VII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

VII NIEDZIELA ZWYKŁA

Czytania mszalne

 PIERWSZE CZYTANIE
Dawid oszczędza Saula

Czytanie z Pierwszej Księgi Samuela

Saul wyruszył ku pustyni Zif, a wraz z nim trzy tysiące wyborowych Izraelitów, aby wpaść na trop Dawida na pustyni Zif.

Dawid wraz z Abiszajem zakradli się w nocy do obozu; Saul właśnie spał w środku obozowiska, a jego dzida była wbita w ziemię obok głowy. Abnert i ludzie uśpieni leżeli dokoła niego. Rzekł więc Abiszaj do Dawida: „Dziś Bóg oddaje wroga twojego w moc twoją. Teraz pozwól, że przybiję go dzidą do ziemi, jednym pchnięciem, drugiego nie będzie trzeba”. Dawid odparł Abiszajowi: „Nie zabijaj go! Któż bowiem podniósłby rękę na pomazańca Pańskiego, a nie doznałby kary?”.

Zabrał więc Dawid dzidę i dzbanek z wodą od wezgłowia Saula i poszli sobie. Nikt ich nie spostrzegł, nikt o nich nie wiedział, nikt się nie obudził. Wszyscy spali, gdyż Pan zesłał na nich twardy sen.
Dawid oddalił się na przeciwległe wzgórze i stanął na wierzchołku góry, z daleka, a dzieliła go od nich spora odległość.

Wtedy Dawid zawołał do Saula: „Oto dzida królewska, niech przyjdzie który z pachołków i weźmie ją. Pan nagradza człowieka za sprawiedliwość i wierność; Pan dał mi ciebie w ręce, lecz ja nie podniosłem ich przeciw pomazańcowi Pańskiemu”.

1 Sm 26,2.7-9.12-13.22-23

1-25. Jest pewną osobliwością, że historia ta została powtórzona w więcej niż jednej 'wersji (por. rozdz. 24). Jest ona w stanie pobudzić uwagę i utrzymać w napięciu. Saul ściga Dawida z trzema tysiącami ludzi; wiemy, że oddział Dawida liczył ich wtedy sześciuset. Narrator opowiada, że Dawid wysłał szpiegów, a potem z Abiszajem przeniknął do obozu Saula. Nie dowiadujemy się niczego o zamiarach Dawida, póki nie rezygnuje z zabicia Saula i zamiast tego wraca z dzidą Saula i jego manierką na wodę. W nocnym dialogu Dawid oznajmia swą niewinność i prawo do pozostania w kraju. W tej wymianie zdań Saul i Dawid w pewnej mierze godzą się między sobą.
Ironia opowiadania leży w tym, że choć Dawid osiąga tyle, że nie zostanie wypędzony z kraju, w następnym rozdziale decyduje się uciec do Filistynów. Rozdz. 26 dotyczy nie tyle zgody między Saulem a Dawidem, co usprawiedliwienia Dawida. Usprawiedliwianie się najlepiej widać w mowach Dawida nad ciałem śpiącego Saula (ww. 10-11) i w dialogu ze zbudzonym już Saulem (ww. 18-20.23-24). Potwierdzają to mowy przypisane Saulowi (ww. 21.25). Fatalistyczna teologia Dawida dochodzi do głosu w ww. 10 i 19; powróci w 2 Sm 12,22-23; 15,25-26; 16,10-12 (por. 1 Sm 22,3). Co dziwniejsze, motyw ten jest nieobecny gdzie indziej, zastanawiamy się więc, czy rzeczywiście pochodzi on od samego Dawida. Błogosławieństwo Saula wypowiedziane nad Dawidem (w. 25) to ostatnie słowa, jakie ze sobą zamienili. Opowiadanie takie pozwala narratorowi przedstawić ich rozejście się w sposób pokojowy, po przyznaniu racji Dawidowi przez człowieka, który jakże długo próbował pozbawić go życia. Pozostają jednak oddaleni.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan jest łaskawy, pełen miłosierdzia.

Błogosław, duszo moja, Pana,
i wszystko, co jest we mnie, święte imię Jego.
Błogosław, duszo moja, Pana
i nie zapominaj o wszystkich Jego dobrodziejstwach.
 

Refren.

On odpuszcza wszystkie twoje winy
i leczy wszystkie choroby.
On twoje życie ratuje od zguby,
obdarza cię łaską i zmiłowaniem.

Refren.

Miłosierny jest Pan i łaskawy,
nieskory do gniewu i bardzo cierpliwy
Nie postępuje z nami według naszych grzechów
ani według win naszych nam nie odpłaca.

