WIELKI PONIEDZIAŁEK

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

WIELKI PONIEDZIAŁEK

Czytania mszalne

 PIERWSZE CZYTANIE
Sługa Boży ofiarowany za zbawienie świata

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

To mówi Pan:
„Oto mój sługa, którego podtrzymuję, wybrany mój, w którym mam upodobanie. Sprawiłem, że Duch mój na nim spoczął; on przyniesie narodom Prawo. Nie będzie wołał ni podnosił głosu, nie da słyszeć krzyku swego na dworze. Nie złamie trzciny nadłamanej, nie zagasi knotka o nikłym płomyku. On z mocą ogłosi Prawo, nie zniechęci się ani nie załamie, aż utrwali Prawo na ziemi, a Jego pouczenia wyczekują wyspy”.

Tak mówi Pan Bóg, który stworzył i rozpiął niebo, rozpostarł ziemię wraz z jej plonami, dał ludziom na niej dech ożywczy i tchnienie tym, co po niej chodzą:

„Ja, Pan, powołałem cię słusznie, ująłem cię za rękę i ukształtowałem, ustanowiłem cię przymierzem dla ludzi, światłością dla narodów, abyś otworzył oczy niewidomym, ażebyś z zamknięcia wypuścił jeńców, z więzienia tych, co mieszkają w ciemności”.

Iz 42,1-7

Potwierdzenie udzielone łagodnemu i pełnemu pokoju Słudze (Iz 42,1-7). Odnoszące się do Sługi wersety 1-4 są jedną z ostatnich pieśni Deutero-Izajasza - lub raczej jego naśladowcy, Trito-Izajasza. W tekście pojawia się niejakie zamieszanie - sąd nad bożkami zostaje przerwany i na nowo podjęty w ww. 8-9, zaś ww. 5-7 zawierają fragmenty napisane kwiecistym stylem typowym dla hymnicznych fragmentów Deutero-Izajasza. 1QIsa^a wskazuje na odrębny charakter ww. 1-4. Sługa jest człowiekiem "wybranym", podobnie jak Mojżesz (Ps 106,23), Dawid (Ps 89,4) i cały Izrael (1Krn 16,13; Iz 41,8); jako sługa odgrywa on tutaj rolę władcy Dawidowego (2 Sm 2,18) i mesjańskiego króla (Ez•34,23-24). Został on ukazany nie tylko w kontraście do wojskowej taktyki Cyrusa, lecz także jako powołany do "przyniesienia narodom Prawa” (mišpāt Iz 40,14) - decyzji prawnej ratyfikującej i stanowiącej wypełnienie Bożej woli. Z wyjątkiem rzadkich przypadków (Sdz 4,5; 1Sm 7,6; 3,20) władza taka była zarezerwowana dla królów, kapłanów i lokalnych urzędników państwowych. Prorocze zwiastowanie nazwano sądem (mišpāt) jedynie w Mi 3,8. Sługa ma jednak jeszcze inne zalety, bowiem udziela pouczenia (tôrâ) - zadanie to nigdy nie było wykonywane przez królów, a jedynie przez proroków (Iz 8,16; Za 7,12) i kapłanów (Jr 2,8; Ez 7,26).

1. Bóg zabiera głos, być może zwracając się do niebieskiego zgromadzenia (por. Iz 40,1-2): Jego słowa docierają do obcych narodów (gôyîm) i dalekich wysp

”Duch mój”: Udzielenie Ducha odgrywało ważną rolę w każdej niezwykłej działalności odkupicielskiej; Duch został obiecany mesjańskiemu królowi (Iz 11,1), później zaś zostanie udzielony całej mesjańskiej wspólnocie (Jl 3). W LXX dodano "na Jakubie i Izraelu"; NT odnosi te słowa do Jezusa w scenie Jego chrztu (Mk 1,11) oraz w scenie przemienienia (Mt 17,5).

”wybrany mój”: Jedynie u Deutero-Izajasza słowo bāhar „wybrać”, wykracza poza narodowe granice Izraela i w jakiś sposób obejmuje wszystkie narody.

2-3. Sługa cicho wypełnia swoją misję. Słowo "wołać" zwykle wskazuje na osobę znajdującą się w wielkiej potrzebie, tak więc sługa pozostaje cichy i mocny. Opis Sługi, który nie złamie nadłamanej trzciny, ani nie zagasi tlącego się płomyka, wskazuje na pełen delikatności szacunek wobec innych, nawet na dopatrywanie się siły w ich słabościach. Przekład NAB pomija ostatnią część w. 3: „niezachwianie przyniesie Prawo" oraz pierwszą część w. 4: "nie zniechęci się ani nie załamie"

4. Słowo „wyczekują" (yhl wskazuje na pełne energii zmaganie się o życie (Hi 6,11; 13,15). "Wyspy" - odstępcy lub krypto-Izraelici rozproszeni po całym obszarze imperium babilońskiego i zagubieni w tłumie (por. Iz 41,1) - zostają wezwani do nawrócenia.

