III NIEDZIELA WIELKANOCNA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

III NIEDZIELA WIELKANOCNA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg wskrzesił Jezusa, zerwawszy więzy śmierci

Czytanie z Dziejów Apostolskich

W dzień Pięćdziesiątnicy stanął Piotr razem z Jedenastoma i przemówił donośnym głosem: „Mężowie Judejczycy i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy, przyjmijcie do wiadomości i posłuchajcie uważnie mych słów! Jezusa Nazarejczyka, męża, którego posłannictwo Bóg potwierdził wam niezwykłymi czynami, cudami i zna kami, jakich Bóg przez Niego dokonał wśród was, o czym sami wiecie, tego Męża, który z woli, postanowienia i przewidzenia Bożego został wydany, przybiliście rękami bezbożnych do krzyża i zabiliście. Lecz Bóg wskrzesił Go, zerwawszy więzy śmierci, gdyż niemożliwe było, aby ona panowała nad Nim. Dawid bowiem mówił o Nim:
»Miałem Pana zawsze przed oczami, gdyż stoi po prawicy mojej, abym się nie zachwiał. Dlatego ucieszyło się serce moje i rozradował się język mój, także i ciało moje spoczywać będzie w nadziei, że nie zostawisz duszy mojej w Otchłani ani nie dasz Świętemu Twemu ulec skażeniu. Dałeś mi poznać drogi życia i napełnisz mnie radością przed obliczem Twoim«”.
Dz 2,14.22–28

14. ”razem z Jedenastoma”: Dwunastu reprezentuje roszczenia Ewangelii wobec Izraela (1,21); dlatego cały Izrael (w. 36), obejmujący również Żydów z diaspory, musi wysłuchać apostolskiej kerygmy (Lohfink, Sammlung 49). Proces „zgromadzenia Izraela", zapowiedziany we wstępie Łk do Kazania na równinie (Łk 6,17 [por. Mk 3,7-8]); dokonuje się przez to samo koncentryczne skupienie wokół Dwunastu,

”wszyscy mieszkańcy Jerozolimy”: Nie chodzi o grupę odrębną wobec „mężów Judejczyków", lecz raczej o podkreślenie „jerozolimskich związków" łączących słuchaczy Jezusa z apostołami (Lohfink, Sammlung 47-48). „Cały Izrael" jest reprezentowany przez jego stolicę, podobnie jak w Łk 13,34-35. To właśnie ta grupa ludzi zostanie oskarżona o zabicie Mesjasza (ww. 23,36; 13,27--28); są to jednak ci sami ludzie, którzy opuścili scenę ukrzyżowania gotowi do pokuty (Łk 23,48 dodany do Mk 15,39), co tak naprawdę ma wartość w ostatecznym rozrachunku wydarzeń Pięćdziesiątnicy (ww. 37-41).

22-28. Piotr cytuje Ps 16, który wyraża jego przesłanie (zostanie ono rozwinięte w Dz 2,29-32): Bóg wzbudził Mesjasza z martwych. Dz 2,23 wykorzystywano czasami w duchu antysemityzmu, by oskarżyć naród żydowski jako taki, jednak Piotrowa krytyka odwołująca się do zbiorowej odpowiedzialności (por. 2 Sm 12,9) nie jest surowsza od słów nagany wypowiadanych przez proroków Starego Testamentu (np. Amosa, Izajasza, Jeremiasza) i nie może być w ten sposób odczytywana.