Refren.

Jak odległy jest wschód od zachodu,
tak daleko odsunął od nas nasze winy.
Jak ojciec lituje się nad dziećmi,
tak Pan się lituje nad tymi, którzy cześć Mu oddają.

Refren.

Ps 103,1-2.3-4.8 i 10.12-13

Ps 103. Dziękczynienie jednostki, przypuszczalnie za odzyskanie zdrowia (w. 3), którego cechy hymniczne zostały zauważone przez Gunkela i późniejszą krytykę form.

Struktura: ww. 1-5.6-18 (dalej podzielone na 6-14 i 15-18).19-22.

3. Związek między przebaczeniem za grzechy a uzdrowieniem z choroby fizycznej jest motywem występującym w NT (Mk 2,10-11); związek między grzechem i chorobą występuje zarówno w ST (Hi; Ps 32,3-5; 107,17), jak i w NT (J 9; Jk 5,l4-l6). 

4. Wybawienie psalmisty „od zguby” (Szeol) kontynuuje temat śmiertelnej choroby.

5. ”On twoje dni nasyca dobrami”: „Dobra” mogą oznaczać ogólnie dobrodziejstwa Boże lub konkretnie Bożą obecność, podobnie jak w Wj 33,19.

7. ”Drogi swoje objawił Mojżeszowi”: Obok cytatu Wj 33,13 w tym wersecie i Wj 34,6 w w. 8 występuje aluzja do Wj 34,9 w w. 3.

9-13. Wersety, które występują tuż po cytacie z Wj 34,6 stanowią jego komentarz; w. 9 charakteryzuje gniew Boży, w. 10 – jego łaskę, w 11. – jego łaskawość wynikającą z przymierza (heses) i w. 13 –Jego miłosierdzie.

15-16. Aluzja do Iz 40,6-8 albo niezależne wykorzystanie częstego motywu. Por. Ps 90,5-6; Hi 14,2; Iz 51,12. „Wiatr” niszczący rośliny to sirocco, wiatr ze wschodu.

17-18. Przeciwstawieniem przemijania życia ludzkiego jest wieczna miłość Jahwe wobec tych, którzy strzegą jego przymierza.

20-21. Psalmista zaprasza wszystkich członków rady Bożej i wszystkie zastępy niebieskie, by przyłączyli się do wielbienia Jahwe, który panuje w niebie.

22. Całe stworzenie przyłącza się do chóru chwały. Psalm kończy się powtórzeniem słów wstępu.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Zmartwychwstanie Chrystusa podstawą naszej wiary

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Bracia:
Stał się pierwszy człowiek, Adam, duszą żyjącą, a ostatni Adam - Chrystus - duchem ożywiającym. Nie było jednak wpierw tego, co duchowe, ale to, co ziemskie; duchowe było potem. Pierwszy człowiek z ziemi ziemski, drugi Człowiek z nieba. Jaki ów ziemski, tacy i ziemscy; jaki Ten niebieski, tacy i niebiescy.

A jak nosiliśmy obraz ziemskiego człowieka, tak też nosić będziemy obraz Człowieka niebieskiego.

1 Kor 15, 45-49

44-45. Ciało „cielesne” lub „zmysłowe” to dosłownie ciało „ożywiane przez duszę” w przeciwieństwie do ciała „duchowego”. Paweł nie naucza tutaj, jakoby przyszłe ciało miało zostać uczynione z „ducha” (chociaż stoicy twierdzili, że duch był substancją materialną), na tej samej zasadzie, co obecne ciało jest uczynione z „duszy”. Raczej obecne ciało jest dostosowane do obecnego naturalnego sposobu istnienia, zaś ciało przyszłe - do życia, które już teraz jest pod panowaniem Bożego Ducha. W w. 45 Paweł cytuje Rdz 2,7, który mówi o tym, że Bóg uczynił Adama „duszą żyjącą”, czyli naturalnym człowiekiem. Wielu jednak Żydów spoza Palestyny uważało, że Rdz 1,26-27 odnosi się do innego, idealnego człowieka - czystej formy, wzoru ludzkości - i Paweł do tej idei może też tutaj nawiązywać.

45. ”Stał się pierwszy człowiek Adam, duszą żyjącą”: Dodając imię „Adam” do cytatu z Rdz 2,7b, Paweł akceptuje historyczny charakter tej postaci. Dodając słowo „pierwszy” odchodzi od egzegezy Filona.

