II NIEDZIELA WIELKIEGO POSTU - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

II NIEDZIELA WIELKIEGO POSTU

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg zawiera przymierze z Abrahamem

Czytanie z Księgi Rodzaju

Bóg poleciwszy Abramowi wyjść z namiotu, rzekł: "Spójrz na niebo i policz gwiazdy, jeśli zdołasz to uczynić”; a potem dodał: "Tak liczne będzie twoje potomstwo”. Abram uwierzył i Pan poczytał mu to za wielką zasługę.
Potem zaś rzekł do niego: "Ja jestem Pan, którym cię wywiódł z Ur chaldejskiego, aby ci dać ten oto kraj na własność”.
A na to Abram: "O Panie, o Panie, jak będę mógł się upewnić, że otrzymam go na własność?”.
Wtedy Pan rzekł: "Wybierz dla mnie trzyletnią jałowicę, trzyletnią kozę i trzyletniego barana, a nadto synogarlicę i gołębicę”.
Wybrawszy to wszystko, Abram poprzerąbywał je wzdłuż na połowy i przerąbane części ułożył jedną naprzeciw drugiej; ptaków nie porozcinał. Kiedy zaś do tego mięsa zaczęło zlatywać się ptactwo drapieżne, Abram je odpędzał. A gdy słońce chyliło się ku zachodowi, Abram zapadł w głęboki sen i opanowało go uczucie lęku, jak gdyby ogarnęła go wielka ciemność.
A kiedy słońce zaszło i nastał mrok nieprzenikniony, ukazał się dym jakby wydobywający się z pieca i ogień niby gorejąca pochodnia i przesunęły się między tymi połowami zwierząt. Wtedy to właśnie Pan zawarł przymierze z Abramem, mówiąc:
"Potomstwu twemu daję ten kraj od Rzeki Egipskiej aż do wielkiej rzeki Eufrat”.
Rdz 15,5-12.17-18

BÓG OBIECUJE ABRAHAMOWI SYNA i ZIEMIĘ (15,1-21).
Dwie części (ww. 1-6, w której Abraham otrzymuje obietnicę syna i dziedzica; oraz ww. 7-21, w której przyjmuje obietnicę ziemi) powinny być odczytywane razem; w. 7 rozpoczyna się słowami „Potem zaś rzekł do niego...”, zakładającymi, iż czytelnik wie z ww. 1-6, że osobą, która mówi te słowa, jest Bóg. Niektórzy naukowcy uważają, że owa jedność a nawet sama kompozycja ma późny, redakcyjny charakter; zakładają oni, że dwie obietnice były pierwotnie odrębne i że narracje zostały wtórnie skonstruowane na podstawie stwierdzeń zawierających obietnice. Każda część odznacza się podobną budową. Żadna z obietnic nie zostaje natychmiast przyjęta; pierwsza spotyka się ze skargą (ww. 2-3), druga z prośbą o znak (w. 8). W każdej części Bóg udziela innej odpowiedzi: daje znak w w. 5 i składa przysięgę w ww. 9-21. Trudno jednak wyodrębnić z narracji obietnicę i wyobrazić sobie, by istniała ona bez konkretnego kontekstu. Obydwie sceny są dramatyczne i konkretne, chociaż mają wyraźnie stylizowany charakter, będący wynikiem redakcji. Teksty ugaryckie z okresu późnego brązu poświadczają istnienie takiej zbędnej narracji, w której boska obietnica spotyka się u bezdzietnych rodziców z odpowiedzią utrzymaną w tonie lamentacji.

6. Abraham uwierzył Jahwe i zdobył sobie Jego przychylność. Podobna frazeologia w Pwt 6,25 i 24,13 (w sensie negatywnym pojawia się w Ps 32,2) wskazuje, że pewna konkretna postawa została uznana za miłą Bogu. Uważa się, że werset ten stanowi antycypację Pawłowej interpretacji wiary.

