Pochodzenie św. Pawła

3. Przynależność do faryzeuszy

W przemówieniu do jerozolimskich Żydów Paweł stwierdza, że wychował się w Jerozolimie i że u stóp Gamaliela otrzymał wy­kształcenie w Prawie ojczystym (Dz 22, 3; por. 26, 5). Przed San­hedrynem wyznaje natomiast: „Jestem faryzeuszem, bracia, i synem faryzeuszy" (23, 6). Nasuwa się pytanie: gdzie i kiedy apostoł mógł zostać faryzeuszem? Odpowiedź na to pytanie po­zwoli stwierdzić wiarygodność tej informacji. Dzięki niej ustali­my też, czy przynależność do stronnictwa faryzeuszy była do pogodzenia z obywatelstwem greckiego miasta^[42].

3.1. Okoliczności przystąpienia do faryzeuszy
Jest prawie niemożliwe, aby Paweł już w Tarsie został fary­zeuszem. O ile jest prawdą, że w diasporze żyli Żydzi wiernie za­chowujący Prawo, to jest mało prawdopodobne, aby przed I Woj­ną Żydowską i zburzeniem Jerozolimy żyli w niej faryzeusze. Z tego okresu nie ma świadectw mówiących o ich stałej działal­ności w Galilei, do której udawali się sporadycznie^[43] - tym mniej jest prawdopodobne, aby żyli poza Palestyną. Ich gorliwość o za­chowywanie ojczystych zwyczajów, szczególna dbałość o czystość związaną ze spożywaniem pokarmów - co jest dobrze znane z Ewangelii - wykluczały zamieszkanie poza Palestyną i nawet poza Jerozolimą^[44]. Paweł nie został zatem faryzeuszem w Tarsie, gdyż ci nie istnieli jeszcze wówczas poza Palestyną.
Istnieje jedynie możliwość, że Paweł wywodził się z rodziny faryzeuszy - chociaż bardzo nikła. Opiera się ona na zasłyszanej przez Hieronima informacji, że jego rodzina pochodziła z Giskali w Judei^[45]. Miejsce pochodzenia budzi wątpliwości co do wiarygod­ności przekazu, gdyż jedyna znana Giskała znajduje się w Galilei, a nie w Judei^[46]. Nazwa „Judea" może jednak być użyta do ozna­czenia całej Palestyny, jak ma to np. miejsce w NT (Łk 1,5; 23,5). Jeżeli rodzina Pawła pochodziła z Galilei, należała do nielicz­nych faryzejskich rodzin w regionie, jak to zostało wcześniej stwierdzone. Istnieje nikłe prawdopodobieństwo, aby Paweł wy­rósł w rodzinie o tradycjach faryzeuszy. Nie można jednoznacz­nie odrzucić scenariusza, że rodzina Pawła, zanim została prze­siedlona przez Rzymian do Cylicji^[47], była wcześniej związana z ruchem faryzeuszy. Przyjęcie hipotezy o wzrastaniu apostoła w rodzinie o tradycjach faryzejskich wyklucza prawie jednoznacz­nie pełne obywatelstwo greckiego miasta.
Bardziej prawdopodobne wydaje się późniejsze przyłączenie się Pawła do ruchu faryzeuszy. Jak w takim razie należy rozu­mieć oświadczenie, że jest faryzeuszem i „synem faryzeuszy" (Dz 23, 6)? Tę trudność można rozwiązać utrzymując, że zwrot „syn faryzeuszy" nie znaczy, że dziadek i ojciec Pawła byli faryzeuszami, ale wskazuje jedynie na jego przynależność do pewnej grupy; innymi słowy, że apostoł był po prostu faryzeuszem^[48]. W ta­kim razie autor Dz nie zamierza dać do zrozumienia, że przodko­wie Pawła byli członkami ugrupowania, ale że to on w pewnym mo­mencie swego życia zdecydował się zostać faryzeuszem.
Powyższa interpretacja oświadczenia podanego w Dz 23, 6 rozwiązuje częściowo dwa poważne problemy: a) sprawę pogo­dzenia obywatelstwa greckiego miasta z religijnymi przekona­niami, gdyż Paweł zostałby faryzeuszem w późniejszym okresie, oraz b) problem obecności faryzeuszy w diasporze. Późniejsze przystąpienie Pawła do ruchu faryzeuszy pozwala pogodzić je­go religijne przekonania z obywatelstwem miasta Tarsu, o ile ta­kie posiadał. Apostoł wywodziłby się w takim wypadku z zamoż­nej i zhellenizowanej rodziny; następnie odżyłyby w nim żydowskie korzenie i zostałby faryzeuszem po przybyciu do Je­rozolimy. Taki scenariusz uznajemy jednak za mniej prawdopo­dobny (jego pierwszą część).
Ewentualne pochodzenie apostoła z zamożnej rodziny nie jest sprzeczne z wykonywanym przez niego zawodem, polegają­cym na wyrabianiu namiotów. Każdy faryzeusz przyuczał się do jakiegoś rzemiosła, aby utrzymywać się z pracy rąk własnych. W późniejszym okresie, już jako chrześcijanin, Paweł będzie sta­le pracował na swe utrzymanie, aby w ten sposób dowieść szcze­rości swych intencji względem zakładanych wspólnot^[49].

-----------------------------------------------------

[42] W tym miejscu odwołujemy się do studium przeprowadzonego przez autora w monogra­fii pt. Obraz i funkcja faryzeuszy w dziele Łukaszowym (Łk-Dz). Studium literacko-teologiczne, Lu­blin 2000, s. 178-181; por. tenże, Faryzeusze. Historia - Ewangelie, w serii: Jak rozumieć Pismo Święte 13, Lublin 2002, s. 159-165.
[43] Zob. S. F r e y n e, Galilee from Alexander the Great to Hadrian: 323 BCE to 135 CE, Wilmington 1980, s. 319.
[44] Por. Murphy-O'Connor, Paul, s.58.
[45] De vir. ill. 5.
[46] Zob. F. M. A b e l, Geographie de la Palestine, vol. 2, Paris 1938, s. 338.
[47] H i e r o n i m, De vir. ill. 5.
[48] J. J e r e m i a s, Jerusalem zur Zeit Jesu. Kulturgeschichtliche Untersuchung zur neutestamentlichen Zeitgeschichte, Göttingen 1958, cz. 2B, s. 122, p. 46.
[49] Zob. 1 Tes 2, 7-9; 2 Tes 3, 7-12; 1 Kor 4, 12a; 2 Kor 11, 7-12; Flp 4, 11.