III NIEDZIELA WIELKANOCY - rok B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

III NIEDZIELA WIELKANOCNA – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg naszych ojców wskrzesił Jezusa

Czytanie z Dziejów Apostolskich

Piotr powiedział do ludu:
„Bóg naszych ojców, Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, wsławił Sługę swego, Jezusa, wy jednak wydaliście Go i zaparliście się Go przed Piłatem, gdy postanowił Go uwolnić. Zaparliście się świętego i sprawiedliwego, a wyprosiliście ułaskawienie dla zabójcy. Zabiliście Dawcę życia, ale Bóg wskrzesił Go z martwych, czego my jesteśmy świadkami.
Lecz teraz wiem, bracia, że działaliście w nieświadomości, tak samo jak przełożeni wasi. A Bóg w ten sposób spełnił to, co zapowiedział przez usta wszystkich proroków, że Jego Mesjasz będzie cierpiał. Pokutujcie więc i nawróćcie się, aby grzechy wasze zostały zgładzone”.
Dz 3,13-15.17-19

13. Do „Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba" zwracano się w codziennych modlitwach. Słowo „Sługa" nawiązuje do Księgi Izajasza (zob. komentarz do Mt 12,15-18).

Święte starotestamentowe imiona Boga przypominają objawienie dane Mojżeszowi (Wj 3,6.15) i pokazują, że mówca należy do Izraela, nawet gdy wzywa go do pokuty. Nawiązanie do Wj już na samym początku zapowiada Mojżeszową chrystologię z końca kazania, co mogło skłonić autora do wyboru tytułów „Sługi" (w. 13; por. 4,26-27.30) i „Władcy" (w. 15 [BT „Dawcy"]; por. 5,31), by w ten sposób usystematyzować i zakończyć Mojżeszową typologię

”wsławił Sługę swego”: Umieszczenie kerygmy o wywyższeniu przed męką, wraz z motywem wywyższenia Izajaszowego Sługi (Iz 52,13), jest rzeczą niezwykłą; zabieg ten miał umożliwić kaznodziei poruszenie kwestii cudu bezpośrednio, za pomocą kontrargumentu odnosząc go (z ww. 13b-15) do w. 12b. „Wsławienie" samo w sobie nie było cudem; było nim wejście Chrystusa do „chwały" (Łk 24,26) - niebiańskiej sfery, z której mógł wywierać potężny wpływ na ziemię (por. 7,55; 22,11; Łk 9,31-32).

”przed Piłatem, gdy postanowił Go uwolnić”: Precyzyjna aluzja do trzykrotnej deklaracji Piłata w Łk 23,15.20.22 (por. Mk 15,12.14); por. 13,28 i przeciwnie 4,27.

14. W literaturze żydowskiej określenie „Święty" odnosi się szczególnie do Boga. Tytuł „Sprawiedliwy" był też tytułem Boga, chociaż stosowano go również w odniesieniu do Henocha, Noego, niektórych 'rabinów i innych. W 'Zwojach znad Morza Martwego założyciela sekty określano mianem „nauczyciela sprawiedliwości". Zwykle kontekst wskazywał o kogo chodzi.
Ponieważ uzdrowienie nie zostało dokonane w święto, większość ludzi słuchających Piotra to obywatele Jerozolimy lub mieszkańcy Palestyny (w przeciwieństwie do Dz 2,23). Zbiorowe oskarżenie pod ich adresem nie jest silniejsze od zarzutów stawianych przez proroków 'Starego Testamentu (np. Am 2,6 — 3,8). Nazwanie powstańca (Bara-basza) „zabójcą" mogło zniechęcić do Piotra ludzi sprzyjających buntownikom.

”Świętego i Sprawiedliwego”: Te mesjańskie tytuły, ze swym archaicznym brzmieniem, służą wyraźnie retorycznemu skontrastowaniu działania Boga z działaniem ludzi. Bardziej zrozumiałe jest wyznanie setnika o „sprawiedliwym człowieku" (Łk 23,47 [por. Mk 15,39]) w kontekście lamentacji „sprawiedliwego" z Ps 31. Na temat „świętego" zob. 4,27.30; Mk 1,24; Łk 4,34; J 6,69. Na temat „sprawiedliwego" zob. 7,52; 1 Hen 38,2; 53,6; l Tm 3,16.

