WIELKI CZWARTEK

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

ŚWIĘTE TRIDUUM PASCHALNE

WIELKI CZWARTEK – MSZA WIECZERZY PAŃSKIEJ

Czytania mszalne

 PIERWSZE CZYTANIE
Przepisy o wieczerzy paschalnej

Czytanie z Księgi Wyjścia

Bóg powiedział do Mojżesza i Aarona w ziemi egipskiej: „Miesiąc ten będzie dla was początkiem miesięcy, będzie pierwszym miesiącem roku. Powiedzcie całemu zgromadzeniu Izraela tak:

«Dziesiątego dnia tego miesiąca niech się każdy postara o baranka dla rodziny, o baranka dla domu. Jeśliby zaś rodzina była za mała do spożycia baranka, to niech się postara o niego razem ze swym sąsiadem, który mieszka najbliżej jego domu, aby była odpowiednia liczba osób. Liczyć je zaś będziecie dla spożycia baranka według tego, co każdy może spożyć. Baranek będzie bez skazy, samiec, jednoroczny; wziąć możecie jagnię albo koźlę. Będziecie go strzec aż do czternastego dnia tego miesiąca, a wtedy zabije go całe zgromadzenie Izraela o zmierzchu. I wezmą krew baranka, i pokropią nią odrzwia i progi domu, w którym będą go spożywać. I tej samej nocy spożyją mięso pieczone w ogniu, spożyją je z chlebem niekwaszonym i gorzkimi ziołami.

Tak zaś spożywać go będziecie: Biodra wasze będą przepasane, sandały na waszych nogach i laska w waszym ręku. Spożywać będziecie pospiesznie, gdyż jest to Pascha na cześć Pana.

Tej nocy Ja przejdę przez Egipt, zabiję wszystko pierworodne w ziemi egipskiej od człowieka aż do bydła i odbędę sąd nad wszystkimi bogami Egiptu. Ja Pan. Krew będzie wam służyła do oznaczenia domów, w których będziecie przebywać. Gdy ujrzę krew, przejdę obok i nie będzie pośród was plagi niszczycielskiej, gdy będę karał ziemię egipską.

Dzień ten będzie dla was dniem pamiętnym i obchodzić go będziecie jako święto dla uczczenia Pana. Po wszystkie pokolenia w tym dniu świętować będziecie na zawsze»”.

Wj 12,1-8.11-14

1-20. Opis głównej plagi, towarzyszącej uwolnieniu Hebrajczyków z Egiptu, tradycja P poprzedza obrzędem baranka paschalnego (ww. 3-13) oraz przaśników, massôt (ww. 14-20). Obrzędy te były początkowo od siebie niezależne. Pierwszy był obrzędem dokonywanym przez pasterzy - w celu przebłagania bogów - gdy przenosili się z dobrze nawodnionych pastwisk zimowych na jałowe pastwiska letnie. Drugi obrzęd odprawiali rolnicy, stanowił on swego rodzaju wiosenne czyszczenie starego zakwasu pochodzącego z ubiegłego roku. Tekst łączy ofiarę złożoną z baranka z wyjściem Hebrajczyków z Egiptu (ww. 11-13). Przaśniki zostały uczynione pamiątką Wyjścia w samej narracji opowiadającej o tym wydarzeniu (12,34) oraz w towarzyszących mu pouczeniach (13,3-10). Fragment 12,1-20 zawiera słowa Jahwe skierowane do Mojżesza, zaś ww . 21-27 opowiadają o przekazaniu ich starszym takie Boże polecenia i ich przekazanie są ulubionym środkiem stosowanym w tradycji P. W źródle tym obrzędy baranka paschalnego i przaśników (12,1-28.43-51; 13,1-16) zostały umieszczone we fragmencie opowiadającym o dziesiątej pladze - pomiędzy jej oznajmieniem i wypełnieniem. Obchodzone wiosną nowego roku, rytuały te umożliwiały Izraelitom kolejnych pokoleń uczestniczenie w ucieczce spod panowania faraona.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

