XXVIII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXVIII NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Mądrość to skarb najcenniejszy

Czytanie z Księgi Mądrości.

Modliłem się i dano mi zrozumienie,
przyzywałem, i przyszedł na mnie duch mądrości.
Przeniosłem ją nad berła i trony
i w porównaniu z nią za nic miałem bogactwa.
Nie porównałem z nią drogich kamieni,
bo wszystko złoto wobec niej jest garścią piasku,
a srebro przy niej ma wartość błota.
Umiłowałem ją nad zdrowie i piękność
i wolałem mieć ją aniżeli światło,
bo nie zna snu blask od niej bijący.
A przyszły mi wraz z nią wszystkie dobra
i niezliczone bogactwa w jej ręku.
Mdr 7, 7-11

”Salomon modlił się i został obdarzony Mądrością i bogactwem” (7,7-12).
Inkluzja: przyszedł na mnie / przyszły mi, Mdr 7,7.11; bogactwa, Mdr 7,8.11. Salomon przedłożył Mądrość ponad władzę, bogactwo, zdrowie, urodę i światło. Modlił się o nią i Mądrość przyszła do niego, ku radości Salomona przynosząc ze sobą wszystkie te dobre rzeczy, ku tym większej jego radości.

7. ”Dlatego się modliłem”: Por. 1 Krl 3,6-9; 2 Krn 1,8-10. Modlitwa Salomona w wersji autora została przytoczona w Mdr 9. ”zrozumienie”: zdolność rozumienia; duch Mądrości z następnego stychu (paralelizm synonimiczny).

10. ”nie zna snu”: Mądrość nigdy nie przestaje istnieć. Por. Mdr 7,29-30.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Nasyć nas, Panie, Twoim miłosierdziem.

Naucz nas liczyć dni nasze,
byśmy zdobyli mądrość serca.
Powróć, o Panie, jak długo będziesz zwlekał?
Bądź litościwy dla sług Twoich.
Refren.
Nasyć nas o świcie swoją łaską,
abyśmy przez wszystkie dni nasze mogli się radować i cieszyć.
Daj radość w zamian za dni Twego ucisku,
za lata, w których zaznaliśmy niedoli. Refren.
Refren.
Niech sługom Twoim ukaże się Twe dzieło,
a Twoja chwała nad ich synami.
Dobroć Pana, Boga naszego, niech będzie nad nami
i wspieraj pracę rąk naszych,
dzieło rąk naszych wspieraj.
Refren.
Ps 90, 12-13. 14-15. 16-17

Gunkel uznał tę refleksję nad moralnością człowieka za „formę mieszaną" (hymnu i lamentacji), jednak to klasyfikacja Mowinckela Ps 90 jako lamentacji narodu została przyjęta przez wielu komentatorów. Psalm cechują język i styl literatury mądrościowej.

Struktura:
ww. 1-2 (hymn);
ww. 3-6 (lamentacja nad ludzką śmiertelnością);
ww. 7-11 (lamentacja nad ludzką marnością);
ww. 12-17 (końcowa prośba o mądrość i zachowanie od Bożego gniewu).

1. ”Błaganie Mojżesza, męża Bożego”: Jedyny psalm z takim nagłówkiem; por. Wj 32,11; Pwt 33,1.

1-2. Język narodzin w centrum tego chiastycznego hymnu na cześć wieczności Boga wskazuje na matczyny charakter Boga (Pwt 32,18).

3. Lamentację z powodu krótkości życia ludzkiego rozpoczyna wzmianka o biblijnej refleksji nad ludzką śmiertelnością - Rdz 2-3, jahwistyczne opowiadanie o stworzeniu i upadku człowieka (por. Ps 103,14; Hi 10,9).

4-6. Pomiędzy powstaniem ludzkości z prochu (w. 3) a jej końcem jako uschłej trawy (ww. 5-6) występuje pierwsza wzmianka o głównym temacie „dni" i „lat" (w. 4), kontynuowanym przez wspomnienie poranka i wieczoru w ww. 5-6. Por. ww. 9-10 i 12-15.

6. Por. Ps 92,8-9; 102,12-13; Iz 51,12-13.

7-11. Lamentacja przechodzi od tematu ludzkiej śmiertelności do ludzkiej marności, z poruszającym opisem grzesznika w obliczu gniewu Bożego. Na temat powiązania Bożego gniewu z więdnięciem roślinności por. Iz 34,2-4; Ez 19,12; Na 1,2-4.

