Judaizm:

Rabin. Po zniszczeniu drugiej Świątyni w 70 r. po Chr. władza przeszła z kapłanów Świątyni, którzy przewodniczyli rzędom ofiarniczym, na nauczycieli (rabinów), którzy kierowali studium Tory. Ośrodkami kultu stały się synagogi, w których Żydzi gromadzili się, aby studiować Teksty talmudyczne, bowiem napisane w IV i V wieku po l porządkują i wynoszą studium do tego stopnia, że przekształcają ludzkie dociekania w pewien rodzaj kultu, a interpretację Prawa w przedłużenie Bożego objawienia. Pod kierownictwem rabinów Żydzi połączyli rygorystyczne dociekania z pobożnością, umożliwiając ujednolicony rozwój życia religijnego, które nadal zachowuje swą żywotność i aktualność po dwóch tysiącach lat.


Mesjanizm

Prorocy, którzy pierwotnie zwracali się do królów starożytnego królestwa Judy, snuli refleksje dotyczące mesjasza, sprawiedliwego króla, którego Bóg miał wybrać po to, aby usunął okrutnych ciemiężycieli i rządził Żydami oraz całym światem sprawiedliwie i pobożnie. Hebrajskie słowo maszijach oznacza "konsekrowany". W Biblii tytuł ten odnosił się do królów, najwyższych kapłanów lub innych osób piastujących wysokie urzędy. Począwszy od czasów niewoli babilońskiej słowo "mesjasz" zaczęło oznaczać przede wszystkim tego, który miał wyzwolić wybrany przez Boga naród z ucisku, niewoli, cierpienia i upokorzenia. Postępując jak potężny wojownik, król mesjański miał poprowadzić swój naród do walki, ale również przejąć obdarzone wielkim autorytetem funkcje proroka, kapłana i nauczyciela. Równolegle, na przestrzeni historii biblijnej, coraz wyraźniejsza stawała się wartość cierpienia.
Po zniszczeniu drugiej Świątyni w Jerozolimie w 70 r. po Chr. tytuł mesjasza odnosił się do tego, kto miał zjednoczyć Żydów rozproszonych w diasporze. Sposób, w jaki miano to zbawienie uzyskać, był przedmiotem wielkich dyskusji i niepokojów. Czy mesjasz będzie postacią polityczną, która wyniesie naród wybrany ponad jego nieprzyjaciół na całym świecie, czy też będzie duchowym przewodnikiem, który przywróci czystość oraz siłę moralną narodu wybranego? Czy jego dzieła będą miały wymiar narodowy, światowy, czy wręcz kosmiczny? Czy Bóg sam bezpośrednio zainterweniuje w historię ludzką jako mesjański wysłaniec, aby stworzyć warunki wolności, porządku moralnego i szczęścia, czy też mesjasz będzie przywódcą pochodzenia ludzkiego? Czy przekształcenia dokonane przez mesjasza stworzą świat, jakiego nikt jeszcze nie widział, czy też raczej przywrócą porządek, jaki już wcześniej istniał, na przykład w czasach króla Dawida? Czy era mesjańska nastanie rzeczywiście w tym świecie, czy też dopiero po jego zakończeniu? Ponieważ nadejście ery mesjańskiej zapowiedziane jest przez próby, prześladowania i cierpienia, a także ponieważ Żydzi w historii często musieli stawiać czoła takim okolicznościom, w żadnej epoce nie zabrakło kogoś, kto ogłaszał się mesjaszem. Chrześcijaństwo ukształtowało się jako ruch żydowski, który głosił Jezusa jako "mesjasza". Krótko potem, w 133 r. po Chr., Bar Kochba (Syn gwiazdy) został ogłoszony mesjaszem i stanął na czele powstania, wspierany przez rabbiego Akibę, jednego z największych autorytetów religijnych epoki. Rzymianie odpowiedzieli siłą, nastąpiły represje i zakazano przestrzegania żydowskich norm religijnych. Najbardziej radykalne i najszerzej zakrojone przedsięwzięcie mesjańskie miało miejsce w XVII wieku, kiedy to Sabataj Cwi (1626-1676), młody kabalista ze Smyrny w Turcji, w wieku dwudziestu dwóch lat ogłosił się mesjaszem. Wygnany przez rozwścieczonych rabinów, udał się do Salonik, Konstantynopola, Palestyny i Kairu, po czym wrócił do Jerozolimy z wielką pompą, lecz został ponownie wygnany. Natan z Gazy (1643-1680), mający wówczas dwadzieścia lat, odegrał rolę Eliasza, proroka, który według tradycji miał zapowiedzieć nadejście mesjasza. Sabataj Cwi powrócił chwalebnie do Smyrny w 1665 r. Stamtąd jego ruch rozprzestrzenił się po całej Europie. W 1666 r. pod groźbą śmierci i tortur ze strony władz tureckich w Adrianopolu (dzisiejsze Edirne) przeszedł na islam.
Ci spośród jego wyznawców, którzy go nie porzucili, starali się usprawiedliwić jego apostazję, wypracowując teorię "świętego grzechu", zgodnie z którą Tora miała zostać doprowadzona do swego wypełnienia mesjańskiego jedynie za pośrednictwem czynów, które mogły jawić się jako pozornie niemoralne, lecz ze względu na swą intencję oraz głębokie znaczenie, miały przynieść odkupienie.
W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku wielu wyznawców chasydzkiego rabina Menachema Mendela Schneersohna, znanego jako rebe z Lubavitcher, twierdziło, że to on jest mesjańskim wybawicielem. On sam starał się ożywić zapał religijny i obserwancję, zachęcając swoich wyznawców, by nauczali i praktykowali judaizm w środowiskach świeckich, przekonując mniej gorliwych Żydów do powrotu do religii. Wraz ze swoją rodziną wyemigrował z Europy Wschodniej do Nowego Jorku, gdzie zmarł 12 czerwca 1994 r., w wieku dziewięćdziesięciu dwóch lat. Wówczas zrodziło się przekonanie, że to on poprowadzi naród wybrany z powrotem do Ziemi Świętej. Niektórzy spośród jego wyznawców nadal jeszcze żywią nadzieję, że w jakiś sposób powstanie on z grobu, by to uczynić.