”ostatni Adam duchem ożywiającym”: Z powodu przekonania, że koniec dziejów świata będzie odpowiadał ich początkowi, żydowska teologia zakładała, że Adam odegra pewną rolę w eschatonie (1 Hen 85-90; Apoc. Mos. 21,6; 39,2; 41,1-3). To pozwoliło Pawłowi ukazać Chrystusa jako ostatniego Adama. Jezus stał się Panem przez zmartwychwstanie (Rz 1,3-4; 14,9) i, w przeciwieństwie do pierwszego Adama, został ukazany jako dający, nie zaś przyjmujący życie.

46-49. Filon, filozof żydowskiej diaspory, przeciwstawiał nie ulegającego skażeniu „człowieka niebieskiego” (z Rdz 1) „człowiekowi ziemskiemu” (z Rdz 2). Pierwszy reprezentował idealny duchowy stan umysłu, który dąży do rzeczy niebieskich, drugi zaś człowieka cielesnego, oddanego sprawom doczesnym. Paweł posługuje się tą terminologią w nawiązaniu do poglądu, który Koryntianie przypuszczalnie przyjmowali, odnosząc ją do zmartwychwstałego ciała oraz odwracając kolejność (najpierw człowiek naturalny, następnie duchowy).
Nauczyciele żydowscy często wyjaśniali, że nieposłuszeństwo Adama sprowadziło na świat grzech i śmierć (zob. komentarz do Rz 5,12-21). Często też jednak nauczali, że Adam przed upadkiem miał niezrównaną chwałę i moc, które zostaną odnowione w przyszłym świecie.

46.”wpierw”: Ponieważ według Filona człowiek niebieski był niematerialny i nie podlegał skażeniu (De op. mund. 134), jego ciało mogło być określone jako „duchowe”. Według Pawła jakość tę można było przypisać wyłącznie ciału zmartwychwstałego Chrystusa. Stąd odwraca on porządek Filona, obalając tezy przeciwników, którzy przyjęliby ideę niebieskiego człowieka, potwierdzając w ten sposób Pawłową tezę z w. 44b.

47. Paweł rozwija tutaj to, co powiedział wcześniej językiem, który przywodzi terminologię Filona.

”z ziemi (...) z nieba”: Te wieloznaczne słowa odczytywane w kontekście, wskazują na sferę bytu, do której przynależą Adam i Chrystus.

48-49. Wersety te powtarzają myśl zawartą w ww. 21-22, jednak z innej perspektywy. Adam i Chrystus reprezentują możliwości ludzkiego bytu - są one równie realne, ponieważ wszyscy byliśmy tacy jak Adam i wszyscy możemy stać się tacy jak Chrystus.

49. ”nosić będziemy obraz”: Posiadać takie samo ciało.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Daję wam przykazanie nowe,
abyście się wzajemnie miłowali, jak Ja was umiłowałem.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
J 13,34

 EWANGELIA
Przykazanie miłości nieprzyjaciół

Jezus powiedział do swoich uczniów „Powiadam wam, którzy słuchacie: Miłujcie waszych nieprzyjaciół; dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą; błogosławcie tym, którzy was przeklinają, i módlcie się za tych, którzy was oczerniają. Jeśli cię kto uderzy w policzek, nadstaw mu i drugi. Jeśli bierze ci płaszcz, nie broń mu i szaty. Daj każdemu, kto cię prosi, a nie dopominaj się od tego, który bierze twoje. Jak chcecie, żeby ludzie wam czynili, podobnie i wy im czyńcie.

Jeśli bowiem miłujecie tylko tych, którzy was miłują, jakaż za to dla was wdzięczność? Przecież i grzesznicy miłość okazują tym, którzy ich miłują. I jeśli dobrze czynicie tym tylko, którzy wam dobrze czynią, jaka za to dla was wdzięczność? I grzesznicy to samo czynią. Jeśli pożyczek udzielacie tym, od których spodziewacie się zwrotu, jakaż za to dla was wdzięczność? I grzesznicy grzesznikom pożyczają, żeby tyleż samo otrzymać. Wy natomiast miłujcie waszych nieprzyjaciół, czyńcie dobrze i pożyczajcie, niczego się za to nie spodziewając. A wasza nagroda będzie wielka, i będziecie synami Najwyższego; ponieważ On jest dobry dla niewdzięcznych i złych. Bądźcie miłosierni, jak Ojciec wasz jest miłosierny.

Nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni; nie potępiajcie, a nie będziecie potępieni; odpuszczajcie, a będzie wam odpuszczone. Dawajcie, a będzie wam dane: miarą dobrą, natłoczoną, utrzęsioną i opływającą wsypią w zanadrze wasze. Odmierzą wam bowiem taką miarą, jaką wy mierzycie”.
Łk 6,27-38

27-28. Aktualizacja przesłania z 6,20-26 dokonana dla Łukaszowej wspólnoty.

