XXIX NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXIX NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Cena zbawienia

Czytanie z Księgi Izajasza.

Spodobało się Panu zmiażdżyć swojego Sługę cierpieniem. Jeśli wyda swe życie na ofiarę za grzechy, ujrzy potomstwo, dni swe przedłuży, a wola Pana spełni się przez Niego. Po udrękach swej duszy ujrzy światło i nim się nasyci. Zacny mój Sługa usprawiedliwi wielu, ich nieprawości on sam dźwigać będzie.
Iz 53,10-11

Zwycięstwo zostało ogłoszone, chociaż sługa nie doświadczy go w ciągu swojego życia. Tekst wersetów jest skażony; w. 10 jest czasami w ogóle odrzucany,

”spodobało się”: Jedno z kluczowych słów Deutero-Izajasza (Iz 44,28; 46,10; 48,14). W NT oznacza Boże zamiary spełnione w Jezusie (Mt 26,42; J 4,34; por. Bonnard, Secondlsaie 282 nr 5).

”ofiarę za grzechy”: Deutero-Izajasz wychodzi poza starożytne pojmowanie liturgicznej ofiary za grzechy popełnione nieumyślnie (Kpł 4-5), wprowadzając ofiarę za grzechy umyślne. Chociaż Deutero-Izajasz przenosi język rytualny do świeckiej sfery życia, fragmenty takie jak ten podkreślają głęboką świadomość grzechu w Izraelu w okresie wygnania, wywierającą wpływ na sferę kultu. Od czasu niewoli babilońskiej często pojawiają się wzmianki o liturgiach pokutnych (Za 7-8; Księga Joela). Użyte w LXX słowo lytron, „okup", pojawia się w Mk 10,45.

Bóg ponownie zabiera głos w zakończeniu.
”Po udrękach swej duszy”: Hebr. „przez swoją wiedzę", tj. przez pełne doświadczalne zjednoczenie się z cierpiącym, grzesznym ludem.

”usprawiedliwi wielu”: Obdarzy ich własną dobrocią, wypełniając w ten sposób wszystkie Boże obietnice (por. Iz 40,14). Chociaż niewinność odróżnia Sługę od reszty Izraela, zawsze łączy się z nim ponownie w zbiorowym obrazie.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

53,10. Ofiara za grzechy. Ofiara zadośćuczynienia była tradycyjnie nazywana ofiarą za grzechy. Cho­ciaż hebrajski termin, który został tutaj użyty, jest słusznie tłumaczony jako „wina", pełnił on bardziej techniczną funkcję w ramach systemu ofiarnego. Ten rodzaj ofiary miał zaradzić szczególnego ro­dzaju przestępstwom - wiarołomstwu lub święto­kradztwu. Przez wiarołomstwo należy rozumieć ze­rwanie przymierza, zaś świętokradztwo oznaczało zbezczeszczenie świętego miejsca lub przedmiotu. Zob. komentarz do Kpł 5,14-16. W tym kontekście przyczyną złożenia ofiary za grzechy było naj­prawdopodobniej naruszenie przymierza przez Izraela.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Okaż swą łaskę ufającym Tobie.

Bo słowo Pana jest prawe,
a każde Jego dzieło godne zaufania.
On miłuje prawo i sprawiedliwość,
ziemia jest pełna Jego łaski.
Refren.
Oczy Pana zwrócone na bogobojnych,
na tych, którzy czekają na Jego łaskę,
aby ocalił ich życie od śmierci
i żywił ich w czasie głodu.
Refren.
Dusza nasza oczekuje Pana,
On jest naszą pomocą i tarczą.
Panie, niech nas ogarnie Twoja łaska
według nadziei, którą pokładamy w Tobie.
Refren.
Ps 33,4-5.18-19.20 i 22

Hymn.
Struktura:
ww. 1-3 (wstępna zachęta do wielbienia Boga);
ww. 4-9 (stwórcze słowo Boże);
ww. 10-15 (Bóg jest Władcą narodów na ziemi);
ww. 16-19 (tylko Bóg jest Zbawcą);
ww. 20-22 (zakończenie).

1. Wstęp przypomina Ps 32,11.

3. ”pieśń nową”: Pewne ryty określały, że trzeba używać „nowych” rzeczy (por. 1 Sm 6,7; 2 Sm 6,3); analogicznie należałoby ofiarować Bogu „nową pieśń" chwały (por. Ps 96,1; 98,1; Ap 14,3).

13-19. Znikomość istot ludzkich widoczna z miejsca, gdzie przebywa Bóg (por. Iz 40,22). Tylko Bóg jest obiektem godnym ludzkiego zaufania.

17. ”W koniu”: Nie chodzi o środek komunikacji, lecz wykorzystanie go w czasie wojny.

