XXI NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXI NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE

Klucz domu Dawidowego

Czytanie z Księgi Proroka Izajasza

To mówi Pan do Szebny, zarządcy pałacu:
„Gdy strącę cię z twego urzędu i przepędzę cię z twojej posady, tegoż dnia powołam sługę mego, Eliakima, syna Chilkiasza. Oblokę go w twoją tunikę, przepaszę go twoim pasem, twoją władzę oddam w jego ręce; on będzie ojcem dla mieszkańców Jeruzalem oraz dla domu Judy.
Położę klucz domu Dawidowego na jego ramieniu: gdy on otworzy, nikt nie zamknie, gdy on zamknie, nikt nie otworzy. Wbiję go jak kołek na miejscu pewnym, i stanie się tronem chwały dla domu swego ojca’’.
Iz 22,19–23

Szebna i Eliakim (22,15-25).
Identyfikacja Szebny jako urzędnika, przeciwko któremu skierowane były ww. 16-19, opiera się na tym, co pierwotnie było nagłówkiem (w. 15b, 'al-šebnā 'ăšer 'al-habbāyit) włączonym później do tekstu; ścisłość tej informacji bywa czasem kwestionowana. Niemniej żył w czasach Izajasza urzędnik o imieniu Szebna (36,3.22; 37,2 = 2 Krl 18,18.26.37), a jego funkcję określa się jako sōpēr, „pisarz", co mogłoby odpowiadać sekretarzowi stanu (R. de Vaux, AI129-32); ten wysokiej rangi urzędnik miał niższe stanowisko od majordoma ('al-habbāyit), a taki tytuł tutaj mu nadano. Teksty cytowane wymieniają na tym stanowisku Eliakima, co oznacza degradację Szebny i podniesienia rangi Eliakima (ale nie wygnanie pierwszego). Niektórzy egzegeci odrzucają autentyczność ww. 19-24 traktujących o wywyższeniu Eliakima; inni uważają je za wyrocznię inwestytury z czasów Izajasza, jeszcze inni za tekst późniejszy, przedstawiający jakąś eschatologiczną postać mesjańską. Jednakże - zakładając, że nagłówek był poprawny - Szebna niewątpliwe został zdegradowany; ww. 20-24 zaś nie są skierowane do Eliakima, lecz do kogoś, kogo władza ma być przeniesiona na Eliakima (w. 21). Werset 25 jest późniejszym dodatkiem.

19-20. Zmiana podmiotu -mówiącym jest teraz Jahwe - oraz zwrot „tegoż dnia" wskazują na nowy fragment.

21-22. To, co powiedziano o Eliakimie i jego urzędzie, zmierza do ukazania ścisłego związku między nim a domem królewskim. Jeśli chodzi o „ojca" zob. 9,5, ale także Rdz 45,8; Hi 29,16 i Sdz 5,7 (Debora jako „matka"),

”klucz domu Dawidowego”: Symbol władzy nad wszystkim, co znajduje się w pałacu królewskim, ale położenie klucza „na jego ramieniu" może obrazować ceremonię inwestytury.

23. ”tronem chwały”: Określenie to łączy ściśle Eliakima z linią królewską.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

22,20. Eliakim na pieczęci. Imię tego urzędnika, które znaczy "Niech El ustanowi", znaleziono na odciskach pieczęci pochodzących z Tell Beit Mirsim, Bet-Szemesz i Ramat Rahel. Piastował on stanowisko asher 'al habbayit, "zarządcy królewskiego pałacu", w okresie panowania króla Ezechiasza (zob. 2 Krl 18,18; 19,2; Iz 36,3), dlatego jego oficjalna pieczęć mogła się pojawiać na wielu dokumentach. Odcisk pieczęci zawierającej imię Eliakima widnieje również na dużej liczbie uchwytów od dzbanów z czasu panowania króla Ezechiasza. Najważniejszym stanowiskiem, w którym odnaleziono owe uchwyty, jest warstwa 3. z Lakisz datowana na okres żelaza (ok. 701 przed Chr.). Możliwe, że umieszczanie na tych dzbanach pieczęci stanowiło jeden z jego codziennych obowiązków, związanych z kontrolą pałacowych zapasów oraz rozdzielaniem oliwy i wina twierdzom królewskim, takim jak Lakisz.