12,1-28. Źródła Święta Paschy. Według narracji biblijnej Święto Paschy zostało ustanowione w związku z dziesiątą plagą, lecz nie oznacza to, że nie nawiązywało ono do świąt dawniejszych. Należy przypomnieć, że Bóg ustanowił obrzezanie znakiem przymierza, wykorzystując w tym celu obrzęd już istniejący i wykonywany w innym celu. wiele elementów rytuału paschalnego wskazuje, że mógł on zostać zaczerpnięty z rytuału nomadów, chroniącego pasterzy przed atakiem demonów i zapewniającego płodność stad. Nawet jeśli rzeczywiście tak było, wszystkie elementy święta zostały odpowiednio "przystosowane" do nowego kontekstu dziesiątej plagi oraz wyjścia Izraelitów z Egiptu. Jeśli Pascha faktycznie czerpie jakieś elementy ze święta nomadów, jest to zjawisko podobne do nałożenia przez wczesnych chrześcijan Zachodu świąt Bożego Narodzenia na pogańskie święta związane z zimowym przesileniem słonecznym (któremu towarzyszyło zachowanie takich symboli jak ostrokrzew, jemioła i drzewa zimozielone).

12,1-11. Kalendarz. Wydarzenie to czyniło Abib (później nazwany Nisan) pierwszym miesiącem w kalendarzu religijnym Izraela. W kalendarzu świeckim pierwszym miesiącem roku był Tiszri, przypadający sześć miesięcy później, wtedy też obchodzono "Święto Nowego Roku". Kalendarz izraelski był kalendarzem księżycowym, który co pewien czas dostosowywano do roku słonecznego. Abib rozpoczynał się w dzień pierwszego nowiu po wiosennym zrównaniu dnia z nocą (zwykle w połowie marca) i trwał do połowy kwietnia.

12,5. Bez skazy, samiec, jednoroczny. Jako jednoroczny baranek przeżył właśnie najbardziej niebezpieczny okres życia (śmiertelność młodych wahała się od 20 do 50%) i przygotowywał się do objęcia roli "pełnoprawnego" członka stada. Stado nie potrzebowało jednak zbyt wielu samców; dla skóry i mięsa zabijano przede wszystkim te, które osiągnęły pierwszy rok życia. Samice trzymano do ósmego roku, by rodziły młode i dawały mleko.

12,6. Zabije go całe zgromadzenie Izraela o zmierzchu. W świeckim kalendarzu egipskim każdy miesiąc liczył trzydzieści dni i dzielił się na trzy dziesięciodniowe okresy. W kalendarzu religijnym, obejmującym święta, zachowano sekwencję księżycową. Pojawienie się święta i plagi zbiegło się z wigilią dnia nazywanego przez Egipcjan "dniem połowy miesiąca". Co ważniejsze, ponieważ każdy miesiąc w kalendarzu lunarnym rozpoczynał się w dniu nowiu, święto obchodzono w dniu pierwszej pełni księżyca po wiosennym zrównaniu dnia z nocą. Zwierzę miało zostać zabite o zmierzchu, gdy na niebie ukaże się księżyc w pierwszej pełni w nowym izraelskim roku.

12,7. Rola krwi. W pierwotnych religiach krew często służyła do odegnania złych mocy, jednak w rytuale izraelskim stanowiła element oczyszczający. Chociaż przesądni Izraelici zachowali pewne elementy prymitywnych wierzeń i praktyk religijnych, oficjalnie obowiązywało drugie znaczenie. Odrzwia domów w Mezopotamii były często malowane na czerwono, ponieważ wierzono, że kolor ten odstrasza demony.

12,8. Składniki posiłku. Wymienione składniki posiłku paschalnego były rozpowszechnione w wędrownych społecznościach pasterskich. Zakaz spożywania kwaszonego chleba mógł dodatkowo posiadać znaczenie symboliczne. W późniejszej literaturze rabinackiej i Nowym Testamencie zakwas jest związany z nieczystością lub skalaniem. Trudno jednak rozstrzygnąć, czy znaczenie to posiadał już w tak wczesnym okresie. Gorzkie zioła to w późniejszej literaturze rabinackiej sałata, cykoria, morski ostrokrzew, chrzan i oset, wszystkie łatwe do przygotowania. Wiadomo, że sałata była uprawiana w Egipcie, zaś hebrajskie słowo przetłumaczone jako "gorzkie zioła" odpowiada akadyjskiemu (babilońskiemu) wyrazowi oznaczającemu sałatę. Polecenie, by mięso zostało upieczone w ogniu, służyło uniknięciu dwóch rzeczy. Z jednaj strony, miało stanowić przeciwieństwo pogańskich świąt wiosennych, podczas których pojawiało się surowe mięso. Z drugiej, ludzie działający w pośpiechu nie gotowaliby mięsa, wymagałoby to bowiem więcej czasu, koniecznego do zabicia, wypatroszenia i rozebrania mięsa. Ponieważ był to posiłek religijny, mięso nie mogło zostać spożyte w czasie późniejszym i musiało zostać we właściwy sposób zniszczone.