27a. ”wam, którzy słuchacie”: Poselstwo Łukasza jest skierowane do potencjalnych uczniów.

27b-29. Wersety te nawiązują do 6,22 i obrazowo ukazują, jak uczniowie mają reagować na prześladowania. Miłość nieprzyjaciół, o której pisze Łukasz, ma charakter nakazu. Nadstawienia drugiego policzka na następne uderzenie czy oddanie swych szat (w. 29) sprzeciwia się naturalnemu ludzkiemu dążeniu do zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Przykazanie sugeruje, że instynkt samozachowawczy musi zostać zastąpiony czymś innym. Łukaszowy temat miłowania nieprzyjaciół, wprowadzony tutaj, stanie się tematem powracającym, np. w opowieściach o Samarytanach: 9,51-56; 10,25--37; 17,11-19; Dz 8,4-25.

28. Chociaż Jezus (Łk 23,34) i Jego naśladowcy (Dz 7,60) praktykowali zasadę błogosławienia wrogom i modlenia się za nich, modlitwy o uniewinnienie i wywarcie pomsty są powszechne w Starym Testamencie (2 Krn 24,22; Ps 137,7-9; Jr 15,15; por. Ap 6,10) i w starożytnych tekstach złorzeczących (przekleństwach i zaklęciach magicznych).

29. Uderzenie w prawy policzek było najpoważniejszą zniewagą w kulturze starożytnego Bliskiego Wschodu. Ubiór, o którym mowa w tekście, oznacza odpowiednio spodnią i wierzchnią szatę (płaszcz). Ludzie najubożsi (np. przeciętni wieśniacy egipscy) mieli jedynie po jednej sztuce tych szat. Jezus może więc tutaj za pomocą hiperbolicznych obrazów mówić o całkowitym zaniechaniu oporu w obronie własnej spraw)

30. Jezus może mieć tutaj na myśli żebraków, tak powszechnych na obszarze starożytnego Wschodu, a także ludzi ubogich, starających się o pożyczkę. W żydowskiej Palestynie za żebraków uważano tych, którzy znajdowali się w prawdziwej potrzebie i byli niezdolni do wykonywania pracy. Rolnicy zaciągali pożyczki na zasiew. W żydowskim społeczeństwie podkreślano zarówno dobroczynność, jak i ludzką odpowiedzialność.

”każdemu”: Chociaż Mt 5,42a rozpoczyna się słowami: „Daj temu, kto cię prosi", Łukasz, zwracając się do przyszłych zamożnych uczniów, radykalizuje to przykazanie i nadaje mu charakter uniwersalny. W Mt 5,42b czytamy „nie odwracaj się od tego, kto chce pożyczyć od ciebie", jednak Łukasz jeszcze radykalizuje to przykazanie: „nie dopominaj się zwrotu od tego, który bierze twoje".

31. W formie negatywnej („Nie czyńcie innym tego, czego nie chcecie, aby wam czynili") ta zasada etyczna była powszechnie znana w starożytnym świecie.

”podobnie i wy im czyńcie”: Łukaszowa wersja „złotej reguły", zostanie wyjaśniona w ww. 32-36, ponieważ jego pogańscy czytelnicy rozumieli ją zgodnie z dominującą w ich kulturze etyką, opierającą się na zasadzie odpłaty. Za pomocą nauczania z 6,32-35ab Łukasz dokładniej wyjaśnia przykazanie miłości nieprzyjaciół (6,27), wskazując, że uczniowie powinni dzielić się z nimi swoimi majętnościami (6,35).

32-35. Nie słyszano dotąd nauki nakazującej miłowanie wrogów lub pożyczanie bez nadziei odzyskania pieniędzy, chociaż wielu faryzeuszów opowiadało się za pokojem z cesarstwem rzymskim (zatem przynajmniej za tolerowaniem w pewnym sensie nieprzyjaciół).