7-12. Obietnicy syna (ww. 1-6) odpowiada obietnica otrzymania „tej ziemi" (ww. 7-12); Abraham prosi Boga o znak (w. 8 = ww. 2-3) i otrzymuje potwierdzenie w postaci towarzyszącej przymierzu przysięgi (przygotowanie w ww. 9-11, właściwy rytuał w ww. 17-21). Wersety 12-16 są jakby harmonogramem obejmowania w posiadanie ziemi.

7. Ta sama formuła została użyta w Wj 20,2; Pwt 5,6 i Kpł 25,38, gdzie odnosi się do wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu. Jahwe objawia się jako Ten, który powołał Abrahama z Ur i dał mu tę ziemię. Abraham prosi o potwierdzenie. Boża odpowiedź w w. 9 faktycznie oznacza: „Abym mógł to uczynić, przyprowadź mi jałowicę".

17-21. Obrzęd. Dym, piec i ogień symbolizują Boga, który w niezwykłym geście zstąpienia z góry przyjmuje konsekwencje niewypełnienia złożonej obietnicy; Bóg zawiera przymierze z Abrahamem (w. 18). Wielu naukowców uważa to raczej za przysięgę niż przymierze, ponieważ Rdz 24,7; 50,24; Pwt 7,8.12.13; 8,1.18, itd. mówią o przysiędze danej ojcom. Jednak poza-biblijne paralele oraz sam tekst potwierdzają, że jest to przymierze. W przymierzach z obszaru starożytnego Bliskiego Wschodu suzeren mógł brać na siebie określone zobowiązania, jak to ma tutaj miejsce. Spór w kwestii: przysięga czy przymierze wypływa po części z nowoczesnych idei teologicznych. Obietnica ziemi obwarowana jest Bożym honorem.

18. Granice przebiegające od Potoku Egipskiego (Wadi el-Arish) aż do Eufratu (granica północno-zachodnia) odnoszą się do największego obszaru państwa izraelskiego za panowania Dawida - co jest inną aluzją do wielkiego króla zawartą w tym opowiadaniu.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

15,9-10. Obrzęd przerąbania zwierząt. Podobnie jak w Jr 34,18, gdzie elementem rytuału zawarcia przymierza było przejście pomiędzy rozpłatanym na pół zwierzęciem ofiarnym, Abraham otrzymuje "znak" przymierza, o który prosił. Wszystkie trzyletnie zwierzęta (jałowica, koza, baran, synogarlica i gołębica - niektóre ze zwierząt ofiarnych opisanych w Księdze Kapłańskiej), z wyjątkiem ptaków, zostają rozcięte na dwoje. W tekstach chetyckich z II tysiąclecia przed Chr. podobny rytuał towarzyszy obrzędowi oczyszczenia, zaś w niektórych aramejskich traktatach zwyczaj ten opisany jest jako wypowiedzenie przekleństwa na każdego, kto je złamie. Teksty z Mari i Alalach opisują zabicie zwierząt jako element ceremonii zawarcia przymierza. Przejście ścieżką ofiarniczą mogło być odczytywane jako działanie symboliczne, wskazujące na zawartą w przymierzu obietnicę ziemi oraz przekleństwo, które dosięgnie każdego, kto ją naruszy (chociaż niektórzy komentatorzy zastanawiali się, jakie to przekleństwo skierowane pod adresem samego siebie mogło mieć znaczenie w odniesieniu do Boga). Odpędzenie przez Abrahama ptaków padlinożernych symbolizuje ponadto przyszłą ochronę przed wrogami, gdy Izraelici posiądą ziemię.

15,17. Dym jakby wydobywający się z pieca i ogień niby gorejąca pochodnia. Piec taki był wykonany z glinki ceramicznej i mógł mieć różną wielkość. Służył głównie do pieczenia, także podpłomyków na ofiarę z pokarmów (Kpł 2,4). Pochodnia została z pewnością wykorzystana do oświetlenia, pojawia się też jednak w kontekstach o charakterze militarnym lub w wypowiedziach na temat sądu Bożego (Za 12,6). W mezopotamskich rytuałach z tego okresu towarzyszących obrzędowi inicjacji (szczególnie w nocnych obrzędach wtajemniczenia) pojawia się zwykle święta pochodnia i kadzidło. Oczyszczenia dokonywano, przesuwając pochodnię i kadzielnicę wokół człowieka lub przedmiotu. Podczas gdy w Mezopotamii pochodnia i piec symbolizowały konkretne bóstwo, tutaj oznaczają Jahwe, być może jako dokonującego obrzędu oczyszczenia. Byłby to jeden z wielu przypadków, w których Pan wykorzystał znane wyobrażenia i motywy, by objawić prawdę o sobie.

