Czasy biblijne

2. Pod panowaniem Rzymian

(63 przed Chr. - 135 po Chr.)

Królowie z dynastii Machabeuszy (inaczej nazwanych Hasmoneuszami) stopniowo tracili popularność i poparcie narodu. Bardziej byli bowiem zajęci wojnami i zdobyczami terytorialnymi niż religią. Po spokojnych i rozważnych rządach Aleksandry (76 - 67 przed Chr.) rozpoczęła się walka o tron między jej braćmi, Hirkanem II i Arystobulem II.
Gdy obaj bracia prowadzili ze sobą wojnę, wódz rzymski Pompejusz zajęty był wyprawą w Azji. W r.64 przed Chr. podbił Syrię i zniszczył resztki państwa Seleu-cydów. Gdy dotarł do Damaszku, słano do niego poselstwa z Palestyny, uwikłanej w spory i walki o władzę. Hirkan II, Arystobul II i naród pragnęli pozyskać jego przychylność. Naród chciał się pozbyć obu, znieść królestwo i przywrócić dawną tradycję kapłańską.
Pompejusz na to tylko czekał, aby inicjatywę wziąć w swoje ręce. W roku 63 przed Chr. ze swymi legionami wkroczył do Palestyny. Po trzymiesięcznym oblężeniu zajął Jerozolimę. Nie zniszczył świątyni, ale sprofanował ją przez to, że wszedł do najświętszego miejsca - Świętego Świętych.
Palestyna stała się częścią imperium rzymskiego poddana pod bezpośrednią władzę syryjskiego prokonsula. Pompejusz wprowadził nowy porządek. Ale nie trwał on długo. W drugiej połow;e I wieku przed Chr. wybuchają wojny domowe. Walki, zmagania i podziały w całym imperium rzymskim trwały długo. Ich bohaterowie znani są nam nie tylko z historii Rzymu, ale z filmów i powieści: Pompejusz, Juliusz Cezar, Brutus, Krassus, Antoniusz, Kleopatra, Oktawian, który przybrał imię Augusta. Za jego rządów w całym imperium zapanował pokój, czyli tzw. Pax Romana.
Palestyna wcielona do imperium rzymskiego należała do obszarów buforowych, tzn. leżących na jego krańcach. Wymagały one od Rzymu specyficznej strategii. Aby strzec swoich posiadłości w Azji Mniejszej i Syrii przeciw Fartom, Rzym uzależniał od siebie bardziej lub mniej bezpośrednio regiony graniczne z imperium: Armenię, królestwo żydowskie, małe księstwa arabskie, np. Iturię. Rzym nie mógł tego czynić wyłącznie siłą militarną. Trzeba było sobie narody na tych terenach czymś pozyskać. Służyły temu celowi np. dekrety wydawane na korzyść Żydów uwzględniające ich partykularne interesy.
Józef Flawiusz w swoim dziele Dawne dzieje Izraela przerywa często swoje relacje, aby przytoczyć teksty takich dekretów i postanowień władz rzymskich.


Herod Wielki

W wir tych wydarzeń dostała się również Palestyna: upada dynastia Machabeuszy, królem Palestyny z łaski Rzymu zostaje Herod.

