Teologia Księgi Daniela

5. Zmartwychwstanie

Najistotniejszym wkładem Księgi Daniela do teologii biblijnej jest nauka o zmartwychwstaniu zawarta w Dn 12, 1-3. W Biblii Hebrajskiej jest to pierw­sza a zarazem jedyna wzmianka, gdzie w sposób wyraźny i bezpośredni została wyrażona wiara w indywidualne zmartwychwstanie oraz nagrodę lub karę po śmierci człowieka. Inne teksty biblijne, często przytaczane jako argumenty mają­ce świadczyć o zmartwychwstaniu (np. Iz 26, 19; Oz 6, 2; Ez 37, 1-14), w sposób metaforyczny mówią o odnowieniu narodu Izraela. Przekonanie o zmartwych­wstaniu wypływa w Księdze Daniela z określonej sytuacji historycznej oraz z po­jęcia Bożej sprawiedliwości, a ściślej z zasady odpłaty. W sytuacji największego kryzysu - gdy wydawało się, że Antioch Epifanes walczący z Bogiem odniesie sukces, a zło będzie bezkarnie tryumfować, zaś w rezultacie prześladowań stracą życie ci, którzy są wierni Bogu - autor wizji w Dn 12, 1-3 podkreśla, że cierpienie i śmierć z powodu wierności Bogu nie są daremne, ponieważ Bóg po zmartwych­wstaniu odpłaci tak prześladowcom, jak i prześladowanym. Ci pierwsi zostaną ukarani, natomiast wierni Bogu zostaną obdarzeni życiem wiecznym, które pole­gać będzie na wywyższeniu i uczestnictwie we wspólnocie z istotami niebiański­mi. Autor Dn 12, 1-3 nie zajmuje się tematem powszechnego zmartwychwstania, ale interesuje go przede wszystkim los prześladowanych oraz prześladowców i apostatów. Z tekstu w Dn 12, 1-3 nie można wyciągać wniosków, że wszyscy zmartwychwstaną, ponieważ termin wielu nawiązuje do sytuacji, o której mowa była w Dn 11. Spośród tych wielu niektórzy powstaną do życia wiecznego, nato­miast niektórzy do hańby, do odrazy wiecznej. Przyszły los tych sprawiedliwych, który jest ukazany jako ich uczestnictwo w życiu wiecznym, jest rozumiany jako nagroda, którą Bóg obdarzy wiernych sobie w czasie prześladowań wszczętych przez Antiocha Epifanesa. Natomiast przyszły los bezbożnych, przedstawiony jako uczestnictwo w hańbie i odrazie wiecznej, jest pojmowany jako kara wo­bec apostatów i tych, którzy opuścili święte przymierze. Po raz kolejny autor mówi o maśkîlîm (mędrcach), którzy będą świecić jak blask firmamentu oraz staną się jak gwiazdy. Wykorzystując materiał mitologiczny, autor Dn 12, 1-3 nadaje mu nowe znaczenie, które w tradycji biblijnej pojawia się po raz pierwszy. Ci, któ­rzy okazali się wierni Bogu w przeciwnościach dostąpią udziału w życiu istot niebiańskich, często utożsamianych z gwiazdami. Zmartwychwstając do życia wiecznego, mędrcy i nauczyciele sprawiedliwości staną się członkami niebiań­skiego dworu i tworzyć będą wspólnotę ludzi i istot niebiańskich. Autor Dn 10 -12 rozumie to tak, że maśkîlîm (mędrcy) stracili swoje życie na ziemi, ale dzięki temu stali się uczestnikami chwały w niebiosach.
Chociaż przekonanie o zmartwychwstaniu i sądzie po śmierci pojawia się w Księdze Strażników (HenEt 1-36) starszej od Dn, to jednak właśnie nauka o zmartwychwstaniu zawarta w Księdze Daniela miała największy wpływ na jej dalszy rozwój w późniejszej literaturze okresu Drugiej Świątyni oraz w Nowym Testamencie.
Nauka o zmartwychwstaniu i sądzie po śmierci stanowi punkt kulminacyj­ny a zarazem konkluzję całej Księgi Daniela. Zmartwychwstanie i wywyższenie jest nagrodą jaką Bóg obdarza tych, którzy byli Mu wierni w czasie największej próby, gdy opowiedzenie się po stronie Boga groziło utratą życia. W ten sposób autor Dn 1-3 odpowiada na pytanie, kto stanie się uczestnikiem królestwa Bo­żego, które jest wiodącym tematem całej Księgi. Królewskie panowanie Boga, po uprzednim unicestwieniu zła, będzie polegać na wprowadzeniu nowej rze­czywistości, w której ludzie wierni Bogu po swoim zmartwychwstaniu otrzymają udział w życiu wiecznym we wspólnocie z istotami niebiańskimi (zob. szerzej Komentarz do Dn 12, 2 oraz Ekskurs: Zmartwychwstanie).