Golgota i pusty grób

Nie trzeba już - pisał w połowie lat 70. Leo Scheffczyk - szczególnie pod­kreślać, że ewangelijne relacje o odkryciu pustego grobu i o chrystofaniach

[...] nie są historycznymi opisami wydarzeń, które miały miejsce w samą Wielką Noc i po niej, że nie są one relacjami w rozumieniu współczesnej historiografii. Ale jedno­cześnie trzeba niejednokrotnie odwołać się do współczesnej historiografii, aby dokładnie określić szczególny charakter tych relacji^[1].

Scheffczyk przypomniał w ten sposób warunek pogłębionej hermeneutyki narracji paschalnych. Dodajmy, że także archeologia ma dużo do powie­dzenia na przykład na temat sposobów chowania zmarłych i form grobów w czasach Jezusa^[2].

ODKRYCIE Z GIV'AT HA-MIVTAR

W Giv'at ha-Mivtar, na północny wschód od starożytnej Jerozolimy, w pobliżu góry Scopus, w 1968 r. odkryto rodzinne grobowce wykute w skale, datowane na okres od II w. przed Chr. do 70 r. po Chr. W pierwszej komo­rze datowanej na I w. po Chr. odkryto pięć ossuariów osób należących do jednej rodziny. Jeden ze szkieletów (nr 4) należał do dorosłego mężczyzny o imieniu Jehochanan ben Hagkol, liczącego ok. 26 lat. Obie kości jego pięt przebito długim gwoździem (12 cm). Gwóźdź zgiął się, dlatego nie został usunięty z kości. Golenie ukrzyżowanego połamano. Jego ciało zostało zdjęte z krzyża i pochowane w grobie rodzinnym. Więcej, dopuszczono do aktu tak honorowego, jakim było późniejsze przeniesienie szczątków do ossuarium^[3].
Przypadek ten jest najważniejszym pozabiblijnym potwierdzeniem nie tylko pewnych szczegółów męki Jezusa (przebicie obu stóp jednym gwoź­dziem), ale także możliwości Jego pogrzebu. Tego ostatniego dowodzą: najstarsze rozbudowane wyznanie wiary („został pogrzebany", 1 Kor 15,4), konspekty katechez Piotra (kontekst grobu Dawidowego, Dz 2,24-32) i Pawła (Dz 13,27-29) oraz wszystkie Ewangelie. Problem jednak w tym, że rzymski zwyczaj prawny zasadniczo nie zezwalał na grzebanie osób ukrzyżowanych^[4]. Przysłowiowe stało się na przykład zdanie, że zwłoki ukrzyżowanych żywią sępy^[5]. Dotyczyło ono zwłaszcza osób oskarżonych o zdradę majestatu. Niekiedy stosowano prawo łaski, zezwalając z okazji jakichś rocznic czy świąt na pogrzeb ukrzyżowanych.

------------------------------------

[1] L. Scheffczyk, Zmartwychwstanie, Warszawa 1984, s. 106.
[2] Podstawowe opracowania na temat podejmowany w tym rozdziale to: B. Bagatti, E. Testa, Il Golgota e la Croce, Jeruzalem 1978; V.C. Corbo, Il Santo Sepolcro di Gerusalemme, Aspetti archeologii dalle origini al periodo crociato, Jerusalemme 1981; J. Jaromin, W poszu­kiwaniu grobu Chrystusa, Wrocław 2008; T. Jelonek, Śladami Męki Pańskiej, Kraków 1998; S. Mędala, Formy grzebania zmarłych, w: Archeologia Palestyny, red. L.W. Stefaniak, Poznań - Warszawa - Lublin 1971, s. 767-797; J. Murphy-O'Connor, Przewodnik po Ziemi Świętej, Warszawa 1996; J.A. Thompson, Biblia i archeologia, Warszawa 1965; J. Wilkinson, Jerusalem as Jesus knew it. Archaeology as Evidence, London 1982.
[3] Zob. Crucifixion, w: J.J. Rosseau, R. Arav, Jesus & His World. An Archeological and Cultural Sictionary, London 1996, s. 74-78; C.P. Thiede [yersus] G. Lüdemann, Die Auferstehung Jesu - Fiktion oder Wirklichkeit? Ein Streitgespräch, Basel 2001, s. 38-40.
[4] Zob. Tacyt, Roczniki, w: tenże, Dzieła, t. 1, Warszawa 1957. Opisując czyny Tyberiusza, Tacyt opowiada o końcu licznych spośród jego wrogów: „Leżało ogromne mnóstwo pomordowanych wszelkiej płci, wszelkiego wieku [...]. A krewnym ani przyjaciołom nie pozwalano do nich przystąpić, opłakiwać ich [...], ustawieni wkoło strażnicy [...] od rozkładających się nie odstępowali trupów [...]" (s. 277). „Łatwo decydowano się na tego rodzaju śmierć [samobójczą] z obawy przed katem, a także dlatego, że skazanym po konfiskacie majątku odmawiano pogrzebu [...]" (s. 283). R.E. Brown (La mort du Messie, Paris 2005, s. 1327) przytacza przypadek ukrzyżowanego, którego pod (zawinioną) nieobecność strażnika zdejmują z krzyża krewni (Petroniusz, Satyricon, 111-112). Jeszcze inne przypadki zob. J. Gnilka, Jezus z Nazaretu, Kraków 1997, s. 374, prz. 94.
[5] Zob. Horacy, List 1, 16,48. Za: R.E. Brown, tamże. Zob. Swetoniusz, Żywoty cezarów, Wrocław i in. 1987: Oktawian August „jednemu [jeńcowi], gdy pokornie prosił o pogrze­banie ciała [po straceniu], podobno miał odrzec, że «to sępów sprawa»" (s. 80).