12,11. Pascha. Angielska nazwa "Passover" (od ang. pass over, "pominąć", "przejść obok") nie oddaje znaczenia hebrajskiego wyrazu. Czasownik ten łączy się z ochroną, co można dostrzec np. w Iz 31,5, gdzie stanowi odpowiednik osłonięcia i wybawienia. Pan nie został ukazany jako "przechodzący obok" drzwi lecz jako broniący wejścia do domu przed aniołem zagłady/Niszczycielem (zob. Wj 12,23). Krew na framugach i nadprożu może być rozumiana jako ich oczyszczenie przygotowujące do obecności Pana.

12,12-13. Egipskie święto królewskie. W tekście mogą pojawiać się echa słynnego egipskiego święta Sed, które symbolizowało odnowienie władzy królewskiej. Podczas obchodów święta wszyscy bogowie uznawali królewską władzę faraona, tutaj jednak, w wyniku plag, wszyscy bogowie muszą uznać królewskie panowanie Jahwe - nie nowe osadzenie Go na tronie, lecz uznanie Jego nieprzerwanego panowania. W czasie święta Sed król potwierdzał swoje panowanie nad krajem, przechodząc wszystkie ziemie (symbolicznie) zgodnie ze swą wolą. Królewskie panowanie Jahwe zostało potwierdzone, zaś panowanie faraona wyszydzone, bowiem Bóg przeszedł przez kraj, by ustanowić swą dominację pod postacią plagi.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Kielich Przymierza to Krew Zbawiciela.

Czym się Panu odpłacę
za wszystko, co mi wyświadczył?
Podniosę kielich zbawienia
i wezwę imienia Pana.
Refren.
Cenna jest w oczach Pana
śmierć Jego świętych.
Jam sługa Twój, syn Twej służebnicy,
Ty rozerwałeś moje kajdany.
Refren.
Tobie złożę ofiarę pochwalną
i wezwę imienia Pana.
Wypełnię me śluby dla Pana
przed całym Jego ludem.
Refren.

Ps 116B,12-13.15-16bc.17-18

Ps 116 - Indywidualny psalm dziękczynny. Liczne cechy aram. (ww. 7.12.16) wskazują na jego późne powstanie. LXX dzieli psalm na dwa utwory (ww. 1-9 = LXX Ps 114; ww. 10-19 = LXX Ps 115), które odpowiadają głównym częściom.
Struktura: Część I (ww. 1-9): ww.1-4 (udręka psalmisty); ww. 5-9 (ocalenie przez Jahwe); Część II (ww. 10-19): ww. 10-14 (wiara psalmisty i jego śluby); ww. 15-19 (jego lojalność i śluby).

1-4. Fragment przypomina Ps 18,2-7a.

1. ”Miłuję Pana”: Por. Ps 18,2. Dosłownie: „Miłuję, ponieważ [kî] Jahwe wysłuchał”. Kolejny czasownik z domyśłnym dopełnieniem rozpoczyna Część II (w. 10): „Ufałem (Jahwe), ponieważ [kî]…”.

7. „Wróć, moja duszo”: Gdy ktoś zasłabł (z powodu głodu czy strachu), myślano, że jego dusza/duch „odeszła” od niego. Gdy osoba dochodziła do siebie, dusza „wracała’. Psalmista zapewnia swą duszę, że może bezpiecznie wrócić po przerażającym doświadczeniu (ww. 3-4). Por. Rdz 35,18; 1 Sm 30,12; Ps 23,3; Dn 10,17.

13. ”Wezwę imienia Pańskiego”: W w. 2 psalmista wzywa imię Pańskie z lęku; w ww. 13 i 17 ta sama fraza oznacza wielbienie Jahwe w świątyni.

15. ”Drogocenną jest w oczach Pana śmierć Jego czcicieli”: Tekst niejasny. Trudno zrozumieć, dlaczego ich śmierć ma być „drogocenna dla Jahwe.

19. Podobnie jak końcowy werset Części I (w. 9) mówi o „krainie żyjących” (tj. świątyni), ostatni werset Części II wyraźnie wymienia „dom Pański” [świątynię].