Od roku 37 do 4 przed Chr. Herod był lennikiem i marionetkowym królem z łaski Rzymu: od Rzymu otrzymał władzę, przy jego pomocy zdobył kraj i doprowadził do tego, że królestwo palestyńskie obejmowało niemal terytorium dawnego państwa Salomonowego. Herod był chytry i bezwględny, ale równocześnie śmiały i zręczny, gdy należało podejmować szybkie decyzje i działać.
Herod był też chorobliwie podejrzliwy. Likwidował nie tylko zdecydowanych przeciwników swego reżimu, ale każdego, kto mógłby w przyszłości okazać się niebezpieczny dla jego rządów. Wciąż trapił go lęk przed potomkami rodziny Machabeuszy: zamordował starego już Hirkana, potem Arystobula, następnie swą żonę, Miriam, jej synów, Aleksandra i Arystobula, a krótko przed śmiercią jako zdrajcę swego pierworodnego syna, Antypatra. Z takim obrazem Heroda zgadza się ewangeliczne opowiadanie o morderstwie niemowląt betlejemskich (przeczytaj Mt 2,16).
Jego podwładnymi byli nie tylko Żydzi, ale i Grecy-poganie. Dla Żydów chciał być Żydem, dla Greków Grekiem. Chcąc sławnym uczynić swe imię, otoczył się uczonymi hellenistami i rozpoczął na szeroką skalę działalność budowniczą w miastach greckich: wznosił teatry, gimnazja, świątynie i łaźnie. Na miejscu zburzonej Samarii wzniósł nowe miasto, które ku czci Augusta nazwał Sebaste (sebastos = augustus - czcigodny, wielebny). Nad brzegiem morza wzniósł Cezareę, z portem, wałami i groblami. W całym kraju budował liczne umocnienia i zamki. W Jerozolimie wzniósł Antonię, tuż przy dziedzińcu świątyni. Stąd mógł obserwować co dzieje się wokół niej. Najpotężniejszą twierdzę wzniósł na wschodnim brzegu Morza Martwego: Masadę, położoną na niedostępnej i wysokiej górze. W Jerycho zbudował zamek, gdzie spędzał zimę. Odkrycia archeologiczne w Jerycho, Cezarei, Masadzie i na innych miejscach dają nam wyobrażenia, jak wielkie były to budowle, np. fundamenty twierdzy Antonia i tzw. mur płaczu - resztki potężnych murów. Nie dbał o to, że przyczynia się do rozszerzania kultu pogańskich bóstw. Żydzi byli tym zgorszeni. Dlatego starał się również im przypodobać. W roku 20 rozpoczął budowę świątyni przywracając jej postać z czasów Salomona. W diasporze występował jako obrońca judaizmu i rozwijał życie gmin skupionych wokół synagog. Mimo tego, nie udało mu się pozyskać przychylności Żydów. Większość narodu go nienawidziła. Nie dążono jednak do gwałtownych zmian, czy usunięcia Heroda siłą. Naród żywił nadzieję, że przełomu dokona sam Bóg.

Pod koniec życia Heroda narodził się Jan Chrzciciel i Jezus z Nazaretu.

Krótko przed śmiercią Herod podzielił w testamencie swoje królestwo między trzech swoich synów: Archelaus otrzymać miał Idumeę, Judeę i Samarię; Herod-Antypas Galileę i Pereę; Herod Filip Trachon, Itureę i Abilenę. Herod W. zmarł w 4 roku przed Chr. Jego testament musiał być zatwierdzony przez władze rzymskie. W tym celu trzej synowie udali się do Rzymu. Mieszkańcy Jerozolimy wysłali własną delegację z prośbą, aby usunąć od władzy wszystkich trzech potomków Heroda W. i zapewnić Jerozolimie niezależność religijną.
Możliwe, że w Ewangelii św. Łukasza mamy nawiązanie do tego wydarzenia. Cezar August zatwierdził jednak testament Heroda W. Palestyna została podzielona na trzy terytoria administracyjne: Antypas i Filip zostali mianowani tetrarchami (= książętami), Archelaus nie otrzymał tytułu króla tylko etnarchy. Dla ludu te różnice w tytułach nic nie znaczyły. W Nowym Testamencie zarówno Archelaus (przeczytaj Mt 2, 22), jak i Herod Antypas (przeczytaj Mk 6,14.26) nazwani są królami.
Najbardziej znienawidzony był Archelaus. Oskarżony o nadużycie władzy przed Augustem został przez niego wygnany do Galii (6 rok po Chr.). Jego ziemie zostały włączone do rzymskiej prowincji Syrii, a zarządzał nimi prokurator rezydujący w Cezarei Nadmorskiej. Ten stan prawny istniał w czasie publicznej działalności Jezusa: Galilea i ziemie na północny wschód od Jerozolimy były rządzone przez książąt żydowskich; natomiast Samaria, Judea i Idumea - przez rzymskich prokuratorów (przeczytaj Łk 3,1). Rezydowali oni w Cezarei i tylko w czasie wielkich uroczystości udawali się do Jerozolimy, aby na miejscu czuwać nad porządkiem i zapobiegać rozruchom. Chociaż najwyższa władza spoczywała w ich ręku, nie ingerowali oni w życie religijne, ani w działalność kapłanów czy Sanhedrynu. W świątyni nie wystawiano obrazów cezara, a oddziały żołnierzy wchodziły do miasta bez sztandarów i znaków wojskowych. Sanhedryn mógł kierować sprawami religijnymi z wyjątkiem wyroków śmierci i ich wykonywania (przeczytaj J 18,31).