22-24. Kerygma o Jezusie stanowi centralny element mowy misyjnej. Jej punktem kulminacyjnym jest zwykle wezwanie do pokuty (lub jej obwieszczenie) (Dibelius, Studies 111, 165; Wilckens, Missionsreden 54; Zehnle, Discourse 35-36). Wyjaśnia to dziwną konstrukcję gramatyczną fragmentu. Składa się na nią jedno zdanie główne (Jezusa... zabiliście") oraz kilka zdań podrzędnych, między innymi zawierające wzmiankę o zmartwychwstaniu (w. 24). Cały urywek stanowi skierowane do słuchaczy oskarżenie, ukazujące w formie antytezy, że zabili Jezusa, który został uwierzytelniony (apodedeigmenon) przez Boga. Oznajmienie winy Żydów, tworzące podstawę misyjnych kazań wygłoszonych do Żydów (3,13b-15a; 4,10-11; 5,30; 10,39-40; 13,27-30), nie jest jednak przesłaniem skierowanym do czytelnika. Zderzenie boskich i ludzkich działań w osobie Jezusa pozostaje w doskonałej harmonii z Bożym planem poświadczonym w Piśmie. Prowadzi to do rozwiniętej argumentacji zawartej w ww. 25-35, konsekwentnie wiodącej do kończącego mowę zaproszenia czy oznajmienia kary oraz przebaczenia (ww. 38-39; 3,19-26; 5,31; 10,42-43; 13,38-41; Wilckens, Missionsreden 119). Kerygma zawarta w tych mowach nie jest zatem ani opisem pierwszego zwiastowania, ani pouczeniem, którego Łukasz udziela swoim czytelnikom. Spełnia ona wyłącznie funkcję historiograficzną: wyjaśnia „że czynność apostolskiego zwiastowania była decydującym faktem historycznym, który skierował historię Kościoła na właściwe tory" (Plumacher, Lukas 35); w tym konkretnym przypadku ukazując, że członkowie pierwszego Kościoła rekrutowali się z „całego Izraela", wezwanego do pozbycia się ciężaru -winy za spowodowanie śmierci Zbawiciela.

22. ”jakich Bóg przez Niego dokonał”: Głównym celem Łukasza jest wykazanie, że Bóg sprawuje suwerenne kierownictwo na historią (1,7); prowadzi to do charakterystycznego dla mów zawartych w Dziejach schematu „podporządkowania" (Conzelmann, TSL 173-176), który jest jednym z ich najważniejszych wyróżników.

23. ”z woli, postanowienia i przewidzenia Bożego”: W Łukaszowej semantyce opisu historii zbawienia na pierwszy plan wysuwają się słowa posiadające przedrostek pro-, wyrażające uprzednie, przedwieczne Boże określenie biegu wydarzeń (1,16; 3,18.20; 4,28; 10,41; 13,24; 22,14; 26,16). Boże postanowienie śmierci Jezusa nie pomniejsza winy ludzi; raczej ukryty plan zbawienia potwierdza Bożą suwerenność pozostającą w dialektycznej niezależności od ludzkich działań, odnoszącą triumf dzięki nim, nie zaś wbrew nim. Prowadzi to do tematu „tajemnicy męki", tak wyraźnie widocznego w Łukaszowej redakcji Markowych zwrotów opisujących mękę Jezusa (szczególnie w Łk 22,22 [por. Mk 14,21]; zob. H. Flender, St. Luke [Phl, 1967] 30-35). W tekście nie ma oczywiście żadnej wzmianki o przebłaganiu czy ofiarniczym znaczeniu śmierci Jezusa, co wielu naukowców uogólniło jako wyróżnik Łukaszowej soteriologii (por. Cadbury, The Making 280; P. Vielhauer w StLA 45; Conzelmann, TLS 201). Kontekst oskarżenia, w którym śmierć Jezusa łączy się z jego proroctwem dotyczącym Izraela (Łk 13,33; 24,19-20), nie jest tutaj jednak związany z motywem odkupienia, który nie pojawia się również w Markowych zwrotach opisujących mękę (oprócz Mk 10,45 [por. Łk 22, 27]).

24. ”wskrzesił”: Posługiwanie się słowem anistanai (w. 32; 13,33-34; 17,31) zamiast tradycyjnie używanym egeirein, „wzbudzić", (3,15; 4,10; 5,30; 10,40; 13,30.37) jest typowe dla Dziejów; być może wiąże się to z używaniem przez Marka tego czasownika w formach nieprzechodnich (Wilckens, Missionsreden 138-140), bardziej może z Pwt 18,15 LXX, wyjaśnionego w 3,22-26.