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

116,13. Kielich zbawienia. Związek tego wersetu z wypełnieniem ślubów w świątyni wskazuje, że ofiary z płynów (libacje) miały stanowić świadectwo Bożej dobroci i opieki. W świecie starożytnym libacja była powszechną formą dziękczynienia, często przedstawianą na egipskich, fenickich i mezopotamskich reliefach. Ofiara z płynów symbolizuje wybawienie (zbawienie) udzielone przez bóstwo, często też stanowi wybawienie od złożonego ślubu.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Ustanowienie Eucharystii

Czytanie z Pierwszego listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Bracia:
Ja otrzymałem od Pana to, co wam przekazuję, że Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł: „To jest Ciało moje za was wydane. Czyńcie to na moją pamiątkę”. Podobnie skończywszy wieczerzę, wziął kielich, mówiąc: „Kielich ten jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją pamiątkę”.
Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pańską głosicie, aż przyjdzie.
1 Kor 11,23-26

23. Paweł ukazuje siebie jako ogniwo łańcucha tradycji sięgającej Jezusa, który sprawuje władzę w Kościele.

Słowa "otrzymałem" i "przekazałem" były używane zwłaszcza w odniesieniu do przekazywania tradycji (1 Kor 11,2; 15,3). Niektórzy późniejsi rabini mówili o tradycjach otrzymanych „od Mojżesza”. Chociaż wiedzieli, iż otrzymali je od swych poprzedników, byli przekonani, że tradycja miała swoje ostateczne źródło w Mojżeszu. Paweł ma przypuszczalnie na myśli, że ci, którzy wcześniej byli uczniami, opowiedzieli mu o Ostatniej Wieczerzy. Miała ona miejsce w "nocy", podobnie jak każda wieczerza paschalna.

24-25. Pawłowa wersja słów ustanowienia Wieczerzy Pańskiej najbardziej przypomina tę z Łk 22,15-20, nie jest jednak od niej zależna. Apostoł wprowadził drobne modyfikacje; wcześniej tekst został poddany liturgicznemu rozwinięciu.

Przaśniki spożywane w czasie Paschy były zwykle rozumiane przenośnie jako "chleb niedoli, który spożywali przodkowie" w czasach Mojżesza. Jezus odniósł ten chleb do samego siebie (zob. komentarz do Mk 14,22-24). Poganie czasami spożywali posiłki pogrzebowe (stypy) "na pamiątkę" zmarłego, lecz tutaj posiłek ma takie samo znaczenie, jak w Starym Testamencie, gdzie Święto Paschy upamiętniało odkupieńcze działanie Boga w historii (np. Wj 12,l4). Podobnie jak w rytuale paschalnym, forma „wy” odnosi się do wszystkich przyszłych pokoleń

25. W przeciwieństwie do wersji Łukasza, który wymienia anamnēsis jedynie w odniesieniu do chleba (22,19), Paweł dodaje napomnienie (sam mógł być jego autorem) dotyczące kielicha. Znaczenie zwrotu "czyńcie to ( ... ) na moją panliątkę" było przedmiotem licznych dyskusji, jednak jego znaczenie w tym kontekście determinuje w. 26, będący Pawłowym komentarzem konfrontującym Koryntian z egzystencjalnym wymiarem Eucharystii.

26. Słowa „aż przyjdzie” wyznaczają granicę czasową sprawowania Wieczerzy Pańskiej, o której wspomina sam Jezus (Mk 14,25). Obchody Paschy nakierowane były w przyszłość – na przyszłe odkupienie Izraela – oraz w przeszłość (na to, jak Bóg ich odkupił, gdy wyprowadził z Egiptu za czasów Mojżesza

”śmierć Pana głosicie”: Śmierć Jezusa, będąca dziełem miłości (Ga 2,20), powinna być zwiastowana w sposób egzystencjalny (2 Kor 4,10-11) - w i poprzez uczestniczenie w jedzeniu i piciu (10,16). Pamiętanie o Chrystusie polega na naśladowaniu go (11,1) – dzięki temu zbawcza miłość Boża (Rz 8,39) skutecznie zaznacza swoją obecność w świecie. Z tej perspektywy jest jasne, dlaczego postępowanie Koryntian (w. 21) uniemożliwiało prawdziwą Eucharystię (w. 20)