5-7. Fragmenty pieśni Sługi oraz urywków hymnicznych utrzymanych w stylu utworów Deutero-Izajasza podkreślają potęgę Bożego słowa, zdolnego stworzyć wszechświat na nowo (por. Iz 40,25-27). Cały szereg określeń wskazuje na skutki działania Bożego słowa. To, co stało się na początku, dzieje się również teraz, gdy Izrael wynurza się z ciemności na światło.

”światłością”: Nie chodzi tutaj o nowe objawienie, lecz o źródło ciepła, żyda i oswobodzenia z niewoli. Izrael jest pierwszym, który skorzysta z tej stwórczo-odkupicielskiej mocy Bożej. Słowo "ludzie" ('am) odnosi się zwykle do Izraela, dlatego uniwersalny zasięg zbawienia nie jest tutaj jednoznaczny.

6. ”dla zwycięstwa sprawiedliwości” (BT: słusznie ): W języku hebrajskim temu zwrotowi odpowiada jedno słowo (sedeq) posiadające wiele odcieni znaczeniowych (Iz 41,8-10).
”ukształtowałem”: Słowa przywołują obraz stworzenia pierwszego człowieka (Rdz 2,7), ukształtowanego przez Boga, który tak jak garncarz starannie formuje glinę.

7. Ludzie muszą uznać swoją ślepotę i zniewolenie, zanim będą mogli zostać wyleczeni i uwolnieni. Fragment ten może pomóc w wyjaśnieniu Iz 6,9-10.

8-9. Dalszy ciąg sceny sądu przerwanej pieśnią sługi oraz jej fragmentami.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

42,5. Stworzyciel nieba, ziemi i ludzi. Inne bóstwa stwórcze Bliskiego Wschodu miały bardziej ograniczone pole działania. Często kosmiczne elementy powstawały w wyniku prokreacji bogów, chociaż bóstwo stwórcze mogło nadzorować ten proces. Według tradycji mezopotamskich ludzie zostali stworzeni przez oddzielne bóstwo. Z kolei tradycje egipskie zdradzają tendencję do konsolidacji działań stwórczych w osobie jednego bóstwa.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

 PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan moim światłem i zbawieniem moim.

Pan moim światłem i zbawieniem moim,
kogo miałbym się lękać?
Pan obrońcą mego życia,
przed kim miałbym czuć trwogę?
Refren.
Gdy mnie osaczają złoczyńcy,
którzy chcą mnie pożreć,
oni sami, moi wrogowie i nieprzyjaciele
chwieją się i padają.
Refren.
Nawet gdy wrogowie staną przeciw mnie obozem,
moje serce nie poczuje strachu.
Choćby napadnięto mnie zbrojnie,
nawet wtedy zachowam swą ufność.
Refren.
Wierzę, że będę oglądał dobra Pana
w krainie żyjących.
Oczekuj Pana, bądź mężny,
nabierz odwagi i oczekuj Pana.
Refren.

Ps 27,1.2.3.13-14

Ps 27. Utwór złożony z psalmu ufności (ww. 1-6), lamentacji jednostki (ww. 7-12) i zakończenia (ww. 13-14). Zawiera liczne paralele do Ps 23.

1. W tradycji biblijnej "światło" łączy się z "życiem" (zob. w 1b), "szczęściem" itd. (por. Ps 13,4).

3. ”ufności”: Główny temat psalmu (por. "wierzę" w w. 13).

4-6. Pragnienie zamieszkania w domu Bożym wiąże się ściśle z wcześniejszym fragmentem o wrogach. Świątynia była par excellence miejscem ucieczki.

4. ”abym zażywał łaskawość Pana”: Por. w. 13; przypuszczalnie emfatyczne wyrażenie "widzenia" Boga.

”radował jego świątynią”: Tekst trudny, tłumaczenie przypuszczalne.

8. ”mówi moje serce < Zob. Ps 11,7.

12. świadkowie”: Rzadkie słowo, zidentyfikowane na podstawie dokumentów ugar.; por. także Prz 14,5.

13. ”Wierzę, że będę oglądał dobra Pańskie ...”: Tekst trudny.

”ziemi żyjących”: Albo "ziemi życia"; w licznych tekstach poetyckich wyrażenie odnosi się do świątyni (Ps 52,7; 56,14; 116,9; Iz 38,11). Utwór kończy wzmianka o świątyni - dominujący motyw ww. 1-6.

14. Prawdopodobnie późniejszy dodatek do psalmu.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Chwała Tobie, Słowo Boże
Witaj nasz Królu i Zbawicielu,
Ty sam zlitowałeś się nad grzesznymi.
Aklamacja: Chwała Tobie, Słowo Boże

 EWANGELIA
Namaszczenie w Betanii

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Na sześć dni przed Paschą Jezus przybył do Betanii, gdzie mieszkał Łazarz, którego Jezus wskrzesił z martwych. Urządzono tam dla Niego ucztę. Marta posługiwała, a Łazarz był jednym z zasiadających z Nim przy stole. Maria zaś wzięła funt szlachetnego i drogocennego olejku nardowego i namaściła Jezusowi nogi, a włosami swymi je otarła. A dom napełnił się wonią olejku.

Na to rzekł Judasz Iskariota, jeden z uczniów Jego, ten, który Go miał wydać: „Czemu to nie sprzedano tego olejku za trzysta denarów i nie rozdano ich ubogim?” Powiedział zaś to nie dlatego, jakoby dbał o biednych, ale ponieważ był złodziejem, i mając trzos wykradał to, co składano.

Na to Jezus powiedział: „Zostaw ją! Przechowała to, aby Mnie namaścić na dzień mojego pogrzebu. Bo ubogich zawsze macie u siebie, ale Mnie nie zawsze macie”.

Wielki tłum Żydów dowiedział się, że tam jest; a przybyli nie tylko ze względu na Jezusa, ale także by ujrzeć Łazarza, którego wskrzesił z martwych. Arcykapłani zatem postanowili stracić również Łazarza, gdyż wielu z jego powodu odłączyło się od Żydów i uwierzyło w Jezusa.

J 12,1-11

Jezus zostaje namaszczony na swą godzinę (12,1-8).

Scena namaszczenia Jezusa pojawia się w Mk 14,3-9 par. (i w Łk 7,36-50 podczas Jego działalności w Galilei). Poprzedza ją uknuty spisek, mający na celu aresztowanie i zabicie Jezusa (Mk 14,1-2; Mt 26,3-4 - w domu Kajfasza). Tradycja Janowa wydaje się pokrewna tradycji, z której czerpał Marek, wzbogacona szczegółami, które znaleźć można również w Łk: sceną posiłku, faktem, że kobieta namaściła stopy Jezusa i wytarła je swoimi włosami (chociaż w Łk czyni to przed namaszczeniem, by otrzeć jego stopy, zmoczone łzami). Rzadkie słowo entafiasmos ("przygotowanie do pogrzebu", w. 7) jest formą czasownika użytego w Mt 26,12. Jan zaczerpnął informację o miejscu dokonania cudu (Betania) i jego czasie ("przed Paschą") z własnego źródła. Ewangelie podają różną liczbę dni: Mk - "dwa", J - "sześć". Olejek został opisany jako prawdziwy pistikos, "olejek nardowy". Jego wielka wartość w Mk została określona za pomocą słowa poiytetes, zaś w J poiytimos. Mk i J zgadzają się, że miał on wartość ok. 300 denarów. Obydwie relacje opisują Jezusa mówiącego uczniom, by "zostawili ją" (kobietę) Mt, Mk i J są zgodni co do tego, że działanie kobiety było przygotowaniem do pogrzebu Jezusa. Wszyscy ewangeliści mówią o ubogich (por. Pwt 15,11), chociaż w J słowa te stanowią kulminacyjny punkt opowiadania, zaś Ewangelie synoptyczne kończą się wyjaśnieniem znaczenia jej czynu.

1-2. Starożytni „siedzieli” podczas zwyczajnych posiłków; „spoczywali” zaś w czasie szczególnych uroczystości, takich jak uczty i bankiety. Jeśli autorzy Ewangelii przejęli greckie nazewnictwo posiłków i w sposób konsekwentny się nim posługiwali (Grecy zwykle spoczywali podczas posiłków), Jezus był zapraszany na wiele bankietów – ten został przypuszczalnie zorganizowany na Jego cześć. Wędrowni nauczyciele byli często zapraszani do wygłaszania mów podczas posiłków w zamian za wikt i opierunek.

”do Betanii”: Ewangelista połączył to opowiadanie z poprzednim epizodem o Łazarzu, Marcie i Marii. Szczegóły o usługiwaniu Marty są powtórzeniem Łk 10,40.

3. "Funt" wynosił ok. 325 g. Zwykle flakon wonności zawierał nie więcej niż 30 g, Maria jest więc tutaj niezwykle hojna.
W ówczesnym zwyczaju było namaszczanie głów ważnych gości, gospodarz jednak dostarczył jedynie wodę do obmycia ich stóp. Co więcej, pobożni Żydzi z niechęcią odnosili się do zamężnych kobiet, które odkrywały głowy i wystawiały włosy na spojrzenia mężczyzn. Ponieważ Jan wspomina o bracie i siostrze Marii, lecz nie mówi nic o jej mężu, mogła ona nie być mężatką, lecz dziewczyną niezamężną (wdową lub rozwódką). Jednak zachowanie takie wobec sławnego rabina (chociaż kawalera) mogło wywołać oburzenie u niektórych pobożnych Żydów.

olejku nardowego”: Olejek ten, uzyskiwany z korzeni roślin rosnących w górach płn. Indii, nie był zwykle używany do namaszczania stóp. W Mk kobieta namaszcza głowę Jezusa, zaś w Łk myje jego nogi, kompensując w ten sposób brak gościnności ze strony gospodarza. Wersja Janowa może być owocem połączenia dwóch niezależnych opowieści o namaszczeniu Jezusa. Jan informuje również o ilości olejku, później wymieni ilości wonności zużytych podczas pochówku Jezusa (zob. J 19,39).

4-6. Zdarzało się, że rabini powierzali sprawy finansowe swojej szkoły uczniom. Członkowie niektórych grup, np. esseńczycy i pewni greccy filozofowie mieli wspólny majątek. Tylko ludzie najbardziej zaufani mogli mieć pieczę nad finansami grupy (por. J 13,29). Dlatego zdrada, jakiej dopuścił się Judasz, będzie tym bardziej przerażająca.

”Judasz Iskariota”: Chociaż ewangelista mógł zaczerpnąć imię kobiety ("Maria") ze swojej tradycji, przypuszczalnie sam obsadził Judasza w roli sprzeciwiającego się namaszczeniu. Określa go mianem zdrajcy i wyjaśnia, że wcale nie troszczył się o ubogich, lecz był złodziejem (por. Mt 26,15; zob. też J 13,27-29). Judasz i Maria są postaciami przeciwstawnymi: (a) Maria jest "przyjacielem" Jezusa (prawdziwym uczniem), dostarcza drogocennego olejku w celu przygotowania jego ciała do pogrzebu; (b) Judasz jest zdrajcą Jezusa (fałszywym uczniem), złodziejem, którego odejście zostanie niewłaściwie zrozumiane jako mające związek z przygotowaniami do święta Paschy lub daniem jałmużny ubogim (J 13,29)!

7-8. Odpowiedź Jezusa zawiera przypuszczalnie aluzję do Pwt 15,11, gdzie znajdujemy zachętę do hojności wobec ubogich, którzy zawsze będą na ziemi. Jezus nie pomniejsza więc znaczenia pomocy biednym, lecz wskazuje na swą bliską śmierć. On ma być najważniejszy dla tych, którzy idą za Nim.

”Zostaw ją!”: W rezultacie odwrócenia szyku tradycyjnej wypowiedzi, ubodzy, których "zawsze macie u siebie", są ukazani w ostrzejszym kontraście w stosunku do Jezusa, który nie będzie pozostawał z uczniami na zawsze (J 12,35-36).

Ciała najpierw czyszczono za pomocą oleju, następnie zaś obmywano wodą. Czasami nie pozwalano namaszczać przed pochówkiem ciał przestępców, na których wykonano wyrok (chociaż nie odmówiono tego Jezusowi - zob. J 19,39).

Spisek przeciwko Łazarzowi (12,9-11).

Kolejny przykład Janowej ironii: ci, którzy przyjmą życie (jak Łazarz) dzięki śmierci Jezusa, narażają się tym samym na śmierć; świadkowie stają się męczennikami. Postanowienie przywódców religijnych dotyczące Łazarza jest również przykładem ironii. Ironia była w starożytnej literaturze powszechnie stosowanym środkiem literackim.

Wersety te łączą opowiadanie o namaszczeniu ze spiskiem na życie Jezusa, który zawiązał się w rezultacie wskrzeszenia Łazarza. Tłum okazuje zaciekawienie Łazarzem, podobnie jak ciekaw był Jezusa. Powierzchowność ludzkich reakcji na znak dokonany przez Jezusa stanie się wyraźna, gdy zostanie ukazana na tle złości tych, którzy zamierzają zabić nie tylko Jezusa, lecz również Łazarza.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.