IV NIEDZIELA WIELKANOCY - rok B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

IV NIEDZIELA WIELKANOCNA – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Kamień odrzucony przez budujących stał się kamieniem węgielnym

Czytanie z Dziejów Apostolskich

Piotr napełniony Duchem Świętym powiedział:
„Przełożeni ludu i starsi! Jeżeli przesłuchujecie nas dzisiaj w sprawie dobrodziejstwa, dzięki któremu chory człowiek uzyskał zdrowie, to niech będzie wiadomo wam wszystkim i całemu ludowi Izraela, że w imię Jezusa Chrystusa Nazarejczyka, którego wy ukrzyżowaliście, a którego Bóg wskrzesił z martwych, że przez Niego ten człowiek stanął przed wami zdrowy.
On jest kamieniem, odrzuconym przez was budujących, tym, który stał się kamieniem węgielnym. I nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zbawieni”.
Dz 4,8-12

8-12. Pierwsza mowa Piotra przed Sanhedrynem, podobnie jak druga (5,29-32), to raczej apologia niż kazanie; mimo to podobieństwo do misyjnych kazań do Żydów jest oczywiste, oprócz wypływającej z kontekstu zmiany częstego wezwania do pokuty w w. 12. Jako całość, ta krótka mowa dostarcza zwięzłej odpowiedzi na pytanie postawione przez badających (w. 7).
Zbawienie „w imieniu" (w. 12) nawiązuje do wcześniejszego Piotrowego wyjaśnienia Jl 2,32 (Dz 2,21). „Odzyskał zdrowie” (dosł. „został zbawiony”, w. 9), tzn. został obdarowany pełnią sił. Piotr przejął interpretację Ps 118,22 (który cytuje w wersecie 11) od Jezusa; zob. Łk 20,17.

8. W Starym Testamencie Duch Święty często zstępował na sługi Boże w celu wykonania konkretnego zadania (np. Wj 35,31; Sdz 14,6) i był szczególnie związany z proroctwem (tzn. zdolnością do wypowiadania, tego co sam Bóg chce powiedzieć).

”napełniony Duchem Świętym”: Autor przypomina czytelnikom o Łk 12,11-12 (por. Mt 10,19): obietnicy Ducha „nauczającego" przy wyznawaniu wiary.

10. ”którego wy ukrzyżowaliście, a którego Bóg wskrzesił z martwych”: Te dwa zdania, w zwartej formie wyrażające treść 3,12-15, zawierają chrystologiczną kerygmę kazań do Żydów w najbardziej zwięzłej formie. Jednak czy można je wyprowadzić z najdawniejszej chrześcijańskiej tradycji? Oczywiście istnieje ścisły związek między tym, „którego Bóg wskrzesił", a en toutō, „przez Niego", wskazującym osobę, która dokonała uzdrowienia. W odpowiedzi na w. 7, en toutō (= houtos, w. 11) wyjaśnia zamienny charakter imienia i osoby Zmartwychwstałego.

11. Słowa Ps 118,22, wyrażające triumf Zmartwychwstałego, wcześniej cytowane w Łk 20,17, doskonale pasują do przewijającego się w Dziejach schematu kontrastów. Słowo „odrzuconym" (exouthenētheis; por. Mk 9,12), zmieniające brzmienie tekstu LXX, zostało być może dodane we wczesnochrześcijańskiej egzegezie tego wersetu. Eklezjologiczne zastosowanie fragmentu, zaznaczone tutaj jedynie pośrednio (w. 11), zostanie wyrażone wprost w 1 P 2,4-5 (por. Mt 21,42-43).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Kamień wzgardzony stał się fundamentem.