”zerwawszy więzy śmierci”: Ten zaczerpnięty z Septuaginty zwrot (Ps 18,5; 116,3) na zasadzie concretum per abstractum wywodził się od hebr. określenia (A. Schmitt, BZ 17 [ 1973 ] 244-245); ta sama reguła wyjaśnia użycie wyrazu „skażenie" w w. 27 (Ps 16,10). Ówcześni Żydzi nadawali słowu ōdines, „więzy" [właściwie „bóle, kurcze"] znaczenie mesjańskich „biada" (Mk 13,8; Mt 24,8; 1 Tes 5,3).

25-31. Argument z Pisma: Ps 16,8-11 LXX (por. A. Schmitt, BZ 17 [ 1973 ] 229-248; por. D. Juel, CBQ 43 [1981] 543-556). Podobne uzasadnienie zaczerpnięte z Psalmu zostało użyte w 13,34-37 w kazaniu Pawła; Psalm ten nie jest cytowany nigdzie indziej w NT. Grecki tłumacz przełożył tekst hebr. w bardzo swobodny sposób: za pomocą proorōmēn, „ujrzałem przed”, oddał šiwwîtî, „ja położyłem"; słowa ep' elpidi, „w nadziei", użył do przetłumaczenia hebr. lābetah, „bezpiecznie"; diaphthora, „skażenie", odpowiada šahat, „dół, otchłań". Konsekwentne dostosowanie treści modlitwy do oczekiwanej nieśmiertelności czciciela jest dziełem tłumacza (Schmitt), który uczynił wersję LXX nierozdzielnie związaną z linią Piotrowej argumentacji. Wykorzystywanie Psalmu jako świadectwa zmartwychwstania wyszło zatem przypuszczalnie z kręgu greckojęzycznych apologetów (Dupont, Salvation 147), podobnie jak argument, którym posługuje się greckojęzyczny autor.

24-25. ”Dawid mówił”: Żydowska tradycja, głosząca, że Dawid napisał wszystkie Psalmy (por. 1,16) oraz Boże przyrzeczenie wiecznego panowania jego dynastii (2 Sm 7,12-16) odgrywają kluczową rolę w biblijnych dowodach Łukaszowej kerygmy (por. w. 30; 13,22-23.32-37; R.F. O’Toole, JBL 102 [1983] 245-258). Będąca jej następstwem logika gar obejmuje całość ww. 22-24, nie zaś samo stwierdzenie odnoszące się do zmartwychwstania, bowiem Łukasz dowodzi w nich nie samego faktu zmartwychwstania, lecz, jak tego wymaga konkluzja w. 36, faktu, że ukrzyżowany i zmartwychwstały Jezus jest prawdziwym Mesjaszem, którego głos można usłyszeć w Psalmie (por. ww. 29-31; Dupont, Salvation 109).

26. ”moje ciało spoczywać będzie w nadziei”: Wyraz „ciało", oznaczający dla psalmisty pełny wymiar ziemskiego bytowania człowieka, dla tłumacza oznaczał jedynie doczesny element ludzkiej egzystencji; zaś „dusza", odpowiednik hebr. zaimka osobowego, oznaczała ten element człowieka, którego udziałem, zgodnie z gr. antropologią, była nieśmiertelność. Użyte przez Psalmistę słowo „bezpiecznie", oznaczające ucieczkę od przedwczesnej śmierci, w gr. przekładzie przekształciło się „w nadziei", zawierające element przyszłej nadziei dla „ciała" (A. Schmitt, ”BZ 17 [ 1973] 237). W kazaniu Piotra Mesjasz jest tym, który wyraża tę nadzieję w w. 27.

27. ”ulec skażeniu”: Przetłumaczenie hebr. słowa oznaczającego „dół, otchłań" jako „skażenie" nie było poważniejszym błędem od użycia ōdines w w. 24; wyraz ten stanowił abstrakcyjny substytut hebr. obrazowego idiomu, niezbędny do przekazania myśli gr. czytelnikowi.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Ukaż nam, Panie, Twoją ścieżkę życia.