13-14. Prośba „Powróć, o Panie!" jest pozytywnym przeciwstawieniem „powracania" ludzkości do prochu w w. 3. Na tej samej zasadzie „z rana swoją łaskawością" odpowiada „wieczorem więdnie" w ww. 5-6, a radowanie się „przez wszystkie dni nasze" odpowiada gniewowi Bożemu przez „wszystkie dni nasze" w w. 9.

15. Modlitwa, rozpoczęta w w. 12, by Bóg nauczył nas właściwie liczyć nasze dni, kończy się prośbą, by liczba dni i lat naszego szczęścia była co najmniej równa liczbie dni i lat niedoli.

16.Odniesienie do „synów" przywołuje na myśl język narodzin z w. 2 i kontynuuje dyskusję na temat efemeryczności człowieka, dochodząc do konkluzji, że potomstwo stanowi kontynuację człowieka.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

90,10. Średnia długość życia. Józef umarł w wieku 110 lat - wieku uważanym przez Egipcjan za do­skonały. Badania mumii egipskich wykazały jed­nak, że średnia długość życia w Egipcie mieściła się w przedziale od 40 do 50 lat. W egipskim utworze nazywanym Papirusem Insingera czytamy, że pierw­szych 10 lat było okresem dzieciństwa, 10 następ­nych poświęcano zaś na naukę rzemiosła/handlu. Kolejnych 10 lat było okresem gromadzenia mająt­ku. Następnych 10 przeznaczano na zdobycie mą­drości. W ten sposób autor dochodzi do wniosku, że ma już za sobą dwie trzecie ludzkiego życia (co sugeruje, że średnia długość życia wynosiła 60 lat). Zgadza się jednak, że człowiek pobożny ma jeszcze przed sobą dodatkowe lata ofiarowane przez Tota, co czyni ich ogólną liczbę równą stu. Zob. komen­tarz do Pwt 31,2 oraz Iz 40,6-7.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Skuteczność słowa Bożego

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Hebrajczyków

Żywe jest słowo Boże, skuteczne i ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, przenikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpiku, zdolne osądzić pragnienia i myśli serca.
Nie ma stworzenia, które by było przed Nim niewidzialne, przeciwnie, wszystko odkryte i odsłonięte jest przed oczami Tego, któremu musimy zdać rachunek.
Hbr 4, 12-13

Boże słowo, przekazane Izraelowi za pośrednictwem Mojżesza, zaś czytelnikom Listu do Hebrajczyków w Chrystusie (Hbr 4,2), pozbawiało tych, którzy je słyszeli jakiejkolwiek wymówki. Judaizm podkreślał zdolność Boga do przenikania każdej myśli ludzkiego serca (np. Ps 139,23), naturalne było więc odnoszenie tej cechy również do Jego słowa i mądrości.
Filon, żydowski filozof z Aleksandrii, mówił o zdolności uniwersalnego Boskiego „Słowa" (Logosu, Boskiego umysłu przenikającego wszechświat) do rozdzielenia duszy ludzkiej na mniejsze elementy, szczególnie na elementy racjonalne i irracjonalne. Czasami jednak utożsamiał ducha z duszą, jak to zwykle czynili autorzy ksiąg Nowego Testamentu. Nie chodzi tutaj o analizę natury ludzkiej, lecz o podkreślenie, że Słowo bada serca w sposób tak szczegółowy, iż przypomina ostry miecz rozdzielający to, co wydaje się (chociaż nic w sensie absolutnym) niepodzielne - duszę i ducha, staw) i szpik.

12-13. Dwa wersety stanowią kontynuację ostrzeżenia, by zachować wytrwałość, bowiem słowo Boże sprawiedliwie nas osądza, gdyż nic nie może się przed nim ukryć; w jego świetle ludzie tego pokolenia zostaną osądzeni jako godni lub niegodni dostąpienia Bożego odpoczynku.

12. ”słowo Boże”: Wyrażenie odnosi się do w. 7. Słowo to przemawia do ludzi, zachęcając ich do wiary i wytrwałości. Jest to słowo zbawienia, lecz jednocześnie słowo niosące sąd, ponieważ potępia tych, którzy nie chcą go słuchać.