Dziękujcie Panu, bo jest dobry,
bo Jego łaska trwa na wieki.
Lepiej się uciekać do Pana,
niż pokładać ufność w człowieku.
Refren.
Lepiej się uciekać do Pana,
niż pokładać ufność w książętach.
Dziękuję Tobie, żeś mnie wysłuchał
i stałeś się moim Zbawcą.
Refren.
Kamień odrzucony przez budujących
stał się kamieniem węgielnym.
Stało się to przez Pana
i cudem jest w naszych oczach.
Refren.
Błogosławiony, który przybywa w imię Pańskie,
błogosławimy was z Pańskiego domu.
Jesteś moim Bogiem, chcę Ci podziękować:
Boże mój, pragnę Cię wielbić.
Refren.
Ps 118,1 i 8.9 i 21.22-23.26 i 28cd

Ps 118. Indywidualna pieśń dziękczynna. Psalm zawiera liczne czasowniki i zaimki w 1 os. lm. w ww. 23-24.26-27, które są nieco zagadkowe. Być może psalm był najpierw pieśnią indywidualną, która została później "zdemokratyzowana"; jeśli mówcą jest król, łatwiej jest zrozumieć wahanie pomiędzy lp. (król) i lm. (lud).
Struktura:
Wydaje się, że psalm składa się z sześciu zwrotek:
ww. 1-4 (wezwanie całego Izraela do wielbienia Jahwe)
ww. 5-9 (ufność psalmisty względem Jahwe)
ww. 10-14 (walka z narodami)
ww. 15-19 (okrzyk zwycięstwa; prośba o pozwolenie wejścia do świątyni)
ww. 20-25.26-28 (wielbienie w świątyni)
w. 29 (inkluzja).

1. Por. Ps 106,1; 107,1; 136,1. Figura ramowa powstała przez powtórzenie tej frazy w w. 29.

2-4. Na temat ciągu "dom Izraela… domu Aarona ... bojący się Jahwe" zob. Ps 115,9-11; 135,19-20.

14. Cytat z Wj 15,2a, część klasycznej pieśni zwycięstwa Izraela. Na końcu zwrotki szóstej (w. 28) występuje parafraza Wj 15,2a.

15. Tutaj prawdopodobnie zaczyna się nowy fragment, po zwycięstwie dzięki "dziełu" Jahwe zbawiającym króla i lud (ww. 15.16.24).

19. Król wraca po bitwie, by podziękować Jahwe w świątyni. "Bramy sprawiedliwości" mogą być oryginalną nazwą jednej z bram świątynnych lub metaforyczną aluzją do faktu, iż jedynie "sprawiedliwi” mogą wejść do domu Jahwe (por. w. 20).

22. ”kamień odrzucony przez budujących”: Przypuszczalnie starożytne przysłowie. Kamień uznany „ekspertów" za niegodny ważnego miejsca w budowli stał się najważniejszy. W obecnym kontekście zwrot może odnosić się do króla, który wzrósł w potęgę lub do jego niedawnego zwycięstwa. Tekst ten był bardzo ważny dla pierwotnego Kościoła, który próbował zrozumieć, dlaczego Jezus został odrzucony i wydany na śmierć przez swój lud (por. Mt 21,42; Dz 4,11; l Kor 3,11; Ef 2,20; 1P 2,7-8)

24. ”Oto dzień, który Pan uczynił”: Por. "uczynił" w ww. 15-16. Odniesienie do dzieła Jahwe, poprzez które zamierzał ocalić swój lud lub ukarać występnych (por. Ps 119,126).

25. ”wybaw”: Hebr. czasownik to hôšî’a-nnā’; z skróconej formy hôša’-nnā’ pochodzi "Hosanna".

26. Słowa wypowiedziane prawdopodobnie przez kapłanów, którzy witają prawych (por. w. 20) w świątyni "W imię Pańskie" przywołuje na myśl kontekst bitwy w ww.10-14. Tłum witający Jezusa Mk 11,9 powtarza ten werset.