15. Słowo „dawca" (dosł. przywódca, idący na czele, przewodnik) było używane na oznaczenie założycieli lub protektorów greckich miast, głów rodów, dawnych sędziów kierujących wojskiem (Stary Testament) lub innych przywódców. Czasami było stosowane w odniesieniu do greckich herosów, takich jak Herakles. Tutaj może ono oznaczać przywódcę, który wytyczył drogę (zmartwychwstanie) prowadzącą do życia (w przeciwieństwie do zabójcy z Dz 3,14). On pierwszy nią podążył, aby i oni mogli żyć. W języku Łukasza odnaleźć można nutę ironii (często stosowany zabieg literacki): mieszkańcy Jerozolimy ułaskawili zabójcę (Dz 3,14), zabili zaś Dawcę życia.

”Dawcę życia”: Dopełniacz wskazujący kierunek, w kontekście 26,23 i Mojżeszowej typologii (por. 7,35; Hbr 12,2). Słowo „życie" jako cel, do którego Jezus utorował drogę dla wszystkich (por. 4.2; 17,31), przyczynia się do kontrastowej terminologii („zabiliście", „z martwych") oskarżenia skierowanego do zebranych.

17. Stary Testament i judaizm uważały świadomy grzech (Lb 15,30-31) za znacznie cięższy od grzechów płynących z niewiedzy (Lb 15,22-29); obydwa jednak przestępstwa pociągały za sobą karę. Za grzech uważano też nieznajomość Bożej prawdy (np. Iz 1,3; 29,11-12; Oz 4,6).

”działaliście w nieświadomości”: Apostolska kerygma oznacza kres niewiedzy, zarówno tutaj (por. 13,27), jak i w Pawiowym głoszeniu do pogan (17,30). Agnoia nie pomniejsza winy słuchających, ponieważ w każdy szabat czytali fragmenty Pisma odsłaniające Boży plan (13,27; por. komentarz do 2,23).

”tak samo jak zwierzchnicy wasi”: Element współdziałania ludu z przywódcami w czasie egzekucji Jezusa został wprowadzony podczas Łukaszowej redakcji opowiadania o męce Pańskiej (Łk 23,4--5.13-23), podobnie jak późniejsze wycofanie się ludu ze współpracy i jego gotowość do pokuty (Łk 23,35.48) „Przywódcy" stanową prototyp nie odczuwających skruchy Żydów, zdecydowanie usuwających siebie samych poza sferę zbawienia (4,4-5.16-17; por. komentarz do 2,46).

18. Późniejsi nauczyciele żydowscy posługiwali się czasami 'hiperbolą, by odnieść całe przesłanie proroków do ery mesjańskiej, odnowienia Jerozolimy, lub innych ważnych tematów. Często też wskazywali na to, że 'Mesjasz będzie cierpiał lub mówili o dwóch Mesjaszach (jeden miał cierpieć, drugi panować). Wydaje się jednak, że chrześcijanie pierwsi wprowadzili koncepcję cierpiącego Mesjasza.

Zob. komentarz do 2,23. Przysłówek hontos, „w ten sposób", nadaje śmierci Chrystusa pozytywny zbawczy charakter. Zwrot pathein ton Christom, oznaczający całość chrystologicznego świadectwa Pisma, jest Łukaszowym podsumowaniem Markowych zwrotów przepowiadających mękę (por. Łk 24,26-27; Dz 17,3; 26,22-23).

19. Nauczyciele żydowscy różnili się w kwestii, czy 'nawrócenie Izraela ma poprzedzić jego ostateczne odnowienie (niektórzy uważali, że Bóg przeprowadzi je w wyznaczonym przez siebie czasie). U proroków Starego Testamentu powinno być wstępem do jego odnowienia. Idąc za nauczaniem Starego Testamentu niektóre późniejsze tradycje żydowskie (np. 'Księga Jubileuszów 1,15-18; 23,26-27) podkreślały, że nawrócenie Izraela jest celem historii.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Wznieś ponad nami światłość Twoją, Panie.

