Od świętej Tradycji do Pisma Świetego.

Powstawanie pierwszej części Biblii chrześcijańskiej, czyli Starego Testamentu, to długi i skomplikowany proces. Jej najstarsze fragmenty sięgają nawet XII w. przed Chr., lecz księgi, które weszły w skład kanonu ksiąg świętych, zostały opracowane, zredagowane bądź napisane znacznie później. Czasowa rozpiętość pomiędzy wydarzeniami historii zbawienia i epizodami z życia wybitnych osobistości biblijnego Izraela a utrwaleniem relacji na ich temat dokonanym w Piśmie Świętym jest zazwyczaj bardzo duża. W przypadku Abrahama i pozostałych patriarchów oraz Księgi Rodzaju wynosi ponad tysiąc lat. Od epopei Wyjścia i podboju Kanaanu do definitywnego zapisu narracji na ten temat w księgach świętych upłynęło nie mniej niż sześćset lat. Nieco mniejszy, aczkolwiek mimo wszystko też długi dystans dzieli czasy sędziów i okres pierwszych królów od redakcji ksiąg opisujących te burzliwe epoki. Zasadne są więc pytania: czym jest święta Tradycja Izraela stanowiąca życiodajny pomost między wydarzeniami a Pismem Świętym? Kiedy i dlaczego doszło do powstania Pisma Świętego? Jak przedstawia się jego stosunek do czcigodnej Tradycji?

Święta Tradycja i tradycje biblijnego Izraela

Religia biblijnego Izraela wywodzi się z faktów zinterpretowanych w świetle wiary w jedynego Boga jako czytelne znaki Jego obecności i objawiania się ludowi Bożego wybrania. Nadprzyrodzone interwencje rozpoznawano na wszystkich etapach dziejów i to zarówno w kontekście życia jednostki jak i wspólnoty. Towarzyszyło temu przekonanie, że sam proces religijnego objaśniania rozmaitych wydarzeń i przeżyć też jest wspomagany przez Boga. Świadectwa indywidualnego i zbiorowego doświadczenia Boga, stanowiące o duchowej specyfice Izraelitów, przekazywano z pokolenia na pokolenie za pomocą stałych technik jako trzon uświęconej TRADYCJI. Stała się ona fundamentem kultury, zabezpieczała ciągłość dziejów oraz pozwalała jednostce odnaleźć się w ramach wyodrębnionej wspólnoty religijno-narodowej. Wydatnie przyczyniła się do integracji narodu Izraela, tym silniejszej, że dokonywała się przede wszystkim w sferze religijności opartej na rzeczywistym doświadczeniu i przeżywaniu bliskości Boga.

Tradycja objęła różnorodne wspomnienia przeżyć religijnych. Ich zasadę stanowiło wspólne przeświadczenie o faktycznym wyborze praojców Izraela, nazywanych patriarchami (Abraham, Izaal, Jakub) oraz ustawicznej asystencji Boga w dziejach ich potomków stopniowo organizujących się w świadomy swej tożsamości naród. Wraz z upływem czasu wzrastała liczba relacji, w których przywoływano pamięć o najdonioślejszych wydarzeniach i doznaniach religijnych. W ich świetle objaśniano pozostałe dziedziny życia, poszukując nadprzyrodzonego uzasadnienia nawet dla zdarzeń naturalnych i dla zwyczajnych kolei ludzkiego losu. Dopatrywano się w nich znaków Bożego kierownictwa oraz dowodów na trwałe posłuszeństwo narodu wzniosłemu powołaniu i odpowiedzialności. Ta sama wiara umożliwiła projekcję skuteczności dawnych czynów Boga na wymiar przyszłości. Tradycja obejmowała ponadto przyjęte przez wieki zasady postępowania, będące następstwem światopoglądu monoteistycznego, oraz obyczaje i normy praktyczne, w których też nie brakowało odniesień do Boga. Jej żywotność widać w pieczołowitym przekazywaniu przyswojonych opowieści, zasad, obyczajów i norm każdemu następnemu pokoleniu. Jednostki i mniejsze grupy społeczne zostały podporządkowane ogólnonarodowej Tradycji, uznając ją za swoją własność. Za spostrzeżeniem, iż ktoś inny podziela ten sam punkt widzenia, szła pewność o wzajemnym duchowym pokrewieństwie.

W ramach Tradycji, kształtującej się w ogniu nieustannej konfrontacji monoteistycznej wiary z politeistycznymi poglądami ludów ościennych, znalazło miejsce wiele tradycji nawiązujących do wybitnych osobistości, do niezwykłych wydarzeń i czynów, pielęgnujących szczegółowe pouczenia i wskazania religijno-etyczne. Część dotyczyła pojedynczych epizodów z życia poszczególnych bohaterów wiary i ich najbliższego otoczenia. Inne zrodziły się na kanwie tego samego wydarzenia lub życiorysu, lecz poddawane były interpretacyjnej obróbce w zależności od określonych potrzeb środowiska, którego własność stanowił dany przekaz. W każdej tradycji dochodziły do głosu nie tylko wierne wspomnienia tego, co się niegdyś wydarzyło, lecz i doświadczenia potomnych, dla których uświęcony przekaz stawał się pokarmem i drogą życia. Jakkolwiek nie zawsze istniała możliwość wyrażania wprost własnych doświadczeń i przemyśleń religijnych, to przecież ich echa pojawiały się w dołączanych ocenach, aluzjach, etymologiach, regułach postępowania oraz w selekcji i w zestawieniach dawnych przekazów. Dzięki temu zaistniało przeogromne bogactwo i zróżnicowanie Tradycji. Stanowiąc duchową skarbnicę Izraela, była istotnym zabezpieczeniem jego tożsamości i wiary religijnej. Biblijny Izrael tworzył swoją Tradycję, a ona mu to odwzajemniała, tworząc Izrael.