22,22. Klucz domu Dawidowego. Stosunkowo niewielkie zamki zabezpieczające współczesne drzwi wymagają małego klucza. Jednak w czasach biblijnych zamki miały spore rozmiary, wymagały więc dużego i ciężkiego klucza wykonanego z brązu lub żelaza (zob. Sdz 3,25; 1 Krn 9,27). Kiedy Eliakim otrzymał ten klucz, jego wielkość i, przypuszczalnie, bogate zdobienia były widomym symbolem władzy zamykania i otwierania komnat i bram pałacu w Jerozolimie. Wiemy też, że właśnie na tym polegała jedna z funkcji egipskiego wezyra.

22,23-25. Obrazowość. Ukazany tutaj, znajomy Izraelitom obraz palika od namiotu mocno wbitego w ziemię, lub kołka, wbitego w mur z cegły mułowej w celu zawieszenia półek lub kuchennych narzędzi, stanowi element rytualnej instalacji narzędzi Eliakima. Źródła takich obrazów sięgają przypuszczalnie kultury wiejskiej starożytnego Izraela, zaś swojskość daje im podobny autorytet, jaki otrzymał prorok Jeremiasz w scenie swojego powołania ("daje ci dzisiaj władzę... byś niszczył i burzył, byś budował i sadził", Jr 1,10). Jedną z najbardziej znanych uroczystości instalacji opisanych w literaturze starożytnej jest wyniesienie Marduka na główne bóstwo Babilonu w Enuma Elisz. Powiada się tam, że jego rozkazu nie można zmienić, zaś wytyczone przezeń granice (bogom) są nienaruszalne.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Panie, Twa łaska trwa po wszystkie wieki.

Będę Cię sławił, Panie, z całego serca,
bo usłyszałeś słowa ust moich;
będę śpiewał Ci psalm wobec aniołów.
Pokłon Ci oddam w Twoim świętym przybytku.
Refren.
I będę sławił Twe imię
za łaskę Twoją i wierność
Wysłuchałeś mnie, kiedy Cię wzywałem,
pomnożyłeś moc mojej duszy.
Refren.
Pan, który jest wysoko, patrzy łaskawie na pokornego,
pyszałka zaś dostrzega z daleka.
Panie, Twa łaska trwa na wieki,
nie porzucaj dzieła rąk Twoich.
Refren.

Ps 138,1,2a.2bc i 3.6 i 8bc

Ps 138. Indywidualny psalm dziękczynny.
Struktura:
ww. 1-3 (dziękczynienie za ocalenie);
ww. 4-6 (modlitwa, by wszystkie narody uznały Jahwe);
ww. 7-8 (wyrażenie ufności).

2a. Łaskawość Jahwe tworzy temat ramowy psalmu (por. w. 8).

3. Po niewielkiej zmianie czasownika hebr. tekst brzmi: „Rozszerzyłeś moje gardło (swoją) mocą". Wyrażenie idiomatyczne może oznaczać ocalenie przez Boga psalmisty z udręki, opisanej jako niemożność swobodnego oddychania. Może także sugerować otwarcie lub „rozwarcie" gardła psalmisty, by mógł wielbić (w. 1 i 2) i modlić się (w. 3). Por. Ps 51,17.

4-5a. Znaczenie tych wersetów najlepiej oddaje tryb życzący: „Niech wszyscy królowie...". Psalmista „sławi" Jahwe i „dziękuje" mu w w. 1; tutaj wzywa wszystkich władców, by czynili podobnie,

”posłyszą słowa ust Twoich”: Lepsze tłumaczenie: „przestrzegają słów ust Twoich".

5b-6. „Chwała" Jahwe jest niekiedy łączona z jego niezrównanym wyniesieniem (Ps 57,6.12; 113,4; 148,13). Ze swego wywyższonego miejsca Jahwe widzi wszystkie rzeczy, niskie i wysokie. Tłumaczenie: Jakże wywyższony jest Jahwe - widzi głębokości (poniżej)! Dostrzega wysokości z oddali są (poniżej niego)!". Por. Ps 113,5-6.