Zachowaj mnie, Boże, bo chronię się do Ciebie,
mówię do Pana: „Tyś jest Panem moim”.
Pan moim dziedzictwem i przeznaczeniem,
to On mój los zabezpiecza.
Refren.
Błogosławię Pana, który dał mi rozsądek,
bo serce napomina mnie nawet nocą.
Zawsze stawiam sobie Pana przed oczy,
On jest po mojej prawicy, nic mną nie zachwieje,
Refren.
Dlatego cieszy się moje serce i dusza raduje,
a ciało moje będzie spoczywać bezpiecznie,
bo w kraju zmarłych duszy mej nie zostawisz
i nie dopuścisz, bym pozostał w grobie.
Refren.
Ty ścieżkę życia mi ukażesz,
pełnię Twojej radości
i wieczną rozkosz
po Twojej prawicy.
Refren.

Ps 16,1–2a i 5.7–8.9–10,11

Ps 16. Pieśń ufności.

Struktura:
ww. 1-6 (wyznanie wary w jedynego Boga Jahwe);
ww. 7-11 (wyrażenie ufności).

Każda część kończy się opisem Bożej opatrzności, obecnej (ww. 5-6) i przyszłej (ww. 10-11).

1-2. Idea całego psalmu.

”chronię się”: Odniesienie do ww. 7-11; „Tyś jest Panem moim" pasuje doskonale do ww. 3-6.

3. ”świętym”: Tekst nadal trudny; przypuszczalnie odnosi się do pogańskich bożków, a nie do pobożnych Izraelitów. Psalmista przysięga, że nie chce mieć nic wspólnego z pogańskimi bożkami.

5. ”częścią dziedzictwa i kielicha mego”: Por. Ps 142,6.

6. Odniesienie do podziału Ziemi Obiecanej między Izraelitów (por. Joz 18,8.10; Ps 78,55). „Częścią" lewitów nie było terytorium, lecz sam Bóg (Lb 18,20).

8. ”nie zachwieję się”: Por. Ps 15. 5.

10. ”grobu”: Hebr. šahat znaczy „jama” (tj. grób lub podziemie). LXX (cytowany w Dz 2,25-31; 13,35) tłumaczy to słowo jako ..zepsucie".

11. Prawdopodobnie motyw doświadczenia Bożej obecności w świątyni (por. Ps 36,9: 63,6).

”ścieżkę życia”: W literaturze mądrościowej ST to wyrażenie odnosi się do właściwego sposobu życia (Prz 2,19; 5,6; 6,23; 15.24). Jednak tutaj może być aluzją do pełni „życia" doświadczanego w Bożej obecności w świątyni.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

16,10. Nie dozwolisz, by wierny Tobie zaznał grobu. Z kontekstu wynika, że chodzi o niedopuszczenie, by ktoś poległ z ręki żywiących złe zamiary nieprzyjaciół. Psalmista nie zostanie pozostawiony w Szeolu; jego ciało nie doświadczy też śmierci, bowiem zostanie ocalony (zob. Ps 30,2-3). W starożytnym tekście sumeryjskim zapisano opowieść o człowieku, który może zostać skazany na śmierć za zbrodnie, ponieważ o ich popełnienie właśnie go oskarżono. Wymyka się jednak ze szponów prawa i wielbi boginię Nungal za ocalenie.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Zostaliście wykupieni drogocenną krwią Chrystusa

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Piotra Apostoła

Bracia: Jeżeli Ojcem nazywacie Tego, który sądzi, nie mając względów na osoby, ale według uczynków każdego człowieka, to w bojaźni spędzajcie czas swojego pobytu na obczyźnie.
Wiecie bowiem, że z waszego odziedziczonego po przodkach złego postępowania zostaliście wykupieni nie czymś przemijającym, srebrem lub złotem, ale drogocenną krwią Chrystusa, jako baranka niepokalanego i bez zmazy.
On był wprawdzie przewidziany przed stworzeniem świata, dopiero jednak w ostatnich czasach się objawił ze względu na was. Wy przez Niego uwierzyliście w Boga, który wzbudził Go z martwych i udzielił Mu chwały, tak że wiara wasza i nadzieja są skierowane ku Bogu.
1 P 1,17–21

17. Obraz Boga jako bezstronnego sędziego był tradycyjnym elementem judaizmu, który określał Go też jako „niebieskiego Ojca" w wielu modlitwach. „Ci, którzy przebywają na obczyźnie" różnili się od miejscowych obywateli, jednak jako osoby legalnie zamieszkujące na danym terenie byli traktowani lepiej od nowych przybyszów. Żydowskie wspólnoty rozsiane po całym cesarstwie rzymskim cieszyły się prawami, które przysługiwały osiadłemu obcemu przybyszowi i chociaż niektórzy Żydzi mogli uzyskać obywatelstwo - np. w takich miejscach jak grecka Aleksandria - ich wysiłki podejmowane w tym celu spotykały się z niechęcią miejscowej ludności.