”aż przyjdzie”: Aż Chrystus powróci w chwale (15,23).
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków
Daję wam przykazanie nowe,
abyście się wzajemnie miłowali,
jak Ja was umiłowałem.
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków

J 13,34


EWANGELIA
Do końca ich umiłował

Słowa Ewangelii według świętego Jana
Było to przed Świętem Paschy. Jezus widząc, że nadeszła Jego godzina przejścia z tego świata do Ojca, umiłowawszy swoich na świecie, do końca ich umiłował.
W czasie wieczerzy, gdy diabeł już nakłonił serce Judasza Iskarioty, syna Szymona, aby Go wydać, widząc, że Ojciec dał Mu wszystko w ręce oraz że od Boga wyszedł i do Boga idzie, wstał od wieczerzy i złożył szaty. A wziąwszy prześcieradło, nim się przepasał. Potem nalał wody do miednicy. I zaczął umywać uczniom nogi i ocierać prześcieradłem, którym był przepasany.
Podszedł więc do Szymona Piotra, a on rzekł do Niego: „Panie, Ty chcesz mi umyć nogi?” Jezus mu odpowiedział: „Tego, co Ja czynię, ty teraz nie rozumiesz, ale później to będziesz wiedział”. Rzekł do Niego Piotr: „Nie, nigdy mi nie będziesz nóg umywał”.
Odpowiedział mu Jezus: „Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał udziału ze Mną». Rzekł do Niego Szymon Piotr: «Panie, nie tylko nogi moje, ale i ręce, i głowę”.
Powiedział do niego Jezus: „Wykąpany potrzebuje tylko nogi sobie umyć, bo cały jest czysty. I wy jesteście czyści, ale nie wszyscy”. Wiedział bowiem, kto Go wyda, dlatego powiedział: „Nie wszyscy jesteście czyści”.
A kiedy im umył nogi, przywdział szaty, i gdy znów zajął miejsce przy stole, rzekł do nich: „Czy rozumiecie, co wam uczyniłem? Wy Mnie nazywacie «Nauczycielem» i «Panem» i dobrze mówicie, bo nim jestem. Jeżeli więc Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem wam nogi, to i wyście powinni sobie nawzajem umywać nogi. Dałem wam bowiem przykład, abyście i wy tak czynili, jak Ja wam uczyniłem”.

J 13,1-15

Jan wplata zapowiedzi zdrady Jezusa i Jego ukrzyżowania w opowiadanie o obmyciu stóp uczniów. Jezus, tak jak Maria (J 12,3), przyjmuje rolę sługi.

1-3. Często wygłaszano nauki podczas posiłków. Relacja rozpoczyna się dziwnym zdaniem, które zajmuje trzy wersety (por. J 6,22-24). Wersety 1 i 3 stanowią podsumowanie, w którym ewangelista, i być może późniejszy redaktor, starają się podać znaczenie odejścia Jezusa. Ojciec przekazał wszystko Synowi (J 3,35; 10,28-29), by mógł on udzielić ludziom zbawienia umierając za nich i okazując im w ten sposób swoją miłość (J 10,17). Aluzja do zdrady Judasza mogła zostać zaczerpnięta z J 13,27 w trakcie późniejszej redakcji.

3-8.Sofy ustawiano wokół stołów, na których znajdowały się potrawy. Biesiadnicy spoczywali w taki sposób, że ich głowy znajdowały się w pobliżu stołu, zaś nogi zwrócone były w przeciwną stronę. Jezus musiał więc przejść na zewnątrz kręgu biesiadników, by umyć stopy każdego z obecnych.
Jeśli podróżni przebyli długą drogę, gospodarz winien był dać im wodę do obmycia stóp jako wyraz gościnności, czego najlepszym przykładem było postępowanie Abrahama (Rdz 18,4). Mimo to rozwiązywanie sandałów i osobiste obmywanie czyichś stóp należało do zadań służby. Najczęściej wykonywali je niewolnicy, bardzo uległe żony lub dzieci (por. też 1 Sm 25,41). (Sandały podróżnych nie musiały być oblepione gnojem, jak to sugerowali niektórzy badacze. Pobocza starożytnych dróg były piaszczyste, zaś główne ulice Jerozolimy utrzymywano we względnej czystości, szczególnie w dzielnicy zwanej Górnym Miastem, gdzie Jezus spożywał wieczerzę paschalną. Zdjęcie przez Jezusa wierzchniej szaty, by im usłużyć, było również znakiem wielkiej pokory wobec uczniów.)
Czyn Jezusa zapowiada Jego śmierć jako cierpiącego Sługi Pańskiego z Iz 53, śmierć za wielu. W przeciwieństwie do społeczeństwa grecko-rzymskiego, Żydzi uznawali wartość pokory, lecz - podobnie jak inne społeczności - uważali, że każdy człowiek ma swoją określoną rolę. Jezus natomiast odwraca role i pozycje społeczne. Rabbi Juda ha-Nasi (żyjący ok. 220 r. po Chr.) miał być tak pokorny, że gotów był dla drugiego człowieka uczynić dosłownie wszystko - z wyjątkiem zrezygnowania ze swej wyższej pozycji. Zasiadanie w porządku zgodnym ze statusem społecznym było ważne. Jezus przekracza jednak nawet tę zasadę.