”Żywe (...) skuteczne”: Słowo Boże zostało opisane w sposób, który ma podkreślić jego efektywność: daje ono życie (por. Pwt 32,47) i osiąga wyznaczony cel (por. Iz 55,10-11). Nie wydaje się, by autorowi chodziło o coś więcej niż tylko personifikację słowa, chociaż niektórzy komentatorzy dostrzegają tutaj aluzję do wcielonego Słowa Bożego - Jezusa

”ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny”: Por. Iz 49,2; Prz 5,4; Mdr 18,16. Zgłębiająca ludzką duszę moc słowa została opisana za pomocą języka Filona (por. Quis rer. div. 130-131), lecz w takim kontekście nie mówi on o jego mocy sądzenia, jak to ma miejsce tutaj,

”duszy i ducha”: Niektórzy dostrzegają w tych słowach koncepcję, według której człowiek składa się z ciała, duszy i ducha; trudno się zgodzić z F.F. Brucem, że „byłoby rzeczą wątpliwą wyciąganie z tych słów jakichś wniosków na temat psychologicznych poglądów autora" (Hebrews 82). Te elementy istoty ludzkiej, podobnie jak odpowiadające im „stawy i szpik", są ze sobą ściśle związane, zaś twierdzenie, że słowo jest wystarczająco ostre, by je rozdzielić, może służyć jedynie podkreśleniu jego mocy przenikania.

”zdolne osądzić pragnienia i myśli serca”: Autor przypisuje słowu wiedzę na temat człowieka, którą posiada jedynie Bóg (por. Dz 1,24; 15,8).

13. ”odkryte i odsłonięte”: Grecka partykuła tetrachēlismena, „odkryte", jest blisko związana z rzeczownikiem trachēlos, „kark". Kontekst wskazuje, że słowo to jest synonimem wyrazu „odsłonięte", jednak żadne z wyjaśnień, w jaki sposób nabrało tego znaczenia, nie jest satysfakcjonujące. Greckie słowa użyte w ostatniej frazie tego wersetu mogą znaczyć: „o którym mówimy" lub „któremu musimy przedłożyć rachunek". Drugie znaczenie lepiej pasuje do kontekstu. Williamson (zob. komentarz do w. 12) uważa za prawdopodobne, że gr. tekst znaczy „z którym przebywa Logos (Słowo), występując w naszej sprawie" i porównuje go z J 1,1.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Błogosławieni ubodzy w duchu,
albowiem do nich należy królestwo niebieskie.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Mt 5, 3

EWANGELIA
Rada dobrowolnego ubóstwa

Słowa Ewangelii według świętego Marka

Gdy Jezus wybierał się w drogę, przybiegł pewien człowiek i upadłszy przed Nim na kolana, pytał Go: „Nauczycielu dobry, co mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne?”
Jezus mu rzekł: „Czemu nazywasz Mnie dobrym? Nikt nie jest dobry, tylko sam Bóg. Znasz przykazania: «Nie zabijaj, nie cudzołóż, nie kradnij, nie zeznawaj fałszywie, nie oszukuj, czcij swego ojca i matkę»”.
On Mu rzekł: „Nauczycielu, wszystkiego tego przestrzegałem od mojej młodości”.
Wtedy Jezus spojrzał z miłością na niego i rzekł mu: „Jednego ci brakuje. Idź, sprzedaj wszystko, co masz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną”. Lecz on spochmurniał na te słowa i odszedł zasmucony, miał bowiem wiele posiadłości.
Wówczas Jezus spojrzał wokoło i rzekł do swoich uczniów: „Jak trudno jest bogatym wejść do królestwa Bożego”. Uczniowie zdumieli się na Jego słowa, lecz Jezus powtórnie rzekł im: „Dzieci, jakże trudno wejść do królestwa Bożego tym, którzy w dostatkach pokładają ufność. Łatwiej jest wielbłądowi przejść przez ucho igielne niż bogatemu wejść do królestwa Bożego”.
A oni tym bardziej się dziwili i mówili między sobą: „Któż więc może się zbawić?”
Jezus spojrzał na nich i rzekł: „U ludzi to niemożliwe, ale nie u Boga; bo u Boga wszystko jest możliwe”.

Koniec krótszej perykopy.

Wtedy Piotr zaczął mówić do Niego: „Oto my opuściliśmy wszystko i poszliśmy za Tobą”.
Jezus odpowiedział: „Zaprawdę powiadam wam: Nikt nie opuszcza domu, braci, sióstr, matki, ojca, dzieci i pól z powodu Mnie i z powodu Ewangelii, żeby nie otrzymał stokroć więcej teraz, w tym czasie, domów, braci, sióstr, matek, dzieci i pól wśród prześladowań, a życia wiecznego w czasie przyszłym”.
Mk 10, 17-30

JEZUS NAUCZA NA TEMAT BOGACTWA (10,17--31).
Ostatni fragment tej części księgi składa się z trzech epizodów poświęconych bogactwu i królestwu Bożemu: opowiadania o bogatym młodzieńcu (10,17-22); pouczenia Jezusa skierowanego do uczniów (10,23-27) i nauki o nagrodzie za wyrzeczenie się bogactw (10,28-31). Głównym przesłaniem teologicznym tego fragmentu jest nauka, że bogactwo może być przeszkodą w uczniostwie i że nagroda za naśladowanie Jezusa jest o wiele większa od poniesionych ofiar.

17. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem, ludzie pobożni szukali dla siebie nauczyciela - człowiek bogaty mógłby znaleźć najlepszego lub najbardziej popularnego nauczyciela. Padnięcie na kolana przed nauczycielem było wyrazem niezwykłego szacunku ze strony bogatego człowieka. Wiemy, że przynajmniej niektórzy 'uczniowie zadawali swoim nauczycielom pytania podobne do tych, które bogaty młodzieniec zadał Jezusowi. Zwrot „osiągnąć (dosł. „odziedziczyć") życie wieczne" oznaczał uczestniczenie w życiu przyszłego świata - królestwie Bożym.

”przybiegł pewien człowiek i upadłszy przed Nim na kolana”: Dopiero pod koniec opowiadania dowiadujemy się, że był on człowiekiem bogatym (10,22); w tekście nie ma wzmianki o jego wieku (por. Mt 19,20).

”Nauczycielu dobry, co mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne”: Określenie Jezusa słowami „nauczycielu dobry" jest niezwykłe; być może było zbyt wylewne i uniżone, co skłoniło Jezusa do wypróbowania szczerości pytającego w 10,18. Zwrot „życie wieczne" jest synonimem królestwa Bożego (zob. 9,43-47).

18-19. Nie przecząc, że On sam jest dobry, Jezus przypomina młodzieńcowi tradycyjną żydowską koncepcję dobroci Bożej (inni mogli być dobrzy, lecz nikt nie był dobry w porównaniu z Bogiem). Następnie wylicza wybrane przykazania Starego Testamentu (pięć z nich pochodzi z Dekalogu) odnoszące się raczej do stosunków międzyludzkich, niż do związku z Bogiem. Te mogły zostać przez innych ludzi sprawdzone (przeciwnie do grzechów serca, takich jak np. pożądanie).

18. ”Nikt nie jest dobry, tylko sam Bóg”: Takie rozdzielenie Jezusa od Boga jest sprzeczne z resztą tradycji ewangelijnej. Można je rozumieć jako formę sprawdzianu, któremu Jezus poddał zwracającego się do niego człowieka, lub jako zastosowany przez Marka środek dydaktyczny, który miał pośrednio wskazać na boskość Syna Bożego.

19. ”Znasz przykazania”: Przykazania, które wymienia Jezus, zostały zaczerpnięte głównie z drugiej części Dekalogu (Wj 20,12-17; Pwt 5,16-17), dotyczącej relacji międzyludzkich,

”nie oszukuj”: Słowa te są być może innym sposobem sformułowania przykazania „nie kradnij", podsumowaniem dziewiątego i dziesiątego przykazania lub aluzją do sporu wokół ofiary korban (7,9-13).

20. Jeśli tylko Bóg jest dobry, młodzieniec będzie musiał przyznać, że jednak przekroczył jakieś przykazania. Tymczasem przykazania, które wymienił Jezus, były przestrzegane przez większość Żydów, którzy odebrali dobre wychowanie i wykształcenie.

21-22. W judaizmie bardzo mocno podkreślano dobroczynność, żydowscy nauczyciele nie żądali jednak od kandydatów na uczniów, by całkowicie wyzbyli się majątku. Niektórzy, zwłaszcza radykalnie nastawieni nauczyciele greccy, stawiali takie wymaganie bogatym uczniom, by sprawdzić, czy cenią naukę bardziej niż swój majątek. Tylko niewielu zamożnych gotowych było oddać swoje dobra, większość rozczarowywała swych nauczycieli.

21. ”Jezus spojrzał z miłością na niego”: Miłość Jezusa wynikała ze szczerych wysiłków tego człowieka i przestrzegania przez niego przykazań (zob. 10,20). Miłość skłania Jezusa do powołania jego rozmówcy do uczniostwa (10,22).

”Idź, sprzedaj wszystko, co masz, i rozdaj ubogim”: Polecenie Jezusa należy rozumieć jako wymóg względem konkretnej osoby, nie zaś jako ogólną zasadę życia chrześcijańskiego czy wyraz doskonalszej duchowości. W judaizmie bogactwo uważano za znak Bożej przychylności, z którym wiązał się obowiązek dawania jałmużny ubogim. Bogaczowi trudno było przyjąć wyzwanie, by uczynić coś więcej niż dawanie jałmużny ubogim, aby w ten sposób dostąpić przywileju uczestniczenia w życiu Jezusa, polegającego na zaufaniu Bogu i głoszeniu jego królestwa.