”Ojcem nazywacie”: Więź między chrześcijaninem a Bogiem jako Ojcem nie może być pretekstem do nieodpo wiedniego postępowania (por. 4,17; Hbr l2,5-11; Dz 10,34; Rz 2,10-11).

”w bojaźni spędzajcie czas swojego pobytu na obczyźnie”: Nie odnosi się to do „wygnania z nieba", ale do społecznej degradacji, której chrześcijanie doświadczali w świecie pogańskim.

18. Żydzi często określali bałwochwalstwo jako „daremne" lub „próżne". Bałwochwalstwo było też dla nich najbardziej charakterystycznym rysem mentalności pogan, a więc i dawnej postawy czytelników listu Piotra („dziedziczenie" sposobu postępowania przodków mogło samo w sobie odnosić się i do pogaństwa, i do judaizmu). Żydowscy mędrcy uważali, że niezniszczalnym i prawdziwym bogactwem (por. 1 P 1,4.7.23) jest wieczne bogactwo sprawiedliwości lub mądrości. Żadne pieniądze nie dorównują cenie zapłaconej za odkupienie Piotrowych czytelników (1 P 1,19). (To, że złoto ulegało w tym okresie dewaluacji z powodu wzrostu cen za Nerona mogło zostać uchwycone przez pierwszych czytelników listu Piotra, jest jednak przypuszczalnie sprawą drugorzędną wobec głównej myśli apostoła o przemijającej wartości złota; por. 1 P 1,7.)

”wykupieni nie(...) srebrem lub złotem”: Aluzja do Iz 52,3 (zob. komentarz do Rz 3,24).

19-21. Odkupienie krwią baranka przywołuje doroczne obchody Święta Paschy, gdy Żydzi wspominali odkupienie swojego narodu (wyzwolenie z niewoli) w Egipcie dzięki krwi baranka paschalnego (por. 1 P 1,13).

19. ”ale drogocenną krwią Chrystusa”: W żydowskiej koncepcji ofiary krew symbolizowała życie (zob. Kpł 17,14). Tutaj odnosi się do krwi baranka paschalnego (zob. Wj 12,7.13; Ap 5,9; Ef 1,7; Hbr 9,12; por. 1 Kor 5,7; J 1,29; 19,36)

”jako baranka niepokalanego i bez zmazy”: Stanowiło to warunek każdej ofiary (zob. Kpł 22,19-25), a w szczególności baranka paschalnego (zob. Wj 12,5).

20. ”Przewidziany (...) objawił się”: Jest to prawdopodobnie fragment starożytnego wyznania wiary lub hymnu (por. 2 Tm 1,9-10; zob. M.-E. Boismard, Quatre hymnem 57-109). Odwieczny plan Boży (por. Rz 16,25-26; l Kor 2,7; Kol 1,26; Ef 3,9-10; Tt 1,2-3) „się objawił" poprzez wcielenie przy rozpoczęciu „czasów ostatnich" (zob. komentarz do Rz 5,14; 1 Kor 10,11).

21. ”także wiara wasza i nadzieja są skierowane ku Bogu”: Lub inaczej „tak że wasza wiara i nadzieja są w Bogu" (zob. WJ. Dalton, ,,'So that Your Faith May Also Be Your Hope'", Reconciliation and Hope [Fest. L.L. Morris; red. R. J. Banks; Exeter, 1974] 262-274).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Panie Jezu, daj nam zrozumieć Pisma,
niech pała nasze serce, gdy do nas mówisz.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Por. Łk 24,32