15,18. Od Rzeki Egipskiej. Tradycyjnie południowo-zachodnią granicę Izraela stanowił "strumień [wadi] Egiptu", utożsamiany z Wadi el 'Arish, płynącym w północno-wschodniej części Synaju (Lb 34,5). Trudno przypuszczać, by określenie to dotyczyło Nilu. Inną możliwością jest najbardziej na wschód wysunięty dopływ delty Nilu, mający ujście w jeziorze Sirbonis.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan moim światłem i zbawieniem moim.

Pan moim światłem i zbawieniem moim,
kogo miałbym się lękać?
Pan obrońcą mego życia,
przed kim miałbym czuć trwogę?
Refren.
Usłysz, o Panie, kiedy głośno wołam,
zmiłuj się nade mną i wysłuchaj mnie.
O Tobie mówi moje serce:
"Szukaj Jego oblicza".
Refren.
Będę szukał oblicza Twego, Panie.
Nie zakrywaj przede mną swojej twarzy,
nie odtrącaj w gniewie Twojego sługi.
Ty jesteś moją pomocą, więc mnie nie odrzucaj.
Refren.
Wierzę, że będę oglądał dobra Pana
w krainie żyjących.
Oczekuj Pana, bądź mężny,
nabierz odwagi i oczekuj Pana.
Refren.
Ps 27,1.7-8a.8b-9abc.13-14

Ps 27. Utwór złożony z psalmu ufności (ww. 1-6), lamentacji jednostki (ww. 7-12) i zakończenia (ww. 13-14). Zawiera liczne paralele do Ps 23.

1. W tradycji biblijnej "światło" łączy się z "życiem" (zob. w 1b), "szczęściem" itd. (por. Ps 13,4).

3. ”ufności”: Główny temat psalmu (por. "wierzę" w w. 13).

4-6. Pragnienie zamieszkania w domu Bożym wiąże się ściśle z wcześniejszym fragmentem o wrogach. Świątynia była par excellence miejscem ucieczki.

4. ”abym zażywał łaskawość Pana”: Por. w. 13; przypuszczalnie emfatyczne wyrażenie "widzenia" Boga.

”radował jego świątynią”: Tekst trudny, tłumaczenie przypuszczalne.

8. ”mówi moje serce < Zob. Ps 11,7.

12. świadkowie”: Rzadkie słowo, zidentyfikowane na podstawie dokumentów ugar.; por. także Prz 14,5.

13. ”Wierzę, że będę oglądał dobra Pańskie ...”: Tekst trudny.

”ziemi żyjących”: Albo "ziemi życia"; w licznych tekstach poetyckich wyrażenie odnosi się do świątyni (Ps 52,7; 56,14; 116,9; Iz 38,11). Utwór kończy wzmianka o świątyni - dominujący motyw ww. 1-6.

14. Prawdopodobnie późniejszy dodatek do psalmu.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Chrystus przekształci nasze ciała na podobne do swego chwalebnego ciała

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Filipian

Bracia, bądźcie wszyscy razem moimi naśladowcami i wpatrujcie się w tych, którzy tak postępują, jak tego wzór macie w nas. Wielu bowiem postępuje jak wrogowie krzyża Chrystusowego, o których często wam mówiłem, a teraz mówię z płaczem. Ich losem - zagłada, ich bogiem - brzuch, a chwała - w tym, czego winni się wstydzić. To ci, których dążenia są przyziemne.
Nasza bowiem ojczyzna jest w niebie. Stamtąd też jako Zbawcy wyczekujemy Pana naszego Jezusa Chrystusa, który przekształci nasze ciało poniżone na podobne do swego chwalebnego ciała, tą potęgą, jaką może On także wszystko, co jest, sobie podporządkować.
Przeto bracia umiłowani, za którymi tęsknię, radości i chwało moja, tak stójcie mocno w Panu, umiłowani.
Flp 3,17-4 1