22. ”miał bowiem wiele posiadłości”: Źródłem jego majątku była przypuszczalnie ziemia oraz finansowe korzyści czerpane z niej. W pierwszej części wersetu Marek maluje poruszający obraz trudnego wyboru, przed którym stanął bogaty człowiek - zadał Jezusowi pytanie, lecz odpowiedź, którą otrzymał, była dla niego niemożliwa do przyjęcia.

23-24. Jezus odwraca do góry nogami istniejący porządek społeczny. Ludzie zamożni byli zwykle wychwalani za swą hojność (mieli bowiem więcej do zaofiarowania). Mniej obeznani z Prawem, ludzie ubodzy byli czasami traktowani jako mniej pobożni (chociaż ubóstwo samo w sobie nie było postrzegane jako znak braku pobożności, szczególnie przez samą biedotę).

23. ”Jezus [...] rzekł do swoich uczniów”: Raz jeszcze po publicznym nauczaniu Jezus wyjaśnia uczniom na osobności jego znaczenie (zob. 4,10-20.34; 9,28-29; 10,10-12). Wypowiedź Jezusa jest ogólnym komentarzem do opowiadania o bogatym młodzieńcu, który odrzucił propozycję uczniostwa.

24. ”Uczniowie zdumieli się”: Zdumienie uczniów wynikało z odrzucenia przez Jezusa sposobu pojmowania bogactwa jako wyrazu Bożej przychylności.

25. Obraz ten zawiera żydowską figurę retoryczną oznaczającą uczynienie czegoś niemożliwego (przejście dużego zwierzęcia przez ucho igielne). Wypowiedź Jezusa ('hiperbola) odnosi się do prawdziwej igły. (Przypuszczenie, że Jezus ma tutaj na myśli jedną z bram Jerozolimy, zwaną „Uchem igielnym”, jest błędne, brama ta bowiem została wzniesiona dopiero w wiekach średnich.) Człowiek bogaty mógł zrezygnować z majątku jedynie za sprawą łaski Bożej (Mk 10,26-27).

”Łatwiej jest wielbłądowi przejść przez ucho igielne”: Groteskowy obraz prowadzi do wniosku, że jest rzeczą niemożliwą, by bogaty człowiek mógł wejść do królestwa Bożego. Zastępowanie w niektórych rękopisach słowa kameleon, „wielbłąd", przez wyraz kamilon, „sznur", oraz śmieszna sugestia, że w Jerozolimie znajdowała się brama, przez którą mógł się przecisnąć wielbłąd bez juków to przykład prób osłabienia wymowy Jezusowej hiperboli.

26-27. Większość uczniów Jezusa nie była ludźmi ubogimi (byli wśród nich rybacy i celnicy), zrezygnowali jednak ze swej pozycji ekonomicznej i poszli za Nim. Ich nagrodą w tym życiu będzie wspólnota dóbr wierzących (por. Mk 6,10; Mt 10,42; Dz 2,44-45) oraz życie w królestwie w przyszłym świecie.

27. ”bo u Boga wszystko jest możliwe”: Odpowiadając na pytanie zdumionych uczniów „Któż więc może się zbawić?" (10,26), Jezus podkreśla moc Bożą i konieczność polegania na nim jako jedynej drodze wiodącej do zbawienia. Zatem nawet wyrzeczenie się bogactwa (zob. 10,17-22) nie gwarantuje zbawienia.

28. ”Oto my opuściliśmy wszystko i poszliśmy za Tobą”: Piotr, występując jako rzecznik uczniów, przeciwstawia postawę uczniów zachowaniu bogatego młodzieńca, który zaprzepaścił wezwanie do pójścia za Jezusem (10,17-22). Za jego słowami kryje się pytanie, co jest nagrodą za podjęcie wyrwania i pójście za Jezusem.

30. ”teraz, w tym czasie [...] a życia wiecznego w czasie przyszłym”: Jezus obiecuje nagrodę nie tylko w okresie przyszłego eschatonu, lecz także w czasie obecnym, gdy uczniowie będą mogli cieszyć się społecznymi i religijnymi aspektami wspólnoty. Słowa „wśród prześladowań" są dodatkiem redakcyjnym Marka, sugerującym, że z uczniostwem zawsze wiążą się prześladowania i cierpienie.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :