O zagubionym synu

Ojcowie i pisarze kościelni. Najbardziej znanym objaśnieniem przypowieści w starożytnym Kościele były interpretacje Hieronima (Epist., 21, PL 22, 379nn.), Ambrożego (In Luc, II, 88n.) oraz Augustyna (Quaest. evang., PL 35, 1344nn.). Wszystkie trzy opierają się na objaśnieniach Tertuliana (De castit., PL II, 1046n.). Afrykańczyk, wychodząc z podstawowego stwierdzenia, że Chrystus przyszedł, aby uzdrowić chorych i złamanych na duchu ocalić, uważał, że nikt bardziej nie potrzebuje uzdrowienia i ocalenia, jak ten, kto nie zna Boga. W nieporównywalnie lepszej sytuacji znajdowali się ci, którzy znali Boga. Otóż te właśnie dwa typy ludzi – zdaniem Tertuliana – ukazane są w przypowieści. Najpierw poganin, który roztrwonił naturalne poznanie Boga, pogrążając się w iluzjach, fałszu i służbie księciu tego świata, oraz faryzeusz zazdroszczący poganinowi przyjścia do Chrystusa (De castit., PL II, 1050-1051).

Oparta na objaśnieniach Tertuliana interpretacja św. Hieronima stała się z kolei podstawą dla poźniejszych autorów, tj. Ambroży i Augustyn. Obok interpretacji, podług której starszym synem jest Żyd, młodszym zaś – poganin, prezentują także objaśnienie, według którego starszym synem jest pozornie sprawiedliwy człowiek, zaś synem młodszym – grzesznik. Zaznacza się to również u Hieronima.

Hieronim zwraca najpierw uwagę, że pośród duchowych darów, jakie człowiek otrzymał od Boga, była wolna wola. Ona to czyni możliwym odejście człowieka od Boga wyobrażone odejściem młodszego syna w odległe kraje. Roztrwoniwszy swe naturalne dobra w służbie bożkom i namiętnościom, doznając z tego powodu wewnętrznej nędzy i głodu, człowiek stał się niewolnikiem diabła i zajmował się trzodą jego demonów (Hieronim, Epist., 21, PL 22, 383). Strąki, którymi żywiły się świnie, to zdaniem Hieronima pijaństwo, nieczystość i inne grzechy. Syn marnotrawny nie mógł znaleźć w nich zadowolenia, ponieważ przyjemność zazwyczaj rodzi pragnienie. Hieronim znajduje także inne wyjaśnienie strąków. Jest nim świecka literatura, filozofia i retoryka. Ten szczegół rozbudowuje polemicznie, wskazując na zły wpływ dla chrześcijan. Najemnikiem, którym zabłąkany syn postanowił zostać, wyobraża tych Żydów, którzy przyjmują Prawo nie ze względu na sprawiedliwość i miłosierdzie, ale pragnienie pomyślności ziemskich i długiego życia.

Wyjście ojca naprzeciw syna, gdy ten był jeszcze daleko, wyobraża uprzednią wiedzę Boga, a także wcielenie Słowa. Szata (utracona przez grzech Adama) jest szatą Ducha Świętego (szatą godową z przypowieści o uczcie weselnej), pierścień jest znakiem podobieństwa do Chrystusa, sandały są dane po to, aby deptały węże i skorpiony (Łk 10,19), i przynależą do tych, którzy głoszą dobrą nowinę (Iz 52,7). Tłusty cielec to Zbawiciel ustawicznie ofiarowany wierzącym.

Hieronim zajmuje się także pozorną sprawiedliwością starszego brata jako reprezentanta Żydów. Obecność starszego syna na polu oznacza światowość i oddalenie Żydów od Boga (Hieronim, Epist., 21, PL 22, 389). Słyszy on muzykę świata sławiącą Boga, dziwi się, dlaczego Bóg raduje się przybyciem pogan i odczuwa zawiść z powodu ich szczęścia. Poprzez apostołów i innych głosicieli Ojciec zaprasza Żydów do udziału w święcie. Narzekanie Żydów, że nie otrzymali koźlęcia, jest wyrazem ich przewrotności, skoro przecież otrzymali Boskiego Baranka (Hieronim, Epist., 21, PL 22, 391).

Bibliografia

• Bailey K., Finding the Lost. Cultural Keys to Luke 15, St. Luis 1992;
• Bailey K., Jacob and the Prodigal Son. A Study of the Parable of the Prodigal Son in the Light of the Saga of Jacob, Downers Grove 2003;
• Brettschneider W., Die Parabel vom verlorenen Sohn. Das biblische Gleichnis in der Entwicklung der europäischer Literatur, Berlin 1978;
• Holgate D.A., Prodigality, Liberality and Meanness in the Parable of the Prodigal Son: A Greco-Roman Perspective on Luke 15,11-32 (JSNTSup 187),
• Sheffield 1999; Jeremias J., Tradition und Redaktion in Lk 15, ZNW 62(1971), 172-189;
• Malina A., Wezwanie starszego syna (Łk 15), w: Miłość wytrwa do końca (Ks. pam. ks. prof. S. Pisarek), red. W. Chrostowski, Warszawa 2004, 281-291;
• Nowak D., Łukaszowa teologia Boga poszukującego człowieka w świetle przypowieści o odnalezionym synu (Łk 15,11-32), STHSO 28(2008), 183-215;
• Ostmeyer K-H., Dabeisein ist aloes (Der verlorene Sohn), Lk 15,11-32; w: Kompendium der Gleichnisse Jesu, Hg. R. Zimmermann i in., Gütersloh 2007, 618-632;
• Pöhlmann W., Der verlorene Sohn und das Haus. Studien zu Lk 15,11-32 im Horizont der antiken Lehre von Haus, Erziehung und Ackerbau (WUNT 68), Tübingen 1993;
• Radecki W., Boże miłosierdzie w świetle perykop piętnastego rozdziału Ewangelii św. Łukasza, w: Credidimus Veritati (Ks. pam. ks. prof. R. Figiel, ks. prof. T. Hanelt), red. M. Olczyk, P. Podeszwa, Gniezno 2010, 415-441;
• Rengstorf K.H., Die Re-Investitur des Verlorenen Sohnes in der Gleichniserzählung Jesu. Luk. 15,11-32 (AFLNW 137), Köln 1967;
• Rohrbaugh R.L., A Dysfunctional Family and Its Neighbours (Luke 15,11b-32), w: Jesus and His Parables. Interpreting the Parables of Jesus Today, ed. V.G. Shillington, Edinburgh 1997, 141-164;
• Schnider F., Die verlorenen Söhne. Strukturalanalytische und historisch-kritische Untersuchungen zu Lk 15 (OBO 17), Freiburg (Schweiz) – Göttingen 1977; Schottroff L., Das Gleichnis vom verlorenen Sohn, ZTK 68(1971), 27-52;
• Schweizer E., Die Frage der Lukasquelle. Analyse von Luk 15,11-32, ThZ 1948, 469-471; Widła B., Kerygmatyczna funkcja relacji międzyludzkich w przypowieści Łk 15,11-32, SHT 1(2008), 44-55;
• Wojciechowski M., Błąd porządnego człowieka. Przypowieść o synu marnotrawnym (Łk 15,11-32), AK 98(2006), 77-83; Wolter M., Lk 15 als Streitgespräch, EThL 78(2002), 25-56.