Kiedy Cię wzywam, odpowiedz mi, Boże,
który wymierzasz mi sprawiedliwość.
Tyś mnie wydźwignął z utrapienia,
zmiłuj się nade mną i wysłuchaj moją modlitwę.
Refren.
Wiedzcie, że godnym podziwu czyni Pan swego wiernego,
Pan mnie wysłucha, gdy będę Go wzywał.
Spokojnie zasypiam, kiedy się położę,
bo tylko Ty jeden, Panie, pozwalasz mi żyć bezpiecznie.
Refren.
Ps 4,2.4-9

Ps 4 – Lamentacja jednostki z kilkoma odniesieniami do Ps 3 (por. 3,4 z 4,8; 3,8 z 4,7; 3,6 z 4,9); wyraźny aspekt zaufania.

Struktura:
w.2 (prośba do Boga);
ww. 3-6 (ufności psalmisty pokładanej w Jahwe przeciwstawiono brak ufności czcicieli bożków);
ww. 7-9 (modlitwa o błogosławieństwo Jahwe i bezpieczeństwo psalmisty).

2. ”Boże, co sprawiedliwość mi wymierzasz”: Może to wskazywać na formalny kontekst, w którym lamentacja jest modlitwą niesprawiedliwie oskarżonego.

”Tyś mnie wydźwignął z utrapienia”: Słowa oznaczające „zbawienie" i „utrapienie" zawierają tutaj idee „przestrzeni" i „ograniczenia" (być „w utrapieniu" oznacza bycie w „ciasnocie"; por. Ps 18,7.20; 118,5).

3. ”Mężowie”: Albo ludzie wpływowi, albo po prostu „śmiertelni". „Marność" i „kłamstwo", które kochają, mogą oznaczać bożków (por. Pwt 4,28-29; 11,13-17).

5. ”zamilknijcie”: Albo „płaczcie obficie", słowa skierowane do bałwochwalców z w. 3.

7. ”Wznieś ponad nami, o Panie, światłość Twojego oblicza”: Por. Lb 6,23-27; Ps 67,2. Obraz uśmiechniętego oblicza Boga udzielającego łaski (Ps 44,4; 89,16).

9. Por. Pwt 33,28.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

4,7. Światłość Bożego oblicza. Metafora „światłość Bożego oblicza" pojawia się w listach królewskich pochodzących z egipskiego miasta Amarna oraz w starożytnej korespondencji ugaryckiej. Na przy­kład fraza „oblicze słońca (tj. faraon) zaświeciło nade mną jasnym światłem" pojawia się na ustach jednego z poddanych egipskiego władcy. W rejonie Jerozolimy, nazywanym Ketef Hinnom, odnalezio­no dwa małe srebrne zwoje. Były to dwa małe amu­lety pozostawione w pieczarze grobowej pochodzącej z VI lub VII w. przed Chr. Zapisano na nich błogosławieństwo z Lb 6,25 zawierające prośbę: „Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą". Jest to najstarszy zachowany fragment Pisma Świę­tego. Idea rozpromienienia oblicza bóstwa, prowa­dzącego do okazania miłosierdzia, pojawia się rów­nież w dokumentach mezopotamskich i inskryp­cjach, począwszy od XII w. przed Chr.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Chrystus jest ofiarą przebłagalną za nasze grzechy

Czytanie z Pierwszego Listu św. Jana Apostoła

Najmilsi:
Dzieci moje, piszę wam to dlatego, żebyście nie grzeszyli. Jeśliby nawet ktoś zgrzeszył, mamy Rzecznika wobec Ojca — Jezusa Chrystusa sprawiedliwego. On bowiem jest ofiarą przebłagalną za nasze grzechy, i nie tylko za nasze, lecz również za grzechy całego świata.
Po tym zaś poznajemy, że Go znamy, jeżeli zachowujemy Jego przykazania. Kto mówi: „Znam Go”, a nie zachowuje Jego przykazań, ten jest kłamcą i nie ma w nim prawdy. Kto zaś zachowuje Jego naukę, w tym naprawdę miłość Boża jest doskonała.
1 J 2,1-5a

1. Starożytni filozofowie i żydowscy nauczyciele zwracali się czasami do swoich uczniów za pomocą słowa „dzieci". Słowo „obrońca" oznaczało „orędownika", „rzecznika" lub „obrońcę sądowego". W Starym Testamencie Bóg mógł wstawiać się za swoim ludem przed narodami (Jr 50,34; 51,36). W starożytnym judaizmie w obronie Izraela wstawiali się u Boga tacy rzecznicy jak miłosierdzie Boże i zasługi narodu wybranego. Jezus jest rzecznikiem, podobnie, jak w innych miejscach Nowego Testamentu z powodu zajmowanej pozycji, swojej sprawiedliwości i dzieła, którego dokonał (w. 2).

2. „Ofiara przebłagalna" miała usunąć gniew Boga, którego prawa zostały złamane. Słowa te nawiązują do ofiar składanych w celu przebłagania Boga w Starym Testamencie. W judaizmie ofiary Dnia Przebłagania były składane jedynie w intencji Izraela, jednakże ofiara Chrystusa została złożona nie tylko z chrześcijan, lecz także za tych, którzy byli jeszcze nieprzyjaciółmi Boga.

3-4. W Starym Testamencie Izrael „znał" Boga i zachowywał z Nim przymierze, gdy okazywał posłuszeństwo Jego przykazaniom (np. Jr 22,16; 31,33-34).

5. Miłość do Boga wyrażała się w posłuszeństwie Jego przykazaniom (np. Pwt 6,5-6). Idea ta była zrozumiała we wszystkich nurtach starożytnego judaizmu

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Panie Jezu, daj nam zrozumieć Pisma,
niech pała nasze serce, gdy do nas mówisz.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Por. Łk 24,32

EWANGELIA
Musiały się wypełnić zapowiedzi Pisma

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Uczniowie opowiadali, co ich spotkało w drodze, i jak poznali Jezusa przy łamaniu chleba.
A gdy rozmawiali o tym, On sam stanął pośród nich i rzekł do nich: „Pokój wam”.
Zatrwożonym i wylękłym zdawało się, że widzą ducha. Lecz On rzekł do nich: „Czemu jesteście zmieszani i dlaczego wątpliwości budzą się w waszych sercach? Popatrzcie na moje ręce i nogi: to Ja jestem. Dotknijcie się Mnie i przekonajcie: duch nie ma ciała ani kości, jak widzicie, że Ja mam”. Przy tych słowach pokazał im swoje ręce i nogi.
Lecz gdy oni z radości jeszcze nie wierzyli i pełni byli zdumienia, rzekł do nich: „Macie tu coś do jedzenia?” Oni podali Mu kawałek pieczonej ryby. Wziął i jadł wobec nich.
Potem rzekł do nich: „To właśnie znaczyły słowa, które mówiłem do was, gdy byłem jeszcze z wami: Musi się wypełnić wszystko, co napisane jest o Mnie w Prawie Mojżesza, u Proroków i w Psalmach”. Wtedy oświecił ich umysł, aby rozumieli Pisma.
I rzekł do nich: „Tak jest napisane: Mesjasz będzie cierpiał i trzeciego dnia zmartwychwstanie; w imię Jego głoszone będzie nawrócenie i odpuszczenie grzechów wszystkim narodom, począwszy od Jerozolimy. Wy jesteście świadkami tego”.
Łk 24,35-48

W ostatniej części Łk splatają się ze sobą tematy pokoju (w. 36), wspólnoty stołu (ww. 41-43), wypełnienia Bożych obietnic w osobie Jezusa (ww. 44-46), przebaczenia grzechów (w. 47), Jerozolimy (ww. 47, 52), świadectwa (w. 48), Ducha Świętego (w. 49), zakończenia podróży Jezusa do Boga (w. 51) oraz świątyni (w. 53). Punktem kulminacyjnym całej Łk jest opis zachowania uczniów, którzy oddali pokłon Jezusowi (w. 52). Większość zawartego tutaj materiału występuje tylko w tej Ewangelii.

36-38. Ponieważ nie nastąpiło jeszcze zmartwychwstanie wszystkich umarłych, uczniowie sądzili, że Jezus może być „duchem" lub jakąś inną zjawą. Jeśli chodzi o ludowe wyobrażenia, niektórzy wierzyli w duchy, nie zdając sobie sprawy, że jest to sprzeczne z przebywaniem po śmierci w niebie lub piekle (Gehennie) oraz z nauką o cielesnym zmartwychwstaniu. Jednak Jezus zapewnia ich, że nie jest zjawą, lecz zmartwychwstał w ciele.