27. ”Pan... niech nas oświeci!”: Aluzja do kapłańskiego błogosławieństwa z Lb 6,23-26. Wzmianka o pochodzie z gałązkami przywołuje na myśl Święto Namiotów, podczas którego używano gałązek oliwnych.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

118,22. Kamień odrzucony przez budujących.
W budowlach izraelskich z okresu żelaza coraz częściej wykorzystywano ciosany kamień, który wy­parł surowe głazy i tłuczeń używany w okresach wcześniejszych. W celu zapewnienia stabilności budowli i połączenia ze sobą sąsiednich murów kładziono starannie ociosany blok kamienny, który stawał się kamieniem węgielnym budowli. Zwykle był on większy od bloków tradycyjnie używanych, zaś jego umieszczenie często wymagało podjęcia specjalnych czynności lub rytuałów. Jego duża gładka powierzchnia nadawała się w naturalny spo­sób do umieszczenia inskrypcji z hasłami religijny­mi, imieniem architekta lub króla oraz datą wznie­sienia budowli. Możliwe, że kamień węgielny służył również jako podstawa, fundament budowli. Na te­mat dodatkowych informacji dotyczących tego ostatniego zob. komentarz do Ezd 3,3 i 3,10.

118,22. Kamień węgielny. Kamień węgielny lub le­piej - blok stanowiący fundament miał zawsze pierwszorzędne znaczenie w procesie budowy lub rekonstrukcji świątyni. Jeden z najbardziej szczegółowych tekstów dotyczących budowania świątyni opisuje, w jaki sposób Gudea wznosił świątynię dla Ningirsu (ok. 2000 przed Chr.). Uroczystość z oka­zji położenia pierwszej cegły to także moment sym­boliczny w historii każdej budowli.

118,27. Świąteczna procesja. Aby ukazać obfitość i urodzajność ziemi, Izraelici mieli obchodzić Świę­to Namiotów, machając gałązkami i dekorując swe szałasy owocami (cytrynami) oraz liśćmi i gałązka­mi wierzby i palmy. Świąteczne obchody obejmo­wały czasami taniec i pochody z naręczami gałęzi pokrytych liśćmi. W ten sposób ludzie dziękowali za obfite plony - dar Boga i wspólnie świętowali wi­dome wypełnienie obietnicy przymierza. Teksty ze starożytnego Bliskiego Wschodu opisują również trasy procesji kapłańskich. Te procesje różniły się od procesji ludu, niesiono w nich bowiem wyobra­żenia bóstw wraz z ich boskimi rekwizytami z jed­nego do drugiego miasta królestwa. Dzięki temu bóstwo mogło nawiedzać świątynie, dokonywać inspekcji włości należących do głównej społeczno­ści kapłańskiej i uczestniczyć w dorocznych obcho­dach odbywających się poza stolicą. Owe święte procesje paradowały z obrazami i symbolami bo­gów ulicami miast, niosąc je do przybytków, gdzie składano ofiary, wykonywano tańce rytualne i inne czynności kultowe.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Jesteśmy dziećmi Bożymi

Czytanie z Pierwszego listu świętego Jana Apostoła

Najmilsi:
Popatrzcie, jaką miłością obdarzył nas Ojciec: zostaliśmy nazwani dziećmi Bożymi: i rzeczywiście nimi jesteśmy. Świat zaś dlatego nas nie zna, że nie poznał Jego. Umiłowani, obecnie jesteśmy dziećmi Bożymi, ale jeszcze się nie ujawniło, czym będziemy. Wiemy, że gdy się to ujawni, będziemy do Niego podobni; bo ujrzymy Go takim, jakim jest.
1 J 3,1-2

Stwierdzenie rzeczywistego charakteru miłości Bożej czyniącej chrześcijan „dziećmi Boga” ma trzy konsekwencje. Chrześcijanie nie należą do świata, który odrzucił Jezusa (J 15,18-19; 17,14-16). Chrześcijanie muszą prowadzić święte życie podobnie jak Chrystus (J 17,17-19). Chrześcijanie mogą wierzyć w osiągnięcie jeszcze większego zbawienia w przyszłości (J 17,24).

1. Wszyscy, którzy podzielali pogląd Jana, że chrześcijanie są dziećmi Bożymi, zgodziliby się z myślą, którą apostoł tutaj wyraża. Niemal współczesny Janowi żydowski nauczyciel rabbi Akiba, powiadał: „Bóg umiłował ludzkość, bowiem stworzył ją na swój obraz. Jego miłość jest jednak jeszcze większa, gdyż nie tylko stworzył ją na swój obraz, ale również dał jej to poznać”. Rabbi Meir, żyjący w drugiej połowie II w. po Chr, pisał: „Umiłowany jest Izrael... są oni bowiem dziećmi Bożymi".

2-3. W niektórych nurtach myśli greckiej natura ludzka upodabniała się do bóstwa dzięki kontemplacji spraw boskich. Filozofowie starożytni, np. Platon, wierzyli, że dokonali tej przemiany dzięki oglądowi umysłu, nie zaś za pomocą wiedzy zmysłowej. Filon podzielał pogląd, że człowiek może oglądać Boga jedynie w doświadczeniu mistycznym, uważał bowiem, że Bóg jest transcendentny. Wierzył, że Bóg obdarzył Izraela, a zwłaszcza proroków, zdolnością wizji, której musiała jednak towarzyszyć cnota i czystość duszy, i która miała się dopełnić w chwili osiągnięcia doskonałości. Myśl ta pojawia się też w pewnych palestyńskich tekstach żydowskich, zwłaszcza z kręgu mistycyzmu. Być może większe znaczenie ma tutaj fakt, że oglądanie Boga było często łączone z czasami ostatecznymi, zaś w pewnych nurtach apokaliptycznej myśli żydowskiej widzenie Bożej chwały miało doprowadzić do przemiany człowieka.
Apostoł Jan może czerpać większość elementów obrazu przemiany dzięki oglądaniu Bożej chwały ze Starego Testamentu (Wj 34,29-35; zob. komentarz do J 1,14-18). Według apostoła człowiek, który zna Boga, oczyszcza się proporocjonalnie do posiadanej wiedzy, pełne i ostateczne oczyszczenie nastąpi zaś wówczas, gdy pozna Boga w sposób doskonały.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Ja jestem dobrym Pasterzem i znam owce moje,
a moje Mnie znają.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
J 10,14

EWANGELIA
Jezus jest dobrym pasterzem

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Jezus powiedział:
„Ja jestem dobrym pasterzem. Dobry pasterz daje życie swoje za owce. Najemnik zaś i ten, kto nie jest pasterzem, do którego owce nie należą, widząc nadchodzącego wilka, opuszcza owce i ucieka, a wilk je porywa i rozprasza. Najemnik ucieka dlatego, że jest najemnikiem i nie zależy mu na owcach.
Ja jestem dobrym pasterzem i znam owce moje, a moje Mnie znają, podobnie jak Mnie zna Ojciec, a Ja znam Ojca. Życie moje oddaję za owce. Mam także inne owce, które nie są z tej owczarni. I te muszę przyprowadzić i będą słuchać głosu mego, i nastanie jedna owczarnia i jeden pasterz.
Dlatego miłuje Mnie Ojciec, bo Ja życie moje oddaję, aby je potem znów odzyskać. Nikt mi go nie zabiera, lecz Ja od siebie je oddaję. Mam moc je oddać i mam moc je znów odzyskać. Taki nakaz otrzymałem od mojego Ojca”.
J 10,11-18

11-13. Pasterz naraża życie, by chronić swoje owce przed drapieżnikami i złodziejami. Faryzeusze uważali zawód pasterski za nieczysty, arystokraci gardzili nimi jako pospolitymi robotnikami należącymi do warstwy niższej. Przeciwnikom Jezusa trudno byłoby się zatem utożsamić z bohaterem przypowieści. W żydowskiej potocznej frazeologii „życie" było skróconą formą zwrotu „życie wieczne", który oznacza życie w przyszłym świecie. Jedność z Jezusem pozwala doświadczyć tego życia już obecnie. Najemny sługa nie był odpowiedzialny za obronę owiec przed atakami dzikich zwierząt (Wj 22,13) i pracował w zamian za wynagrodzenie, nie zaś dlatego, że owce były jego własnością. Religijni przywódcy, którzy pozwolili, by Boże owce uległy rozproszeniu, nie byli Jego prawdziwymi przedstawicielami, ponieważ nie zależało im na tym, na czym zależało Jemu (Jr 23,1; Ez 34,6).

”dobrym pasterzem”: Greckie słowo kalos, „dobry", oznacza „szlachetny" lub „doskonały" nie zaś po prostu „dobry do" czegoś. W przeciwieństwie do złych pasterzy, którzy pozwalali, by owce były pożerane przez wilki, Jezus oddaje za owce własne życie. W Mk 14,27 Jezus nawiązuje do Za 13,7 opowiadającym o uderzeniu pasterza i rozproszeniu owiec. W ten sposób obraz Jezusa jako pasterza, który umiera za owce, nawiązuje do wczesnochrześcijańskiej tradycji męki Pańskiej.

14-15. Stary Testament często opisywał przymierze, które łączy Izraela z Bogiem, jako „znanie" Go, co miało oznaczać bliską i nacechowaną posłuszeństwem relację z Nim (np. Jr 31,34; Oz 6,6). Zob. J 10,3-4 i J 16,13-15.

”znam owce moje”: Druga wypowiedź Jezusa ma bardziej Janowy charakter, ukazuje bowiem związek między pasterzem i owcami jako analogiczny do łączącego Jezusa z jego Ojcem. Związek ten stanów podstawę ofiary, jaką Jezus złoży dla dobra owiec. W J 15,12-17 wykorzystano przykład przyjaźni, by opisać śmierć Jezusa w kontekście takiej właśnie relacji.

16-18. Obraz zbierania owczarni w jedno stado w języku Starego Testamentu oznaczał zgromadzenie owiec Izraela rozproszonych wśród narodów (por. Ez 37,21-24; Mi 2,12). Ponowne zgromadzenie Izraela w czasach ostatecznych było jedną z podstawowych nadziei starożytnego judaizmu, którą odnaleźć można w żydowskich pismach i modlitwach. Jezus może mieć tutaj jednak na myśli pogan.

”inne owce, które nie są z tej owczarni”: Słowa te przerywają rozważania na temat związków owiec z pasterzem i Jezusa z Ojcem, zawartych w obrazie pasterza/ owiec, nawiązując do „innych owiec", które będą również słuchały głosu Jezusa. W innych miejscach J wtrącenia takie odnoszą się do przyszłych pokoleń wierzących (np. J 17,20; 20,29). Można je również odnieść do późniejszego przyjścia pogan („Greków") do Jezusa, które Jan wspomina dwukrotnie (J 7,35; 12,20-22). W czasie gdy J była już spisana, wspólnota Janowa wiedziała o istnieniu innych wspólnot chrześcijańskich, szczególnie tych, których tradycja sięgała apostoła Piotra (J 21,15-19), któremu nadano tytuł „pasterz". Uwaga ta może być również aluzją do chrześcijan, którzy nie należeli do owczarni Janowej.

”Miłuje Mnie Ojciec, boja życie moje oddaję”: Prymitywne chrześcijaństwo podkreślało fakt, że Jezus złożył swoje życie jako wyraz dobrowolnego posłuszeństwa woli Boga (przekreślając w ten sposób nieposłuszeństwo Adama; por. Flp 2,8; Rz 5,19; Hbr 5,8). Janowa transpozycja owego tematu podkreśla miłość istniejącą między Ojcem i Synem oraz suwerenny i dobrowolny charakter śmierci Chrystusa. Dobrowolność ta jest widoczna w fakcie, że w przeciwieństwie do ludzi, których przeznaczeniem jest śmierć, jeśli nie przyjmą życia ofiarowanego przez Chrystusa - on może „je znów odzyskać". Podkreślenie faktu, że Chrystus daje swoje życia za owce, powinno uczynić jasnym, że Czwarta Ewangelia nie interpretuje odzyskania życia przez Chrystusa w sensie przypisywanym temu wydarzeniu w gnostyckim doketyzmie, w którym „duchowa istota" Pana nigdy nie zaznała śmierci. Jan stara się również ustrzec wierzących przed błędnym rozumieniem, że śmierć Jezusa jest zwycięstwem jego wrogów. Prawdopodobnie chrześcijanie Janowi spotykali się z zarzutem ze strony przeciwników, że Jezus nie mógłby pozostawać w jedności z Ojcem, jak utrzymywał, lub być dla ludzi źródłem życia (np. J 5,21), gdyby został stracony pośród najgorszych przestępców.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :