Siedmiokrotne "biada"

Fragment książki "Ewangelia według świętego Mateusza, rozdziały 14-28. Nowy Komentarz Biblijny", który publikujemy za zgodą Wydawnictwa Edycja Świętego Pawła.

Siódme „biada" - przeciw wrogości wobec wysłanników Boga (23, 29-33)

²⁹Biada wam, uczeni w Piśmie i faryzeusze, obłudnicy,
bo budujecie groby proroków i ozdabiacie groby sprawiedliwych.
³⁰I mówicie: Gdybyśmy żyli w czasach naszych ojców,
nie mielibyśmy udziału w śmierci proroków.
³¹W ten sposób sami poświadczacie, że jesteście synami tych, którzy zabijali proroków.
³²Dopełnijcie miarę ojców waszych!
³³ Węże, plemię żmijowe, jak możecie uniknąć sądu potępienia!

I. Zagadnienia literacko-historyczne

Siódme „biada" (29-33) posiada paralelę w Łk 11, 47. Wolno więc sądzić, że pochodzi z Q (Paciorek, Q - Ewangelia Galilejska, 308nn). Słowa początkowe są prawie takie same: bo budujecie grobowce prorokom (Mt: tafos; Łk mnēma). Mateusz dodaje ponadto: i ozdabiacie grobowce sprawiedliwych. Główna myśl w dalszym ciągu jest ta sama u Mateusza i Łukasza, z tym że u Mateusza jest rozwinięta przez stwierdzenie, iż uczeni w Piśmie i faryzeusze nie zabijaliby proroków, jak to uczynili ich ojcowie. Stwierdzając to, uczeni i faryzeusze zaświadczają, że są synami tych, którzy zabijali proroków. Łukasz konkluduje, że budowanie grobowców prorokom jest pośrednią aprobatą czynów ojców (Łk 11, 48). Mateusz natomiast zachęca do wypełnienia miary ojców. Wersety 30. i 32. nie wykazują paralelizmu. Wydaje się, że Mateusz rozszerzył otrzymaną tradycję z intencją pogłębienia ironii (ww. 30 i 32 wprowadzają do wypowiedzi sporą dozę ironicznego patosu).
Niektórzy (Luz III, 343) są zdania, że wypowiedź odnosiła się pierwotnie do jerozolimskiej arystokracji albo bogatych mieszkańców Palestyny. Uczeni oraz faryzeusze nie budowali pomników prorokom. Deuteronomistyczne tradycje o zabijaniu proroków przez Izraela Jezus znał i mógł też w tym miejscu je zastosować.

II. Egzegeza

29-31. Zwyczaj budowania pomników nagrobnych przywędrował do Palestyny prawdopodobnie ze środowiska hellenistycznego, zainicjowany przez Heroda. Obok zwyczajnych przyczyn istniały także motywy ekspiacyjne. Chodziło niekiedy o przebłaganie za przelaną niewinnie krew. Jest jednak mało prawdopodobne, aby uczeni i faryzeusze podzielali pogląd o ekspiacyjnym znaczeniu nagrobków. Grobowce proroków były czczone, czego wyrazem był zwyczaj modlitwy u grobu dla osiągnięcia upragnionego cudu.
Mateuszowa wersja jest mniej enigmatyczna od Łukaszowej ze względu na uzupełnienie w. 30: I mówicie: Gdybyśmy żyli w czasach naszych ojców, nie mielibyśmy udziału w śmierci proroków. Ze słów potwierdzających niewinność można wnosić, że faryzeusze i uczeni wydają świadectwo przeciw sobie, głosząc że są synami tych, którzy zabijali. Przez swą cześć dla zamordowanych proroków udaje im się zdystansować od winy swych przodków i przedstawić siebie jako bardziej religijnych. Ich obłuda polegałaby na tym, że brak refleksji nad historią wysłanników Boga nie wpłynął na rewizję ich własnego postępowania. Emfatyczne stwierdzenie: jesteście ich potomkami posiada podwójne znaczenie: dosłowne oraz metaforyczne, wskazujące na taką samą ich postawę. Są oni duchowymi dziećmi tych, którzy zabijali proroków.