36. ”rzekł do nich: «Pokój wam!»”: Tę wersję tekstu potwierdza większość starożytnych rękopisów i dlatego należy uznać go za autentyczną. Słowa te jednak, podobnie jak całość bądź część wersetów 22,19b-20; 24,3.6.12.40.51.52 pominięte w innych starożytnych rękopisach, szczególnie w D. Dowody autentyczności tych ośmiu fragmentów nie są przekonujące (także Mt 27,49) - Westcott i Hort nazwali je „zachodnią nieinterpolacją".

”Pokój”: Błogosławieństwo pełni i obfitości w życiu - obiecane w 2,14, objawione podczas Jezusowej misji zwiastowania królestwa (zob. np. 7,50) i oznajmione w 19,38 - staje się trwałym darem zmartwychwstałego Jezusa dla jego uczniów.

38. ”Czemu jesteście zmieszani”: Tekst nie odnosi się do opowiadania o Emaus (24,13-35) z jej podróżą od niewiary do wiary. Znajdujemy nowe opowiadanie - tym razem ilustrujące drogę od wątpliwości do oddania chwały (w. 52).

39-40. Niektóre ofiary były przywiązywane do krzyża, inne przybijane. Gwoździe przechodziły przez nadgarstki (które można uznać za część ręki). Przebijanie gwoźdźmi kostek nóg mogło nie być praktyką powszechnie stosowaną (jedyny w tym względzie dowód archeologiczny jest dyskusyjny), nic jednak nie powstrzymałoby żołnierzy przed zrobieniem tego.

42-43. W większości żydowskich tradycji aniołowie nie spożywali ziemskiego pokarmu.

”wobec nich”: Grecki zwrot enōpion autōn, dosł. „wobec nich" należy tłumaczyć „przy ich stole". Wynika to ze sposobu użycia tego zwrotu w LXX (np. 2 Sm 11,13; l Krl 1,25), ze sposobu, w jakim posługiwał się nim Łukasz (13,26; Dz 27,35) oraz z jego relacji o zmartwychwstałym Panu spożywającym posiłek wraz z uczniami (Dz 1,4; 10,41). A zatem głównym elementem tego wersetu nie jest apologetyczne podkreślenie realności ciała Chrystusa, lecz raczej zwycięstwa Jezusa nad śmiercią, co zostało symbolicznie ukazane w jego odnowionej wspólnocie stołu z uczniami.

44-46. Zob. komentarz do Łk 24,25-27. Inne pisma żydowskie także wspominają o trzyczęściowym podziale 'Starego Testamentu. Żydowscy egzegeci wspominali czasami o tym, że „Bóg otworzył ich oczy" na swoją prawdę. Jest to wyrażenie zaczerpnięte ze Starego Testamentu (Ps 119,18). Chociaż Ewangelie świadczą o rozbieżnościach pomiędzy Jezusem i Jego współczesnymi w niemal każdej kwestii, wszystkie jednak warstwy ewangelicznej tradycji ukazują, że odwołuje się On do Starego Testamentu, by określić swoją misję. Chociaż w wielu sprawach mógł się nie zgadzać z ówczesnymi ludźmi, zgadza się z nimi w sprawie autorytetu Starego Testamentu.

44. Całe Pismo - Prawo, Prorocy i Pisma - znajdują wypełnienie w osobie zmartwychwstałego Jezusa.

45. ”oświecił ich umysły, aby zrozumieli”: Łukasz kontynuuje temat objawienia jako otworzenia oczu i umysłu. Zob. komentarz do 24,16.

47. ”odpuszczenie grzechów wszystkim narodom”: Dz 26,23 pomaga odpowiedzieć na pytanie, które nasuwa ten werset: W jaki sposób Jezus Mesjasz ogłosi wszystkim narodom wypełnienie się Pisma? Uczyni to za pośrednictwem Pawia i Kościoła. W ten sposób Łukasz doprowadza do końca temat chrystologicznego uniwersalizmu. Jezus jest Mesjaszem w rzeczywistym, pełnym znaczeniu słowa wówczas, gdy Boże zbawienie dotrze za jego pośrednictwem «aż po krańce ziemi»"

48. ”jesteście świadkami tego”: Posłannictwo to zostało skierowane do większej grupy ludzi niż Jedenastu (zob. 24,9.33). Łukaszowy kontekst wskazuje, że do grupy tej należały również kobiety.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :