Judaizm:

Diaspora

Słowo "diaspora" oznacza rozproszenie: Żydzi, niczym ziarna zostali rzuceni poza ziemię Izraela. Pierwsze opowiadania żydowskie mówią o ludziach, którzy służyli Bogu mieszkając wśród czcicieli innych bóstw. Takie było doświadczenie Abrahama, a późnej również Mojżesza w Egipcie, kiedy został wezwany, by poprowadzić naród wybrany do Ziemi Obiecanej, w której jednak jego stopa nigdy nie stanęła.
W 587 r. przed Chr. upadła Jerozolima, a dla Żydów zaczął się okres niewoli babilońskiej. Niektórzy wrócili do swej ziemi po pięćdziesięciu latach, ale inni pozostali i utworzyli wspólnotę w społeczeństwie babilońskim. Kiedy dwa wieki później Aleksander Wielki "podbił świat", Żydzi rozproszyli się jeszcze bardziej po całym Cesarstwie, osiedlając się na przykład w Aleksandrii w Egipcie. Tam właśnie żydowscy uczeni przełożyli Biblię na język grecki. Inni emigranci zamieszkali w Antiochii, w Rzymie oraz w innych miastach świata grecko-rzymskiego. W świecie hellenistycznym Żydzi zachowywali swoją wiarę, tworząc wspólnoty (z greckiego "synagogi"), które studiowały i zachowywały Torę, utrzymywały Świątynię w Jerozolimie, podporządkowywały się decyzjom Sanhedrynu - zgromadzeniu przywódców religijnych narodu żydowskiego - i na miarę możliwości udawały się z pielgrzymką do Jerozolimy. Żydowscy intelektualiści, jak Filon z Aleksandrii (20 przed Chr. - 50 po Chr.), interpretowali filozofię grecką oraz rzymską w świetle własnej religii i na odwrót. Po upadku Jerozolimy w 70 r. po Chr. i jej zniszczeniu w 135 r. dla Żydów nadszedł czas jeszcze większego rozproszenia po całym świecie.
Sposób życia Żydów odzwierciedla ich doświadczenie diaspory. Oprócz korzystania z głównych języków literackich (hebrajskiego, greckiego i łacińskiego) oraz licznych języków ziem zamieszkałych przez mniejszości żydowskie, rozwinęły się także charakterystyczne języki, zapisywane literami alfabetu hebrajskiego, lecz ze strukturą zaczerpniętą z języków ziem, w których Żydzi żyli. Przykładem są języki: judeo-arabski, judeo-perski, ladino i jidysz. W praktykach żydowskich uwidaczniają się różnorakie wpływy. Na przykład po lekcji z Talmudu zgodnie z tradycją odmawia się kaddisz ("uświęcenie", prośba, aby Bóg wrócił do swego ludu i do swej świątyni) po aramejsku, a nie po hebrajsku, aby przypomnieć epokę drugiej Świątyni oraz okres rabiniczny, w którym powszechnie używanym językiem był aramejski. Żydzi często wnosili znaczący wkład do społeczności, w których żyli. Mimo to jednak pozostawali mniejszością traktowaną w odrębny sposób zarówno przez władze, jak również przez lud. Ich prawa były znacznie ograniczone przez restrykcyjne normy, często prześladowano ich i skazywano, jak to miało miejsce w Yorku w 1190 r. oraz podczas dżumy w 1348 r. Pomimo okresów owocnego współistnienia z nie-Żydami, często jednak padali oni ofiarą niesprawiedliwości. W 1492 r., formalnie wypędzono ich z Hiszpanii, a z Portugalii w 1497 r. W konsekwencji Żydzi z tych krajów, zwani sefardyjczykami, rozproszyli się na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Północnej, w Holandii, w Europie północnej i w Ameryce Południowej. Czegoś podobnego doświadczyli Żydzi z Europy Środkowej, zwani aszkenazyjczykami, którzy z Litwy (1495) i z Niemiec (1348-1350) zostali zmuszeni przenieść się do Polski. W ciągu siedmiu lat, od 1938 do 1945 r. wymordowano jedną trzecią ludności żydowskiej w świecie (6 mln).
W syjonizmie, ruchu, który w czasach nowożytnych ułatwił powrót Żydów do Palestyny, znajdują swe odbicie różnego rodzaju tematyki mesjańskie: od odkupienia politycznego po odnowę duchową. Przez wieki diaspory Żydzi żywili nadzieję na powrót do Izraela. W XIX wieku ta nadzieja, oparta na Pismach, połączyła się z narodzinami nacjonalizmu i znalazła wyraz w naukach Mosesa Hessa i Theodora Herzla. W 1896 r., w odpowiedzi na rosnący antysemityzm Herzl opublikował Der Judenstaat [Państwo żydowskie] i w 1897 r. zorganizował kongres syjonistyczny. Państwo narodowe Izrael zostało założone w 1948 r.