Paweł pragnie uczestniczyć w 'zmartwychwstaniu sprawiedliwych, opierając swą sprawiedliwość wyłącznie na Chrystusie (Flp 3,9-11) Przeciwnicy apostoła, jak psy zainteresowane odpadkami (Flp 3,2.8), zmierzają jednak ku własnej zagładzie, podobnie jak ci, którzy za nimi podążają (Flp 3,18-19).

17. Starożytni nauczyciele często podawali samych siebie za przykład do naśladowania. (Paweł podał cztery przykłady, do jednego wykorzystując własną osobę, w rozdziale 2; ponownie wskazuje na siebie w Flp 3,4-14).

18. Okazywanie emocji było uważane za właściwe podczas wygłaszania publicznych mów, jednak wcześniejsze wyrazy gniewu (Flp 3,2) lepiej odpowiadają starożytnej normie niż „płacz". Wyrażenie „mówię z płaczem" wskazuje na miłość Pawła do jego przeciwników.

”wrogowie krzyża”: Przeciwnicy Pawła są „wrogami krzyża", ponieważ głoszą coś (obrzezanie), co stanowi zaprzeczenie skuteczności krzyża, czynią daremną ofiarę, którą Chrystus złożył z samego siebie (Ga 2,21).

19. Grecko-rzymscy filozofowie i niepalestyńscy pisarze żydowscy (szczególnie Filon) wielokrotnie wypowiadali gorzkie uwagi pod adresem ludzi, którzy kierowali się namiętnościami, często zaznaczając, że rządzi nimi „brzuch" lub „pożądliwość". Gardzili też ich postawą, która wyrażała lekceważenie dla spraw wiecznych. Obżarstwo stało się elementem rzymskiej kultury, zaś uleganie mu przez arystokrację było częstym przedmiotem szyderstwa satyryków. Jednak kierowanie się „brzuchem" oznaczało coś więcej niż obżarstwo. Wskazywało na pobłażanie ciału (por. „cielesne pożądliwości"). Byłaby to poważna zniewaga dla ludzi uważających siebie za gorliwych wyznawców Prawa. Paweł „zawstydził" już jednak ich „chwałę" swym własnym przykładem (Flp 3,4-8).

zagłada: Eschatologiczne zniszczenie,

”ich bogiem- brzuch”: Te słowa odnoszą się do gorliwości, którą przeciwnicy Pawłowi przywiązywali do żydowskich przepisów pokarmowych, lub do egoizmu w ogólności (Rz 16,18).

”winni się wstydzić”: Chlubienie się z obrzezania (ww. 2-3) jest „chlubieniem” się czymś (narządem płciowym), co skromność nakazuje zasłaniać (por. 1 Kor 12,23).

”dążenia są przyziemne”: Chrystus przewyższa wszystko, co należy do starego życia.

20. Obywatele Filippi, rzymskiej kolonii, byli automatycznie obywatelami Rzymu. Mieli wszystkie prawa i przywileje obywateli rzymskich, chociaż większość z nich nigdy w stolicy nie była. (Nie wszyscy mieszkańcy Filippi cieszyli się pełnym obywatelstwem tego miasta, jednak posiadanie praw obywatelskich przez większość członków tamtejszego Kościoła - zwłaszcza przez właścicieli domów, w których spotykali się wierzący - podniosłoby status tamtejszego chrześcijaństwa.) Dlatego czytelnicy Pawłowi mieszkający w Filippi dobrze rozumieli, co to znaczy być obywatelem najważniejszego miasta, lecz jeszcze w nim nie mieszkać.
Mianem „zbawcy" określano wiele bóstw czczonych w Filippi, w tym rzymskiego cesarza. Chociaż ten tytuł Jezusa został zaczerpnięty ze starotestamentowej terminologii używanej w odniesieniu do Boga, tworzy on uderzający kontrast z pogaństwem, z jakim chrześcijanie żyjący poza obszarem Palestyny na co dzień się stykali.

”Nasza bowiem ojczyzna jest w niebie”: Chociaż żyjący nowym życiem chrześcijanie nie dotarli jeszcze na miejsce, już zostali zapisani jako obywatele „niebieskiego miasta" (por. Ga 4,24-27; Ef 2,19); zob. komentarz do 1,27.

21. Według Pawła zmartwychwstanie obejmowało również ciało, chociaż zmartwychwstałe ciało miało inną naturę od obecnego. (W kręgu kultury greckiej idea cielesnego zmartwychwstania była uważana za wulgarny przesąd; zob. komentarz do 1 Kor 15.) Podobnie jak w judaizmie, zmartwychwstanie nastąpi w czasie ostatecznej bitwy, gdy Bóg podporządkuje sobie wszystkich swych nieprzyjaciół (por. też 1 Kor 15,25-28).

”przekształci nasze ciało poniżone”: Ciała chrześcijan, których udziałem jest właściwa doczesnemu życiu śmiertelność, nie mogą dostąpić ostatecznej chwały bez „przekształcenia”; zob. 1 Kor 15,50.

”na podobne do swego chwalebnego ciała”: Zmartwychwstały Chrystus jest przykładem, a i przedstawicielem, pełnego człowieczeństwa, jakie Bóg od początku zamierał dla istot ludzkich (Rz 8,19-21.29-30).

”wszystko (...) sobie podporządkować”: Paweł czyni aluzję do Ps 8 (w. 7), który, jego zdaniem, opowiada o mesjańskim panowaniu Chrystusa (1 Kor 15,25-28; Rz 8,20; por. Ef 1,22; Hbr 2,6-9; 1 P 3,22).

4,1. Filipianie są „chwalą" (dosł. „koroną") Pawła, co wskazuje na to, iż są w pewnym sensie jego nagroda (por. Flp 3.14; 1 Tes 2,19 i komentarz do 1 Kor 9,24-25). Muszą być nieustępliwi wobec przeciwników apostoła i wytrwać, jeśli ma on otrzymać nagrodę za trud podjęty ze względu na nich - ich zbawienie. W starożytności znano różnego rodzaju korony, termin ten był jednak stosowany głównie w odniesieniu do wieńca wkładanego sportowcom. W judaizmie też posługiwano się tym obrazem na oznaczenie nagrody w czasie ostatecznym.

”stójcie mocno”: Końcowe napomnienie, by Filipianie nie dali się odwieść od nowego życia, którym radują się „w Panu".

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków.
Z obłoku świetlanego odezwał się głos Ojca:
"To jest mój Syn umiłowany, Jego słuchajcie".
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków.
Por. Mt 17,7

EWANGELIA
Przemienienie Pańskie

Jezus wziął z sobą Piotra, Jana i Jakuba i wyszedł na górę, aby się modlić. Gdy się modlił, wygląd Jego twarzy się odmienił, a Jego odzienie stało się lśniąco białe. A oto dwóch mężów rozmawiało z Nim. Byli to Mojżesz i Eliasz. Ukazali się oni w chwale i mówili o Jego odejściu, którego miał dokonać w Jerozolimie. Tymczasem Piotr i towarzysze snem byli zmorzeni. Gdy się ocknęli, ujrzeli Jego chwałę i obydwóch mężów, stojących przy Nim.
Gdy oni odchodzili od Niego, Piotr rzekł do Jezusa: "Mistrzu, dobrze, że tu jesteśmy. Postawimy trzy namioty: jeden dla Ciebie, jeden dla Mojżesza i jeden dla Eliasza". Nie wiedział bowiem, co mówi. Gdy jeszcze to mówił, zjawił się obłok i osłonił ich; zlękli się, gdy weszli w obłok.
A z obłoku odezwał się głos: "To jest mój Syn wybrany, Jego słuchajcie". W chwili, gdy odezwał się ten głos, Jezus znalazł się sam.
A oni zachowali milczenie i w owym czasie nikomu nic nie oznajmili o tym, co widzieli.
Łk 9,28b-36

PRZEMIENIENIE JEZUSA i BOŻE POTWIERDZENIE DROGI KRZYŻA (9,28-36).
Zob. Mk 9,2-9. Nauczanie Jezusa zawarte w 9,22-27 tak bardzo różni się od jego nauczania w 4,16-9,6, iż potrzebuje boskiego uzasadnienia. Uczniowie otrzymują od Boga nakaz, by dali wiarę nowej nauce. Jezus, którego ogłoszono Synem Bożym podczas chrztu (3,21-22) i którego Łukasz przedstawił (4,16-9,6) jako ucieleśnienie Bożej chwały podczas poskramiającej zło służby zwiastowania królestwa Bożego, jest również Synem Bożym, idąc na krzyż.

28. Bóg objawił swoją chwałę Mojżeszowi na Górze Synaj. Gdy Mojżesz zszedł z góry jego twarz jaśniała odbiciem Bożej chwały (Wj 32-34).

29. Literatura żydowska często opisywała aniołów i inne istoty niebieskie jako postacie odziane w białe szaty. Łukasz pomija Markowe „przemienił się" z powodu pogańskich konotacji, jakie słowo to mogłoby mieć dla jego czytelników (greccy bogowie i czarnoksiężnicy zmieniali swą postać, chociaż Marek, podobnie jak Łukasz, nawiązuje przecież do Mojżesza, nie zaś do pogańskich magów).

”lśniąco białe”: Łukasz używa tutaj symbolów transcendencji.

30. Uważano, że Eliasz nigdy nie umarł (2 Krl 2,11; Ml 4,5; tradycja żydowska). Tradycja podawała, że Mojżesz został pochowany przez samego Boga (Pwt 34,6); w niektórych (pozabiblijnych) źródłach żydowskich utrzymywano jednak, że Mojżesz nadal żyje (por. komentarz do Ap 11,6). Obydwie te postaci miały w jakimś sensie powrócić przed końcem świata.

”Mojżesz i Eliasz”: Droga, którą podąża Jezus, jest zgodna z Prawem i Prorokami (24,26-27), czyli Bożą wolą. Te dwie postacie ST były odrzuconymi prorokami.

31. „Odejście" Jezusa jest tutaj dosłownie Jego „wyjściem (z Egiptu)". Chociaż za pomocą tego słowa zwykle opisywano śmierć (Mdr 7,6), może się ono odnosić również do przyszłego zbawienia Izraela, które prorocy i późniejsi Żydzi często traktowali jako nowe Wyjście z Egiptu.

”odejściu”: Temat rozmowy między trzema niebiańskimi postaciami został opisany jedynie przez Łukasza. Nawiązuje on do następnego okresu służby Jezusa - jego podróży do Jerozolimy i odejścia ze świata do Boga.

32-33. Propozycja Piotra, by wznieść namioty na górze, może być aluzją do przybytku Izraelitów na pustyni, który wyrażał Bożą obecność pośród Izraela.

32. ”chwałę”: Związaną ze zmartwychwstałym i niebiańskim życiem (24,26) - chwała zamanifestowała się również w uzdrowieniach Jezusa, dzięki którym ludzie wielbili Boga (5,26; 7,16).

33. ”trzy namioty”: Piotr najwyraźniej nie zrozumiał sensu rozmowy w w. 31 i zinterpretował całe wydarzenie w świetle żydowskiego Święta Namiotów - obfitość żniwa miała symbolizować Boże panowanie w historii.

34. ”obłok”: Symbol Bożej obecności.

35. ”Syn mój”: Słowa te przypominają Boży głos, który rozległ się podczas chrztu Jezusa (3,21-22).

”Jego słuchajcie”: Być może jest to aluzja do „proroka takiego, jak Mojżesz" z Pwt 18,15, jednak ważniejsze jest to, że uczniowie otrzymali polecenie bycia otwartymi na nowe Boże objawienie w jego Synu: tym, który powróci do Boga przez krzyż. Implikacje drogi Jezusa do krzyża w życiu uczniów zostaną omówione w 9,51-19,27.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :