XXIII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXIII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE

Obowiązek upominania

Czytanie z Księgi Proroka Ezechiela

To mówi Pan:
„Ciebie, o synu człowieczy, wyznaczyłem na stróża domu Izraela, abyś słysząc z mych ust napomnienia, przestrzegał ich w moim imieniu. Jeśli do występnego powiem: »Występny musi umrzeć«, a ty nic nie mówisz, by występnego sprowadzić z jego drogi, to on umrze z powodu swej przewiny, ale odpowiedzialnością za jego śmierć obarczę ciebie. Jeśli jednak ostrzegłeś występnego, by odstąpił od swojej drogi i zawrócił, on jednak nie odstępuje od swojej drogi, to on umrze z własnej winy, ty zaś ocaliłeś swoją duszę”.
Ez 33,7–9

PROROK STRÓŻEM IZRAELA (33,1-9).
Prorok ponownie otrzymuje polecenie, spełnienia roli strażnika Izraela. Fragment ten ma charakter paralelny w stosunku do Ez 3,16-21, z dwiema istotnymi różnicami. (1) Wersety 2-6 zawierają ogólny opis obowiązków wszystkich strażników w czasie wojny; taka jest też treść przesłania Ez 3,16-21. (2) Rozdział 33 zawiera jedynie ostrzeżenie dla niegodziwych. Rozdział 3 opowiada o sprawiedliwym, który odwraca się od Boga, i którego należy ostrzec. Powody tych zmian wynikają ze zmiany warunków, jakim obecnie trzeba było stawić czoło: niebawem Babilon zniszczy Jerozolimę, zaś sprawiedliwi nie zostaną oszczędzeni. Ostrzeżenie strażnika udzielone w odpowiedniej chwili zadecydowałoby o życiu lub śmierci, teraz jest już jednak za późno.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

33,7. Prorok jako strażnik. Przedstawienie Ezechiela jako prorockiego strażnika przypomina misję powierzoną Izajaszowi (Iz 21,6-9) i Jeremiaszowi (Jr 6,17). Chociaż proroków Bliskiego Wschodu określano na różne sposoby, wyobrażenie proroka jako strażnika stało się jednym z tych stosunkowo szeroko rozpowszechnionych. Obowiązkiem proroków było ostrzeganie królów przed nadciągającym niebezpieczeństwem (o charakterze militarnym lub kultowym), które mogło zagrozić ich osobom lub królestwu.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Słysząc głos Pana, serc nie zatwardzajcie.

Przyjdźcie, radośnie śpiewajmy Panu,
wznośmy okrzyki ku chwale Opoki naszego zbawienia,
stańmy przed obliczem Jego z uwielbieniem,
radośnie śpiewajmy Mu pieśni.
Refren.
Przyjdźcie, uwielbiajmy Go
padając na twarze,
zegnijmy kolana przed Panem, który nas stworzył.
Albowiem On jest naszym Bogiem, a my ludem Jego pastwiska i owcami w Jego ręku.
Refren.
Obyście dzisiaj usłyszeli głos Jego:
„Niech nie twardnieją wasze serca jak w Meriba,
jak na pustyni w dniu Massa,
gdzie mnie kusili wasi ojcowie,
doświadczali mnie, choć widzieli moje dzieła”.
Refren.

Ps 95,1–2.6–7ab.7c–9

Ps 95. Często zaliczany do hymnów na cześć Jahwe-Króla, psalm ten jest również określany jako liturgia prorocka. Z sąsiednimi psalmami o królowaniu Jahwe łączy go podkreślenie przystąpienia do Jahwe z uwielbieniem i pieśnią oraz podkreślenie jego wyższości nad innymi bogami. Posiada liczne paralele do Ps 81 i 100.

Struktura:
ww. 1-7a (zaproszenie do wielbienia Jahwe jako najwyższego Boga i pasterza)
ww. 7b-11 (napomnienie, by być wiernym Jahwe).

1-7. Powiązanie tematów Jahwe jako Zbawcy i Stwórcy:
A: zbawca (w. 1),
B: stwórca (ww. 4-5);
B: stwórca (w. 6),
A: zbawca (w. 7a).

3. ”Albowiem Pan [El] jest wielkim Bogiem i wielkim Królem ponad wszystkimi bogami”: El przewodniczył kananejskiemu panteonowi; stąd termin najwyższego boga; „Wielki król” był tytułem nadawanym imperatorom na Bliskim Wschodzie (Ps 47,3; 48,3).

7a. Inne tłumaczenie: „Albowiem On jest naszym Bogiem, a my Jego ludem, owcami Jego pastwiska” (por. Ps 79,13; 100,3).

7b-11. Ton psalmu zmienia się gwałtownie w sięgające tradycji wędrówki ostrzeżenie przed niewiernością wobec Jahwe. Por. Ps 81, który zawiera identyczny motyw.

8. ”Meriba… Massa”: Według Ps 81,8 to Bóg wystawił na próbę lud w Meriba. Por. Wj 17,1-7. Nazwy miejsc oznaczają odpowiednio „walka” i „próba”.

11. Zwłaszcza w literaturze deutoronomicznej Ziemia Obiecana jest miejscem, gdzie Boży lud może „odpocząć” od wędrówek i wojen oraz gdzie może radować się stałym zamieszkaniem (Pwt 12,10; 25,19; Joz 22,4). Ta ziemia należy do Jahwe, dlatego mówi o niej jako o „miejscu swego odpoczynku”.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

95,8. Meriba, Massa. Nazwy te odnoszą się do Refidim w pobliżu Synaju i opisują żądną naturę Izraelitów. Na ich szemranie Bóg odpowiedział wydobyciem wody ze skały. Na temat dodatkowych informacji dotyczących tego incydentu zob. komentarz do Wj 16-17.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Miłość jest wypełnieniem Prawa

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:
Nikomu nie bądźcie nic dłużni poza wzajemną miłością. Kto bowiem miłuje bliźniego, wypełnił Prawo. Albowiem przykazania: „Nie cudzołóż, nie zabijaj, nie kradnij, nie pożądaj” i wszystkie inne, streszczają się w tym nakazie: „Miłuj bliźniego swego jak siebie samego”. Miłość nie wyrządza zła bliźniemu. Przeto miłość jest doskonałym wypełnieniem Prawa.
Rz 13,8–10

8-10. Od zagadnienia chrześcijańskiej odpowiedzialności przed władzą świecką Paweł przechodzi do odpowiedzialności płynącej z miłości chrześcijańskiej, która podsumowuje całe Prawo Mojżeszowe w ramach nowej ekonomii zbawienia.
Paweł przypomina swoim żydowskim czytelnikom, których niepokoi swobodny stosunek pogan do przestrzegania Prawa, że najlepszym sposobem jego wypełnienia jest życie w zgodzie z innymi (zob. analizę sytuacji we wprowadzeniu do Listu do Rzymian).

8. Moraliści często podkreślali, że nie należy mieć długów (por. Prz 22,7); czasami całe dzieła były poświęcone temu tematowi (np. Plutarcha). Judaizm kładł nacisk na zasadę miłowania bliźniego, czasami traktując to przykazanie jako podsumowanie Bożego Prawa.

”Nikomu nie bądźcie nic dłużni poza wzajemną miłością”: W tym zdaniu wszystkie obowiązki chrześcijańskiego życia znajdują swe podsumowanie. Paweł nie czyni miłości lub dobroczynności obowiązkiem, jaki winni jesteśmy innym, lecz opisuje ją, by podkreślić jej rolę w chrześcijańskim postępowaniu; nie jest ona ograniczona jedynie do innych chrześcijan,

”wypełnił Prawo”: Podobnie jak w innych miejscach Rz (zob. komentarz do 2,12) Paweł ma na myśli Prawo Mojżeszowe, co czyni jasnym następujący zaraz tekst ST.

9-10. Wszyscy czytelnicy, zarówno Grecy, jak i Żydzi, zgodziliby się z przykazaniami, które Paweł tutaj przytacza (z wyjątkiem zakazu pożądania, co do którego mogliby mieć zastrzeżenia niektórzy poganie). Napomnienie, by traktować bliźniego jak siebie samego, często powraca w starożytnych systemach etycznych, chociaż ówcześni moraliści w różny sposób przedstawiali syntezę wskazań moralnych. Paweł idzie tutaj za konkretnym podsumowaniem danym przez Jezusa (Mk 12,31).

9. ”przykazania”: Paweł cytuje fragmenty Dekalogu (Wj 20,13-17; Pwt 5,17-21). Porządek poszczególnych zakazów odbiega od porządku w tekście masoreckim, jest jednak identyczny jak w LXX Pwt 5,17-18 (rękopis B); por. Łk 18,20; Jk 2,11; Filon, De dec. 120, 132.