18. Por. Ps 34,16. Temat wszechwidzącego Boga został wprowadzony w ww. 13-15. Ten sam Bóg, którego „oczy są nad” wszystkimi ludźmi, jako ich najwyższy sędzia, patrzy na swoich wiernych również ze współczuciem.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

33,2. Harfa, lira [BT: „cytra, harfa"]. Są to typowe instrumenty muzyczne tamtych czasów, co po­twierdzają starożytne teksty Bliskiego Wschodu oraz reliefy i malowidła, począwszy od III tysiącle­cia przed Chr. Nadal jednak istnieją pewne roz­bieżności w sprawie tego, które z hebrajskich słów oznacza „harfę", a które „lirę". Sądzi się, że słowo tłumaczone jako „lira" wskazuje na dziesięciostrunowy instrument, zaś „harfa" ma mniejszą liczbę strun. Obydwa instrumenty miały drewnianą ramę, którą grający trzymał w rękach. W Ugarit odkryto tekst muzyczny, który rzuca światło na muzykę z okresu późnego brązu. W utworze tym zapisano akordy grane podczas akompaniowania na lirze wykonaniu religijnego hymnu Hurytów.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Przybliżmy się z ufnością do Chrystusa

Czytanie z Listu do Hebrajczyków.

Bracia:
Mając arcykapłana wielkiego, który przeszedł przez niebiosa, Jezusa, Syna Bożego, trwajmy mocno w wyznawaniu wiary. Nie takiego bowiem mamy arcykapłana, który by nie mógł współczuć naszym słabościom, lecz doświadczonego we wszystkim na nasze podobieństwo, z wyjątkiem grzechu. Przybliżmy się więc z ufnością do tronu łaski, abyśmy otrzymali miłosierdzie i znaleźli łaskę w stosownej chwili.
Hbr 4,14-16

Wersety te nawiązują do 2,16-3,1, przygotowując do rozwinięcia tematu kapłaństwa Jezusa.

14. Zob. Ps 110,4, przytoczony w Hbr 5,6. Tradycje apokaliptyczne przedstawiają niebo jako miejsce kultu. Obrazowość niebieskiej świątyni jest szczególnie wyeksponowana w Księdze Apokalipsy. W późniejszej tradycji samarytańskiej Mojżesz (który w niektórych tradycjach żydowskich wstąpił do nieba, by otrzymać Prawo) pełnił rolę niebieskiego arcykapłana. Jednak chrześcijańskie przedstawienie Jezusa jako postaci spełniającej tę funkcję jest przypuszczalnie wcześniejsze od samarytańskiej tradycji o Mojżeszu.

”arcykapłana wielkiego”: Jedyne miejsce Listu, w którym Jezus został w taki sposób określony; autor Hbr mówi zwykle o nim jako o arcykapłanie lub po prostu kapłanie; być może pragnie w tym miejscu podkreślić wyższość Jezusa nad żydowskimi arcykapłanami, do których stale go porównuje. To samo określenie zostało użyte przez Filona w odniesieniu do Logosu (por. De somn. 1. 214,219).

”który przeszedł przez niebiosa”: Zob. komentarz do 1,2; zob. też 2 Hen 3-20.

”trwajmy mocno w wyznawaniu wiary”: Zob. komentarz do 3,2.

15. Autor kontynuuje temat Chrystusa, który doświadczył pełni człowieczeństwa, wciąż będąc posłuszny Bogu (Hbr 2,14-18). Gdyby czytelnicy Listu do Hebrajczyków (co wydaje się jednak mało prawdopodobne) byli świadomi nadużyć popełnianych przez arcykapłanów w Jerozolimie, mogliby dopatrzyć się tutaj kontrastu z postępowaniem arystokracji kapłańskiej.

”doświadczonego we wszystkim na nasze podobieństwo, z wyjątkiem grzechu”: Jedyna różnica między doświadczaniem pokus przez Jezusa i przez jego naśladowców, na którą wskazuje autor, to ta, iż Jezus nigdy im nie uległ.

16. Arka Przymierza symbolizowała Boży tron w Starym Testamencie (np. 2 Sm 6,2; Ps 80,1; 99,1; Iz 37,16; por. Ps 22,3) podobnie jak na obszarze starożytnego Bliskiego Wchodu (gdzie królowie lub bóstwa były często przedstawiane jako zasiadające na tronie utworzonym ze skrzydlatych postaci). Do Arki Przymierza nie wolno się było zbliżać, znajdowała się ona w najświętszej części Świątyni, do której nawet arcykapłan mógł wchodzić jedynie raz w roku. Chrystus umożliwił wolny i pełny dostęp do Boga wszystkim swoim naśladowcom (Hbr 10,19-20).

”tronu łaski”: Tron Boży (por. 8,1; 12,2). Panowanie wywyższonego Jezusa jest tematem Hbr, na co wskazuje częste cytowanie Ps 110,1; w 1,8 autor pisze o tronie Jezusa. Jednak podobieństwo tego wersetu do 10,19-22 wskazuje, że ma on na myśli wolny przystęp do Boga, który został zapewniony przez zbawcze dzieło Jezusa: „Dzięki Jezusowi Chrystusowi, prawdziwemu arcykapłanowi, tron Boży stał się tronem łaski" (Michel, Herder 209-210).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Syn Człowieczy przyszedł, żeby służyć
i dać swoje życie na okup za wielu.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Mk 10,45

EWANGELIA
Przełożeństwo jest służbą

Słowa Ewangelii według świętego Marka

Jakub i Jan, synowie Zebedeusza, zbliżyli się do Jezusa i rzekli: „Nauczycielu, chcemy, żebyś nam uczynił to, o co Cię poprosimy”.
On ich zapytał: „Co chcecie, żebym wam uczynił?” Rzekli Mu: „Użycz nam, żebyśmy w Twojej chwale siedzieli jeden po prawej, drugi po lewej Twej stronie”.
Jezus im odparł: „Nie wiecie, o co prosicie. Czy możecie pić kielich, który Ja mam pić, albo przyjąć chrzest, którym Ja mam być ochrzczony?”
Odpowiedzieli Mu: „Możemy”.
Lecz Jezus rzekł do nich: „Kielich, który Ja mam pić, pić będziecie; i chrzest, który Ja mam przyjąć, wy również przyjmiecie. Nie do Mnie jednak należy dać miejsce po mojej stronie prawej lub lewej, ale dostanie się ono tym, dla których zostało przygotowane”.
Gdy dziesięciu to usłyszało, poczęli oburzać się na Jakuba i Jana. A Jezus przywołał ich do siebie i rzekł do nich:
„Wiecie, że ci, którzy uchodzą za władców narodów, uciskają je, a ich wielcy dają im odczuć swą władzę. Nie tak będzie między wami. Lecz kto by między wami chciał się stać wielki, niech będzie sługą waszym. A kto by chciał być pierwszym między wami, niech będzie niewolnikiem wszystkich. Bo i Syn Człowieczy nie przyszedł, aby Mu służono, lecz żeby służyć i dać swoje życie na okup za wielu”.
Mk 10,35-45

35-37. Jakub i Jan pragną otrzymać pozycję namiestników w ziemskim królestwie. Pragnienie to stanowi kolejne odzwierciedlenie powszechnej koncepcji 'Mesjasza i królestwa Bożego, którą Jezus wielokrotnie obalał (zob. komentarz do Mk 8,31-38).

35. ”Jakub i Jan”: Jakub i Jan tworzyli wraz z Piotrem wewnętrzny krąg uczniów (zob. komentarz do 5,37); powinni byli lepiej rozumieć Jezusa i nie zadawać takiego pytania,

”chcemy, żebyś nam uczynił”: W Mt 20,20 prosi o to ich matka - po części wynika to pewnie z podjętej przez Mateusza próby, by złagodzić negatywny obraz uczniów w Ewangelii Marka.

37. ”Daj nam, żebyśmy w Twojej chwale siedzieli jeden po prawej, drugi po lewej Twej stronie”: Prośba dotyczy zaszczytnej pozycji w nadchodzącym królestwie Bożym. Fragment może nawiązywać do obrazu Jezusa jako eschatologicznego sędziego zasiadającego na tronie, lub (co jest bardziej prawdopodobnie) do Jezusa jako Mesjasza przewodzącego uczcie mesjańskiej.

38. Również w innych miejscach Jezus nazywa krzyż swoim kielichem (Mk 14,30-24.36), co może być aluzją do kielicha sądu, który pojawia się często na kartach Starego Testamentu (Ps 60,3; 75,8; Iz 51,17-23; Jr 25,15-29; 49,12; Lm 4,21; Za 12,2). Chrzest Jezusa też w jakiś sposób zapowiada Jego śmierć (zob. komentarz do Mk 1,11; por. Łk 12,50; Ps 69,2.14-15).

”pić kielich, który Ja mam pić, albo przyjąć chrzest, którym Ja mam być ochrzczony”. W tym kontekście obraz kielicha i chrztu dotyczy cierpienia i śmierci Jezusa (zob. Iz 51,17-22; Ps 69,2-3.15). Nie jest pewne, czy w przesłaniu o męce i śmierci Jezusa istnieje odwołanie do eucharystii i chrztu. Na temat obrazu „kielicha" w opowiadaniu o męce zob. Mk 14,23; 14,36.

39-40. Zajmowanie miejsca po którejkolwiek stronie królewskiego tronu (szczególnie po prawej) było najbardziej prestiżową pozycją w całym królestwie. Jezus może tutaj jednak czynić aluzję do tych, którzy zostaną ukrzyżowani po Jego prawicy i lewicy (Mk 15,27). Jakub zginął męczeńską śmiercią jako pierwszy z Dwunastu (Dz 12,2), tradycja Kościoła podaje jednak, że Jan dożył dziewięćdziesięciu kilku lat.

39. ”Możemy”. Pewność siebie wyrażona przez uczniów ma charakter ironiczny w kontekście ich tchórzliwego zachowania przedstawionego w opowiadaniu o męce. Jezus zapowiada Jakubowi i Janowi męczeńską śmierć, przypominającą jego cierpienie.

40. ”Nie do mnie jednak należy”. Mt 20,23 przypisuje tę władzę Ojcu. Słowa Jezusa wskazują na podleganie władzy Ojca; z tego powodu tekst ten był wykorzystywany przez arian we wczesnych debatach chrystologicznych. Nie wiadomo dla kogo zostanie przygotowane to miejsce.

41-42. Wszyscy Żydzi dobrze znali pogański model władzy: starożytni królowie Bliskiego Wschodu od dawna podawali się za bogów i sprawowali bezwzględną władzę. Greccy władcy panujący na znacznej części wschodnich obszarów świata śródziemnomorskiego przejęli ten sam obyczaj. Rzymski cesarz i jego urzędnicy władający prowincjami cesarstwa (którzy zwykle niewiele się przejmowali opinią Żydów) byli postrzegani w podobny sposób, - jako brutalni tyrani. Przypomnienie 'uczniom, że dążenie do władzy jest zwyczajem pogan, dostarcza okazji, by powiedzieć im, iż nie powinni tak postępować. Żydowscy nauczyciele powoływali się na pogańskie obyczaje jako na przykłady negatywne.

41. ”Gdy dziesięciu [pozostałych] to usłyszało, zaczęli oburzać się”: Wzmianka o reakcji pozostałych uczniów stwarza okazję do nauczania na temat służenia innym jako wzoru chrześcijańskiego przywództwa, a jednocześnie jest częścią odpowiedzi na pytanie Jakuba i Jana.

42. ”ci, którzy uchodzą za władców narodów.” Początek zdania ma charakter ironiczny; czasowniki katekyrieuousin („uchodzą za władców") i katexousiazousin („uciskają je") są żywym obrazem władzy opierającej się na brutalnej sile.

43-44. Zdefiniowanie wielkości w kategoriach bycia sługą było radykalnym posunięciem ze strony Jezusa. Mimo że przepisy żydowskie wymagały łagodnego traktowania niewolników, wolni Żydzi (podobnie jak poganie) uważali niewolników za niższą warstwę społeczną.

43. ”kto by między wami chciał się stać wielkim, niech będzie sługą waszym”: Zob. 9,35. Kluczowym słowem w obydwu wersetach jest diakonos (dosłownie „ten, który oczekuje przy stołach"); pozostaje ono w jaskrawym kontraście z terminologią dotyczącą władzy użytą w wersecie poprzednim.

44. ”niewolnikiem wszystkich”: Marek użył tutaj słowa doulos - oznaczającego jeszcze większą pokorę niż diakonos.

45. Określając siebie mianem „sługi" i definiując swoją misję jako „danie swojego życia na okup za wielu", Jezus identyfikuje się z cierpiącym Sługą Pańskim z Iz 53,10-12 (mimo odmiennych opinii niektórych współczesnych badaczy). Chociaż misja sługi dotyczyła pierwotnie Izraela jako całości (Iz 41,8; 43,10; 44,2.21; 49,3), naród wybrany, z powodu nieposłuszeństwa, nie mógł jej wypełnić (Iz 42.19); dlatego ten, który miał ją w końcu zrealizować, musiał odnowić zarówno Izraela, jak i przynieść światłość 'poganom (Iz 49,5-7; 52,13-53,12). Ponieważ fragmentu tego nie odnoszono wcześniej do Mesjasza, Jezus stara się zmienić oczekiwania uczniów odnośnie do Jego mesjańskiej misji. Na temat „wielu" zob. komentarz do Rz 5,15.

”Syn Człowieczy nie przyszedł, aby mu służono, lecz żeby służyć.” Ten fragment jest konkluzją nauczania zawartego w 10,42-44; stawia uczniom za wzór Jezusa,

”dać swoje życie na okup za wielu”: Słowa „dać swoje życie” odnoszą się w 1 Mch 2,50; 6,44 do męczeństwa. Lytron, „okup”, zawiera w sobie ideę wyzwolenia z więzów niewoli, więzienia. Zwrot „za wielu" jest odbiciem słów z Iz 53,11-12. Całość poucza, że śmierć Jezusa jest źródłem wyzwolenia, którego owych „wielu" nie zdołałoby osiągnąć o własnych siłach.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :