Joel - poeta i analityk świata

Innym sposobem poetyckiego wypowiadania się są merizmy. Już wcześniej mówiliśmy, na czym polega ta figura. Kiedy Semita wskazuje najwyższy i najniższy punkt doliny, myśli o całej przestrzeni; kiedy mówi: ogień i woda, chodzi mu o wszystkie żywioły; kiedy wylicza: człowiek młody i starzec, to znaczy, że wygłasza coś, co dotyczy każdego człowieka, niezależnie od jego wieku... Spójrz, jak Joel wykorzystuje tego typu konstrukcje, tworząc wielopoziomowe paralelizmy...

I wyleję potem Ducha mego na wszelkie ciało,

a) a synowie wasi i córki wasze - prorokować będą,
a’) starcy wasi będą śnili, a młodzieńcy wasi - będą mieli widzenia

(Jl 3,1).

Albo tutaj... Góry / pagórki i strumienie / źródła to dwa paralelizmy synomiczne. Ale względem siebie są one merizmem, gdyż góra każe nam patrzeć właśnie... w górę, a woda strumieni spływa w dół. Zatem tworzy się poetyka przestrzeni...

I stanie się owego dnia, że...

a) góry moszczem ociekać będą,
a’) a pagórki mlekiem opływać

b) i wszystkie strumienie judzkie napełnią się wodą,
b’) a z domu Pańskiego wypłynie źródło...

(Jl 4,18).

Czyli jednak nie do końca romantyk. Romantyk i analityk w jednej osobie...

Fajnie to podsumowałeś... Tak. Generalnie chodzi o to, że doświadczenie proroka jest całościowe: Joel odczuwa, współ-odczuwa, jest wrażliwy duchowo, ale też analizuje, wylicza, tworzy myślowe modele rzeczywistości...

Wspomnieliśmy, że autor często nawiązuje do innych proroków... Czy oprócz ewentualnej datacji księgi cytaty i liczne aluzje mówią coś o samym autorze?

I tak, i nie. Joel często nawiązuje do swych wielkich poprzedników, ale prawie nigdy nie przepisuje ich słów w sposób mechaniczny. Wprost przeciwnie, czasem nawet zmienia porządek ich myśli, by w ten sposób ukryć w tekście własne interpretacje.
Wytłumaczę to na konkretnym przykładzie. Izajasz i Micheasz mówili o czasach, gdy miecze będą przekuwane na sierpy (por. Iz 2,4; Mi 4,3). Tymczasem Joel pisze: Przekujcie lemiesze wasze na miecze, a sierpy wasze na oszczepy; kto słaby, niech powie: «Jestem bohaterem» (Jl 4,10). Albo inny przykład. Prorok Izajasz zapowiadał nadejście czasów, gdy pustynia przemieni się w raj (por. Iz 51,3). I Joel świadomie przechwytuje tę myśl, lecz spójrz, co pisze w swojej księdze: Ziemia ta jest przed nim jak ogród Eden, lecz po nim będzie pustym stepem i przed nim nikt nie ujdzie (Jl 2,3). Raj stanie się pustynią — znowu mamy odwrócenie porządku znanego z tradycji. By zrozumieć sens takiego zabiegu, trzeba znać nie tylko problemy epoki Joela, ale także starszą tradycję prorocką.