EWANGELIA
Poznali Chrystusa przy łamaniu chleba

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Oto dwaj uczniowie Jezusa tego samego dnia, w pierwszy dzień tygodnia, byli w drodze do wsi, zwanej Emaus, oddalonej sześćdziesiąt stadiów od Jerozolimy. Rozmawiali oni ze sobą o tym wszystkim, co się wydarzyło. Gdy tak rozmawiali i rozprawiali ze sobą, sam Jezus przybliżył się i szedł z nimi. Lecz oczy ich były niejako na uwięzi, tak że Go nie poznali.
On zaś ich zapytał: „Cóż to za rozmowy prowadzicie ze sobą w drodze?”. Zatrzymali się smutni. A jeden z nich, imieniem Kleofas, odpowiedział Mu: „Ty jesteś chyba jedynym z przebywających w Jerozolimie, który nie wie, co się tam w tych dniach stało”.
Zapytał ich: „Cóż takiego?”.
Odpowiedzieli Mu: „To, co się stało z Jezusem z Nazaretu, który był prorokiem potężnym w czynie i słowie wobec Boga i całego ludu; jak arcykapłani i nasi przywódcy wydali Go na śmierć i ukrzyżowali. A myśmy się spodziewali, że właśnie On miał wyzwolić Izraela. Teraz zaś po tym wszystkim dziś już trzeci dzień, jak się to stało. Co więcej, niektóre z naszych kobiet przeraziły nas: były rano u grobu, a nie znalazłszy Jego ciała, wróciły i opowiedziały, że miały widzenie aniołów, którzy zapewniają, iż On żyje. Poszli niektórzy z naszych do grobu i zastali wszystko tak, jak kobiety opowiadały, ale Jego nie widzieli”.
Na to On rzekł do nich: „O, nierozumni, jak nieskore są wasze serca do wierzenia we wszystko, co powiedzieli prorocy! Czyż Mesjasz nie miał tego cierpieć, aby wejść do swojej chwały?”. I zaczynając od Mojżesza poprzez wszystkich proroków wykładał im, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego.
Tak przybliżyli się do wsi, do której zdążali, a On okazywał, jakoby miał iść dalej. Lecz przymusili Go, mówiąc: „Zostań z nami, gdyż ma się ku wieczorowi i dzień się już nachylił”. Wszedł więc, aby zostać z nimi. Gdy zajął z nimi miejsce u stołu, wziął chleb, odmówił błogosławieństwo, połamał go i dawał im, Wtedy otworzyły się im oczy i poznali Go, lecz On zniknął im z oczu. I mówili nawzajem do siebie: „Czy serce nie pałało w nas, kiedy rozmawiał z nami w drodze i Pisma nam wyjaśniał?”.
W tej samej godzinie wybrali się i wrócili do Jerozolimy. Tam zastali zebranych Jedenastu i innych z nimi, którzy im oznajmili: „Pan rzeczywiście zmartwychwstał i ukazał się Szymonowi”. Oni również opowiadali, co ich spotkało w drodze, i jak Go poznali przy łamaniu chleba.
Łk 24,13–35

Emaus i powrót do tematu wędrówki uczniów (24,13-35).
Ta piękna opowieść, występująca jedynie w tej księdze, mieni się wielością Łukaszowych tematów, szczególnie wątku podróży, wiary jako widzenia i gościnności.

13. Sześćdziesiąt stadiów odpowiada odległości około 11 km. W Palestynie kilka miejsc nosi nazwę Emaus (1 Mch 3,57; 4,3; Józef Flawiusz donosi o innym miejscu). Lokalizacja Emaus, o którym pisze Łukasz, jest niepewna.

”byli w drodze”: Dwaj uczniowie porzucili drogę Jezusa, ponieważ nie spełniła ona ich oczekiwań (zob. w. 21). Ich niewierności jest przeciwstawiona wierności kobiet (23,49-24,10). Czytelnik powinien przypomnieć sobie Łukaszowy temat podróży, który pełnił rolę dominującego obrazu uczniostwa w 9,51-19,27. Treścią tego opowiadania przedstawionego za pomocą języka podróży (ww. 15,17, 28, 29, 32, 33, 35) jest pozyskanie przez zmartwychwstałego Jezusa idących do Emaus uczniów, którzy - po uzyskaniu przebaczenia i oświecenia - natychmiast wracają do Jerozolimy.

14-17. Podróżujący Żydzi nie uważali za niezwykłe, by przyłączył się do nich nieznajomy - inny Żyd, który także znajdował się w podróży. Mogli iść razem przez jakiś czas, szczególnie jeśli zakładali, że jest pielgrzymem, który po Święcie Paschy powraca do domu. Udawana przez Jezusa niewiedza i Jego pytanie nie oznacza, że nie zna na nie odpowiedzi (por. Rdz 3,9.11; 4,9-10). Na temat Jego nierozpoznania zob. komentarz do Łk 24,31-35.

16. ”oczy ich były niejako na uwięzi, tak że Go nie poznali”: W Łk stale przewija się temat widzenia (9,45; 18,34; 23,8.35.47-49). Teraz porusza go bezpośrednio, opowiadając w ww. 23-24.31.32.35, jak zmartwychwstały Chrystus otworzył oczy uczniów, by mogli dostrzec prawdziwe znaczenie Bożego planu. Jednak stanie się to dopiero wówczas, gdy okażą gościnność nieznajomemu.

18. Przekazywane drogą ustną wiadomości rozchodziły się szybko, zaś publiczne egzekucje w święta były powszechnie komentowane. Niezależnie od tego, skąd pochodził mówiący po grecku pielgrzym, który szedł z Jerozolimy, musiał przypuszczalnie słyszeć coś na ten temat. (Opis zdumienia Kleofasa przypomina zaskoczenie bohaterów starożytnych opowieści spotykających osoby, które przebudziły się z trwającego wiele lat snu i nie znają ostatnich wydarzeń.) Kleofas zakłada jednak zbyt wiele, gdy mówi, że wszyscy znają wydarzenia minionych kilku dni.

19-21. Słowa Kleofasa odzwierciedlają zagubienie, jakiego musieli doświadczać naśladowcy Jezusa: Jezus był prorokiem, takim jak prorocy Starego Testamentu, lub może nawet Mesjaszem. Jednak religijni przywódcy narodu, którzy jako pierwsi z całego ludu powinni byli Go przyjąć i za Nim pójść, odrzucili Go. W Galilei i poza granicami Palestyny, gdzie arystokracja kapłańska nie była tak bezpośrednio znana jak w Judei, prestiż przywódców Świątyni był bez wątpienia o wiele większy.

19. ”Jezusem Nazarejczykiem”: Z nutką teologicznej ironii Łukasz rozwija temat wiary jako widzenia, bowiem to, co uczniowie powiadają, stanowi treść chrześcijańskiego wyznania wiary (zob. Dz 2,22-24; 10,38). Samo wyrecytowanie credo nie przyda nikomu zdolności widzenia oczami wiary.

20-21. ”wydali Go”: Łukaszowa ironia pogłębia się, ponieważ fakty przedstawiane przez uczniów stanowią wypełnienie proroctwa Jezusa z 9,22; 13,32-33; 18,31-33. Podanie faktów z życia Jezusa i wskazanie, jak splatają się one z jego przepowiedniami, również nie otworzy oczu wiary.

22-24. ”niektóre z naszych kobiet”: Łukasz niestrudzenie zmierza do przekazania swojego ironicznego przesłania. Wierne kobiety-uczniowie, oznajmiające wielkanocną Ewangelię, napotykają na opór i nie są w stanie otworzyć oczu wiary uczniów.

25-27. Jezus z pewnością nawiązuje do Pwt 18,15-18 i Iz 9,11 oraz 53. W konsekwencji wydobywa fakty dotyczące Jego mesjaństwa, które były rozproszone po całym Starym Testamencie. Literatura rabinacka często wychwala komentatorów, którzy posiadają głębokie zrozumienie Pisma, jakie demonstruje tutaj Jezus.

”zaczynając od Mojżesza”: Wiara rodzi się z wyjaśnienia przez Jezusa (zob. w. 32) jego własnego życia jako wypełnienia wszystkich Bożych obietnic zawartych w Piśmie. Bóg wywyższył swojego odrzuconego proroka, niewinnie cierpiącego sprawiedliwego Syna.

28. Było uprzejmie ze strony Jezusa, że zachował się tak, jakby zamierzał pójść dalej, chyba że towarzysze podróży zaprosiliby Go, by z nimi pozostał. Postępowanie takie mogło być też sprawdzianem gościnności drugiego człowieka (Rdz 19,2).

29. Gościnność wymagała od uczniów, by zaproponowali Jezusowi, aby z nimi pozostał, zwłaszcza że zbliżał się już zachód słońca. Podróżowanie nocą, w miarę oddalania się od Jerozolimy, stawało się coraz bardziej niebezpieczne z powodu grasujących na drogach zbójców. Żydzi rozproszeni po całym starożytnym świecie zapraszali podróżującego rodaka, by zatrzymał się u nich na noc, naleganie zaś stanowiło zaś jeden z elementów gościnności (np. Sdz 19,5-9; 1 Sm 28,23).

”Zostań z nami”: Łukasz dodaje ostatnie pociągnięcia pędzla do obrazu wiary jako widzenia. Oczy uczniów, którzy ugościli nieznajomego, zostały otworzone. „Panowanie Jezusa nie zostało oznajmione czy zamanifestowane poprzez wojny, odpłaty czy budzące grozę potężne znaki, lecz zostało potwierdzone przez krzyż i wyrażone w formie posiłku - czynności wyrażającej gościnność, pokój, ludzkie braterstwo" (R.H. Smith, Easter Gospel 122).

30. Do zasad gościnności należało też zaoferowanie gościowi chleba, niezależnie od tego jak późna była pora (zob. komentarz do Łk 11,5-6). Przypuszczalnie po długiej pieszej podróży uczniowie ci i tak byli głodni. Odmawiając dziękczynienie i rozdzielając chleb, Jezus przejmuje rolę należną zwykle głowie domu, którą pełnił, gdy znajdował się wśród swoich uczniów.

”zajął z nimi miejsce u stołu, wziął chleb”: Posiłek ten nie musi być interpretowany jako Eucharystia, należy go jednak połączyć z tematem pokarmu, który Łukasz rozwija w całej Ewangelii. Za jego pomocą ukazuje nadejście królestwa Bożego, opowiadając o Jezusie spożywającym posiłki z innymi, szczególnie z ludźmi odrzuconymi. Jezus, który podczas ostatniego posiłku powiedział, że nie będzie spożywał go, dopóki nie nastanie królestwo Boże (22,16.18), teraz siada do niego z uczniami okazując, że królestwo Boże już nadeszło. Jego towarzyszami stołu nie są teraz celnicy, lecz uczniowie, którzy zboczyli z jego drogi - udziela im przebaczenia i odsyła na właściwą drogę, która jest jego drogą. Wszystko to spotyka uczniów, ponieważ okazali mu gościnność.

31-35. Powiadano, że aniołowie czasami ukrywali swoją tożsamość i ujawniali ją dopiero pod koniec misji (np. Rafael przed Tobiaszem w Księdze Tobiasza). Nie tak było jednak wśród ludzi, nawet w przypadku zmarłych, którzy zostali przywróceni do życia ziemskiego w Starym Testamencie. Chociaż jednym z powodów, dla których uczniowie nie rozpoznali Jezusa, mogło być to, że ich oczy zostały zakryte (Łk 24,31; por. 2 Krl 6,17), późniejsze zniknięcie Jezusa również zdaje się wskazywać na to, że miał On nowy rodzaj ciała, jaki obiecano sprawiedliwym po przyszłym zmartwychwstaniu.

32. ”Czy serce nie pałało w nas”: Z powodu troski okazanej nieznajomemu i udzielenia mu gościnności smutek, głupota i ociężałość serca uczniów przemieniły się w radość, zrozumienie i pełne radości ponowne oddanie się drodze Jezusa.

34. ”ukazał się Szymonowi”: Modlitwa Jezusa okazała się skuteczna. Również Szymon Piotr uzyskał przebaczenie i siłę, by utwierdzać braci będących w Drodze (zob. 22,31-34). Zob. Dillon, From Eye-Witnesses to Ministers of the Word 69-155; RJ. Karris, Int 41 (1987) 51-61; B.P. Robinson, NTS 30 (1984) 481-497.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.