W świecie rzymskim oprocentowanie pożyczek sięgało niekiedy nawet 48 procent, lecz Stary Testament zakazywał lichwy i pożyczania na procent. Ponieważ wielu żydowskich wierzycieli obawiało się utraty swoich pieniędzy, gdyby pożyczyli je w przededniu roku szabatowego (Prawo domagało się wówczas umorzenia wszelkich długów), dlatego przed jego nadejściem wstrzymywali się od udzielania pożyczek, wyrządzając szkodę drobny rolnikom, którzy musieli pożyczać pieniądze na zasiewy. W celu obejścia tego prawa, żydowscy nauczyciele wynaleźli sposób, dzięki któremu ubodzy mogli pożyczać na tak długi okres, aż spłacili otrzymaną kwotę. Jezus dowodzi, że taka praktyka nie po winna być konieczna - ludzie posiadający środki powinni pomagać tym, którzy są ich pozbawieni, niezależnie od tego czy czyniąc to stracą pieniądze.

Biblijne prawa mówiące o pożyczaniu ubogim przed rokiem darowania (Pwt 15,9; co siedem lat wszystkie długi były umarzane; por. Kpł 25), wspierają tutaj zasadę Jezusa, posuwa się On jednak jeszcze dalej w podkreśleniu znaczenia bezinteresownego dawania. Chociaż Prawo ograniczało bezinteresowność, Jezus sięga aż do ducha Prawa i broni ofiary ponoszonej na rzecz bliźniego. Oczekiwano, że „synowie" dobrego człowieka będą naśladowali charakter swojego ojca, podobnie dzieci Boże powinny postępować jak Bóg.

”Jeśli bowiem”: Zgodnie z etyką opartą na zasadzie odpłaty osoba, która otrzymała jakieś dobro, była zobligowana do odwzajemnienia się swojemu dobroczyńcy. Takie odwzajemnienie się nie rodziło „wdzięczności" (Chris), bowiem było obowiązkiem. Jedynie wtedy, gdy ktoś „wyświadczał dobro" (agathopoiein - Łukaszowy sposób podkreślenia konkretnej, aktywnej natury miłości), mimo że nic w zamian nie otrzymał i niczego w zamian nie oczekiwał, otrzymywał - całkiem nieoczekiwanie - nie tylko „wdzięczność", lecz także nagrodę od Boga. Zob. też 14,12-14. 35c-36. Ukazany w kontekście uczniów dzielących się majętnościami z innymi motyw naśladowania Boga należy rozumieć następująco: „Ponieważ Bóg obficie udziela potrzebującemu światu daru zbawienia, uczniowie powinni stawać przed ubogimi z otwartymi rękami"

36. To, że ludzkie miłosierdzie powinno stanowić odzwierciedlenie miłosierdzia Bożego, stało się powszechną żydowską zasada (np. List Arysteasza 208; rabini). Słowo „miłosierni" może odpowiadać temu samemu aramejskiemu słowu, które w Ewangelii Mateusza 5,48 zostało przetłumaczone jako „doskonali".

37-39. Łukasz kontynuuje wyjaśnianie tradycyjnego materiału, pochodzącego ze źródła Q, nauczając o dzieleniu się majętnościami.

37c. ”odpuszczajcie, a będzie wam odpuszczone”: Greckie słowo apolyein nie powinno być tłumaczone jako „odpuszczajcie" (tym, którzy was skrzywdzili). Jak wykazuje BAGD 96 czasownik ten ma znaczenie ekonomiczne, co doskonale współgra z nauczaniem Łukasza w 6,27-38.

38. Mowa jest tutaj o pojemniku, do którego sypie się tyle ziarna, ile to możliwe, następnie potrząsa nim, by ziarno się utrzęsło i dopełnia do końca, tak, że aż się wysypuje, „zanadrze”, w które ziarno zostanie wsypane, oznacza fałdę szat, wykorzystywaną jako kieszeń lub mieszek. Ponieważ Żydzi stosowali niekiedy formę „oni" (3 osobę liczby mnogiej), by uniknąć wypowiedzenia Imienia Bożego, słowa „wsypią wam" mogą oznaczać, że tym, który to uczyni jest Bóg. Może też oznaczać, że Bóg odda temu człowiekowi za pośrednictwem innych ludzi. Stary Testament często mówi o tym, że Bóg osądzi ludzi według ich postępowania (np. Iz 65,7). Przysłowia i inne teksty opowiadają o błogosławieństwach, którymi obdarzy szczodrych (np. Pwt 15,10; Prz 19,17; 22,9; 28,8).

”miarę”: Sugestywny obraz miary nie mogącej pomieścić obfitości błogosławieństw ilustruje hojną Bożą odpowiedź na nasze szczodre dzielenie się majętnościami. Za pomocą kilku „wariacji na temat" dzielenia się majętnościami, Łukasz łączy w całość materiały zawarte w 6,27-38 i aktualizuje znaczenie błogosławieństw i przekleństw w życiu uczniów i tych, którzy dopiero nimi będą.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.