5. ”zaczął umywać uczniom nogi”: Umycie nóg było wyrazem gościnności (Rdz 18,4; 1 Sm 25,41; Łk 7,44). Czynność ta była wykonywana przez niewolnika gospodarza, gdy przyjmował on w swym domu jakiegoś dostojnika

6-8. Czyn Jezusa tak radykalnie narusza kulturowe ograniczenia związane ze statusem społecznym (zob. komentarz do ww. 3-5), że wywołuje ostra reakcję Piotra.
Piotr słusznie protestuje, nie jest godny, by Jezus (przewyższający wszystkich ludzi) w ten sposób okazywał mu szacunek. Pierwsza reakcja Jezusa przypomina Janowemu czytelnikowi inne wydarzenia: wypowiedź Jezusa na temat świątyni lub wjazd do Jerozolimy, których uczniowie nie mogli zrozumieć, dopóki nie "przypomnieli" sobie o nich po jego śmierci i zmartwychwstaniu (J 2,22; 12,16).

”nie będziesz miał udziału ze Mną”: Upór Piotra doprowadza do stwierdzenia, że nie może mieć on "udziału", jaki Jezus ofiarowuje swoim uczniom (por. J 14,3; 17,24), jeśli nie zostanie obmyty.

9-11. Słowo "wykąpany" nawiązuje tutaj przypuszczalnie do ceremonialnych obmyć, którym Jezus i uczniowie poddali się w przeddzień święta (J 11,55), lecz Jezus nadaje mu sens duchowy. To metaforyczne znaczenie oczyszczenia było na tyle często stosowane, że uczniowie mogli je zrozumieć.

”nie tylko nogi moje, ale i ręce, i głowę!”: Takie dosłowne zrozumienie słów Jezusa jest typowe dla Janowych nieporozumień. Ewangelista połączył to opowiadanie z miłością Jezusa do swoich, umieszczoną na końcu fragmentu. Czyn Jezusa wskazuje na jego bliską ofiarę złożoną dla uczniów. Zgodnie z soteriologicznymi akcentami Janowej Ewangelii widzimy Jezusa jako drogę zbawienia. Werset 10 najwyraźniej sprawiał kłopoty w starożytności, bowiem w niektórych rękopisach brak wyrażenia "tylko nogi" [oprócz nóg]. Po usunięciu tych słów można odnieść wrażenie, że Jezus cytuje przysłowie, by dać do zrozumienia, że uczniowie zostali oczyszczeni w wystarczającym stopniu (z wyjątkiem Judasza, który nie będzie miał "udziału" z Jezusem). Narrator wkracza teraz na scenę, by przypomnieć czytelnikowi, co Judasz ma zamiar uczynić.

12-14. Uczniowie zwykle usługiwali swym nauczycielom, na wzór Elizeusza, który służył Eliaszowi, i Jozuego, który posługiwał Mojżeszowi.

”i wyście powinni sobie nawzajem umywać nogi”: Polecenie to, którego uczniowie muszą przestrzegać w sposób pokazany przez Jezusa, pojawia się również w Ewangeliach synoptycznych (zob. Mk 10,42-45 par.). W Łk 22,24-30 udział uczniów w uczcie mesjańskiej łączy się z ich udziałem w cierpieniach Jezusa oraz gotowością naśladowania Jego przykładu bycia sługą (diakonos).

15. Uczniowie uczyli się przede wszystkim przez naśladowanie swoich nauczycieli.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.