7. Por. Ps 23,4.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
 

DRUGIE CZYTANIE
Hymn na cześć mądrości Bożej

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

O głębokości bogactw, mądrości i wiedzy Boga! Jakże niezbadane są Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogi!
Kto bowiem poznał myśl Pana albo kto był Jego doradcą?
Lub kto Go pierwszy obdarował, aby nawzajem otrzymać odpłatę?
Albowiem z Niego i przez Niego, i dla Niego jest wszystko. Jemu chwała na wieki. Amen.
Rz 11,33–36

33-36. Hymn na cześć pełnej miłosierdzia mądrości Bożej.
Podobnie jak autorzy innych hellenistycznych i żydowskich pism, Paweł kończy tę część listu doksologią lub uwielbieniem Boga. Nawiązując do słownictwa Iz 40,13 i Hi 41,11 (suwerenne panowanie Boga nad stworzeniem), Paweł wychwala mądrość Bożą, która wytycza bieg historii i sprawia, że wszystkie narody mogą dostąpić zbawienia (rozdz. 9-11).
Filozofowie ze szkoły stoickiej wierzyli, że Bóg sprawuje kontrolę nad wszystkim i wszystko powróci ostatecznie do Niego. W tym kontekście słowa Pawła w Rz 11,36 wyrażają jednak żydowskie przekonanie, że Bóg jest źródłem historii, wyznacza bieg ludzkich dziejów i ostatecznie wszystkie wydarzenia - nawet złe wybory i decyzje grzesznych ludzi - pomnożą Jego chwałę i ukażą głębię Jego mądrości.

33. ”O głębokości bogactw, mądrości i wiedzy Boga!”: Pawłowy okrzyk nie wynika ze zdziwienia i lęku, lecz z podziwu i wdzięczności na myśl o szczodrobliwości opatrzności Bożej, zapewniającej pomoc i Żydom, i poganom w osiągnięciu zbawienia. W przeciwnym razie rola Izraela w Bożym planie nigdy nie zostałaby dostrzeżona.

34. Paweł łączy Iz 40,13 z Hi 41,3(?), by podkreślić, że Bóg nie jest niczyim dłużnikiem - ani w swych planach, ani w darach ofiarowanych ludzkości. Wszystko wypływa z jego łaskawej szczodrobliwości. Bóg nie potrzebuje konsultantów ani asystentów do spraw badań i rozwoju. Paweł cytuje tekst Iz w brzmieniu LXX, z nieznaczną zmianą szyku. W Iz słowa te odnoszą się do wybawienia Żydów z wygnania przez Jahwe i chwalą z tego powodu jego wielkość. Fragment z Hi nie jest pewny; tekst 41,3 jest skażony w wersji masoreckiej i nie da się ustalić, jaki wariant tekstu Paweł przyjął. Niektórzy komentatorzy sądzą, że Apostoł nawiązuje do Hi 35,7 lub 41,1.

36. Doksologia skierowana do Boga (Ojca) jako Stwórcy - tego, który podtrzymuje wszechświat i jest jego celem. Przyimek ex oznacza „źródło", dia (razem z dopełniaczem), „zapoczątkowującego" jakieś działanie czy stan, zaś eis (z biernikiem) „kres, cel". Modlitwa ukazuje absolutną zależność całego stworzenia od Boga. Pawłowe sformułowanie może pozostawać pod wpływem filozoficznej myśli gr. (por. Marek Aureliusz, Rozmyślania 4,23; H. Lietzmann, An die Rómer 107). Por. 1 Kor 8,6; 11,12.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Ty jesteś Piotr – Opoka i na tej opoce zbuduję mój Kościół,
a bramy piekielne go nie przemogą.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Mt 16,18

EWANGELIA
Tobie dam klucze królestwa niebieskiego

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Gdy Jezus przyszedł w okolice Cezarei Filipowej, pytał swych uczniów: „Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?”.
A oni odpowiedzieli: „Jedni za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, jeszcze inni za Jeremiasza albo za jednego z proroków”. Jezus zapytał ich: „A wy za kogo Mnie uważacie?”.
Odpowiedział Szymon Piotr: „Ty jesteś Mesjaszem, Synem Boga żywego”.
Na to Jezus mu rzekł: „Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem ciało i krew nie objawiły ci tego, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr – Opoka i na tej opoce zbuduję mój Kościół, a bramy piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”.
Wtedy przykazał uczniom, aby nikomu nie mówili, że On jest Mesjaszem.
Mt 16,13–20

13. Cezarea Filipowa (w Nowym Testamencie miasto inne niż Cezarea Nadmorska) leżała na ziemiach pogan, w pobliżu groty poświęconej kultowi greckiego boga Pana. Herod wzniósł tam również świątynię ku czci cezara. Z tego względu nie było to miejsce odpowiednie dla dokonania Bożego objawienia. Samo miasto leżało w odległości około 50 km na północ od Jeziora Galilejskiego, 500 m wyżej, stąd konieczność urządzenia postoju podczas drogi (Mt 15,21). Niedaleko znajdowało się źródło Jordanu, w starotestamentowym mieście Dan, stanowiącym północną granicę starożytnego Izraela.

