Teologia Księgi Daniela

1. Bóg

Nauka o Bogu jest w Księdze Daniela przejrzysta i jednolita. Zarówno opo­wiadania w Dn 1-6, jak również wizje w Dn 7 - 12 ukazują Boga jako jedynego Pana, mającego absolutną i suwerenną władzę, dzięki której kieruje On biegiem wydarzeń i historią ziemskich imperiów. W sposób szczególny podkreśla się Jego królewskie panowanie, które obejmuje zarówno sferę ziemską (tj. wszystkich lu­dzi), jak i sferę niebiańską (tj. istoty niebiańskie).
Niczym nieograniczone królewskie panowanie Boga zostaje wyrażone przede wszystkim przez liczne tytuły, którymi się Go obdarza. Na uwagę zasługuje ty­tuł Król niebios (4, 34), który w Biblii Hebrajskiej pojawia się jedynie tutaj. Po­dobną myśl wyrażają tytuły Pan niebios (5, 23), Bóg niebios (2, 18. 19. 37. 44) oraz Bóg w niebiosach (2, 28). W Dn 4, 23 termin Niebiosa staje się substytutem Boga, co w Biblii Hebrajskiej zachodzi tylko w tym miejscu. Najprawdopodob­niej w takim sensie termin niebo (= Bóg) występuje również w Opowiadaniu o Zuzannie (13, 9. 35). Kilka tytułów ukazuje Boga w relacji do bóstw pogań­skich, które w Księdze Daniela uległy demitologizacji, stając się istotami nie­biańskimi (aniołami) i podlegają władzy jedynego Boga, mianowicie: Bóg bogów (2,47; 3,90; 11,36), Książę książąt (8, 25) oraz Książę wojska (8, 11). Jednym z najczęstszych tytułów jest Najwyższy, który występuje w różnych formach, mianowicie Bóg Najwyższy (3,26.32; 5,18.21), Najwyższy (4, 14. 21. 22. 29. 31; 7, 25) oraz Najwyższy (7, 18. 22. 25. 27), gdzie termin w języku aramejskim jest wyrażony w liczbie mnogiej. Bóg jest określony jako Pan królów (2, 47), co pod­kreśla Jego władzę na władcami ziemskich imperiów. To samo wyraża tytuł Bóg wielki (2, 45; 9, 4). Na uwagę zasługują tytuły podkreślające trwałą, nieprze­mijającą moc i panowanie Boga, które nigdy nie będzie miało końca, między innymi Bóg żyjący (6, 21. 27), Żyjący wiecznie (4,31; 12,7), Trwający na wieki (6, 27). W Opowiadaniu o Belu i wężu tytuł Bóg żyjący w odniesieniu do praw­dziwego Boga jest użyty, aby podkreślić, że bóstwa pogańskie tak naprawdę nie istnieją i są „martwe" (14,5-6; 24-25). Wieczność Boga podkreśla również tytuł 'attîq jômîn (7, 9) oraz 'attîq jômajjā' (7, 13. 21), Starowieczny, dosł. Stary co do dni; Starożytny w dniach, występujący tylko w Księdze Daniela. Dn 7 jest jedynym tekstem przedstawiającym Boga jako dostojnego Starca zasiadające­go na tronie. Przedstawienie Boga jako „Starowiecznego" podkreśla Jego mą­drość, nieskazitelność, a przede wszystkim transcendencję. Motyw ognia (7, 9) jest stałym elementem zjawisk towarzyszących teofanii, w której objawia swoją potęgę. Jest otoczony nieprzeliczoną liczbą istot niebiańskich, które służą Mu i stoją przed Nim (7, 10). Mocą swojej władzy wykonuje On sąd, który jest istot­nym elementem Jego boskiego panowania. Jako Sędzia i Pan historii odbywa sąd nad władcami ziemi i ustanawia królestwo, które nie ulegnie zagładzie (7, 14). W Dn 9, 2. 20 oraz w modlitwie Daniela (9, 3-19), zakorzenionej w trady­cji deuteronomicznej, kilkakrotnie pojawia się imię własne Boga, JHWH. Tytuł 'ădōnāj (Pan), pojawiający się także w modlitwie Daniela (9, 3-19) oraz w Dn 1,2 może być świadectwem zastępowania imienia własnego Boga tym określe­niem. Warto zauważyć, że często o Bogu mówi się w relacji do ludzi, zwłaszcza tych, którzy są Jemu wierni: nasz Bóg (3,17; 9,13. 15. 17), mój Bóg (6,23; 9,18.20), wasz Bóg (2, 47), Bóg Daniela (6, 27), Bóg Szadraka, Meszaka i Abed-Nego (3, 28-29), Bóg moich ojców (2, 23).
W dwóch opowiadaniach (Dn 3 i 6), których tematem jest cudowne ocale­nie z niebezpieczeństwa zagrażającego życiu tych, którzy są Bogu wierni, jest On ukazany jako Bóg ratujący tych, którzy oczekują Jego pomocy i w Nim pokładają nadzieję. Jest Bogiem, który przychodzi z pomocą w niebezpieczeństwie, a po­przez cudowną interwencję nie tylko ratuje wiernych sobie Żydów, ale również doprowadza do uznania Jego potęgi przez pogańskich władców. W Dn 3 Nabuchodonozor stwierdza: błogosławiony jest Bóg Szadraka, Meszaka i Abed-Nego, który wysłał swego posłańca i ocalił swoje sługi, ponieważ Mu zaufali (w. 28). W re­zultacie Nabuchodonozor, który rozkazał wszystkim swoim poddanym oddać hołd posągowi, staje się paradoksalnie obrońcą Boga, którego czczą żydowscy młodzieńcy, gdy wydaje dekret, aby każdy lud, naród i język, który powie [coś] lek­ceważącego przeciw Bogu Szadraka, Meszaka i Abed-Nego, część po części został poćwiartowany, a dom jego został obrócony w ruinę. Bo nie ma Boga innego, który potrafi w ten sposób ratować (w. 29). W Dn 6 jest to jeszcze bardziej uwypuklone, gdy Dariusz wydaje dekret, aby na całym terenie jego królestwa drżano i odczuwa­no lęk wobec Boga Daniela (w. 27), ponieważ On ratuje i ocala, czyni znaki i cuda w niebiosach i na ziemi. On uratował Daniela z mocy lwów (w. 28).