”streszczają się w tym nakazie: Miłuj...”: Być może Paweł powtarza słowa Jezusa (Mk 12,28-34), które podsumowują Prawo Mojżeszowe w Pwt 6,4-5; Kpł 19,18. Żydzi byli obeznani z podobnym streszczaniem Prawa (zob. Str-B 1, 907-8), uważając poszczególne jego przykazania (613 przykazań i zakazów Tory) za rozwinięcie głównych fragmentów ST. W Kpł 19,18 słowo „bliźni" oznacza jednak innego Żyda, ale w użyciu Pawła posiada szersze znaczenie.

10. ”miłość jest doskonałym wypełnieniem Prawa”: Chociaż słowa te mogą się wydawać jedynie ogólnym sformułowaniem tekstu poprzedzającego, Paweł oznajmia za ich pomocą własną fundamentalną zasadę. Jeśli Chrystus jest „kresem Prawa" (10,4), wówczas „miłość", która motywowała całe jego istnienie i soteriologiczne działanie (8,35), może być określana jako wypełnienie Prawa. Stało się ono normą chrześcijańskiego postępowania i, właściwie zastosowane, osiąga to wszystko, za czym Prawo się opowiadało.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
W Chrystusie Bóg pojednał świat ze sobą,
nam zaś przekazał słowo jednania.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
2 Kor 5,19

EWANGELIA
Upomnienie braterskie

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus powiedział do swoich uczniów:
„Gdy twój brat zgrzeszy przeciw tobie, idź i upomnij go w cztery oczy. Jeśli cię usłucha, pozyskasz swego brata. Jeśli zaś nie usłucha, weź ze sobą jeszcze jednego albo dwóch, żeby na słowie dwóch albo trzech świadków opierała się cała sprawa. Jeśli i tych nie usłucha, donieś Kościołowi. A jeśli nawet Kościoła nie usłucha, niech ci będzie jak poganin i celnik.
Zaprawdę powiadam wam: Wszystko, co zwiążecie na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie.
Dalej zaprawdę powiadam wam: Jeśli dwaj z was na ziemi zgodnie o coś prosić będą, to wszystkiego użyczy im mój Ojciec, który jest w niebie. Bo gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich”.
Mt 18,15–20

Zasady napominania (18,15-20).
Na podstawie krótkiego wezwania do stosowania ojcowskiego napominania, zawartego w Q (Łk 17,3), Mateusz buduje w ww. 15-17 trzystopniową procedurę karcenia krnąbrnego brata. W ww. 18-20 dostarcza boskiego uzasadnienia dla decyzji mającej charakter prawny, przechodząc od prawa do teologii. Pierwszy stopień obejmuje prywatną konfrontację i napomnienie (w.15)
Należy pamiętać, że kontekstem tego fragmentu dotyczącego kościelnej dyscypliny jest okazywanie miłosierdzia i przebaczanie. Przebaczenie dookreśla (chociaż jej nie anuluje) wymowę tego fragmentu, mówiącego o karceniu odmawiających nawrócenia członków wspólnoty chrześcijańskiej, którzy gorszą innych. Kontekst każe podkreślić element nadziei na przywrócenie błądzącego, nie zaś potwierdzenia nienaprawialnego charakteru ich winy.

15. Procedura ta była standardowym żydowskim obyczajem. Zwoje znad Morza Martwego, rabini i inni autorzy domagali się, by karcenie rozpoczynać od prywatnego upomnienia. Niepotrzebne publiczne zawstydzanie człowieka było uważane za grzech. Żydowscy nauczyciele podkreślali też znaczenie przyjmowania napomnień.

”pozyskasz swego brata”: Słowo „pozyskasz" pełni tutaj rolę rabinicznego określenia, oznaczającego nawrócenie w wyniku misji (Kpł 19,17.18).

16. Fragment Pwt 19,15 (zob. Pwt 17,6-7) był tradycyjnym tekstem cytowanym przez żydowskie władze na poparcie konieczności przedstawienia dwóch świadków. (Rabini tak skrupulatnie przestrzegali tej zasady, że jeden świadek nie wystarczył do skazania mordercy, nawet jeśli został on przez niego przyłapany na miejscu zbrodni.) Surowe procedury prawne musiały być przestrzegane, bowiem niebawem miał nastąpić sąd. Jezus zgadza się tutaj z żydowską praktyką nakazującą prywatne upomnienie, zebranie świadków i w końcu, jeśli nie nastąpi nawrócenie, zwołanie posiedzenia sądu (Mt 18,17).

”dwóch albo trzech świadków”: Cytat z Pwt 19,15. Członkowie wspólnoty z Qumran (1QS 5,26-6,1; CD 9,2-4.17-22) i rabini (m. Mak. 1,6-9) debatowali nad tym, co będzie, jeśli jest tylko jeden świadek. Tekst Mateusza odpowiada, że nawet jeden świadek wystarczy, co wskazuje na różnicę prawną między różnymi tradycjami.

17. Kościół z natury rzeczy funkcjonował podobnie jak starożytna Synagoga. Synagogi zaś były nie tylko miejscem modlitwy i badania Pisma, lecz także ośrodkiem wspólnoty, w którym wymierzano karę jej błądzącym członkom. Karcenie mogło przybierać wiele form, w tym także publiczną chłostę. Najbardziej surowymi karami były jednak różne formy wyłączenia ze społeczności. W przypadku skrajnym człowiek gorszący innych był traktowany jak poganin, nie zaś jak Żyd. Poganie i celnicy - tych ostatnich traktowano jako przedstawicieli pogańskiej władzy - byli wykluczani z życia religijnego żydowskiej wspólnoty. Udzielenie ostatniego ostrzeżenia przed rozpoczęciem procesu (np. Pwt 25,8) było uczynkiem miłosierdzia.

”donieś Kościołowi”: „Kościół" oznacza tutaj lokalną wspólnotę,

”niech ci będzie jak poganin i celnik”: Słowa znaczą „niech zostanie ekskomunikowany", „wyłączony ze wspólnoty" - drastyczny krok, który należy podejmować jedynie w poważnych sytuacja, gdy zagrożone jest dobro całej wspólnoty. Jezus przyjmował celników, lecz czynił to jedynie wówczas, gdy okazywali wiarę i pokutowali ze swoich grzechów (9,9-13). Zob. Ga 6,1; Tt 3,10; Jk 5,19-20.

18. Słowa „związanie" i „rozwiązywanie" były terminami używanymi na oznaczenie krępowania więzami (zamykania w więzieniu) lub uwalniania (wypuszczania z więzienia), dostarczały więc naturalnej metafory skazania lub uniewinnienia przez sąd. Jako terminy używane tradycyjnie na oznaczenie władzy rabinów do interpretowania Pisma, mogły się one w naturalny sposób stosować również do sytuacji prawnych.

”będzie związane”: Wyrażenie teologiczne w stronie biernej; Bóg zwiąże. Uczniowie pełniący rolę przywódców otrzymują taką samą władzę związywania i rozwiązywania jak Piotr, nie zostaje im jednak przekazana władza nad kluczami. Na temat związywania i rozwiązywania zob. komentarz do 16,19.

19-20. Słowa „dwaj albo trzej" muszą się odnosić do „dwóch albo trzech świadków" z Mt 18,16. Wersety te mogą dotyczyć modlitwy odmawianej podczas żydowskiej ekskomuniki. Mogą się też odnosić do modlitw o nawrócenie i w konsekwencji uzyskanie przebaczenia przez osobę wykluczoną ze wspólnoty (zob. 1 J 5,16). W każdym razie należy zauważyć, że w Starym Testamencie świadkowie byli pierwszymi, którzy wykonywali wyrok sądu (Pwt 17,7). Tutaj są oni pierwszymi, którzy mają się modlić.
Dziesięciu mężczyzn żydowskiego pochodzenia stanowiło minimalną liczbę osób tworzących zgromadzenie synagogi, często jednak powiadano, że Bóg jest obecny nawet tam, gdzie dwóch lub trzech bada Jego Prawo. Obecność Jezusa została więc ukazana jako równoznaczna z obecnością Boga (zob. też Mt 1,23; 28,20). (Jednym z imiona Boga najczęściej używanych przez późniejszych rabinów było „Miejsce", tj. Wszechobecny.)

19. ”Jeśli dwaj... zgodnie o coś prosić będą, to wszystkiego użyczy im mój Ojciec”: Tłumaczenie podkreśla prawne znaczenie użytych przez Mateusza terminów, w taki sposób zastosowano by je podczas rozprawy sądowej lub porozumienia poza sądem. Czasownik symphōnein, „uzgodnić", „zgodzić się" wskazuje na wypracowanie harmonijnego stanowiska stron.

20. ”gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje”: Zgromadzeni na wspólnej modlitwie, studiowaniu Pisma czy też, jak tutaj, przy podejmowaniu decyzji (por. J 15,7). W świetle tekstów paralelnych z m. 'Abot 3,2.6; 4,11 werset ten utożsamia Jezusa zarówno z Torą, jak i z Bożą obecnością (1,23; 28,20).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.