”Syna Człowieczego”: W ten sposób Mateusz zastępuje Markowe „Mnie". Mateusz przejął dziedzictwo źródła Q, utożsamiające ziemskiego Jezusa z postacią Syna Człowieczego (por. Dn 7,13).

14. Wszystkie odpowiedzi na pytanie, kim jest Jezus, umieszczają Go w kategorii „proroków". Chociaż większość żydowskich nauczycieli utrzymywała, że prorocy wymarli, powszechne oczekiwanie nadejścia proroków czasów ostatecznych pozostało żywe. Oczekiwano powrotu Eliasza (Ml 4,5), zaś wiele cudów dokonanych przez Jezusa przypominało cuda Eliasza. Jego wyrocznie dotyczące sądu (Mt 11,20-24) lub pomniejszanie znaczenia świątyni (zob. Mt 12,6; 24,1-2) nasuwały podobieństwo do Jeremiasza.

”Jeremiasza”: Mateusz wymienia proroka Jeremiasza, ponieważ doświadczył on odrzucenia i cierpienia, zapowiadając przyszłe odrzucenie i cierpienie Mesjasza.

15-16. Piotr użył właściwego tytułu, chociaż miał błędne wyobrażenie na temat Mesjasza (Mt 16,22). Królewska linia Dawida została uznana przez Boga za Jego własną (2 Sm 7,14), było więc naturalne, że ostatni dziedzic tronu Dawida zostanie nazwany Bożym Synem (Ps 2,7; 89,27), na co zwróciła uwagę garstka żydowskich interpretatorów z tego okresu (np. we Florilegium z czwartej groty w Qumran, komentarzu esseńczyków do 2 Sm 7).

16. ”Syn Boga żywego”: Mateusz dodaje tę frazę (por. 14,33) do lapidarnego Markowego „Chrystusem", by powiązać je z wyjątkowym doświadczeniem synostwa przez Jezusa Bożego (11,27). Nawiązując do relacji Ojciec-Syn, Mateusz odwraca uwagę od militarno-politycznych konotacji zawartych w tytule „Mesjasz".

17-19. Wersja Mk nie zawiera satysfakcjonującej odpowiedzi Jezusa na wyznanie Piotra, a jedynie polecenie zachowania milczenia. Mateusz podejmuje się uzupełnienia, czerpiąc je przypuszczalnie z wcześniejszego źródła. Z formalnego punktu widzenia w. 17 ma charakter błogosławieństwa, natomiast ww. 18,19 mogą stanowić etiologiczną legendę wyjaśniającą nadanie Szymonów imienia „Piotr". [Ale por. J 1,42],Wraz z ww. 17-19 wersety te tworzą podstawę opowiadania o władzy w Kościele po Wielkanocy oraz powołania do przywództwa.

17. ”Błogosławiony jesteś” to tradycyjna formuła błogosławieństwa (zob. komentarz do Mt 5,1-12). „Ciało i krew" to typowe określenie używane przez Żydów na oznaczenie „istot ludzkich". Chociaż wszyscy Żydzi podkreślali znaczenie badania Pism, niektórzy uznawali również rolę Bożego oświecenia (np. w Zwojach znad Morza Martwego) lub objawienia (literatura apokaliptyczna; niektóre pisma rabinackiego mistycyzmu).

”nie objawiły ci tego”: Słowa te mogą stanowić przeciwwagę Pawłowego stwierdzenia w Ga 1,15.16 (J. Dupont, RSR 52 [1964] 411-420).

18. W języku aramejskim „Piotr" i „skała" to jedno i to samo słowo. W grece (tutaj) są one terminami pokrewnymi. Na temat przedstawienia jakiejś osoby jako fundamentu, na którym wznosi się coś innego, zob. Iz 51,1-2; Ef 2,20. (Obietnica ta została dana Piotrowi, bowiem to on wyznał Jezusa - w. 16; Piotr jest skałą jako ten, który wyznaje Jezusa, inni zaś będą budowali na tym fundamencie, czyniąc to samo wyznanie.)
Stary Testament często mówi o tych, którzy „budują" lud Boży (np. Rt 4,11; Jr 1,10) i modlą się, by Bóg umocnił Izraela (Ps 51,18; 69,35; 147,2; Jr 24,6; 31,4.28). „Bramy piekielne" to w Starym Testamencie (Hi 38,17; Ps 9,13) i późniejszej tradycji żydowskiej sfera panowania śmierci - śmierć nie zdoła uciszyć głosu Kościoła. Wbrew tym, którzy twierdzą, że Jezus nie mógł zaplanować powstania Kościoła, chociaż wybrał dwunastu uczniów jako jądro reszty Izraela (porównaj symboliczne znaczenie dwunastu w Zwojach znad Morza Martwego), terminologia dotycząca „kościoła" była już stosowana na oznaczenie reszty wspólnoty przez Jego współczesnych (Zwoje znad Morza Martwego)