Naród wybrany przez Boga

"Ciebie wybrał Pan, Bóg twój, byś spośród wszystkich narodów, które są na powierzchni ziemi, był ludem będącym Jego szczególną własnością" (Pwt 7, 6). W ciągu historii Bóg odnawiał to wybranie Abrahama w stosunku do jego potomstwa, ludu Izraela. Pan oszczędził życie pierworodnych Izraela, podczas gdy pierworodnych wszystkich innych plemion w Egipcie dotknęła plaga i śmierć. Postanowił wyrwać ich z niewoli w Egipcie. Zdecydował się objawić im swą naturę, imię i swoją wolę na górze Synaj. Zgodził się, by założyli królestwo w Jerozolimie i uczynił z tego miasta światło dla narodów, które jaśniało niczym lampa sanktuarium w świecie-świątyni. To Pan odnowił swój wybór Izraela po wygnaniu, a świadczy o tym odbudowa świątyni i odnowienie przymierza. Pobożni Żydzi uznają się za lud różny od pozostałych ze względu na wybranie oraz Torę. Służą oni nie jakiejś bezosobowej sile natury, nie pierwszej zasadzie filozoficznej, lecz Bogu osobowemu, który objawił swe imię i jest źródłem wszelkiej świętości oraz sprawiedliwości. Bogu, który stworzył wszechświat. Żydzi są ludem wykraczającym poza zwyczajność dzięki temu jedynemu i wyjątkowemu Bogu, który wybrał ich w sposób niepowtarzalny. Bóg nawiązał z nimi szczególną relację, pakt przymierza wiążącego obydwie strony. Przez uszanowanie Żydzi nie wymawiają objawionego Mojżeszowi imienia Boga: JHWH lub po hebrajsku jod (jj). Wymawia się natomiast nie tak, jak jest napisane, lecz zwyczajowo: Adonai, "Mój Panie". Judaizm zawsze starał się odkryć znaczenie faktu, że jest przedmiotem wybrania. W pewnych okresach swej historii Żydzi pozostawali wierni temu wybraniu, oddalając od swej wspólnoty niebezpieczeństwa zepsucia związane z kontaktem z otaczającymi ich religiami. Kiedy indziej zaś, jak w Europie od XII do XVIII wieku po Chr., żyli w otoczonych murami gettach.
W jaki sposób Żydzi mają dziś zachowywać swe specyficzne rysy, podkreślające ich wybranie, jest dla nich pytaniem o charakterze nie tylko religijnym. Po części rozmaite odpowiedzi zrodziły różne stopnie przestrzegania przepisów religijnych. Judaizm nie jest w pierwszym rzędzie jakimś zbiorem wierzeń. Żydzi na przykład nie odmawiają żadnego wspólnego wyznania wiary. Istnieje natomiast ogólna tendencja do otwartości myśli oraz dyskusji nad różnymi interpretacjami. Religia żydowska kładzie raczej akcent na konkretne praktyki zachowywania woli Bożej: obrzędy, zwyczaje (minhag) oraz życie kierowane Torą. Żyd praktykujący dostosowuje czynności życia do praktyk religijnych, zgodnie z zamysłem Boga, kiedy wybrał Izrael, każdy aspekt egzystencji ma być wyniesiony do poziomu świętości, należy go uświęcić przez zjednoczenie go z wolą Boga. Podstawowym narzędziem konsekracji świata jest kalendarz religijny, który zaczyna się od Rosz ha-Szana, Nowego Roku, przypadającego na koniec września. Pierwsze dziesięć dni w roku poświęcone jest pokucie i medytacji. Dzień dziesiąty nazywa się Jom Kipur, Dzień Przebłagania. Jesienne Święto Namiotów, Sukot, przypomina okres, w którym Izrael wędrował przez pustynię, a zarazem jest dziękczynieniem za urodzajność ziemi. W połowie zimy obchodzi się święto Chanuka (poświęcenie), które trwa osiem dni i zwane jest także Świętem Świateł. Żydzi wspominają wówczas rytualne oczyszczenie Świątyni jerozolimskiej jakie miało miejsce w 165 r. przed Chr., po tym, jak powstanie Machabeuszów doprowadziło do odzyskania wolności religijnej. Każdej nocy zapala się o jedną świecę więcej na ośmioramiennym świeczniku (chanukkijah), aby przypominać o cudzie, kiedy to małe naczynie z oliwą wystarczyło do oświetlenia Świątyni przez osiem nocy. Następnie pod koniec zimy i na początku wiosny, radosne Święto Purim (losy) czci zwycięstwo Żydów z Persji nad Hamanem, doradcą wrogiego królestwa. W synagodze odśpiewuje się megillah (zwój) Księgi Estery. Towarzyszy temu wielki wrzask i zgiełk, szczególnie wówczas, kiedy wzmiankuje się imię Hamana. Rok religijny odnawia się na wiosnę w czasie Paschy, po hebrajsku Pesach, święta wspominającego wyzwolenie ludu Izraela z niewoli egipskiej. Zgromadzenie paschalne przypomina także sympozjon, jaki organizowano w starożytnej Grecji, w czasie którego filozofowie zbierali się wokół stołu, aby roztrząsać i zgłębiać ważne tematy. Szawuot (tygodnie) jest świętem przypadającym w pięćdziesiąty dzień po Pesach i wspomina przekazanie Tory Mojżeszowi na Synaju. Oprócz tych świąt wielu Żydów zachowuje posty przynajmniej pięć dni w roku, zwłaszcza w Tisza be-Ab (9 dnia miesiąca Ab), upamiętniający dzień, w którym Babilończycy zburzyli pierwszą Świątynię, a Rzymianie drugą. Główną ideą życia liturgicznego jest przestrzeganie nakazu "pamiętania i nie zapominania" zbawczych dzieł Boga dokonanych na rzecz Izraela. Do obecnej dyskusji na temat wybrania oraz obserwacji przyczynia się również fakt wzrostu liczby małżeństw zawieranych między Żydami a nie-Żydami oraz istniejące we współczesnym społeczeństwie tendencje zmierzające do sekularyzacji. Na problem wybrania i jego znaczenie wielki cień rzuca nieopisana tragedia Holokaustu.