Inna niż wszystkie

Należy do kapłańskiej tradycji Pięcioksięgu i stanowi centralny moment wydarzeń rozgrywających się na Synaju. Księga ma własną charakterystykę literacką. Poza jednym przypadkiem brak w niej opowiadań.

Dominują w niej instrukcje i przepisy dotyczące kultu i rytuałów. Większość z nich z perspektywy Nowego Testamentu straciła swe znaczenie. Dlatego księga ta jest czasem dla współczesnego czytelnika chrześcijańskiego trudna do zrozumienia. Inaczej jest jednak w przypadku wyznawców judaizmu.

Z drugiej strony bez tej księgi także chrześcijańska Biblia nie byłaby pełna. Wystarczy chociażby wspomnieć zawarte tu wezwanie do świętości czy miłości bliźniego, ceremonię Jom Kippur i praktykę Roku Jubileuszowego (Kpł 25).

Biblia hebrajska tradycyjnie nadaje Księdze Kapłańskiej tytuł od jej pierwszych słów: wajjiqrā’ – i On zawołał. Polska nazwa „Księga Kapłańska” jest natomiast tłumaczeniem grecko-łacińskiego określenia (to) leuitikon (biblion)/leviticus (liber). Można ją rozumieć zatem w sensie „odnośnie do kapłanów”.

Zawarte w Kpł treści dotyczą tematów związanych z kultem Starego Testamentu, choć nie zawsze pokrywają się w szczegółach z tym, co było charakterystyczne dla klasycznych tekstów określanych jako kapłańskie. Najbliższe stylowi i teologii kapłańskiej są rozdziały 1–16. Stanowią dodatki, sukcesywnie uzupełniające teologię kapłańską. System ofiarniczy opisany w pierwszych siedmiu rozdziałach księgi prawdopodobnie reprezentuje praktykę kultową z okresu tzw. Drugiej Świątyni. Rozdziały 17–26 są nazywane Kodeksem Świętości i ze względu na specyficzną strukturę, język i teologię, odróżnia się je od pozostałych.

Kodeks Świętości wyraźnie wykazuje tendencje do wypośrodkowywania pomiędzy tradycjami deuteronomistycznymi i kapłańskimi. Może więc być zarówno współczesny teologii kapłańskiej, jak i znacznie od niego młodszy.

Rozdział 27, który wyróżnia się w całej księdze, uważany jest za późny dodatek do księgi. Nie wiadomo do końca, czy obie zasadnicze części księgi (rozdziały 1–16 i 17–26) powstawały od razu w obecnej formie, czy przeszły dłuższy proces redakcyjny. Dość wcześnie sugerowano, że w obu głównych blokach tekstu wyróżnić należy przynajmniej po dwie kolejne redakcje i kilka pomniejszych uzupełnień.

W odniesieniu do Kpł 1–7 zakładano nawet istnienie niezależnych i starszych tradycji kultowych, przepracowanych później przez środowisko kapłańskie w kilku etapach redakcji tekstu. Inna hipoteza zalicza Księgę Kapłańską do tekstów kompozycyjnych, powstałych w całości z uwagi na tworzoną po wygnaniu babilońskim syntezę tradycji religijnych i narodowych.

Generalnie widać, że Kpł ma odmienny charakter teologiczny w stosunku do tradycyjnego języka i teologii kapłańskich autorów z pozostałych części Pięcioksięgu. Materiał literacki z Kpł 1–16 najogólniej datowany jest pomiędzy VI i V wiekiem przed Chrystusem. Kodeks Świętości (Kpł 17–26) zwykle datuje się na III wiek przed Chrystusem.

W ostatnim czasie coraz częściej przypisuje się jego powstanie działalności redakcyjnej tzw. szkoły świętości, rozumianej jako środowisko niezależne od tradycyjnych kręgów kapłańskich, odpowiedzialnych za powstanie sporej części materiału znajdującego się w obecnym Pięcioksięgu. Wielu badaczy zwraca uwagę na wzajemne relacje obu głównych części Księgi Kapłańskiej z tradycją prawodawczą szkoły deuteronomistycznej. Wielu z nich uważa także, że system kultowy w księdze stanowi odbicie poglądów deuteronomistycznych na kwestie kultu.