”Skale”: Gra słów oparta na podwójnym znaczeniu imienia „Piotr" (Petrus, „skała": petra); w aram. obydwu odpowiada kêpā' (por. Iz 28,14-22; 51,1.2; 1QH 3,13-18; 6,25-27; zob. J.A. Fitzmyer, TAG 112-24).

”Kościół”: We wszystkich Ewangeliach jedynie tutaj i w 18,17 występuje słowo ekklēsia, które odnosi się do zgromadzenia ludu Bożego,

”bramy piekielne”: Por. Iz 38,10; Hi 38,17; Ps 9,14; Mdr 16,13.

19. Sprawowanie pieczy nad kluczami było najważniejszym obowiązkiem, jaki mógł zostać powierzony słudze pracującemu w domu (zob. Mk 13,32-34). Wysocy dostojnicy przechowywali klucze do królestwa (Iz 22,20-22) i Domu Bożego, świątyni. Klucze oznaczają tutaj władzę udzielania wstępu do królestwa (Mt 23,13) w oparciu o poznanie prawdy o Jezusie (Mt 16,16). Wspólnota z Qumran również posiadała przywódców, którzy decydowali kogo przyjąć w poczet członków; decyzja była uzależniona od przyjęcia przez kandydata zasad życia wyznawanych przez sektę.
Wielu Żydów uważało, że żydowski sąd najwyższy działał na mocy prawa udzielonego mu przez Boży sąd w niebie, ratyfikujący jego wyroki. „Związywanie" i „rozwiązywanie" (zob. też Mt 18,18) oznaczało także władzę sądowniczą sprawowaną przez rabinów podczas interpretowania Pisma („zakazywania" i „udzielania pozwolenia"), mogło się więc również odnosić do sytuacji o charakterze prawnym.

”klucze”: Iz 22,22.23; Hi 12,14; 1 Hen 1-16.

”królestwa”: Mateusz porównuje Kościół z królestwem: Kościół jest tymczasowym rozwiązaniem, pośrednikiem w zbawieniu w okresie między ziemską służbą Jezusa a przyszłym nastaniem jego królestwa,

”będzie związane”: Ten i odpowiadający mu zwrot „będzie rozwiązane" są teologicznymi wyrażeniami w stronie biernej; Bóg zwiąże i rozwiąże to, co zwiąże i rozwiąże Piotr. Związywanie i rozwiązywanie są rabinicznymi terminami określającymi, które mogą się odnosić do wypędzania demonów podczas egzorcyzmów, do prawnych czynności ekskomunikowania lub do władzy podejmowania ostatecznej decyzji (formy nauczania przez system legislacyjny i porządek polityczny). Władza związywania i rozwiązywania została udzielona uczniom w 18,18, jednak jedynie Piotr otrzymał objawienie swojej przyszłej roli jako skały stanowiącej fundament (Ef 2,20) i otrzymał też klucze. W Ewangelii Tomasza 12 główną rolę przypisuje się Jakubowi, przywódcy chrześcijan pochodzenia żydowskiego. Dla chrześcijan o pogańskim rodowodzie Paweł byłby lepszym kandydatem na przywódcę Kościoła. Piotr reprezentuje zatem kompromis pozwalający zachować jedność obydwu tendencji wczesnego Kościoła. Mateusz daje wyraz ekumenicznemu wyczuciu. Tekst zawiera również reminiscencję o charakterze historycznym: Piotr był rzecznikiem uczniów w okresie działalności Jezusa. Jako całość ww. 17-19 stanowią połączenie poetyckiej obrazowości ST i elementów instytucjonalnego prawodawstwa. Połączenie takie nie jest zjawiskiem niezwykłym w literaturze rabinicznej, tutaj jednak wydaje się być szczególnie nasilone.

20. ”że On jest Mesjaszem”: Mateusz podsumowuje główne objawienie, łącząc wszystkie elementy w jedną całość. Zob. też PNT 83-107.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.