powrócę do domu Pana", co oznaczałoby tu­taj oczekiwanie wielu przyszłych okazji do sprawo­wania kultu Bożego w świątyni. Babiloński król Neriglissar oznajmia swojemu bogu, że pragnie być na wieki tam, gdzie on. W innym tekście pojawia się prośba: „Niech stoję przed tobą na wieki we czci i poświęceniu". Hymn na cześć Marduka wyra­ża pragnienie, by czciciel mógł na wieki znajdować się przed obliczem bóstwa, modląc się i zanosząc błagania. W III tysiącleciu przed Chr. sumeryjscy czciciele usiłowali zrealizować ten cel, umieszczając w świątyni własne posągi, przedstawiające ich pogrążonych w modlitwie. W ten sposób byli nie­przerwanie obecni w świątyni.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Chrystus jednoczy ludzkość

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Efezjan

Bracia:
Teraz w Chrystusie Jezusie wy, którzy niegdyś byliście daleko, staliście się bliscy przez krew Chrystusa.
On bowiem jest naszym pokojem; On, który obie części ludzkości uczynił jednością, bo zburzył rozdzielający je mur -wrogość. W swym ciele pozbawił On mocy Prawo przykazań wyrażone w zarządzeniach, aby z dwóch rodzajów ludzi stworzyć w sobie jednego, nowego człowieka, wprowadzając pokój, i aby tak jednych, jak drugich znów pojednać z Bogiem w jednym ciele przez krzyż, w sobie zadawszy śmierć wrogości.
A przyszedłszy, zwiastował pokój wam, którzyście daleko, i pokój tym, którzy są blisko, bo przez Niego jedni i drudzy w jednym Duchu mamy przystęp do Ojca.
Ef 2,13-18

13. ”niegdyś byliście daleko, staliście się bliscy”: Wyrażenia o charakterze przestrzennym (zob. Iz 57,19 i za 6,15) opisują poprzedni stan pogan i ich nową sytuację, będącą rezultatem śmierci Chrystusa. W pismach Pawłowych (Rz 5,10-11; 2 Kor 5,18-20) pojednanie następuje dzięki śmierci Chrystusa, przynoszącej pokój i zjednoczenie z Bogiem. W Ef owa koncepcja pojednania została rozwinięta w taki sposób, by obejmowało ono pokój i zjednoczenie pogan i Żydów.

14-16. Paweł pisze ten list z więzienia, ponieważ został fałszywie oskarżony, że wprowadził poganina nie-Żyda do Świątyni w Jerozolimie (Dz 21,28). Wprowadzenie poganina poza pewną linię graniczną oddzielającą dziedziniec pogan, stanowiło tak poważne naruszenie żydowskiego prawa, że Rzymianie zezwalali przywódcom żydowskim zabijać tych, którzy ten przepis naruszyli. Pawłowi czytelnicy mieszkający w Efezie i w rzymskiej prowincji Azji z pewnością wiedzieli, dlaczego apostoł znalazł się w więzieniu (Dz 21,27.29). Dla nich, podobnie jak dla Pawła, nie mógł więc istnieć lepszy symbol bariery oddzielającej Żydów od nie-Żydów od „rozdzielającego muru" z wersetu 14. Paweł twierdzi jednak, że ten rozdzielający mur został zburzony w Chrystusie. Słowa „On jest naszym pokojem" mogą (chociaż nie muszą) stanowić nawiązanie do hebrajskiego tekstu Mi 5,5.

14. ”On bowiem jest naszym pokojem”: Słowa te (aż do 2,16) mogły stanowić początkowy fragment wczesnochrześcijańskiego hymnu, który autor włączył do swojego listu.

”zburzył rozdzielający je mur”: Chociaż słowa te mogą być metaforyczną aluzją do muru oddzielającego pogan od wewnętrznego dziedzińca świątyni w Jerozolimie (Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela 15,11,5 § 417), rzeczownik w apozycji, echthron, „wrogość", wskazuje, że obraz ten miał przedstawiać kres etnicznej wrogości istniejącej między dwiema grupami (zob. Dz 10,28).

15. ”stworzyć w sobie jednego nowego człowieka”: Dawna ludzkość była skażona i oddzielona od Boga z powodu grzechu Adama (Rz 5,12-17); nowa ludzkość, stworzona w Chrystusie, została pojednana z Bogiem przez krzyż. Autor wykorzystuje Pawłową typologię Adama-Chrystusa, by opisać nową sytuację pogan i Żydów, tworzących razem nową ludzkość zjednoczoną w jednym Ciele.

16. ”w jednym Ciele”: Por. Kol 1,22. Pomijając wyjaśnienie zawarte w Kol, że Ciało to jest ukrzyżowanym ciałem Chrystusa, autor interpretuje sōma jako nową ludzkość - Kościół.

17. ”pokój wam, którzyście daleko": Zob. Iz 57,19. - Iz 57,19 można rozumieć w odniesieniu do rozproszonych Izraelitów („wam, którzyście daleko"), wcześniej jednak Bóg obiecał, że Jego dom będzie dostępny także dla cudzoziemców (Iz 56,3-8). Tekst ten wyraża Pawłową ideę jedności Żydów i pogan w nowej Świątyni (por. też Dz 2,39).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Moje owce słuchają mojego głosu,
Ja znam je, a one idą za Mną.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
J 10,27

EWANGELIA
Jezus dobry pasterz

Słowa Ewangelii według świętego Marka

Apostołowie zebrali się u Jezusa i opowiedzieli Mu wszystko, co zdziałali i czego nauczali. A On rzekł do nich: „Pójdźcie wy sami osobno na miejsce pustynne i wypocznijcie nieco”. Tak wielu bowiem przychodziło i odchodziło, że nawet na posiłek nie mieli czasu.
Odpłynęli więc łodzią na miejsce pustynne osobno. Lecz widziano ich odpływających. Wielu zauważyło to i zbiegli się tam pieszo ze wszystkich miast, a nawet ich uprzedzili.
Gdy Jezus wysiadł, ujrzał wielki tłum i zdjęła Go litość nad nimi; byli bowiem jak owce nie mające pasterza. I zaczął ich nauczać.
Mk 6,30-34

POWRÓT UCZNIÓW (6,30-34).
Można by dowodzić, że wersety te są wprowadzeniem do opowieści o nakarmieniu pięciu tysięcy (6,35-44), jednak frazeologiczne podobieństwo do rozesłania uczniów (6,6b-13) i związek obydwu fragmentów z 6,14-29 wskazuje, że fragment ten należy do 6,6b-29, Mimo to kilka elementów z 6,30-34 tworzy tło dla cudownego rozmnożenia chleba i ryb. Perykopa podkreśla uczestnictwo uczniów w działalności Jezusa, jego popularność wśród mas oraz troskę, którą im okazywał.

Troska Jezusa o owce (Mk 6,34) jest wzorowana na trosce Boga o swój lud w Ez 34,5.15. Opieka ta wyraża się gdzie indziej w postaci udzielania licznych nauk (por. Ez 34,4; Jr 23; Lb 27,17)

30. ”Apostołowie”: Być może powodem użycia słowa „apostołowie" było to, że w 6,29 Marek posłużył się określeniem „uczniowie" w odniesieniu do naśladowców Jana Chrzciciela.

”wszystko, co zdziałali i czego nauczali”: Nieco niejasne podsumowanie rezultatów misji uczniów łączy ją z redakcyjnymi fragmentami opisującymi rozesłanie (6,7.12-13), co wskazuje, że również ono jest dziełem Marka.

31. „Pójdźcie wy sami osobno na miejsce pustynne”: Ten i pozostałe wersety perykopy zapowiadają cud rozmnożenia chlebów (6,35-44). Fakt, że Jezus i jego apostołowie znaleźli się na miejscu pustynnym i zabrali ze sobą niewiele jedzenia dla zaspokojenie własnych potrzeb, jest kontrastem do sceny nakarmienia pięciu tysięcy.

33. ”a nawet ich uprzedzili”: Tłumy wędrujące pieszo wyprzedziły Jezusa i uczniów płynących łodzią. Ich nieoczekiwana obecność tworzy bezpośredni wstęp do cudu rozmnożenia chleba.

34. ”Jak owce nie mające pasterza”: Fragment nawiązuje do Lb 27,17; 1 Krl 22,17 i Ez 34,5-6

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :