Stary Testament

Tora (Pięcioksiąg)

Pierwszych pięć ksiąg Biblii Hebrajskiej i Starego Testamentu (Księga Rodzaju, Księga Wyjścia, Księga Kapłańska, Księga Liczb, Księga Powtórzonego Prawa) nazywanych jest Torą lub Pięcioksięgiem.

Nazwa Pięcioksiąg pochodzi od greckiego słowa pentateuchos (penta - pięć, i teuchos - futerał na zwój, a także: zwój, księga). Przeszła do języka łacińskiego w brzmieniu pentateuchus, a stąd do języków nowożytnych. W języku hebrajskim używa się nazwy Tora (pisanej czasami: Torah) lub Tora Mojżesza, od hebr. czasownika yarah - rzucać, ciskać, a także: rzucać słowa, czyli uczyć, nauczać. Stąd Tora to nauka, pouczenie. Jednak w języku greckim utrwaliło się tłumaczenie nazwy Tora jako Nomos, czyli Prawo, co przeszło do języków nowożytnych (Prawo Mojżesza), chociaż nie jest to dokładny odpowiednik hebrajskiego określenia Tora.
Ostateczne utrwalenie Tory na piśmie nastąpiło na przełomie VI i V w. przed Chr. (w okresie wygnania babilońskiego i odnowy powygnaniowej), co oznacza, że Mojżesz nie mógł być bezpośrednim autorem tych ksiąg. W księgach jest jednak widoczna żywa świadomość związków z Mojżeszem.

Prorocy Wcześniejsi

W tradycyjnym nazewnictwie hebrajskim zbiór występujący w Biblii po Pięcioksięgu nosi nazwę Nebiim riszonim, czyli Prorocy Wcześniejsi (lub: pierwsi). W terminologii współczesnych biblistów przyjęła się nazwa „deuteronomiczne dzieło historyczne”. Chodzi o Księgę Jozuego (Joz), Księgę Sędziów (Sdz), Pierwszą i Drugą Księgę Samuela (1 i 2 Sm) oraz Pierwszą i Drugą Księgę Królewską (1 i 2 Krl).

Zbiór ten stanowi kontynuację syntezy dziejów wyłożonej w Pięcioksięgu. Całość obejmuje okres od decyzji o wejściu do Kanaanu podjętej przez Jozuego do katastrofy narodowo-religijnej zgotowanej przez Babilończyków i jej bezpośrednich skutków (prawie siedem wieków).

Księgi składające się na to jednolite dzieło stanowią rezultat dojrzałego wykorzystania rozmaitych materiałów o dużej wartości historycznej, dostępnych pod koniec istnienia Państwa Południowego i w pierwszym okresie wygnania babilońskiego. Zostały one zebrane i uporządkowane przez krąg ludzi, którzy za rządów Jozjasza wprowadzali tzw. reformę deuteronomiczną (stąd nazwa „deuteronomiczne dzieło historyczne”). Różnorodne pod względem pochodzenia, treści i formy tworzywo zręcznie połączono i podporządkowano ściśle określonej koncepcji, uwzględniającej istnienie Boga i Jego opatrznościową obecność w dziejach Izraela. Zbiór jest jednym z owoców reformy.

Dzieło autorów deuteronomicznych było przesiąknięte ideałami proroków przedwygnaniowych, którzy sprzeciwiali się synkretyzmowi i skażeniu wiary w jedynego Boga. W niewierności wobec Jahwe prorocy upatrywali najgłębszej i powtarzającej się przyczyny upadku religii, moralności społecznej, a nawet niepowodzeń polityki narodu wybranego.

Prace nad zbiorem proroków wcześniejszych rozpoczęto prawdopodobnie jeszcze przed śmiercią Jozjasza (609 r. przed Chr.) i kontynuowano w latach, które poprzedziły niewolę babilońską. Zapis został ukończony wkrótce po 560 r. przed Chr., na co wskazuje zamykająca Drugą Księgę Królewską relacja o ułaskawieniu Jojakina w trzydziestym siódmym roku po uprowadzeniu go do niewoli (597 r. przed Chr.).

Powszechnie uważa się, że zbiór proroków wcześniejszych powstał przed kanoniczną postacią Pięcioksięgu, a może nawet przyczynił się do zintensyfikowania prac nad nim. Pojawił się w pierwszym okresie wygnania, w czasie najbardziej dotkliwego rozgoryczenia i rozczarowania sytuacją narodu. W obliczu niemal totalnej katastrofy Izraelici otrzymali niezwykły religijny wgląd w dzieje, systematyzujący pradawne tradycje zgodnie z doktryną o Bożej odpłacie (wierność jest wynagradzana, zaś niewierność zawsze sprowadza sąd i karę). Celem tego przedsięwzięcia była odnowa wiary. Jednocześnie refleksja nad przeszłością zrodziła nadzieję zapowiadanego przez proroków odrodzenia. Pokazywała, że Bóg nie opuścił swojego ludu, lecz raz jeszcze dał mu poznać swoją sprawiedliwą i życiodajną obecność.